SZTUKA RENESANSU

Renesans we Włoszech

Sztuka renesansu (odrodzenia) najwcześniej pojawiła się we Włoszech, w twórczości wielkich pisarzy; F. Petrarki i G. Boccaccia, potem zainteresowania antropomocentryczne opanowały wszystkich myślicieli, intelektualistów, filozofów i artystów, zawładnęły całą Europą. Odrodzenie skierowało swe zainteresowania ku człowiekowi i jego miejscu nie tylko w kategoriach transcendentalnych, ale także ziemskich i materialnych. Nowe postrzeganie Boga, w którym zobaczono nie tylko surowego sędziego, ale Ojca miłosiernego, Stwórcę natury i jej piękna materialnego, humanizm, racjonalne myślenie, wnikanie w tajemnice świata, odkrycia geograficzne, przemiany ekonomiczne i polityczne, przywiązywanie wagi do świata doczesnego, wzrastający indywidualizm, miały wpływ na rozwój sztuki, która poszukiwała ładu i harmonii sięgając często po wzorce antyczne. XIV wiek to tzw. protorenesans, XV w. to wczesny renesans, a przełom XV- XVI do 1530 r. - renesans klasyczny. Czasy po 1530 r. do około 1580 r. nazywamy manieryzmem, który uważany jest przez niektórych jako schyłek odrodzenia, lub traktowany jest jako odrębny styl.

Architektura

Kościół San Lorenzo; Filippo Brunelleschi

Architektura włoskiego renesansu najbardziej uwidoczniła zmiany, jakie zaszły między epoką poprzednią a epoką nowożytną. Budowla odrodzenia w swych proporcjach stała się bardziej na miarę człowieka, który w murach świątyń średniowiecznych mógł czuć się przygnębiony swą małością. Kościoły, pałace. kamienice miejskie, ratusz i inne budowle miejskie nie przetłaczały swymi rozmiarami, a architekci badali proporcje zachodzące między człowiekiem a budowlami, tak by nie tworzyć żadnego dysonansu. Architektura sakralna i świecka miała być elegancka, wyważona, pozbawiona nadmiernej dekoracji rzeźbiarskiej, zachowująca szlachetną, antyczną harmonię pionów i poziomów, wykorzystywała także bardzo często detale architektoniczne stworzone przez starożytnych. Wiedzę o antycznej architekturze ugruntowało dzieło Witruwiusza, rzymskiego architekta z I w. n. e., które opublikowano w 1486 roku.

Rzeźba

Mojżesz; Michał Anioł

Rzeźba renesansu włoskiego zrodziła się we Florencji, która szczyciła się potężnym mecenatem i skupiała wielkich artystów aż do końca XV wieku. Tutaj właśnie objawił się talent L. Ghibertiego, którego twórczość przypadła na schyłek gotyku i początek renesansu oraz wielkość artystyczna Donatella, Verrocchia i Michała Anioła. Tematyka, jaką owi rzeźbiarze podejmowali, związana była często z motywami biblijnymi, ale oprócz tego widać wyraźnie zainteresowanie naturą człowieka. Pojawia się także, obok nadal licznych reliefów, rzeźba wolnostojąca, nie związana z architekturą i prawem ram, ujęta w kontrapoście antycznym, o harmonijnej kompozycji, która jest hołdem dla pięknego, ludzkiego ciała, ukazanego niejednokrotnie w akcie.

Malarstwo

Narodziny Wenus; Sandro Botticelli

Malarstwo renesansowe we Włoszech kontynuowało i rozwijało osiągnięcia XIV - wiecznego protorenesansu, dostrzegającego uroki przyrody oraz konieczność wprowadzenia światłocienia i iluzji przestrzeni. Początkowo było to przede wszystkim monumentalne malarstwo freskowe, związane z wnętrzem świątyni lub pałacu, z czasem rozwinęło się intensywnie malarstwo sztalugowe. Twórcy odrodzenia wzbogacili tematykę obrazów o liczne wątki świeckie i mitologiczne, stale i konsekwentnie pracowali nad udoskonaleniem perspektywy, proporcji, rysunku, symetrycznej kompozycji, starali się swoje umiejętności artystyczne opierać na głębokiej wiedzy matematycznej. Równomierne oświetlenie obrazu sprawia. że kompozycja emanuje harmonią, spokojem i statyką.

Sztuka renesansu poza granicami Włoch

Sztuka renesansu poza granicami Włoch zrodziła się na początku XV wieku, zwłaszcza w Niderlandach i w Niemczech, szybko rozprzestrzeniła się na terenach Europy Północnej i Środkowej. Antyk był raczej obcy tym państwom, stąd humanizm sztuki wypływał z innych źródeł, a mianowicie opierał się w większej mierze na kulturze mieszczańskiej. Nowy styl w Niderlandach wyróżniał się niespotykaną do tej pory głębią rzeczywistości, odrzucił wyrafinowaną elegancję, zrezygnował z niebiańskiego mistycyzmu i ukazał Boga, Madonnę i postacie świętych we wnętrzach domów mieszczańskich, pośród przedmiotów codziennego użytku, w otoczeniu naszej codzienności.

Architektura

zamek Chambord

Architektura odrodzenia poza miastami włoskimi, ulegała nurtom rodzimym, prowincjonalnym, długo podtrzymywała tradycje gotyku, próbując połączyć strzelistość form i skłonności do bogatej ornamentyki z tylko niektórymi elementami przejętymi z architektury włoskiej, takimi jak pilastry, żłobkowane kolumny dzielące fasady, medaliony i fryzy roślinne. Architekci północni nie troszczyli się o zachowanie idealnej harmonii pionów i poziomów, zdecydowanie dominowały elementy wertykalne, akcentujące szczególnie oś środkową fasady. Natomiast znane są także przykłady wzorowania się na twórczości włoskiej z uwzględnieniem wszelkich zasad klasycznych, które nie odbiegają od ideałów południowych.

Rzeźba

Balkon muzyków w sali balowej Luwru; Jean Goujon

Rzeźba północna ulegała podobnym tendencjom, jakim podlegała architektura tego regionu geograficznego. Z jednej strony narastające przywiązanie do realizmu gotyckiego i brak bezpośrednich wzorców antycznej rzeźby, powodowały kontynuowanie tych tradycji, a z drugiej strony głębokie wnikanie w osobowość człowieka, poznawanie materii, klasycznego piękna i humanizm, prowokowały do pewnych zmian. Najbardziej reprezentatywna dla tego okresu jest tu rzeźba nagrobna, która werystycznie, z oddaniem wszelkich praw indywidualizmu, ukazuje pozycję i rolę człowieka. Wspólną cechą plastyki północnej jest daleko idąca skłonność do naturalizmu i unikanie idealizmu klasycznych kompozycji.

Malarstwo

Ślepcy; Pieter Breughel

Malarstwo północne odznacza się bogatym programem ikonograficznym, skomplikowaną emblematyką i symboliką, a mimo tego nie czuje się bariery intelektualnej przy oglądaniu tych dzieł. Wynika to z tego, że obrazy pełne były materialnej prawdy i realizmu, które wcale nie wykluczały żarliwej wiary. W wielu kompozycjach święci i Madonna nie mają nawet aureoli, zostali umieszczeni w świecie doczesnego bytowania, pełnego akcesoriów dnia codziennego, zdają się być bardziej mieszkańcami ziemskimi, cząstką naszego świata, a nie gośćmi i wysłannikami z Nieba. Najczęściej są to obrazy sztalugowe, malowane z mistrzowską pedanterią, która wynikała z rodzimych doświadczeń zdobywanych przez lata przy malowaniu iluminacji książkowych. Nowy sposób tworzenia obrazu za sprawą techniki olejnej dawał artyście poczucie "bezpieczeństwa", ponieważ, w przeciwieństwie do fresku, można było obraz wielokrotnie poprawiać, a powierzchnia kompozycji zyskiwała efektowny połysk. Te umiejętności techniczne później przejęła także sztuka włoska.

---