MANIERYZM

Manieryzm, to styl w sztuce europejskiej, który rozwijał się od około 1530 - 1580 r. w niektórych regionach trwający nawet do około 1600 roku. Był wynikiem kryzysu humanistycznych poglądów, który spowodowany był klęską polityczną Włoch i reformacją. Historia tamtych czasów zachwiała harmonią renesansowej sztuki, wprowadziła niepokój, spirytualizm, mistycyzm, niezwykłą ekspresję i dramatyzm. Efekty te twórcy osiągali za sprawą rysunku i ślizgającego się po powierzchni obrazów, tajemniczego oświetlenia. Nieograniczona swoboda twórcza powodowała, że kompozycja manierystyczna była zawiła, dziwaczna, niejasna, antyklasyczna, o nietypowych, sztucznych i trudnych pozach w obrazach i w rzeźbie, a architektura często przeładowana była ornamentyką. Manieryzm posługiwał się metaforycznym, umownym symbolem, często mało zrozumiałym, miał więc charakter raczej elitarny.

Architektura

Ratusz Starego Miasta w Gdańsku; Antoni van Opbergen

Manierystyczna architektura odeszła od wszelkich klasycznych, harmonijnych, pełnych spokoju zasad dekoracyjnych, jakie panowały do lat 30 - tych XVI wieku. Najwcześniej zaowocowała w Toskanii, potem pojawiła się także i w pozostałych regionach Europy, w Polsce trwała nawet do początków XVII wieku. Architektura tej epoki stosuje zaskakujące efekty, złudzenia przestrzenne, wprowadza niefunkcjonalne detale, odwraca klasyczny układ porządków renesansowych, dekoruje fasady i wnętrza ogromną ilością wyszukanych elementów zdobniczych, wynikających z tzw. horror vacui, czyli obawy przed pustą przestrzenią. W ogrodach, teatralnie aranżowanych, projektowano sztuczne groty, fontanny, ukryte źródła wody, które dla niewtajemniczonych, stanowiły niespodziewaną pułapkę wodną. Z pewnością nie były dziełem natury, a dziełem fantazji projektodawcy.

Rzeźba

Noc, fragment nagrobka Medyceuszy; Michał Anioł Buonarroti

Rzeźba manierystyczna, podobnie jak malarstwo i architektura, odznacza się ekscentryczną, zawiłą, dynamiczną strukturą, opiera się niejednokrotnie na tzw. figurze serpentinacie, w której postać skręcona jest wokół własnej osi. Prezentowana jest przez liczne, wolnostojące posągi i grupy figur, przez wybujałą ornamentykę ogromnych ołtarzy oraz mnogie elementy zdobnicze wkomponowane w fasady architektury miejskiej. Tematyka tych dzieł jest bardzo rozległa, aczkolwiek fizyczność, sensualizm i erotyzm, dominują w kompozycjach manierystycznych. Tak bardzo wyszukane i teatralne pozy kamiennych bohaterów coraz bardziej odbiegają od naturalizmu w imię zawikłanej tajemnicy kompozycyjnej.

Malarstwo

Madonna z długą szyją; Permigianino

Malarstwo manierystyczne bazowało na tematyce renesansowej, często pojawiały się motywy biblijne, ale również malarze bardzo chętnie wykorzystywali do swych obrazów liczne mitologiczne sceny erotyczne. W kompozycjach dominuje wyrafinowany, pełen wirtuozerii, bardzo skomplikowany rysunek, silne skróty perspektywiczne oraz wprowadzona została nienaturalnie wydłużona figura serpentinata Wiele prac powstaje z tzw. żabiej perspektywy, w której punkt widzenia leży bardzo nisko. Malarze w tych kompozycjach łączyli nienaturalnie przedmioty, unikali naśladowania rzeczywistości, starali się oddać swe idee w sposób jak najbardziej tajemniczy i wizyjny.

---