Giełda Papierów Wartościowych

W Warszawie

1. GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W WARSZAWIE

Giełda Papierów wartościowych w Warszawie została założona przez Skarb Państwa jako spółka akcyjna. Kapitał akcyjny spółki wynosi 21 mln złotych i jest podzielony na 60 tys. Akcji imiennych. Jej akcjonariuszami mogą być banki, domy maklerskie, Skarb Państwa, towarzystwa funduszy powierniczych, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowaniach na Giełdzie. W październiku 1998 r. akcjonariuszami było 54 banków i domów maklerskich oraz Skarb Państwa.

Podstawy prawne działania giełdy stanowią:

• Kodeks Handlowy z 1934 r.,

• Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21 sierpnia 1997 r.,

• Statut Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.,

• Regulamin Giełdy,

• Regulamin Sądu Giełdowego

Walne Zgromadzenie Giełdy jest najwyższym organem. Prawo do udziału w nim mają wszyscy akcjonariusze Giełdy. Do jego kompetencji należy dokonywanie zmian w Statucie, zatwierdzanie Regulaminu Giełdy, wybór członków Rady Giełdy.

Czternastoosobowa Rada Giełdy składa się z przedstawicieli banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów. Nadzoruje działalność Giełdy, dopuszcza do obrotu giełdowego papiery wartościowe, decyduje o nadaniu lub cofnięciu statusu członka giełdy.

Zarząd kieruje bieżącą działalnością Giełdy, określa zasady wprowadzania papierów wartościowych do obrotu, nadzoruje działalność maklerów giełdowych i domów maklerskich w zakresie obrotu giełdowego. Zarząd składa się z 5 osób. Pracami Zarządu kieruje prezes wybrany na okres trzech lat przez Walne Zgromadzenie.

Jednym z czynników prawidłowo rozwijającej się gospodarki rynkowej jest sprawnie i stabilnie funkcjonujący rynek kapitałowy. Najbardziej miarodajnym wskaźnikiem jest tutaj rynek papierów wartościowych. Podstawowym miejscem obrotu papierami wartościowymi są giełdy papierów wartościowych.

W Polsce jest jedna Giełda Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie (GPW). Jest ona tym miejscem, które skupia obecnie prawie cały obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego. Oprócz GPW funkcjonuje jeszcze CETO.

Podstawowym dokumentem regulującym zasady zachowań na GPW jest Regulamin giełdy. Określa on m.in. zasady obrotu giełdowego, tryb i warunki składania zleceń maklerskich oraz odpowiedzialność biur maklerskich i GPW wypływającą z czynności wykonywanych na GPW.

Rozliczanie transakcji odbywa się w trzecim dniu roboczym po dniu sesji poprzez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (KDPW). To właśnie KDPW prowadzi księgowość papierów wartościowych i czuwa nad bezpieczeństwem obrotu od strony księgowej. Na giełdzie w imieniu inwestorów zlecenia kupna i sprzedaży papierów wartościowych składać mogą tylko uprawnione biura maklerskie. Zlecenia trafiają na giełdę poprzez obowiązkowe pośrednictwo biur maklerskich. Aby biuro maklerskie mogło wykonać zlecenia, Klient powinien założyć rachunek papierów wartościowych, na którym znajdować się mogą środki finansowe oraz papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego.

Kursy na giełdzie ustala specjalista na podstawie wszystkich zleceń kupna i sprzedaży konkretnego papieru wartościowego. Po ustaleniu kursu jest on zatwierdzany przez przewodniczącego sesji. Po tym fakcie podczas tzw. dogrywki inwestorzy mogą składać zlecenia po znanym kursie. Dogrywki odbywają się w każdym Punkcie Obsługi Klienta DM BIG-BG. Dogrywki rozpoczynają się ok. godz. 10.30.

2. WAŻNE DATY W HISTORII GPW

Historia polskiego rynku kapitałowego

Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w Warszawie 12 maja 1817 roku. Sesje odbywały się w godzinach 12.00-13.00. W XIX w. Przedmiotem handlu na giełdzie warszawskiej były przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozwinął się na szerszą skale w drugiej połowie XIX w. W latach między I a II wojną światową giełdy w Polsce działały na podstawie rozporządzenia Prezydenta o organizacji giełd. Oprócz giełdy warszawskiej istniały także giełdy papierów wartościowych w Katowicach, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie.

Podstawowe znaczenie miała jednak giełda w Warszawie, na której koncentrowało się 90% obrotów. W 1938 roku na warszawskiej giełdzie notowano 130 papierów: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda w Warszawie została zamknięta. Wprawdzie po roku 1945 podjęto próby reaktywowania działalności giełd w Polsce, jednak ich istnienie było nie do pogodzenia z narzuconym systemem gospodarki centralnie planowanej. We wrześniu 1989 roku nowy, niekomunistyczny rząd rozpoczął program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym motorem zmian strukturalnych była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego. W przeciwieństwie do doświadczeń innych krajów, gdzie prywatyzacja prowadzona była w ramach istniejącej już struktury instytucji finansowych, w Polsce - równocześnie z prywatyzacją - konieczne było stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego.

Pięćdziesięcioletnia przerwa w funkcjonowaniu polskiego rynku kapitałowego stworzyła sytuację pustki prawno - instytucjonalnej. Oznaczało to w praktyce brak doświadczeń i wiedzy fachowej, lecz również ogromne możliwości rozwoju. Rozważając kilka alternatywnych rozwiązań, zdecydowano się na bezpośrednie nawiązanie do wzorców zagranicznych rynków kapitałowych, a więc przeniesienie nowoczesnych rozwiązań regulacji prawnych i organizacyjnych. Obserwowana standaryzacja i globalizacja rynków kapitałowych na świecie nie stwarzała większych szans orginalnym modelom krajowym. Zaletą takiego wyboru było zdecydowane przyspieszenie procesu i przyjęcie od razu rozwiązań docelowych.

Opracowanie szczegółowych procedur nowoczesnego obrotu giełdowego w zakresie zaledwie kilku miesięcy było możliwe dzięki pomocy merytorycznej i finansowej Francji, a konkretnie Spółki Giełd Francuskich (Societe de Bourses Francaises) i centralnego Depozytu SICOVAM. Niezmiernie ważnym elementem powstającego rynku kapitałowego była regulacja prawna, którą należało opracować od początku. Pierwsza wersja projektu ustawy regulującej publiczny obrót papierami wartościowymi została opracowana w lipcu 1990 roku. W dniu 22 marca 1991 roku Sejm uchwalił ustawę „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Powstały w ten sposób podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego: domów maklerskich, giełdy, funduszy powierniczych, jak również Komisji Papierów Wartościowych jako organu administracji rządowej kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. W odniesieniu do giełdy ustawa ta określiła, że instytucja ta powinna zapewniać:

- koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego w celu kształtowania powszechnego kursu,

• bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń,

• upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego.

W niecały miesiąc po uchwaleniu przez Sejm „Prawa o publicznym obrocie papierami

wartościowymi i funduszach powierniczych”, dnia 12 kwietnia 1991 roku, Minister Przekształceń Własnościowych i minister Finansów reprezentujące Skarb państwa podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Cztery dni później, 16 kwietnia odbyła się pierwsza sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Wpłynęło wówczas 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdy wyniósł 1.990 zł (2 tys. $).

Uznanie zastosowanych w Polsce rozwiązań znalazło swój wyraz w przyjęciu w grudniu 1991 roku Giełdy Papierów Wartościowych w poczet członków korespondentów Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych (FIBV). W październiku 1994 roku polska giełda została pełnym członkiem tej organizacji, grupującej wszystkie najważniejsze giełdy świata. Zadaniem FIBV jest koordynacja współpracy między giełdami poszczególnych krajów, wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań, ujednolicenie standardów i poszerzenie zasięgu transakcji międzynarodowych. Od 1992 roku giełda warszawska jest również członkiem korespondentem Federacji Europejskich Giełd Papierów Wartościowych.

Dalszy rozwój rynku kapitałowego

Giełda realizuje program rozwoju nowego systemu giełdowego. Istniejący system obrotu zostanie zastąpiony przez nowy system komputerowy, umożliwiający przekazywanie na giełdę zleceń z dowolnego miejsca oraz zawierający moduł obrotu instrumentami pochodnymi.

Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych stanowi ważny element rozwoju polskiego rynku kapitałowego. Fundusze NFI obejmują ponad 500 spółek. Od lipca 1996 roku powszechne świadectwa udziałowe (PŚU) są notowane na giełdzie. W roku 1997 weszły na giełdę pierwsze spółki parterowe programu NFI. Od 12 czerwca 1997 na giełdzie notowane są również akcje samych funduszy.

Przepisy obowiązującej od 4 stycznia 1998 roku ustawy „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi” są zgodne z wymogami OECD i z aktami prawnymi Unii Europejskiej, wprowadzają możliwości pożyczania papierów wartościowych, określają podstawowe zasady zawierania tzw. umów gwarancyjnych i underwritingu.

W dniu 21 lutego 1998 roku weszła w życie Ustawa o funduszach inwestycyjnych, która wprowadza podstawy prawne do działania funduszy zamkniętych umożliwiając powstawanie tego typu instytucji. Oczekiwana jest również reforma polskiego systemu emerytalnego, co powinno wpłynąć na dalszy rozwój inwestorów instytucjonalnych.

Proces prywatyzacji obejmie największe polskie przedsiębiorstwa, takie jak rafinerie, sieci energetyczne, czy największe banki państwowe. Będzie to miało znaczny wpływ na wzrost kapitalizacji giełdy.

PRAWA AKCJONARIUSZY

Spółka akcyjna jest własnością akcjonariuszy. Dokumentem, który to stwierdza jest akcja. Każdy kto posiada choćby jedną akcję spółki jest właścicielem cząstki jej majątku.

Cechą akcji notowanych na giełdzie jest ich nieustanna wycena przez rynek. Jej wyrazem są codzienne kursy giełdowe. Tysiące inwestorów kupuje akcje sądząc, że są one niedowartościowane, podczas gdy inni w tym samym czasie się ich pozbywają, ponieważ potrzebują gotówki lub uważają, że ceny akcji będą spadać. Dokonuje się w ten sposób codzienna, rynkowa wycena spółek.

Zakup akcji spółki, która dynamicznie się rozwija z zamiarem sprzedaży ich w przyszłości po wyższej cenie, to jeden z głównych motywów jakimi kierują się inwestorzy. Jest to ważna lecz nie jedyna korzyść, na jaką mogą liczyć nabywcy akcji czyli akcjonariusze.

Jako współwłaściciel spółki, każdy akcjonariusz ma wynikające z tego prawa, tzw. prawa majątkowe, które nie mają żadnego czasowego ograniczenia, bowiem akcje emitowane są na czas nieokreślony. Najważniejsze z tych praw, to prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo do udziału w zysku (dywidendy), prawo poboru nowych akcji.

Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem władzy w spółce akcyjnej. Prawo do udziału w walnym zgromadzeniu oznacza prawo głosu, a więc możliwość wpływania na najważniejsze decyzje spółki dotyczące kierunków jej rozwoju, wyboru władz, sposobu zagospodarowania wypracowanego zysku itp. Oczywiście waga tego głosu zależy od ilości posiadanych akcji. Są inwestorzy, zwłaszcza instytucjonalni, którzy mając kilkadziesiąt procent wszystkich akcji mają głos decydujący w rozstrzyganiu losów spółki, są też drobni inwestorzy indywidualni, których wpływ na decyzje walnego zgromadzenia jest raczej symboliczny. Nie można jednak tych głosów lekceważyć. Wielu drobnych akcjonariuszy zgodnie współdziałając i wspólnie głosując może także wpłynąć na postanowienia walnego zgromadzenia.

Prawo do udziału w zyskach (dywidendy)

Powodem kupowania akcji jest chęć osiągnięcia zysku. Wyrazem tej naturalnej potrzeby osiągnięcia korzyści finansowych z zainwestowanego kapitału jest prawo do udziału w zyskach - najważniejsze prawo majątkowe akcjonariusza. Prawo do udziału w zyskach jest ściśle związane z prawem głosu na walnym zgromadzeniu, ponieważ właśnie tam zapadają decyzję o wypłacie dywidendy i jej wysokości. Wysokość dywidendy przypadającej na każdą akcję zależy od wielkości wypracowanego zysku i od tego, jaką jego część walne zgromadzenie akcjonariuszy przeznaczy na dywidendę.
Decyzja o wypłacie dywidendy nie jest wcale czymś oczywistym i powszechnie stosowanym. Zdarza się, że mimo osiągnięcia dużych zysków, spółka nie decyduje się na wypłatę dywidendy akcjonariuszom. Wypracowany w ciągu roku zysk, pozostawiony w spółce może się przyczyniać do jej dynamicznego rozwoju w przyszłości. Ponieważ jednak dywidenda może być istotną zachętą do nabywania akcji, coraz więcej spółek, także na warszawskiej giełdzie bierze pod uwagę te oczekiwania inwestorów.
W przypadku decyzji o wypłacie dywidendy, walne zgromadzenie określa termin nabycia prawa do dywidendy, a więc dzień, w którym akcje muszą być zapisane na rachunku inwestycyjnym akcjonariusza, aby był on uprawniony do jej otrzymania. Wypłata następuje w terminie późniejszym, również określonym przez walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Prawo poboru nowych akcji

Spółki, które się dynamicznie rozwijają, potrzebują kapitału. Dla spółek publicznych, notowanych na giełdzie naturalnym sposobem pozyskiwania kapitału jest emisja i sprzedaż nowych akcji. Prawo poboru ma zastosowanie właśnie w takich przypadkach. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych. Jest to o tyle istotne, że w przypadku objęcia takiej emisji przez nowy krąg akcjonariuszy, nastąpiłoby tzw. rozwodnienie kapitału, czyli procentowe zmniejszenie udziału dotychczasowych akcjonariuszy w stosunku do całkowitej sumy kapitału akcyjnego. Korzystając z prawa poboru "starzy" akcjonariusze mają możliwość zachowania dotychczasowego "stanu posiadania" w spółce akcyjnej.

ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu giełdowego jako samodzielny papier wartościowy. Oznacza to, że dotychczasowi posiadacze "starych" akcji mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając to prawo na giełdzie, a jednocześnie ci, którzy chcieliby nabyć akcje nowej emisji spółki, a przedtem nie byli jej akcjonariuszami, kupując prawa poboru mają taką możliwość.

RODZAJE AKCJI

Akcje mogą być imienne lub na okaziciela, jednak tylko te drugie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego. Jest to oczywiście związane z charakterem obrotu giełdowego, którego przedmiotem są jedynie wystandaryzowane instrumenty finansowe, a więc pozbawione cech indywidualnych. Jeśli spółka emitowała kiedykolwiek akcje imienne, to muszą one być zamienione na akcje na okaziciela, aby mogły być notowane na giełdzie.
Inny podział akcji wynika z zakresu związanych z nimi uprawnień. Mogą być zatem akcje zwykłe i uprzywilejowane. Rodzaj uprzywilejowania może być także różny. Może dotyczyć wielkości przysługującej dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub szczególnych uprawnień w przypadku postępowania likwidacyjnego spółki. Rodzaje uprzywilejowania zapisane muszą być w statucie spółki, granice uprzywilejowania określa kodeks handlowy.

Bardzo istotnym podziałem z punktu widzenia obrotu giełdowego jest podział na akcje mające postać fizyczną oraz akcje zdematerializowane. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być tylko akcje nie mające postaci materialnej, a więc istniejące w formie zapisu komputerowego. Dotyczy to także wszystkich innych papierów wartościowych. Jest to cecha wszystkich nowoczesnych giełd na świecie. Przy dziesiątkach tysięcy transakcji i milionach papierów wartościowych sprzedawanych i kupowanych na każdej sesji, tylko ich elektroniczna postać może gwarantować szybkość, niezawodność i bezpieczeństwo obrotu giełdowego.

WYBRANE TERMINY GIEŁDOWE

Giełda

Giełda to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określone towary po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd - walutowe, zbożowe, kwiatowe. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych. Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane.
Giełda i rynek kapitałowy są dla gospodarki tym, czym dla organizmu człowieka jest serce. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki. Notowanie na giełdzie zapewnia spółce bezpłatną reklamę i podnosi jej wiarygodność, a inwestorom daje pewność, że wszystkie ważne informacje ze spółki podane zostaną do publicznej wiadomości.

Papier wartościowy

Przykładem papieru wartościowego jest akcja. Są również inne rodzaje papierów wartościowych: obligacje, bony skarbowe, warranty. Ogólnie biorąc, papier wartościowy to dokument, z którego wynikają dla jego właściciela określone prawa (tzw. majątkowe) - prawo udziału w spółce, prawa do otrzymywania odsetek. Cechą charakterystyczną papierów wartościowych emitowanych przez spółki giełdowe jest to, że są one emitowane w seriach, w znacznych ilościach, i że każdy papier wartościowy należący do tej samej serii daje takie same prawa. Na giełdzie warszawskiej handluje się takimi papierami wartościowymi jak akcje i obligacje, a także prawami do nich (na przykład prawami poboru), prawami do nowych akcji, warrantami.

Akcja

Papiery wartościowe wydane przez spółkę akcyjną akcjonariuszom, potwierdzające nabycie przez nich prawa współwłasności do składników majątku tej spółki oraz określające udział poszczególnych akcjonariuszy w kapitale akcyjnym. Dają one prawo do dywidendy, uczestnictwa w WZA oraz inne uprawnienia określone statutem spółki zgodnie z przepisami Kodeksu Handlowego.

Akcja to udział w przedsiębiorstwie zwanym spółką akcyjną. Właściciel akcji, czyli akcjonariusz, jest współwłaścicielem spółki - proporcjonalnie do posiadanej liczby akcji, z czego wynika między innymi prawo do udziału w zyskach.
Nabywając akcje uzyskuje się również prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, które podejmuje najważniejsze dla spółki decyzje.

Dywidenda

Akcjonariusz ma prawo do udziału w zyskach spółki. W spółkach akcyjnych zysk, który wypłacany jest akcjonariuszom proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji nazywany jest dywidendą. Decyzja o wypłacie dywidendy (jeżeli spółka wypracowała zysk) podejmowana jest przez samych akcjonariuszy na dorocznym walnym zgromadzeniu. Czasami właściciele decydują się przeznaczyć cały zysk na dalszy rozwój spółki. Oznacza to, że akcjonariusze nie dostaną dywidendy, za to spółka będzie mogła dynamiczniej się rozwijać dzięki czemu w przyszłości ceny jej akcji będą mogły rosnąć.

Transakcja giełdowa

Transakcja giełdowa to umowa kupna-sprzedaży papierów wartościowych po cenie jaka została ustalona przez rynek. Dzięki zebraniu w jednym miejscu znacznej liczby kupujących i sprzedających (koncentracja popytu i podaży) ustalona cena jest ceną obiektywną (odzwierciedlającą sytuację rynkową).
Transakcji giełdowych dokonują biura maklerskie, które działają na zlecenie swoich klientów - inwestorów.

Obrót niematerialny

Na giełdzie warszawskiej handluje się papierami wartościowymi w postaci niematerialnej. Nie istnieją one - tak jak kiedyś - w formie pięknie wydrukowanych "papierów". Wszystkie akcje, obligacje i prawa poboru przechowywane są w formie zapisów elektronicznych w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Informacja o tych samych papierach wartościowych zapisana jest w komputerach biur maklerskich. Po zawarciu transakcji giełdowej Depozyt "przenosi" papiery wartościowe z konta biura maklerskiego sprzedającego na konto biura maklerskiego kupującego. Inwestor otrzymuje ze swojego biura maklerskiego potwierdzenie dokonania transakcji, ale nie dostaje samych papierów wartościowych - gdyż nie istnieją one w formie materialnej.

Rynek kierowany zleceniami

Bardzo ważną cechą giełdy warszawskiej jest zasada, iż ceny w transakcjach określane są przez inwestorów. W tym systemie cena kupna i sprzedaży jest taka sama. Makler zarabia pobierając od kupującego i sprzedającego niewielką, ustaloną z góry opłatę, tzw. prowizję maklerską. Innym znanym na świecie systemem handlu jest rynek kierowany cenami. W systemie tym makler - nazywany "market makerem" (czyli organizatorem rynku) - kupuje papiery po cenie niższej i odsprzedaje je po cenie wyższej, zarabiając na różnicy cen.

Indeks giełdowy

Dla ułatwienia śledzenia zmian na rynku, giełdy wyliczają wskaźniki zwane indeksami. Indeksy giełdowe informują o ogólnej sytuacji rynkowej, uwzględniając dużą liczbę notowanych akcji. Giełda warszawska publikuje kilka indeksów: WIG, WIG20, MIDWIG, WIRR, NIF. Indeks WIG liczony jest dla wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym giełdy, WIRR - na rynku równoległym, zaś WIG20 - dla 20 największych spółek z rynku podstawowego, a MIDWIG dla 40 średnich spółek z tego rynku. Indeks NIF obliczany jest na podstawie kursów akcji 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

Bessa

Sytuacja na giełdzie charakteryzująca się długotrwałym spadkiem cen akcji. Nazywana również rynkiem niedźwiedzia.

Hossa

Sytuacja na giełdzie charakteryzująca się długotrwałym wzrostem cen akcji. Nazywana również rynkiem byka.

Inwestor

Każdy kto nabył papiery wartościowe nazywany jest inwestorem. Rozróżnia się kilka typów inwestorów - indywidualnych i instytucjonalnych, krajowych i zagranicznych, drobnych i strategicznych. Aby kupować i sprzedawać papiery wartościowe na giełdzie trzeba otworzyć rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Na rachunku tym przechowywane będą akcje, obligacje i inne papiery wartościowe, a także pieniądze inwestora.

Makler

Pośredników w transakcjach giełdowych nazywamy maklerami. Aby zostać maklerem trzeba zdać egzamin kwalifikacyjny organizowany przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, która sprawuje nadzór nad całym rynkiem kapitałowym. Konieczność uzyskania licencji zapewnia, że zawód maklera wykonują jedynie osoby o wysokich kwalifikacjach i dogłębnej wiedzy z zakresu rynku kapitałowego.

Makler specjalista

W czasie sesji giełdowej na parkiecie przebywają maklerzy specjaliści, którzy mają do wykonania specjalne zadania. Dbają oni o prawidłowe ustalenie kursów giełdowych, tak aby płynność (czyli wielkość obrotów) papierów wartościowych była jak najwyższa.

Emitent

Emitent to spółka wypuszczająca akcje lub obligacje. Pieniądze z ich sprzedaży pozwalają na finansowanie planów rozwojowych, a więc umacnianie pozycji na rynku. Emisja akcji wiąże się na ogół z poszerzeniem kręgu współwłaścicieli spółki, zaś emisja obligacji z obowiązkiem ich odkupienia od nabywców po upływie ściśle określonego czasu i po odpowiednio wyższej cenie. Obligacje skarbowe emituje Skarb Państwa, w imieniu którego działa Minister Finansów. Robi to po to, aby zdobyć brakujące pieniądze na te cele, których finansowanie należy do obowiązków państwa.
Gdy nabycie papierów wartościowych proponuje nam ich emitent, mówimy wówczas o rynku pierwotnym. Każda następna odsprzedaż tych papierów innym osobom (np. poprzez giełdę) jest już wtórnym obrotem papierami wartościowymi.

Analiza

Proces identyfikacyjny wszelkich czynników mogących mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na wartość oraz cenę danego aktywu w przyszłości. Jej celem jest stwierdzenie czy w określonej sytuacji rynkowej cena danego aktywu odzwierciedla jego faktyczną wartość.

Ceduły

Oficjalny biuletyn Giełdy Papierów Wartościowych ukazujący się po każdej sesji giełdowej. Zawiera ona informacje o kursach i obrotach, a także o najważniejszych decyzjach Zarządu i Rady Giełdy.

Daty zlecenia

Zlecenie maklerskie musi zawierać w sobie datę złożenia zlecenia oraz datę ważności zlecenia. Daty ważności zlecenia mogą być następujące:

termin ważności zlecenia w systemie notowań kursu jednolitego nie może przekroczyć końca następnego miesiąca licząc od daty wystawienia zlecenia.

termin ważności zlecenia w systemie notowań ciągłych nie może przekroczyć końca następnego tygodnia licząc od daty wystawienia zlecenia.

Dogrywka

Faza obrotu dodatkowego dla danego papieru wartościowego, która następuje w przypadku pełnego zrównoważenia rynku. Wraz z rozpoczęciem fazy dogrywki następuje ujawnienie pozostałych do realizacji zleceń kupna. W tej fazie możliwe jest składanie zleceń zarówno kupna jak i sprzedaży.

Doradztwo inwestycyjne

Odpłatne udzielanie pisemnej lub ustnej rekomendacji nabycia lub zbycia oznaczonych papierów wartościowych albo powstrzymania się od zawarcia transakcji dotyczącej tych papierów.

Fundusze inwestycyjne

Przedsiębiorstwa zajmujące się gromadzeniem środków pieniężnych a następnie ich lokowaniem według zasad rozproszonego ryzyka w różne dopuszczone prawem aktywa (papiery wartościowe, udziały, metale szlachetne, nieruchomości).

Instrumenty pochodne

(Derywaty) - walory, których cena uzależniona jest od wartości aktywów pierwotnych, na który to instrument zostały wystawione.

KDPW

Instytucja, która w systemie zdematerializowanych papierów wartościowych ma zapewnić bezpieczeństwo tego obrotu i nadzór nad zgodnością wielkości emisji z ilością papierów wartościowych w obiegu.

Kontrakty terminowe

Umowy kupna lub sprzedaży określonych aktywów (w szczególności instrumentów finansowych lub towarów) po ściśle ustalonej cenie i w ściśle określonym dniu w przeszłości.

KPWiG

Instytucja powołana do regulowania i nadzoru rynku kapitałowego oraz ochrony interesów inwestorów.

Kurs akcji

Kurs akcji dla rynku notowań jednolitych może być określony na podstawie zleceń maklerskich z limitem lub PKC .

Kurs określany jest :

w przedziale do 5 zł. z dokł. do 1 gr.

w przedziale od 5 do 20 zł. z dokł. do 5 gr.

w przedziale od 20 do 100 zł. z dokł. do 10 gr.

w przedziale od 100 zł. wzwyż z dokł. do 50 gr.

Kurs odniesienia

Kursem odniesienia w systemie:

1) Kursu jednolitego jest kurs z poprzedniej sesji.

Przykład: W dniu 10.07.97 kurs akcji A wyniósł 40 zł, który stał się kursem odniesienia na sesji 11.07.97

2) Notowań ciągłych jest:

-W przypadku gdy dany papier notowany jest w systemie notowań jednolitych kursem odniesienia dla kursu otwarcia jest kurs z systemu jednolitego.

-W przypadku gdy dany papier notowany jest w systemie notowań jednolitych a kurs jednolity nie został określony ,kursem odniesienia jest kurs ostatniej transakcji w systemie notowań ciągłych

-W przypadku gdy dany papier notowany jest tylko w systemie notowań ciągłych kursem odniesienia jest kurs ostatniej transakcji w systemie notowań ciągłych

Nadwyżka kupna/sprzedaży

Niepełna realizacja zleceń, których limit ceny okazał się obowiązującym kursem dnia. Sytuacja ma miejsce na rynku zrównoważonym.

NFI

(Narodowe Fundusze Inwestycyjne) - spółki powołane do życia w związku z realizacją Programu Powszechnej Prywatyzacji. Działalność funduszy oparte jest na modelu funduszy inwestycyjnych, do których wniesione zostały akcje kilkuset spółek.

Obligacje

Jest to papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji (wierzyciela) i zapłaci kwotę pieniężną oraz ustalone oprocentowanie w sposób i w terminach określonych w obligacji.

Świadczenie pieniężne polega na zapłaceniu określonej należności głównej lub pobocznej.

Świadczenie niepieniężne polega na przyznaniu wierzycielowi:

• prawa do udziałów w przyszłych zyskach

• prawa do zamiany obligacji na akcje spółki emitującej obligacje

• prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki emitującej obligacje

Obligacje mogą być imienne lub na okaziciela.

Emisja obligacji może nastąpić poprzez:

• publiczna subskrypcję

• propozycję nabycia skierowana do indywidualnych adresatów (w liczbie nie większej niż 300)

Oferta specjalisty

(Faza równoważenia rynku) - ogłoszone przez maklera specjalistę wezwanie do składania przez biura maklerskie dodatkowych zleceń w celu zmniejszenia istniejącej nierównowagi rynku. W czasie oferty przyjmowane są zlecenia wyłącznie z jednej strony rynku.

Opcja

Instrument finansowy dający ich posiadaczowi prawo lecz nie obowiązek do kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym czasie w przyszłości i po określonej cenie.

Zlecenie PCR ("po cenie rynkowej")

Zlecenie “po cenie rynkowej” może być złożone przed rozpoczęciem sesji giełdowej w godzinach przyjmowania zleceń przez punkty obsługi klienta. Zlecenia PCR nie wpływają na ustalenie przez specjalistę kursu dnia danego papieru.

Podlegają realizacji przed zleceniami przyjętymi w czasie trwania sesji giełdowej jeżeli występuje nadwyżka po stronie przeciwnej. Wartość blokowanych środków na dane zlecenie jest obliczana w taki sam sposób jak w wypadku zleceń PKC. Zlecenie PCR nie może zawierać opcji WAN.

Zlecenie PKC ("po każdej cenie")

Wpisując w zlecenie wyżej wymieniony parametr klient zgadza się w najgorszym wypadku kupić akcje po cenie ostatniego notowania plus 10% lub sprzedać po cenie ostatniego notowania minus 10%

Przykład: Na ostatniej sesji akcje BIG-u i BRE kosztowały odpowiednio 5,00 pln i 70,00 pln. Klient składając zlecenie zakupu akcji BIG-u po PKC zgadza się na zakup maksymalnie po 5,50 pln (5pln + (5 pln *10%)) za akcje. Sprzedając akcje BRE po PKC akceptuje możliwość otrzymania za jedną akcje 63 pln (70 pln -(70 pln*10%)).

Redukcja kupna/sprzedaży

Proporcjonalna redukcja każdego zlecenia, które nadaje się do realizacji a znalazło się po przeważającej stronie rynku. Sytuacja ma miejsce na rynku niezrównoważonym. Jeśli występuje przewaga kupna, to redukowane są wszystkie zlecenia kupna PKC oraz zlecenia kupna z limitem wyższym lub równym ustalonemu kursowi. Przy przewadze sprzedaży redukuje się zlecenia sprzedaży PKC oraz zlecenia sprzedaży z limitem niższym lub równym ustalonemu kursowi.

Rynek pierwotny

Proponowanie przez emitenta bądź subemitenta usługowego nabycia emitowanych papierów wartościowych lub nabywanie tych papierów.

Rynek wtórny

Proponowanie przez podmioty inne niż Emitent lub Subemitent usługowy nabycia emitowanych papierów wartościowych lub nabywanie tych papierów.

WAN

(wszystko albo nic) Parametr ten umieszczony na zleceniu oznacza, że klient chce aby jego zlecenie zostało zrealizowane w całości albo wcale. Ze względu na to, że głównym celem powstania tego parametru była ochrona “małych klientów” przed kosztami realizacji zlecenia zostały określone limity ilościowe. Zlecenie WAN może zawierać polecenie sprzedaży lub kupna nie więcej niż 30 akcji lub 5 obligacji z jednym wyjątkiem w czasie trwania oferty. W trakcie sesji giełdowej ograniczenia ilościowe nie istnieją.

Warranty

Opcje wystawiane przez spółki lub inne instytucje finansowe, tylko w niektórych sytuacjach są wprowadzane do publicznego obrotu giełdowego.

WIG
Warszawski Indeks Giełdowy

Obliczany jest na podstawie kursu jednolitego określonego dla akcji spółek notowanych na rynku podstawowym raz dziennie z uwzględnieniem dochodów z akcji (dywidendy, prawa poboru).

Data bazowa jest 16.04.1991 z wartością bazową 1000 pkt.

WIG20
Warszawski Indeks Giełdowy

Obliczany jest na podstawie kursu określonego dla 20 spółek notowanych na rynku podstawowym w systemie kursu jednolitego i w systemie notowań ciągłych bez uwzględnienia dochodów z akcji.

Data bazowa jest 16.04.1994 z wartością bazową 1000 pkt.

Dla systemu kursu jednolitego indeks obliczany jest raz dziennie . Dla notowań ciągłych co 5 minut.

WIRR
Warszawski Indeks Rynku Równoległego

Obliczany jest na podstawie kursu jednolitego określonego dla akcji spółek notowanych na rynku równoległym raz dziennie z uwzględnieniem dochodów z akcji (dywidendy, prawa poboru).

Data bazowa jest 31.12.1994 z wartością bazową 1000 pkt.

Zlecenie maklerskie

Jest to oferta kupna lub sprzedaży notowanych na giełdzie papierów wartościowych sporządzona przez członka giełdy na podstawie zlecenia klienta biura lub domu maklerskiego.

Zlecenie klienta musi posiadać następujące parametry:

• datę sesji

• datę złożenia

• datę ważności

• nazwę papieru wartościowego

• ilość akcji na które opiewać ma zlecenie

• cenę po której klient jest skłonny sprzedać lub kupić dany papier.

Zmiany kursu akcji

W wypadku notowań w systemie jednolitym obowiązują następujące ograniczenia wahań kursów:

• Kurs jednolity może być wyższy (górne ograniczenie) lub niższy (dolne ograniczenie) od kursu odniesienia najwyżej o 10%.

Na przykład: Kurs odniesienia akcji spółki A wynosi 100 zł możliwym kursem na następnej sesji jest górne ograniczenie 110 zł (100 zł + (100 zł*10%)) dolne ograniczenie 90 zł (100 zł-(100 zł*10%))

• W wypadku zaistnienia prawa poboru (z warunkiem że akcje “z prawem poboru” mają wartość większą od ceny “nowej” emisji) dolne ograniczenie kursu na sesji “bez prawa poboru” równa się kursowi odniesienia pomniejszone o sumę teoretycznego prawa poboru i 10% kursu odniesienia.

Na przykład: Kurs odniesienia akcji spółki A wynosi 100 zł teoretyczna wartość prawa poboru 20 zł górne ograniczenie 110 zł (100 zł + (100 zł*10%)) dolne ograniczenie 70 zł (100 zł-[20 zł+(100 zł*10%)])

• W wypadku zaistnienia dywidendy dolne ograniczenie kursu na sesji po dniu ustalenia prawa do dywidendy równa się kursowi odniesienia pomniejszone o wielkość dywidendy i 10% kursu odniesienia.

Na przykład: Kurs odniesienia akcji spółki A wynosi 100 zł wartość dywidendy 5zł górne ograniczenie 110 zł (100 zł +
(100 zł*10%)) dolne ograniczenie 85 zł (100 zł-[5 zł+(100 zł*10%)])

W wypadku notowań w systemie ciągłym obowiązują następujące ograniczenia wahań kursów:

• Kurs otwarcia może być wyższy (górne ograniczenie) lub niższy (dolne ograniczenie) od kursu odniesienia najwyżej o 10% ,dla obligacji o 5 punktów % (w wypadku nie możności ustalenia kursu otwarcia najwyżej o 15%, dla obligacji 10 punktów %)

• W czasie sesji cena akcji może być wyższa (górne ograniczenie) lub niższa (dolne ograniczenie) od kursu otwarcia najwyżej o 5%, dla obligacji o 5 punktów % (z wyjątkami patrz “Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie” rozdział XI)

Kto rządzi na rynku kapitałowym?

O przestrzeganie reguł uczciwego obrotu i zapewnienie powszechnego dostępu do informacji dba Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która jest instytucją rządową. Sprawuje ona nadzór nad działalnością takich instytucji rynkowych jak Giełda, domy maklerskie, fundusze powiernicze, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Wszelkie zmiany dotyczące funkcjonowania tych instytucji wymagają zgody Komisji. KPWiG może orzekać kary dla tych, którzy nie przestrzegają obowiązującego prawa.
Organizacja całego rynku uregulowana jest przepisami Ustawy "Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi".

Kto rządzi na giełdzie?

Giełda warszawska jest spółką akcyjną. Oznacza to, że najważniejsze decyzje na giełdzie podejmują jej akcjonariusze. Walne zgromadzenie akcjonariuszy odbywa się co najmniej raz w roku, aby podejmować takie decyzje jak zmiana dokumentów prawnych Giełdy - regulaminu i statutu, przyjęcie sprawozdania finansowego Giełdy czy wybór Rady Giełdy. Rada Giełdy nadzoruje działalność giełdy warszawskiej, a przede wszystkim dopuszcza papiery wartościowe do obrotu giełdowego, a biura maklerskie do działania na giełdzie. Codzienną pracą Giełdy kieruje Zarząd Giełdy z Prezesem Zarządu na czele.

Jak kupić akcje?

Aby kupować i sprzedawać akcje trzeba posiadać rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Aby dokonać zakupu akcji, należy wystawić zlecenie kupna, wskazując nazwę papieru wartościowego (nazwę spółki, której akcje chcemy kupić), liczbę akcji, termin ważności zlecenia oraz cenę po jakiej gotowi jesteśmy kupić akcje. Cenę można określić poprzez podanie limitu - maksymalnej ceny jaką jesteśmy gotowi zapłacić, lub poprzez podanie symbolu PKC (po każdej cenie), co oznacza, że transakcja zostanie zawarta po cenie ustalonej dla danego papieru wartościowego na sesji giełdowej. W zleceniu należy również zaznaczyć w jakim systemie notowań chcemy dokonać transakcji.

Kiedy odbywają się sesje?

Sesje giełdowe odbywają się codziennie, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 11.00 do 16.00. Notowania w systemie kursu jednolitego (wraz z dogrywką) odbywają się od 11.00 do 12.15, zaś notowania ciągłe od godziny 13.00 do 16.00.

Jak ustalane są ceny?

Na giełdzie warszawskiej transakcje zawierane są w dwóch różnych systemach notowań - kursu jednolitego oraz notowań ciągłych.

W systemie kursu jednolitego wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego zawierane są po takiej samej cenie, ustalonej na podstawie wszystkich zleceń zakwalifikowanych na sesję. W systemie tym ważną rolę odgrywają maklerzy specjaliści czuwając nad prawidłowym ustalaniem kursów oraz zapewniając możliwie największy obrót papierami wartościowymi. Po ustaleniu kursu (zwanego kursem jednolitym) istnieje możliwość zawierania dodatkowych transakcji po tym kursie, w czasie tak zwanej dogrywki.

W systemie notowań ciągłych transakcje zawierane są po różnych cenach, w miarę kojarzenia napływających na giełdę zleceń kupna i sprzedaży. W systemie tym nie występuje makler specjalista, gdyż zlecenia kojarzone są automatycznie przez system komputerowy. Notowane są tu jedynie papiery wartościowe o najwyższej płynności, a jednostką transakcyjną są bloki papierów o wartości od kilku do kilkunastu tysięcy złotych.

Jak upowszechnia się informacje giełdowe?

Po zakończeniu każdej sesji giełdowej przygotowywana jest Ceduła - oficjalna publikacja giełdowa. Zawiera ona informacje o kursach i obrotach, a także o najważniejszych decyzjach Zarządu i Rady Giełdy. Inwestorzy i maklerzy potrzebują jednak informacji już w czasie sesji. Dlatego Giełda udostępnia informacje giełdowe w postaci serwisów elektronicznych. Są one przekazywane do profesjonalnych pośredników, takich jak Reuters, Dow Jones, PAP czy Agencja Telegazeta, którzy z kolei udostępniają je swoim klientom. Dzięki temu w biurach maklerskich, w bankach oraz innych instytucjach, a także w domach inwestorów śledzić można na bieżąco przebieg sesji oraz pojawiające się oferty kupna i sprzedaży. Giełda utrzymuje również serwis publiczny w telegazecie TVP oraz w Internecie. Dodatkowo Giełda przekazuje wyniki sesji do gazet i redakcji radiowych i telewizyjnych, tak aby jak najwięcej osób dowiadywało się o wynikach notowań.

Gdzie przechowywane są papiery wartościowe?

Wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego przechowywane są w postaci zapisu elektronicznego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Instytucja ta, która podobnie jak Giełda jest spółką akcyjną, prowadzi konta depozytowe dla wszystkich uczestników rynku oraz rozlicza zawarte transakcje.
System depozytowy ma ogromne zalety w stosunku do systemów opartych na fizycznej postaci papierów. Jest przede wszystkim wygodniejszy i bezpieczniejszy dla inwestorów, którzy nie muszą się martwić, że ich papiery wartościowe zaginą, ulegną zniszczeniu czy zostaną skradzione.

Czy można poznać, że akcja jest droga lub tania?

Przy próbach oceny czy ceny akcji są wysokie czy niskie pomagają wskaźniki rynkowe. Do najbardziej popularnych należą wskaźniki Cena/Zysk oraz Cena/Wartość księgowa. Wskaźnik Cena/Zysk, zwany C/Z pokazuje, jaki jest stosunek ceny akcji do zysku wypracowanego przez spółkę w ostatnim roku w przeliczeniu na jedną akcję. Ogólnie biorąc, im wskaźnik jest niższy, tym akcja jest "tańsza". Dzięki wskaźnikom można porównywać atrakcyjność poszczególnych spółek między sobą, na tle sektora albo całego rynku. Wskaźnik Cena/Wartość księgowa, zwany C/Wk pokazuje, jaki jest stosunek wartości rynkowej spółki (wynikającej z ceny giełdowej jej akcji) do jej wartości księgowej (wynikającej z formalnej wartości majątku). Również tutaj, im niższy wskaźnik, tym atrakcyjniejsza jest cena akcji.
Należy jednak podkreślić, że o poziomie cen akcji decydują również perspektywy wzrostu lub spadku tempa zysków w kolejnych miesiącach i latach. Przewidywanie szybkiego wzrostu zysków danej spółki może się wiązać z akceptowaniem przez inwestorów wskaźników na wyższym poziomie.
Wskaźniki są tylko jednym z narzędzi ułatwiających inwestorom ocenę atrakcyjności poszczególnych akcji. Trafne inwestycje może przynieść analizowanie ich jedynie w połączeniu z pozostałymi czynnikami, takimi jak wyniki finansowe spółek, informacje o zawartych kontraktach i innych ważnych wydarzeniach ze spółek, perspektywy rozwoju, informacje o sytuacji gospodarczej kraju, zachowanie innych giełd na świecie. Ważne są również reakcje inwestorów na stan koniunktury giełdowej. Należy podkreślić, że cena ustalana na giełdzie jest ceną obiektywną, będącą wypadkową opinii sprzedających i kupujących akcje.

Dlaczego kupuje się papiery wartościowe?

Zakup papierów wartościowych jest formą inwestycji. Każdy, kto posiada dochody, podejmuje codziennie decyzje związane z pieniędzmi - czy przeznaczyć je na konsumpcję czy inwestować. Inwestycja może mieć na celu ochronę przed utratą wartości (inflacja!), zabezpieczenie na później, bądź przyniesienie zysku - w krótszym lub dłuższym okresie. W zależności od tych czynników wybiera się różne rodzaje inwestycji, gdyż wiążą się one z różnym poziomem ryzyka. Papiery wartościowe to jedna z wielu form inwestowania - obok nieruchomości, złota, walut, lokat bankowych, dzieł sztuki czy antyków. W zależności od przyjętych strategii, inwestycje w papiery wartościowe mogą mieć bardzo różny poziom ryzyka.

Najbezpieczniejsze są obligacje Skarbu Państwa. Ich oprocentowanie odzwierciedla poziom inflacji, a wahania kursów są niewielkie. Obligacje dają niewysoki, ale pewny dochód. Ich dodatkową zaletą jest możliwość odsprzedania w każdej chwili.

Wyższe ryzyko, ale i większe możliwości zysku, niosą ze sobą akcje. Akcje kupuje się z nadzieją na zyski kapitałowe (wzrost cen), a także na dywidendę - czyli wypłatę z zysków spółki. Podstawowe ryzyko w przypadku akcji to możliwość spadku ich cen, a w skrajnym przypadku bankructwo spółki, co oznacza całkowitą utratę wartości posiadanych akcji.

Istnieje wiele sposobów (strategii) ograniczania ryzyka. Przede wszystkim przy decyzjach inwestycyjnych należy kierować się informacjami ze spółek - należy śledzić i analizować publikowane wyniki i odpowiednio na nie reagować. Ryzyko można zmniejszać poprzez zróżnicowanie posiadanego portfela akcji - rozkładając kapitał na wiele papierów, wiele spółek z różnych sektorów gospodarki.

Bibliografia:

• „ Giełda - jej funkcjonowanie i rola w życiu gospodarczym” Bernard Belletante,

• „ Papiery wartościowe w obrocie masowym” Robert Jurga, Marek Michalski,

• „ Polski rynek papierów wartościowych” Wojciech Grzegorczyk,

• „ Jak inwestować w papiery wartościowe” Krzysztof Jujga, Teresa Jujga,

• „ Giełda Terminowa” Warszawa, styczeń 1997, nr 1/14/97 ,

• „ Wprost” nr 7' 2000,

• „Wprost” nr 37'2000,

1

---