1. Nowa profesja - doradca zawodu.
W krajach zachodnich: USA, we Włoszech, Anglii poradnictwo zawodowe jest już dobrze rozwinięte, a zawód `doradca zawodu' istnieje już od wielu lat.
W Polsce zawód ten powstał dopiero w 1995r. Opisany został w Klasyfikacji zawodów i specjalistów obok takich zawodów jak analityk pracy, doradca pracy czy mediator.
Doradca zawodu :
Udziela pomocy w formie porad młodzieży i osobom dorosłym w wyborze zawodu, kierunku kształcenia i szkolenia. Uwzględnia przy tym możliwości psychofizyczne, sytuację życiową, potrzeby rynku pracy, możliwości systemu edukacyjnego.
Współpracuje z rodzicami i nauczycielami w procesie orientacji zawodowej uczniów.
Wykorzystuje wiedzę o zawodach, rynku pracy oraz technicznych środkach przekazywania informacji zawodowej.
Inny obszar działalności doradcy określają autorzy amerykańskiego Podręcznika perspektyw zawodowych. Kładą oni nacisk bardziej na partnerstwo i dialog z radzącymi się oraz na aktywność klientów. Doradcy wspólnie z klientami dokonują przeglądu ich wykształceń, szkoleń, umiejętności, zainteresowań. Mogą jedynie sugerować klientom ewentualnych pracodawców i pomagać w formułowaniu podań o pracę. Doradcy zawodu mogą także stosować testy sprawdzające umiejętności i zdolności klienta.
Trudności w określaniu obszarów działań doradcy mogą być związane z:
Niejednolitymi grupami doradców, którzy pracują w rozmaitych placówkach i zajmują się dziećmi w różnym wieku, młodzieżą i dorosłymi.
Mogą także wynikać z tego, że osoby radzące się znajdują się na różnych etapach rozwoju zawodowego i mają zróżnicowane oczekiwania wobec doradców.
Aby prawidłowo wyznaczyć zakres działań doradcy należy określić przede wszystkim czym jest:
orientacja zawodowa i poradnictwo zawodowe.
Orientacja zawodowa - definiowana przez większość polskich autorów w szerokim znaczeniu jako celowa systematyczna i długotrwała działalność prowadząca do trafnego wyboru zawodu. Utożsamia się ją z procesem wychowawczym: wychowanie do wyboru zawodu. Doradca pełni rolę wychowawcy, który działa świadomie i celowo stymuluje klientów do podjęcia decyzji zawodowej.
W wąskim znaczeniu działalność doradcy polega głównie na podawaniu informacji zawodowej.
Poradnictwo zawodowe - definiowane najczęściej w wąskim znaczeniu, termin podrzędny do orientacji zawodowej, określane jako ostatni etap orientacji, ujmowane jako udzielanie pomocy w wyborze zawodu. Doradca zajmuje się też badaniem przydatności zawodowej, poznawaniem radzącego się. Podkreśla się tu ważność interakcji doradcy z radzącym się i eksponuje się funkcję doradczą. W szerszym znaczeniu zadania doradcy są tożsame z tymi, które zostały wymienione w szerokim znaczeniu orientacji zawodowej.
Zatem doradca zawodowy:
Niesie pomoc w wyborze zawodu,
Wskazuje drogi kształcenia osobom radzącym się nie tylko przez udzielanie porad, wskazówek, instrukcji, ale także przez wszelkie długotrwałe, świadome i celowe działania wychowawcze pobudzające do rozwoju w kierunku trafnego wyboru zawodu.
Profesjonalni doradcy zawodu zatrudnieni są w:
Poradniach psychologiczno-pedagogicznych w działach orientacji i poradnictwa zawodowego
Urzędach pracy
Centrach Informacji Zawodowej
Specjalistycznych poradniach zawodowych
Szkołach publicznych lub prywatnych.
Doradcy zawodu wspierają osoby zajmujące się prowadzeniem orientacji i poradnictwa zawodowego w szkole. Udzielają konsultacji i współpracują z rodzicami uczniów.
Wykonywanie tego zawodu jest związane z ukończeniem określonych kierunków studiów wyższych (psychologii, pedagogiki lub socjologii) oraz studiów podyplomowych bądź kursów.
2. Zadania osób prowadzących orientację zawodową w szkołach i wspieranie ich działań przez doradców zawodu.
Jednym z głównych zadań wychowawczych szkoły jest przygotowanie uczniów do prawidłowego wyboru zawodu, kierunku dalszego kształcenia i pracy zawodowej. Orientacja i poradnictwo zawodowe realizowane jest dwutorowo równolegle z realizacją zadań dydaktycznych, a także wychowawczych. Zadania dydaktyczne wzbogacają głównie intelekt wychowanka, który nabywa wiedzę o świecie pracy. Realizacja zadań wychowawczych związana jest z kształtowaniem pozytywnego stosunku do pracy. W szkołach orientacja i poradnictwem zawodowym zajmują się: nauczyciele poszczególnych przedmiotów, wychowawcy klas, pedagodzy szkolni. W szkole może być także zatrudniony nauczyciel-doradca zawodu.
W młodszych klasach orientację zawodowa prowadza głównie, nauczyciele nauczania początkowego, wychowawcy i nauczyciele poszczególnych przedmiotów.
S. Szajek podzielił pracę związana z orientacją i poradnictwem zawodowym na pięć zasadniczych etapów, powiązał je ze stadiami życia zawodowego ustalonymi przez D. Supera, opracowując modelowy sposób prowadzenia orientacji zawodowej w szkole. Trzy etapy modelowego projektu związane są z okresem pobytu dziecka w szkole podstawowej, a dwa następne obejmują naukę w szkole ponadpodstawowej.
W I etapie wstępnej orientacji zawodowej, który obejmuje uczniów szkół podstawowych z klas I-III, orientacja zawodową zajmują się głównie nauczyciele nauczania początkowego i wychowawcy klasy współpracujący z rodzicami. Ich zadaniem jest zapoznanie dzieci z różnorodnymi zawodami, szczególnie z tymi z najbliższego otoczenia i zawodami ich rodziców. Ważne jest również rozwijanie w tym okresie zdolności manualnych dzieci, wyrabianie nawyków systematyczności i obowiązkowości w pracy, zachęcanie do współpracy w zespole.
Zadaniem nauczycieli na II etapie polegają na kontynuacji zadań wstępnej orientacji, ale uwzględniają wyższy poziom rozwoju uczniów. Realizacji tych zadań oczekuje się od nauczycieli, wychowawców, rodziców i od samych uczniów. W tym okresie na lekcjach uczniowie nie tylko poznają poszczególne zawody, ale całe grupy zawodów, wymagania, jakie stawiane są przy ich wykonywaniu, przeciwwskazania zdrowotne. Poza tym, zgodnie z założeniami modelowymi, nauczyciel stara się lepiej poznać uczniów, ich zdolności, zainteresowania, wiadomości, które będą istotne przy wyborze przyszłego zawodu. Wychowawca aktywizuje również dzieci do samopoznania i samooceny. Uczniowie sami szukają informacji o grupach zawodów i próbują wybierać grupy zawodowe.
W etapie III dla klas VII-VIII następuje kontynuacja ww. zadań oraz doprowadzenie do wyboru zawodu i odpowiedniego dalszego kierunku kształcenia. Zadania realizowane są przez większą już grupę pracowników szkoły: wychowawcę klasy, nauczycieli, lekarza szkolnego, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, którzy pogłębiają wiedzę ucznia o zawodach, zmieniającym się rynku pracy, analizują drogi kształcenia, programy nauczania w szkołach ponadpodstawowych, system egzaminów wstępnych. W dalszym ciągu następuje pogłębienie samopoznania i samooceny ucznia w zakresie wiedzy co do własnych zainteresowań i potrzeb.
3. ORIENTACJA I PORADNICTWO ZAWODOWE W SZKOŁACH SPECJALNYCH
Osoby organizujące organizację zawodową wychowują młodzież do aktywnego wybierania zawodu. Pracują grupowo i indywidualnie z młodzieżą, aktywizując ją do kształtowania własnych postaw, życzeń aspiracji życiowych, zdobywania informacji zawodowych. Pobudzają do rozwijania zdolności, zamiłowań, zainteresowań, starają się poznać jak najlepiej ucznia. Długofalowa systematycznie realizowana działalność informacyjna, orientacyjna i wychowawcza szkoły- nauczycieli, wychowawców, dyrekcji, pedagogów szkolnych, a przede wszystkim lekarzy szkolnych i przemysłowych w porozumieniu z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, Centrami Informacji Zawodowej, urzędami pracy, szkołami zawodowymi, zakładami pracy, poradniami medycyny szkolnej i rodzicami, tworzy „sieć” orientacji i poradnictwa zawodowego.
Doradca zawodu powinien również ściśle współpracować z rodzicami osób niepełnosprawnych, gdyż mają oni duży wpływ na decyzje zawodowe podejmowane przez ich dzieci.
Osoby prowadzące orientację zawodową w szkole specjalnej, jak i doradcy zawodu, nie muszą podawać osobom niepełnosprawnym ścisłych poleceń i wskazań, nie powinny wyręczać tych osób, ale aktywizować, wzmacniać je i ukierunkowywać, aby same mogły podejmować trafne decyzje zawodowe.
4. ZADANIA OSÓB PROWADZĄCYCH ORIENTACJĘ ZAWODOWĄ W SZKOŁACH PONADPODSTAWOWYCH I WSPIERANIE ICH DZIAŁAŃ PRZEZ DORADCÓW ZAWODU
Metody pracy doradcy częściej będą zbliżone do metod pracy z osobami dorosłymi. Doradcy stosując je powinni uwzględniać większą samodzielność młodzieży, a także aktywizować uczniów do samodzielnych poszukiwań. Ważnymi formami zajęć są warsztaty integracyjne z elementami treningu antystresowego, zajęcia wspomagające ukształtowanie postaw aktywnych oraz zajęcia umożliwiające zapoznanie uczniów ze sposobami i technikami efektywnego poszukiwania pracy. Uczniowie mogą również uczestniczyć w treningach interpersonalnych i treningach asertywności itp. oraz w akcji „otwartych drzwi” na uczelniach wyższych.
5. Orientacja i poradnictwo zawodowe w szkołach zawodowych:
W szkole zawodowej proces wyboru zawodu powinien być prowadzony w dwóch kierunkach:
Jako oddziaływanie skierowane na samych uczniów- doradcy zapoznają młodzież i rodziców ze specyfiką nauczania w szkole zawodowej, wymaganiami zawodu, możliwościami zatrudnienia, wyboru specjalizacji czy podnoszenia kwalifikacji; doradcy powinni nauczyć młodzież autoprezentacji i aktywnego poszukiwania pracy.
Możliwość oddziaływania na uczniów szkół podstawowych- młodzież i doradcy mogą przygotowywać i przekazać odpowiednie informacje o swojej szkole i zawodzie uczniom szkół podstawowych, ich rodzicom oraz osobom pomagającym tym uczniom w podjęciu decyzji zawodowej.
6. Zadania doradców zawodu pracujących w poradniach psychologiczno- pedagogicznych i specjalistycznych poradniach zawodowych:
- Zadania poradni (wg Biuletynu Informacyjnego Ministerstwa Edukacji Narodowej):
Zapewnienie specjalistycznej pomocy uczniom w podejmowaniu optymalnych decyzji w zakresie prawidłowego wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia;
Kształtowanie u młodzieży aktywnej postawy wobec swojego życia zawodowego;
Uświadomienie uczniom konieczności konfrontowania swoich predyspozycji psychofizycznych, potrzeb i wartości z obiektywnymi wymaganiami stawianymi przez zawody i rynek pracy;
Udzielanie pomocy specjalistycznej szkołom w prowadzeniu orientacji szkolno- zawodowej.
- Doradztwo metodyczne i opiekę merytoryczną dla doradców pracujących w poradniach zapewnie Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej.
- Doradcy zawodu pracujący w poradniach zajmują się głównie indywidualnym poradnictwem zawodowym, prowadzą diagnostyczne badania przydatności zawodowej i szkolnej uczniów; zajmują się także grupowym poradnictwem prowadząc wykłady, odczyty oraz warsztaty wyboru drogi życiowej w szkołach.
- Orzeczenie o przydatności zawodowej ucznia wydaje zespół orzekający w skład którego wchodzi: dyrektor lub wicedyrektor poradni, psycholog, pedagog, lekarz przemysłowy i inni.
- Orzeczenia są respektowane przy przyjmowaniu młodzieży do szkół ponadpodstawowych: mając orzeczenie z poradni psychologiczno- pedagogicznej uczeń ma pierwszeństwo w przyjęciu do zasadniczych szkół zawodowych i szkół średnich- przy pozytywnym wyniku egzaminu wstępnego.
- W uzasadnionych przypadkach kandydat do szkoły średniej może być zwolniony z egzaminu, jednak zwolnienia z egzaminów wstępnych są wydawane bardzo rzadko przez specjalnie powołaną Komisję Orzeczniczą zbierającą się tylko w przypadkach ciężkich schorzeń uczniów.
7. Zadania doradców zawodu i doradców pracy zatrudnionych w wojewódzkich i rejonowych urzędach pracy: (m.in.)
Zbieranie, gromadzenie, aktualizowanie, upowszechnianie informacji o rynku pracy, zawodach, możliwościach kształcenia, doskonalenia kwalifikacji zawodowych oraz przekwalifikowania zawodowego;
Udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów zawodowych przez porady indywidualne i doradztwo grupowe;
Udzielanie pomocy pracodawcom w doborze kandydatów;
Udzielanie informacji i porad zawodowych pracownikom, którzy są objęci zwolnieniami grupowymi;
Zlecanie badań lekarskich oraz prowadzenie lub zlecanie badań psychologicznych w celu wydawania opinii o przydatności zawodowej, kierunku przyuczania do zawodu albo przekwalifikowania;
Współpraca z innymi instytucjami.