1. Pojęcie prawa międzynarodowego publicznego

1. Definicja prawa międzynarodowego publicznego

Prawo międzynarodowe publiczne - zespół norm regulujących stosunki wzajemne miedzy państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.

Definicjami które szerzej charakteryzowały normy prawa międzynarodowego, były definicje radzieckie - „ normy regulują stosunki między państwami w procesie ich walki i współpracy, dążą do zabezpieczenia ich pokojowego współistnienia, wyrażają wolę klas panujących w tych państwach i chronione są przymusem stosowanym przez państwa indywidualnie lub zbiorowo”. Stwierdzenie że normy zabezpieczone są przymusem stosowanym indywidualnie lub zbiorowo, jest w przypadku norm prawnych oczywiste, gdyż inaczej były by to normy moralne czy kurtuazji międzynarodowej.

2. Kwestia nazwy.

Obok nazwy „prawo międzynarodowe” spotykamy:

• „prawo narodów” wywodzi się z łacińskiego ius gentium, choć w czasach rzymskich termin ten miał inne znaczenie (była to część prawa rzymskiego regulująca stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami oraz w przypadku określenia przepisów i instytucji wspólnych wszystkim narodom. Termin ten używany był również w konstytucji 3 maja 1791. Termin ten przyjął się jako regulujący stosunki miedzy państwami.

• „prawo międzynarodowe” wprowadził w R. Zouche w XVII. Od XVIII wieku obie nazwy występowały równolegle. W Polsce z nazwy „prawo narodów” zmieniono na „prawo międzynarodowe publiczne” z uwagi na nazwę przedmiotu wykładanego na studiach prawniczych i administracyjnych.

• ponieważ prawo międzynarodowe nie reguluje stosunków między narodami ( z wyjątkiem narodu walczącego o wolność) lecz między państwami zastanawiano się nad zmianą nazwy. I. Kant uważał że powinno się używać terminu „prawo państw”, F. von Liszt, G. Jellinek, N.Korkunow próbowali wprowadzić nazwę „prawo międzypaństwowe”, Tube proponował termin „prawo międzysuwerenne” a G. Hegel i F. von Holtzendorff opowiadali się za zmianą słowa „międzynarodowe” na „zewnątrzpańsywowe”.

Obecnie na skutek postępu prawa wszystkie proponowane nazwy zamienne są już za wąskie. Ponadto za pozostawieniem obecnej nazwy przemawiał fakt iż słowo „nation” w językach angielskim i francuskim oznaczają naród, i to że naród ma inny niż w XVII w. status. Ma on prawo do stanowienia a w przypadku narodu walczącego o niepodległość jest podmiotem prawa międzynarodowego. Słuszna jest krytyka dodatku „publiczne” bo normy prawa prywatnego stanowionego, wprowadzanymi przez umowy międzynarodowe to fragment prawa międzynarodowego, natomiast ustawy wewnętrzne o prawie międzynarodowym prywatnym błędnie określane są jako międzynarodowe.

3. Funkcje prawa międzynarodowego

Funkcje czyli rola w stosunkach społecznych, różnorodne zadania których realizację ma ono zapewnić. Jest to kategoria historyczna, tzn. zmienna w czasie, zależy bowiem od stopnia rozwoju i charakteru stosunków międzynarodowych oraz od istniejącego układu sił.

Regulowanie stosunków zewnętrznych państw

• określa sytuację państwa w społeczności międzynarodowej (prawa zasadnicze państw),

• ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach (np. zasada nieagresji i pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych),

• reguluje konkretne stosunki między państwami (np. przyrzeczenie neutralności),

• ustala formy wzajemnych stosunków (prawo dyplomatyczne i konsularne),

• reguluje sprawy zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw (np. ustalenie granic państwowych i ich delimitacja)

• ustala reguły postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności (morze pełne, przestrzeń kosmiczna)

Oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw:

• oddziaływanie na stosunki wewnętrzne w zakresie niezbędnym do zapewnienia skuteczności norm międzynarodowych,

• ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do obywateli innych państw (zagadnienia wizowe)

• obecnie na skutek internacjonalizacji stosunków gospodarczych, społecznych, kulturalnych, naukowych i innych przedmiotem norm międzynarodowych są stosunki wewnętrzne, (umowy międzynarodowe nakładają na państwa na ich własnym terytorium obowiązek przestrzegania pewnych standardów i metod postępowania,

• postępowanie państw w stosunku do ich własnych obywateli (konwencje pracy)

Jeśli państwo wyrazi na to zgodę, prawo międzynarodowe może regulować bezpośrednio jego stosunki wewnętrzne.

4. Struktura i charakter norm współczesnego prawa międzynarodowego.

Wyróżniamy:

• normy o charakterze powszechnym (obowiązują wszystkie państwa),

• normy o charakterze partykularnym, wielostronne. (obowiązują określoną grupę państw, np. położonym na określonym terytorium i wtedy mówimy o prawie regionalnym. Takim czynnikiem może być również wspólnota ideologiczna i ustrojowa np. Układ Warszawski, Statut Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

• normy o charakterze dwustronnym (bilateralnym), obowiązują wyłącznie w stosunkach między dwoma państwami.

Sprzeczne prądy w prawie międzynarodowym (L. Ehrlich) - obecnie obowiązują równocześnie normy pochodzące z różnych okresów historycznych, które powstały w odmiennym układzie społeczno-politycznym. Prowadzi to do napięć w stosunkach międzynarodowych bo niektóre normy niezupełnie odpowiadają rzeczywistości.

Ius cogens - są to normy najbardziej powszechne i podstawowe mające charakter bezwzględnie obowiązujący i które nie mogą być uchylone wolą państw w ich wzajemnych stosunkach. Są wyrazem interesu całej społeczności międzynarodowej i mogą być uchylone tylko wolą wszystkich państw.

Hierarchia norm prawa międzynarodowego - normy prawa międzynarodowego mają w zasadzie jednakową moc. Ich wzajemny stosunek opiera się na zasadach : „prawo szczególne uchyla prawo ogólne”, „prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze”.

• normy o charakterze ius cogens,

• Karta Narodów Zjednoczonych jest normą o charakterze nadrzędnym

5. Problem sankcji

Za sankcję w prawie międzynarodowym należy uznać - negatywną reakcję społeczności międzynarodowej, z jaką spotyka się państwo naruszające normy prawa międzynarodowego.

Sankcje

1. zorganizowane - wyraźnie przewidziane w umowie międzynarodowej, kiedy można je zastosować, w jaki sposób mają być zastosowane, jaki organ ma je zastosować

• organizacyjne, (np. zawieszenie lub wykluczenie w prawach członka jakiejś organizacji)

• korygujące (przez ich zastosowanie państwa likwidują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia przez nielojalnego kontrahenta)

• środki przymusu bezpośredniego (przeciwko państwu naruszającemu normy zakazu uciekania się do groźby użycia lub użycia siły)

2. niezorganizowane - nie są przewidziane w umowie

• socjologiczne (psychologiczne), reakcja opinii publicznej

• odwet np. zawieszenie pewnych świadczeń.

6. Prawo międzynarodowe a wewnętrzne.

Teoria monistyczna - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym. W zależności od sposobu ustalania hierarchii między normami wyróżnia się monizm z prymatem prawa wewnętrznego i monizm z prymatem prawa międzynarodowego. (Hegel)

Teoria dualistyczna - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią dwa całkowicie odrębne systemy różniące się od siebie przedmiotem regulacji i źródłami. (Triepl) Wg Anzilottiego ani normy prawa wewnętrznego nie mogą być wyprowadzane z prawa międzynarodowego ani też odwrotnie. Ze względu na odrębność nie jest również możliwa kolizja między nimi. Normy prawa międzynarodowego mogą obowiązywać w prawie wewnętrznym pod warunkiem transformacji. Wyróżniamy transformację zwykłą (każda ratyfikowana umowa międzynarodowa ogłaszana jest w dzienniku ustaw) i generalną (na podstawie klauzuli w konstytucji wszystkie normy wiążące państwo włączone są do prawa wewnętrznego.

7. Prawo międzynarodowe a prawo międzynarodowe prywatne.

Prawo międzynarodowe prywatne - zespół norm których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej.

Jest to w pewnym sensie zespół norm kompetencyjnych albo kolizyjnych które rozgraniczają w stosunkach cywilnych, rodzinnych , opiekuńczych i stosunkach pracy sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw przez określenie które z nich stosować.

8. Pojęcie, źródła, rozwój i stosowanie prawa prywatnego międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe prywatne - dział prawa wewnętrznego związane z:

• prawem opiekuńczym

• prawem pracy

• prawem rodzinnym

• prawem cywilnym.

Są to sytuacje czy stosunki związane z elementem obcym czyli sytuacje, gdzie dany problem dotyczy systemów prawnych więcej niż jednego państwa ( związane z ruchem osób lub obrotem ekonomicznym).

Zadaniem międzynarodowego prawa prywatnego jest wskazanie systemu prawnego (właściwego do rozstrzygnięcia danego problemu) według, którego ma nastąpić ocena prawna stanu faktycznego. Chodzi o wskazanie państwa, w którym ta sytuacja będzie badana. Państwo to jest państwem sądu.

Charakter norm międzynarodowego prawa prywatnego.

Są to tzw. normy kolizyjne - normy które decydują o normach - rozgraniczają sfery działania systemu prawnego w przestrzeni, określają, który z tych systemów jest kompetentny. Wskazują na kompetencje właściwego sadu. Norma kolizyjna jest to norma, która wskazuje system prawny mający znaleźć zastosowanie w danej sprawie, zawiera regułę zachowania dla adresata normy. W ramach normy kolizyjnej znajduje się bardzo ważny wskaźnik nazywany łącznikiem. Łączniki łączą konkretną sytuację z określonym systemem prawnym. Każdy łącznik zawiera określnik, który wskazuje nam na sposób postępowania. Ten określnik może dotyczyć np. spadkodawcy, obywatelstwa, może być określenie każdoczesne tzn. za każdym razem.

Rodzaje łączników:

1. personalne (dominują w sprawach osobowych, rodzinnych, spadkowych - nawiązują do więzi między osobą fizyczną a określonym obszarem prawnym, wśród nich na czoło wysuwają się dwa łączniki : obywatelstwo i domicyl (łącznik zamieszkania - występuje jeszcze w WB)

2. przedmiotowe dotyczą:

1. miejsca położenia rzeczy ( tam gdzie się rzecz znajduje)

2. dokonania czynności prawnej ( łącznik zdarzenia prawnego)

3. siedziby sądu orzekającego ( jeśli zdarzenie miało miejsce w okręgu danego sądu, łącznik wyboru: ius sori (gdzie się urodziłeś), ius qui (z kogo się urodziłeś)

Definicja prawa międzynarodowego prywatnego

Witolisa Ludwiczaka ( M.p.pr. Poznań 1996 )

międzynarodowe prawo prywatne jest to zatem zespół norm obowiązujących na obszarze pewnego p., a przedmiotem ich jest wskazanie systemu prawnego ( własnego lub obcego), właściwego dla rozstrzygnięcia stosunku prawnego z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego oraz prawa pracy, którego w stanie faktycznym jest element obcy ( element międzynarodowy, element zagraniczny, stosunek międzynarodowy).

Maksymiliana Pazdana

prawo prywatne międzynarodowe w swej kolizyjnej części obejmuje przeto ogół norm rozgraniczających w stosunkach zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, oraz prawa pracy sfery działania systemów prawnych różnych państw, a to przez określenie, który z nich należy stosować.

Jednolite prawo międzynarodowe prywatne

Zespoły norm, które maja charakter umów, które regulują kwestie do których państwa podchodzą tak samo ( w takim a takim przypadku sprawa zostanie rozwiązana według takiego prawa). Np. przy ustalaniu obywatelstwa.

Źródła prawa prywatnego międzynarodowego

1. akty prawa wewnętrznego

2. umowy międzynarodowe

3. zwyczaj międzynarodowy

4. praktyka sądu

5. doktryna

2. Rozwój prawa międzynarodowego publicznego i jego skutki.

9. Kształtowanie się prawa międzynarodowego - próby periodyzacji.

Rozwój prawa międzynarodowego związany jest ściśle z rozwojem stosunków międzynarodowych a więc trudno badać historię prawa międzynarodowego w oderwaniu od historii stosunków międzynarodowych.

Najwłaściwsze próby periodyzacji to takie które opierają się na ogólnej periodyzacji rozwoju społecznego. Szczególna uwaga skupia się na czasach najnowszych. Rewolucja w Rosji w 1917 r. zapoczątkowała okres współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych, a równocześnie idee socjalistyczne zaczęły oddziaływać na przemiany prawa międzynarodowego.

10. Początki prawa międzynarodowego.

Starożytność - w formacji niewolniczej powstawały pierwsze normy i zwyczaje dotyczące stosunków między państwami. Były prymitywne i odbiegają od dziś pojmowanych, nie tworzyły ani pełnego ani wyraźnie wyodrębnionego systemu norm i często elementy prawne mieszane były z elementami sakralnymi. W tym okresie zawierane są pierwsze umowy międzynarodowe, a osoba posła uznana zostaje za osobę świętą i nietykalną. Kształtują się zasady dotyczące sposobu prowadzenia wojny. W Grecji związanej wspólnym językiem, kulturą i religią pojawiają się pierwsze trwałe formy politycznych związków międzynarodowych między miastami-państwami oraz formy pokojowego załatwiania sporów.

Średniowiecze - na gruzach cesarstwa rzymskiego zapanował chaos, a nowo powstałe państwa nie od razu były zdolne do utrzymywania bardziej stałych stosunków, regulowanych ścisłymi normami prawa. Dla dalszego rozwoju prawa międzynarodowego podstawowe znaczenie miało chrześcijaństwo które dzięki wspólnej kulturze i religii przyczyniło się do zbliżenia między narodami Europy. Problemy początkowo stwarzał konflikt rysujący się między dwoma ośrodkami władzy papiestwem i cesarstwem. Nie sprzyjała również rozwojowi prawa międzynarodowego feudalna struktura społeczno-polityczna. Doszło bowiem do utożsamiania w jednej osobie władcy i właściciela ziemi co doprowadziło do zatarcia różnicy między państwem a własnością prywatną. Na przeszkodzie stała również skomplikowana drabina i hierarchia zależności feudalnych. Mimo tego e Europie występuje i kształtuje się wiele instytucji i norm prawa międzynarodowego choć nie tworzą one odrębnego i uporządkowanego systemu. Wiele z tych norm miało źródła w prawie kanonicznym , w uchwałach soborów, w prawie rzymskim, w prawach feudalnych, w kodeksie rycerskim itd.

11. Prawo międzynarodowe w okresie klasycznym stosunków międzynarodowych.

Od XV w. nastąpił szybki rozwój prawa międzynarodowego. Oto jego główne czynniki:

• zwycięstwo królów z wielkimi feudałami świeckimi i duchownymi, powstają w Europie państwa z absolutnym monarchą. Kształtuje się zasada suwerenności władzy państwowej tzn. niezależności od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej (papieskiej, cesarskiej).

• w wyniku reformacji i upadku potęgi politycznej papiestwa normy regulujące stosunki między państwami zostają wyzwolone spod doktryn prawa teologicznego i kanonicznego co przyczyniło się do ukształtowania prawa międzynarodowego jako odrębnego systemu norm.

• wielkie odkrycia geograficzne spowodowały powstanie nowych zasad i norm prawa międzynarodowego m.in. zasada nabycia terytorium

• początkowo w XV i XVI w. Hiszpania i Portugalia wysunęły roszczenia do rozległych obszarów morskich co godziło w interesy Anglii, Niderlandów i Francji. Państwa te domagały się prawa do swobodnego żeglowania i odkrywania nowych obszarów. W konsekwencji została wysunięta zasad wolności mórz.

• rozwój stosunków międzynarodowych doprowadził do pojawienia i rozpowszechniania się instytucji stałych posłów oraz do rozwoju prawa dyplomatycznego. Ważnym problemem staje się ranga i precedencja posłów.

• przekształca się i upowszechnia instytucja posła. Traci swą władzę porządkową nad rodakami a opieka nad interesami państwa wysyłającego.

• po wojnach zawierane są traktaty pokojowe utrwalające nowe układy sił: wojna trzydziestoletnia i pokój westfalski 1648, traktat utrechcki 1713 oraz po wojnie siedmioletniej traktat paryski 1763.

12. Okres współczesny w rozwoju prawa międzynarodowego.

1. pierwsza wojna światowa

• Lata wojenne 1914 -18 i wybuch rewolucji w Rosji w 1917 r. to nowy okres w rozwoju stosunków międzynarodowych i prawa międzynarodowego. Deklaracja praw narodów Rosji (15 listopada 1917) uznała prawo narodów Rosji do swobodnego samookreślania aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa włącznie a dekret rady Komisarzy Ludowych z 29 sierpnia 1918 r. anulował traktaty zawarte przez Rosję w sprawie rozbiorów Polski.

• Hasło Rewolucji Październikowej „pokoju bez aneksji i kontrybucji” znalazło oddźwięk w świecie powojennym. 22 stycznia Wilson w czternastu punktach określił cele wojny.

• Wojna zakończyła się podpisaniem w Wersalu 28 czerwca 1919 r. traktatu z Niemcami.

2. okres międzywojenny

• konferencja waszyngtońska z 1922 wprowadziła pewne ograniczenia w zakazie zbrojeń morskich, zabroniła używania gazów duszących i trujących w czasie wojny i ograniczyła walkę przy użyciu okrętów podwodnych

• protokół genewski z 1924 r. zobowiązujący do załatwiania wszelkich sporów metodami pokojowymi ale nie został ratyfikowany przez państwa

• pakt Brianda-Kellogga z 1928 r. który zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i zobowiązywał do załatwiania sporów środkami pokojowymi

3. druga wojna światowa

• atak na Polskę 1 września Niemiec a 17 września Rosji, jako wypełnienie tajnego protokołu z 23 sierpnia 1939 r.

• na terenach wcielonych do Rzeszy jak i W Generalnej Guberni nie przestrzegano przepisów prawa międzynarodowego dotyczącego praw i obowiązków okupanta (Regulamin haski z 1907 r.)

• kapitulacja Niemiec 8 maja 1945 r. i Japonii 2 września 1945 zakończyła wojnę

• 14 sierpnia 1941 r. Roosevelt i Churchill wydali deklarację o zasadach walki która podpisana została 1 stycznia 1942 r. przez wszystkie państwa.

• 30 października 1943 r. w wyniku obrad w Moskwie USA, ZSRR i GB wydano deklarację zapowiadającą utworzenie na miejsce Ligi Narodów nowej organizacji.

• Na konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie podjęto decyzje w zakresie węzłowych problemów politycznych w powojennym świecie

• 24 października 1945 r. rozpoczęła działalność ONZ

4. rozpad imperiów kolonialnych

Tradycyjne prawo międzynarodowe dopuszczało podboje kolonialne i sprawowanie władztwa na tych obszarach. Pakt Ligi Narodów wprowadził w odniesieniu do pewnych terytoriów instytucje mandatu międzynarodowego (sprawowania zarządu przez państwo pod nadzorem międzynarodowym). W czasie II wojny światowej dążenia emancypacyjne narodów kolonialnych przybrały na sile i został zapisany w Karcie Narodów Zjednoczonych. Ponadto Karta Narodów Zjednoczonych zastąpiła system mandatów systemem powiernictwa traktując go jako stan przejściowy.

Proces dekolonizacyjny z czasem objął niemal wszystkie kolonie. W 1960 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym. Rezultatem tego było powstanie trzech grup państw:

• rozwinięte państwa kapitalistyczne,

• państwa socjalistyczne

• państwa rozwijające się.

5. okres powojenny

- zimna wojna, od wojny koreańskiej pewne odprężenie aż do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie 1 sierpnia 1975

16. Systematyka prawa międzynarodowego.

Nie ma jednolitej systematyki wykładu prawa międzynarodowego.

Ludwik Elhrih w podręczniku z 1958 r. wyróżnił 4 działy na które składają się:

1. prawo międzynarodowe

2. nauka prawa międzynarodowego

3. podmioty prawa międzynarodowego

4. mechanizmy stosowane między podmiotami

Nahlik proponował 3 działy:

1. społeczność międzynarodowa

2. współdziałanie

3. konflikty

Systematyka, która jest stosowana najczęściej:

1. pojęcie prawa międzynarodowego

2. historia

3. podmioty

4. terytorium

5. ludność

6. organy państwa w stosunkach międzynarodowych

7. organizacje międzynarodowe

8. załatwianie sporów międzynarodowych

9. prawo konfliktów zbrojnych

Wyróżnia się również prawo morza, prawo lotnicze, prawo kosmiczne, prawo wojenne.

3. Źródła prawa międzynarodowego

17. Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego

Termin ten jest używany w różnych znaczeniach

• materialnym, zespół czynników które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo i walka państw)

• formalnym, formy w których tworzone są normy prawa międzynarodowego (umowy międzynarodowe i zwyczaj)

• poznawczym, zbiory dokumentów z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego

Teorie źródeł prawa międzynarodowego

• pozytywistyczne, podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw wyrażona albo w sposób wyraźny albo dorozumiany (Anzilotti)

• naturalistyczne pochodzenie norm prawa w czynnikach niezależnych od woli państw np. nakaz rozumu ludzkiego.

18. Znaczenie artykułu 38 Statutu Międzynarodowego ...

Art. 38 Statutu MTS mówi:

Trybunał stosuje:

1. umowy międzynarodowe,

2. zwyczaj międzynarodowy

3. ogólne zasady uznane przez narody cywilizowane

4. wyroki sądowe, tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego

Z punktu widzenia formalnego art. 38 wymienia podstawy lub źródła wyrokowania Trybunału. Mogą się one częściowo pokrywać ze źródłami prawa międzynarodowego, choć nie musi być uznany za wyczerpujące wyliczenie źródeł.

• zastrzeżenie odnosi się do samego stwierdzenia narody cywilizowane, które kiedyś miało sens obecnie nie,

• tekst punktu c oznacza zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych (wewnętrznego i międzynarodowego), a więc zasady uznawane powszechnie

• wprowadzenie ogólnych zasad prawa jako odrębnej podstawy wyrokowania miało zapobiec możliwości braku rozstrzygnięcia sporu z braku norm umownych i zwyczajowych

• punkt d a więc judykatura i doktryna to tylko środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawa.

19. Sprawiedliwość dla określenia źródeł prawa międzynarodowego.

20. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów międzynarodowych i jej znaczenie

Cała konwencja ma zastosowanie do umów wyłącznie między państwami, a ponadto definicja umowy zawarta w konwencji obejmuje tylko umowy pisane, choć teoretycznie są możliwe i umowy ustne.

21. Umowa międzynarodowa - pojęcie, nazwa i rodzaje umów międzynarodowych

Umowa międzynarodowa - wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki.

Nazwa umowy nie ma znaczenia z punktu widzenia prawnego. Może wystąpić: traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut, karta, konkordat, konstytucja.

Rodzaje umów międzynarodowych:

1. Ze względu na tryb zawierania:

• złożone - wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia

• proste - bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

2. Ze względu na organ występujący w imieniu państwa:

• państwowe - w imieniu państwa występuje prezydent,

• rządowe - podpisywane są w imieniu Rady Ministrów,

• resortowe - podpisywane w imieniu ministra

3. Ze względu na liczbę stron:

• dwustronne,

• wielostronne.

4. Ze względu na możliwość przystąpienia do umowy:

• zamknięte - występuje ograniczona liczba stron, nie przewiduje się możliwości przystąpienia stron trzecich (umowy dwustronne)

• otwarte - przewidują możliwość poszerzenia kręgu kontrahentów

• otwarte bezwarunkowo - może przystąpić każdy,

- otwarte warunkowo - tylko dla tych którzy spełnią określone warunki

5. Ze względu na treść umów:

• polityczne,

• gospodarcze,

• komunikacyjne

6. Ze względu na zgodność lub nie, z normami ius cogens:

• równoprawne

• nierównoprawne - jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony

22. Budowa umowy międzynarodowej - forma historyczna a współczesna.

Prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy. Jak zostanie zredagowana decydują strony które ją zawierają. Długotrwała praktyka państw wytworzyła pewne wzory które są naśladowane i stosowane.

Forma historyczna - w epoce feudalnej umowy międzynarodowe zawierane były przez głównie przez monarchów dlatego też musiały odpowiadać odpowiednim wymaganiom formalnym.

Części umowy w znaczeniu historycznym:

1. tytuł umowy

2. inwokacja - wezwanie do Boga, między państwami chrześcijańskimi „w imię Trójcy Przenajświętszej” a niechrześcijańskimi „w imię Boga Wszechmogącego”

3. intytulacja - wyszczególnienie monarchów zawierających umowy wraz z przysługującymi im tytułami.

4. arenga - przyczyny które skłoniły do zawarcia umowy

5. narracja - opis czynności i wydarzeń które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw i uznanie ich za dobre i wreszcie wyrażenie przez pełnomocnika zgody na postanowienia zawarte w umowie

6. dyspozycja- właściwa treść umowy podzielona na artykuły, kończy się klauzulami dotyczącymi ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania, wypowiedzenia lub milczącego przedłużenia obowiązywania umowy

7. korroboracja - wzmocnienie umowy (podpisanie umów i wciśnięcie pieczęci)

8. data i miejsce zawarcia umowy

9. podpisy i pieczęcie.

Skład umowy międzynarodowej obecnie

1. tytuł - oznaczenie nazwy umowy, liczba stron, określenie przedmiotu umowy,

2. wstęp umowy - (preambuła) określenie organów w imieniu których zostaje zawarta, podanie motywów którymi kierują się strony, zamierzonego celu,

3. dyspozycja - merytoryczna część umowy, zasadnicze postanowienia umowy, zwykle podzielona na artykuły,

4. postanowienia końcowe - zagadnienia formalnoprawne związane z trybem wejścia w życie

Reguła alternatu - umowę dwustronną sporządza się w dwóch egzemplarzach przy czym na pierwszym miejscu wymienia się państwo dla którego umowa jest przeznaczona.

23. Zawieranie umów międzynarodowych - tryb prosty i złożony.

Tryb prosty - rokowania kończą się wyrażeniem zgody państwa na związanie się umową z reguły przez podpisanie.

Tryb złożony - zgoda państw na związanie się umową wyrażona jest przez ratyfikacje lub zatwierdzenie.

Zawieranie umów międzynarodowych:

Rokowania - uzgadnianie treści umowy i ostateczne zredagowanie jej treści, mogą być prowadzone w formie ustnej lub pisemnej.

Parafowanie - tekst jest przygotowany do podpisania, pełnomocnicy którzy uczestniczyli w rokowaniach składają swoje parafy, stwierdzają że jest autentyczny i nie można wprowadzać w nim zmian.

Podpisanie - upoważnione do tego osoby podpisują umowę

Ratyfikacja - zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy. Ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową międzynarodową.

Wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych - przy umowach dwustronnych jest ona dokonywana przez przedstawicieli stron umowy którzy w ten sposób uzyskali dowód że druga strona dokonała ratyfikacji. W przypadku umów wielostronnych dokumenty ratyfikacyjne składane są depozytariuszowi. Najczęściej jest to państwo na terenie którego podpisano umowę.

Rejestracja - po wejściu umowy w życie należy ją zarejestrować

Publikacja wewnętrzna - z punktu prawa międzynarodowego nie ma to znaczenia, ale w części państw publikacja może być niezbędna do stosowania umowy w danym państwie.

24. Wejście w życie umowy i rejestracja

Wejście w życie umowy:

1.. umowa sama określa moment swego wejścia w życie:

• umowy nie zawierające ratyfikacji najczęściej wchodzą w życie z chwilą podpisania umowy,

• czasami wejście w życie może być połączone ze spełnieniem warunku (tzw. warunek zawieszający),

• umowy wymagające ratyfikacji wchodzą w życie po wymianie dokumentów ratyfikacyjnych lub wymiany not dotyczących dokonania zatwierdzenia albo w określonym czasie po dokonaniu wymiany,

• umowy wielostronne wchodzą w życie w określonym czasie po złożeniu odpowiedniej ustalonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych

• jeśli nie ma klauzuli dotyczącej wejścia w życie, umowa nie podlegająca ratyfikacji wchodzi w życie z chwilą podpisania, a podlegająca ratyfikacji z chwilą dokonania wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

Rejestracja:

• po raz pierwszy przewidziana w Pakcie Ligi Narodów jak próba eliminacji przed zawieraniem tajnych umów

• wg Karty ONZ wszyscy członkowie mają obowiązek rejestrowaniu umów zawartych po wejściu w życie Karty. Brak powoduje niemożność powołania się na tę umowę przed jakimkolwiek organem ONZ.

25. Obowiązywanie umów - kwestia ważności, przyczyny nieważności, wygaśnięcia, wypowiedzenia, zawieszenia i wpływ wojny na umowy międzynarodowe.

Zasada „świętości umów” - jeśli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa została zawarta, strony umowy zobowiązane są wykonać w dobrej wierze jej postanowienia. Ma ona zastosowanie do wszystkich ważnie zawartych i będących w mocy umów międzynarodowych. Nie można powołać się na prawo wewnętrzne jako usprawiedliwienie nie wypełniania umowy.

Nieważność umowy międzynarodowej:

1. związanie z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów,

2. wady oświadczenia woli,

• przekroczenie przez przedstawiciela jego upoważnienia do wyrażania zgody

• błąd

• podstęp

• przekupstwo

• przymus wobec przedstawiciela państwa

• przymus wobec państwa

3. niezgodność z ius cogens

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej:

1. przewidziane w samej umowie

• upływ czasu, na jaki umowa została zawarta

• spełnienie się warunku rozwiązującego

• wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami

2. nieprzewidziane

• uchylenie umowy zgodną wolą stron,

• utrata podmiotowości przez jedną ze stron,

• możliwość jednostronnego wycofania się

• ze względu na wyjątkowe okoliczności.

Wypowiedzenie - większość umów, zwłaszcza bezterminowe posiada klauzule przewidujące możliwość wypowiedzenia (wyjątek to umowy graniczne i traktaty pokojowe). Wypowiedzenie skutkuje zazwyczaj nie natychmiastowo ale w jakiś czas po notyfikacji. Umowa dwustronna po wypowiedzeniu przez jedną ze stron wygasa, ale umowa wielostronna przestaje tylko obowiązywać stronę która ją wypowiedziała. Jeśli jednak ilość stron w umowie wielostronnej spadnie poniżej pewnego minimum - umowa taka wygasa.

Wpływ wojny na umowy międzynarodowe

• te które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju. Mogą w czasie wojny ulec zawieszeniu (umowy wielostronne) a część może wygasnąć (umowy dwustronne)

• te które regulują stosunki wojenne i przeznaczone są na czas wojny. Z chwilą wypowiedzenia wojny nie tylko zachowują moc obowiązującą ale mają w czasie konfliktu pełne zastosowanie i muszą być wykonywane (np. umowy regulujące sposób prowadzenia wojny)

Ta sama umowa może zawierać postanowienia postanowienia obu rodzajów, ponadto postanowienia niektórych umów mogą obowiązywać zarówno w czasie wojny jak i pokoju. Np. traktat w sprawie Kanału Sueskiego z 1888 stanowi że kanał ma być wolny i otwarty w czasie wojny i pokoju.

26. obowiązywanie umów wobec państw trzecich - umowy na korzyść państwa trzeciego i nakładające obowiązki na państwo trzecie.

W stosunku do każdej mowy można podzielić państwa na:

• strony

• państwa trzecie

Żadnemu państwu nie można narzucić bez jego zgody żadnych zasad postępowania i żadnych zobowiązań. Od tego są jednak wyjątki które prawo międzynarodowe dopuszcza. Są to:

• umowy na korzyść państwa trzeciego. Przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu państwu trzeciemu lub dla wszystkich państw. Są to m. in. umowy wolności żeglugi na kanałach międzynarodowych - Sueskim, Kilońskim, Panamskim. Innym przykładem był układ poczdamski 2 VIII 1945 dla Polski.

1. państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia ofiarowanej mu korzyści, wynika to z suwerenności państw oraz tego iż czy coś jest korzystne może być różnie widziane.

2. Zobowiązanie istnieje wyłącznie między stronami umowy i dopóki państwo trzecie nie wejdzie w posiadanie swych praw , strony umowy mogą postanowienia na jego korzyść uchylić lub zmienić.

3. Jeśli państwo trzecie nabyło korzyści lub uprawnienia, a umowa nie przewidywała odwołania tych uprawnień wówczas bez zgody państwa trzeciego nie można zmienić sytuacji prawnej i faktycznej.

• umowy na niekorzyść państwa trzeciego, czyli nakładające na państwo zobowiązania. Są to głównie umowy wobec państw które poprzez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa państw. Bowiem w normalnych warunkach takie zobowiązania wymagają zgody pisemnej państwa trzeciego.

27. Zastrzeżenie do umów międzynarodowych.

Zastrzeżenie - jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa.

Umowa międzynarodowa obowiązuje w całości. Od tej zasady istnieją wyjątki - niektóre umowy wielostronne dopuszczają możliwość związania się tylko ich częścią. Innym wyjątkiem są zastrzeżenia. Polega na uchyleniu w stosunku do siebie określonych postanowień umowy, nadaniu postanowieniom szczególnego znaczenia, interpretacji. Zastrzeżenia mogą być składane w różnych fazach zawierania umowy, nigdy jednak po ostatecznym wyrażeniu zgody na związanie się umową. W zasadzie mogą być one składane tylko do umów wielostronnych, umowy dwustronne powinny być przyjęte w całości zgodną wolą stron. Jeśli umowa przewiduje możliwość składania zastrzeżeń są one dopuszczalne. Jeśli nie można to uczynić pod warunkiem że nie są one sprzeczne z celem i przedmiotem umowy. Nie można zgłaszać zastrzeżeń do Karta Narodów Zjednoczonych.

28. Sprzeciw wobec zastrzeżeń.

Sprzeciw:

• Zwykły, postanowienia do których zgłoszono zastrzeżenia, a następnie sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw. Ma on znaczenie polityczne lub moralne.

• Kwalifikowany, między państwem które zgłosiło zastrzeżenie a państwem które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany umowa w ogóle nie wchodzi w życie.

29. Środki zabezpieczające wykonanie umowy

Niekiedy państwa uważają za niewystarczające przyjęcie określonych zobowiązań przez inne państwa i dążą do zabezpieczenia wykonania umowy za pomocą dodatkowych środków.

• dawniej były to: przysięgi, dawanie zakładników, oddawanie w zastaw ruchomości lub nieruchomości,

• w czasach nowszych, okupacja pokojowa części terytorium do czasu wykonania zobowiązania (okupacja Nadrenii przez wojska francuskie na podstawie traktatu wersalskiego), oddawanie pod zastaw pewnych źródeł dochodów

• środkiem zabezpieczającym są także umowy lub deklaracje gwarancyjne w których jedno lub kilka państw zobowiązuje się użyć wszelkich środków będących w ich dyspozycji dla zapewnienia wykonania umowy

• dla zapewnienia skuteczności umowy państwa niekiedy wyrażają zgodę na przeprowadzenie kontroli jej wykonania (przez same państwa lub organizacje międzynarodowe)

30. Obowiązek przestrzegania umów.

Zasada „świętości umów” - jeśli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa została zawarta, strony umowy zobowiązane są wykonać w dobrej wierze jej postanowienia. Ma ona zastosowanie do wszystkich ważnie zawartych i będących w mocy umów międzynarodowych. Nie można powołać się na prawo wewnętrzne jako usprawiedliwienie nie wypełniania umowy.

31. Zasady interpretacji umów międzynarodowych.

Zasady interpretacji:

1. należy interpretować umowy w dobrej wierze

2. użyte w umowie wyrazy i zwroty powinny być w zasadzie rozumiane tak jak to wynika z ich normalnego znaczenia, znaczenie szczególne można nadawać pod warunkiem że jest ustalone że było to zamiarem stron.

3. znaczenie poszczególnych wyrazów należy przyjmować w świetle przedmiotu i celu umowy

Ze względu na to kto interpretuje umowę:

1. interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez teoretyków prawa międzynarodowego

2. interpretacja urzędowa - przez strony umowy, sądy międzynarodowe, organizacje międzynarodowe

• interpretacja autentyczna, wspólnie przez wszystkie strony umowy,

• interpretacja uzualna, zgodne postępowanie państw.

32. Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj - zgodne postępowanie państw tworzące praktykę.

Dla istnienia zwyczaju niezbędna jest równocześnie :

• zgodna praktyka państw tzw. element obiektywny. Jest to przede wszystkim działalność wszelkich organów państwowych w ramach ich kompetencji. Praktykę można podzielić na: zbiorową działalność organizacji międzynarodowych, zawieranie umów międzynarodowych) oraz na indywidualną. Ta z kolei na zewnętrzną (szeroko pojęta działalność dyplomatyczna) oraz wewnętrzną (działalność ustawodawcza, sądownicza, administracyjna). Praktyka musi być też nieprzerwana.

• przeświadczenie państw że praktyka ta tworzy prawo tzw. element subiektywny

Istotny jest również element czasu. Praktyka państw powinna być odpowiednio długotrwała, jednak sam przez się nie jest to wymóg kategoryczny. Okres zależy każdorazowo od okoliczności w jakich powstaje dany zwyczaj. Równie ważna jest powszechność. Dla powstania normy wystarczy praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie innych.

Dowód istnienia normy zwyczajowej - to głównie praktyka państw, ustawodawstwo wewnętrzne, oświadczenia składane przez pełnomocnych przedstawicieli państw, umowy międzynarodowe i judykatura i doktryna.

33. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych.

Aby uchwały organizacji międzynarodowych można było uznać za źródła prawa międzynarodowego muszą być:

• prawnie wiążące,

• tworzyć nowe normy prawne.

Uchwały odpowiadające powyższemu można podzielić na dwa rodzaje:

1. uchwały odnoszące się zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem samej organizacji - czyli działalnością organów organizacji, ich wzajemnych stosunków, jak również działalność państw należących do organizacji i ich stosunków z organizacją. Nie oznacza to jednak działalności państw członkowskich poza organizacją

2. uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową, dotyczą stosunków między państwami członkowskimi.

Uprawnienia organizacji do tworzenia konkretnych postanowień prawa wewnętrznego mogą wynikać ze statutu organizacji.

Procedura tworzenia norm wiążących dla państw dokonuje się 3 sposobami

• uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw, (np. w OECD)

• system contracting out (np. państwa przegłosowane mogą oświadczyć że uchwała w całości lub części ich nieobowiązuje - WHO)

• uchwały podejmowane większością głosów, z mocą wiążącą dla wszystkich (spotykamy np. EWWiS).

34. Orzecznictwo sądów międzynarodowych.

Autorytet precedensów jest szczególnie duży w anglosaskim systemie prawa. Doktryna anglosaska głosi że - stwierdzenie prawa przez sąd bliskie jest jego tworzeniu i różnica między dowodem a źródłem prawa jest bardziej wyimaginowana niż rzeczywista. Sąd rozstrzygając ustala nową regułę która następnie ma zastosowanie w dalszym orzecznictwie. To że tak się dzieje nie stanowi jednak dowodu że orzecznictwo takie jest samodzielnym źródłem prawa. Zadaniem sądów jest m. in. precyzowanie i wyjaśnianie treści przepisów prawnych i kształtowanie poczucia prawnego w społeczeństwie.

35. Doktryna

Doktryna - czyli poglądy nauki prawa.

Podobnie jak orzecznictwo ale w inny sposób wyjaśnia, precyzuje przepisy obowiązującego prawa ale w szerszym zakresie niż orzecznictwo może kształtować poczucie prawne w społeczeństwie np. poddając krytyce przepisy obowiązujące. Autorytet naukowy nadaje gwarancję pewnego właściwego wyjaśnienia przepisu prawnego, a nie nadaje regule postępowania charakteru normy prawnej.

36. Kodyfikacja prawa międzynarodowego.

Kodyfikacja - systematyczne zestawienie jego przepisów.

Charakter prawny kodyfikacji a więc i moc wiążąca dla państw zależy od tego kto kodyfikuje i w jakiej formie.

1. kodyfikacje prywatne. Do organizacji które próbują poddać kodyfikacji prawo międzynarodowe należą: Instytut Prawa Międzynarodowego utworzony w Genewie w 1873 r., międzynarodową organizacją prywatną jest też Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego powstała w 1873 r.

2. kodyfikacje oficjalne. Poważną próbą były konferencje pokojowe haskie z 1899 i 1907 gdzie skodyfikowano prawo wojny lądowej, i częściowo prawo wojny morskiej. Kolejna próba była w 1930 r. w Hadze zorganizowana przez LN. Zamierzano zająć się obywatelstwem, wodami terytorialnymi, odpowiedzialnością państw za czyny popełnione na ich terytorium. Na skutek sprzecznych interesów przyjęto część na temat obywatelstwa.

3. Obecnie kodyfikacją zajmuje się ONZ a dokładniej Komisja Prawa Międzynarodowego

4. Podmioty prawa międzynarodowego publicznego.

37. Pojęcie i podział podmiotów prawa międzynarodowego

Podmiot prawa międzynarodowego - ten kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.

Podział wg Berezowskiego:

1. Zorganizowane

1. terytorialne,

• suwerenne (państwa)

• niesuwerenne

- trwałe,

- nietrwałe

2. bezterytorialne (organizacje międzynarodowe)

2. nie zorganizowane (jednostki)

Podmiotowość pierwotna - posiada państwo i powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, jest niezależna od czyjejkolwiek woli.

Podmiotowość wtórna - np. organizacje międzynarodowe, jest nadana stworzona przez państwa, posiada ją w tym zakresie w jakim w jakim została im przez państwa nadana.

38. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego - atrybuty i prawa zasadnicze państw.

Państwo - suwerenna organizacja terytorialna. Trzy elementy państwa: określone terytorium, ludność zamieszkująca to terytorium, oraz władza która ma charakter władzy najwyższej, to jest suwerennej.

Suwerenność państwowa - niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Jej granicą jest poszanowanie suwerenności innych państw a w szczególności zobowiązań międzynarodowych przyjętych przez dane państwo.

Prawa zasadnicze państw - prawa które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia. Wykształciły się one na drodze zwyczajowej i określają sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej.

• prawo do istnienia,

• prawo do niezawisłości,

• prawo do równości,

• prawo do obrotu,

• prawo do czci

Prawa nabyte - wynikają z umów międzynarodowych.

39. Powstanie i upadek państwa w świetle prawa międzynarodowego.

Sposoby powstania państwa:

1. oderwanie się części terytorium państwa i utworzenie nowego niezależnego państwa,

2. rozpadnięcie się państwa na kilka innych państw,

3. połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa,

4. utworzenie nowego państwa na terytorium nie podlegającym suwerenności żadnego państwa.

Sposoby upadku państwa:

1. inkorporacja, włączenie jednego państwa do innego lub innych,

2. aneksja i rozbiory

3. rozpadnięcie się na kilka części składowych

4. połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa.

40. Zagadnienie ciągłości i sukcesji państw.

Sukcesja w stosunku do umów międzynarodowych:

1. teoria tabula rasa,

2. teoria prawa wyboru,

3. teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia,

4. teoria prawa do namysłu.

41. Kwestia suwerenności.

Suwerenna równość państw:

1. państwa są równe pod względem prawnym,

2. każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością

3. każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw,

4. integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są nienaruszalne,

5. każde państwo ma prawo swobodnie wybrać i rozwijać swój system polityczny, społeczny, gospodarczy i kulturalny,

6. każde państwo ma obowiązek wypełniać całkowicie i w dobrej wierze swoje zobowiązania międzynarodowe oraz współżyć w pokoju z innymi państwami

Zasada suwerenności znalazła swój wyraz i potwierdzenie w Karcie Narodów Zjednoczonych która na pierwszym miejscu postawiła zasadę suwerennej równości. Następnie znalazła potwierdzenie w XXV sesji Deklaracji zasad prawa międzynarodowego.

42. Zasada nieinterwencji.

Zakaz nieinterwencji - zakaz mieszania się państw (i organizacji międzynarodowych) w sprawy należące do kompetencji własnej innych państw

Interwencja:

• zbrojna,

• gospodarcza,

• dyplomatyczna,

• jawna

• zamaskowana

• pośrednia

43. Zasada równości państw.

Suwerenna równość:

1. państwa prawnie są równe,

2. każde państwo korzysta z prawa pełnej suwerenności,

3. osobowość państwa, jak również jego integralność terytorialna i niezależność polityczna muszą być szanowane.

Znaczy to że niezależnie od liczby ludności, wielkości terytorium, oraz potencjału wojskowego i gospodarczego wszystkie państwa podlegają jednakowej ochronie prawnej i są równe wobec prawa.

Konsekwencje równości państw:

• niedopuszczalność narzucania mu wbrew jego woli norm prawnych,

• równość systemu prawa wewnętrznego państwa,

• żadne państwo nie może być sądzone przez sądy innego państwa.

• alfabetyczny porządek przy podpisywaniu wielostronnych umów międzynarodowych

• zasada alternatu przy umowach dwustronnych

Nie wynika z tego fakt iż wszystkie mają równe uprawnienia i obowiązki międzynarodowe. Zależy to bowiem od konkretnych zobowiązań międzynarodowych oraz od praw nabytych.

44. Rodzaje państw - państwa jednolite i złożone, rozwijające się, śródlądowe, o niekorzystnym położeniu geograficznym i archipelagowe, trwale neutralne, Watykan - Stolica Apostolska.

Podział państw:

1. z punktu widzenia struktury:

• jednolite złożone,

2. ze względu na stopień rozwoju

• państwa rozwijające się

3. z uwagi na szczególną charakterystykę geograficzną

• śródlądowe

• o niekorzystnym położeniu geograficznym

• archipelagowe

4 z uwagi na możliwość uczestniczenia w konfliktach zbrojnych

- trwale neutralne

Ad 1.

Państwo jednolite - reprezentowane jest przez jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Wewnętrzna struktura państwa jednolitego z punktu widzenia stosunków międzynarodowych jest obojętna. Tak więc USA pomimo że składa się ze stanów które posiadają daleko posuniętą autonomię z punktu widzenia prawa międzynarodowego będzie uważane za jednolite.

Państwo złożone - części składowe mają ograniczoną zdolność do występowania w stosunkach międzynarodowych. Ich kompetencje w tej dziedzinie mają bardzo małe znaczenie i dotyczą spraw drugorzędnych. (Szwajcaria i RFN)

ZSRR jako szczególny typ federacji - poszczególne republiki wchodzące w skład ZSRR były suwerenne. Konstytucja nadawała prawo każdej republice prawo nawiązywania bezpośrednich stosunków z obcymi państwami, prawo zawierania z nimi umów oraz prawo wymiany przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych. Obok podmiotowości ZSRR jako całości pojawiła się prawnomiędzynarodowa podmiotowość poszczególnych republik. Republiki mogły prowadzić własną politykę zagraniczną pod warunkiem zgodności jej kursu z zasadami ustalanymi przez związek.

Ad. 2

Państwa rozwijające się - po II wojnie światowej tym mianem określono obszary dawnych kolonii i innych terenów zależnych. Taj naprawdę to nie ma normy prawa międzynarodowego regulującej zagadnienie przynależności do grupy państw rozwijających się. Początkowo byłą to grupa państw słabiej rozwiniętych gospodarczo które solidarnie wystąpiły o pomoc w rozwoju gospodarczym jako grupa 77. O przynależności do tej grupy decyduje:

• wola zainteresowanego państwa (uznanie się za państwo rozwijające się),

• uznanie ze strony innych państw rozwijających się,

• uznanie za państwo rozwijające się ze strony państw wysoko rozwiniętych.

Ad 3.

Państwa śródlądowe - państwo nie posiadające dostępu do morza, dawniej nie miały prawa do bandery, lecz obecnie mają dzięki deklaracji barcelońskiej. Mogą korzystać z wolności mórz ale nie mogą ustanawiać żadnych stref przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych. Utrudniony dostęp do morza i bogactw morskich ma im kompensować ułatwienia tranzytowe oraz preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw

Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym - mają dostęp do morza ale ze względu na swoje położenie geograficzne nie mogą ustanowić 200 milowych stref ekonomicznych. Posiadają one specjalne preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.

Państwa archipelagowe - całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp. Mogą one zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagowymi.

Ad 4.

Państwa trwale neutralne - nie mogą podejmować pewnych działań mogących wciągnąć ich w działania wojenne. Ograniczenia te są dobrowolne a status neutralności zapewnia im korzyści.

Państwo trwale neutralne:

1. zobowiązane jest nie brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami

2. nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę

3. musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych,

4. jest uprawnione do obrony swego terytorium

Ad 5 Watykan - Stolica Apostolska.

Po likwidacji Państwa Kościelnego w 1870 r. przez włączenie do Włoch zdolność do czynności prawnych w sferze międzynarodowej Stolicy Apostolskiej nie uległa zmianie. Zachowała bierne prawo legacji oraz zdolność do zawierania umów międzynarodowych. W 1929 doszło do podpisania traktatu laterańskiego na mocy którego utworzono Państwo-miasto Watykan. Jest on pod wyłączną suwerennością Stolicy Apostolskiej. I oto istnieje sytuacja w której mamy do czynienia z możliwością występowania w stosunkach międzynarodowych Stolicy Apostolskiej i Watykanu - co jest jakby rozgraniczeniem spraw doczesnych i duchownych. Nie zdarzyło się aby jednocześnie występowały oba podmioty naraz dlatego można mówić o jednym podmiocie - Stolicy Apostolskiej która jednak ma możliwość występowania także jako Państwo-Miasto Watykan.

45. Państwa zależne oraz minipaństwa.

Państwa zależne - to państwa których zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu.

1. Protektoraty

• międzynarodowe, dotyczą państw i opierają się na umowie międzynarodowej zawartej przez dwa suwerenne podmioty. W umowie tej jedno z państw (protegowane) zrzeka się całości lub części swej zdolności do działań w płaszczyźnie zewnętrznej na rzecz protektora. (Bhutan na rzecz Indii)

• kolonialne, terytoria i obszary nie mające statusu państwa

2. Państwa wasalne

• stosunek wasalny charakteryzuje istnienie państwa wasalnego i państwa suwerennego. Państwo wasalne przekazuje daninę na rzecz suwerena. Andora - Francja i Hiszpania.

Minipaństwa - (Monako, San Marino, Liechtenstein) istnienie małego terytorium i niewielkiej liczby ludności prawie uniemożliwia im występowanie w stosunkach międzynarodowych w pełnej mierze i dlatego przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.

46. ZSRR, Wspólnota Niepodległych Państw, Wspólnota Narodów.

ZSRR - utworzony w 1922 r. był związkowym państwem wielonarodowym złożonym z 15 republik. Do kompetencji związku było przyjmowanie nowych republik, wytyczanie granic państwowych, zapewnienie jednolitego ustawodawstwa na całym terenie, opracowanie i zatwierdzenie jednolitego budżetu, reprezentowanie ZSRR w stosunkach międzynarodowych itp. Zgodnie z konstytucją poza sprawami należącymi do kompetencji Związku, republiki miały samodzielnie sprawować władzę państwową na swoim terytorium. Od 1922 do 1944 republiki jednak nie miały prawa utrzymywania stosunków międzynarodowych. Dopiero w 1944 w wyniku poprawki do konstytucji uzyskały one formalne prawo do zawierania umów międzynarodowych, oraz utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych. ZSRR przestał istnieć w konsekwencji nieudanego puczu w 1991 r. 8 grudnia prezydenci Rosji, Białorusi i Ukrainy rozwiązali ZSRR i powołali do życia WNP.

WNP - jest częściowym sukcesorem ZSRR. Jej członkami są państwa niepodległe, suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną, należące do ONZ i innych organizacji międzynarodowych, mają prawo do posiadania armii.

Wspólnota Narodów - jest trudne o zdefiniowania, bowiem nie posiada aktu prawnego który spełniałby rolę konstytucji, jest to swoista organizacja międzynarodowa w skład której wchodzą kolonie lub dominia które kiedyś należały do imperium brytyjskiego. Poczynając od XIX w. imperium brytyjskiena skutek sił odśrodkowych i ruchów narodowowyzwoleńczych zaczęło się rozpadać. Szereg terytoriów uzyskało status dominiów - Kanada 1867, Związek Australijski 1901, Nowa Zelandia i Nowa Funlandia w 1907. Od 1919 przyznano im państw o interesach specjalnych i odtąd występowały jako część imperium brytyjskiego i jako samodzielne państwa. Efektem zwiększającej się autonomii stało się w 1926 powstanie Brytyjskiej Wspólnoty Narodowej. Obecnie mówi się już tylko o Wspólnocie Narodowej. W jej skład wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie, które łączy uznanie monarchy brytyjskiego bądź - w przypadku dominiów - za głowę państwa za zasadzie unii personalnej, bądź - w przypadku republik i samodzielnych monarchii - za głowę Wspólnoty. W stosunkach między sobą przedstawiciele dyplomatyczni noszą nazwę Wysokich Komisarzy. Współcześnie ważnym czynnikiem łączącym Wspólnotę są więzy ekonomiczne, stosowanie preferencji ekonomicznych i przynależność do strefy funta. System prawny oparty jest na prawie angielskim. Od 1967 roku w Londynie działa sekretariat.

47. Podmioty prawa międzynarodowego inne niż państwa - niesuwerenne organizacje terytorialne, narody, powstańcy i strony wojujące.

.

Niesuwerenne organizacje terytorialne - organizacje nie stanowiące części terytorium żadnego państwa, ale które same też nie są państwem, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością. Suwerenność ich może być ograniczona na rzecz państw lub organizacji międzynarodowych - Andora, Monako, Wolne Miasto Gdańsk.

Naród - naród walczący o swą niepodległość i utworzenie państwa, który w tym celu stworzył już jakąś organizację może stać się podmiotem prawa międzynarodowego.

Uznanie za powstańców - ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą. Państwo uznaje tylko że grupa sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze i jest gotowe nawiązać z daną grupą stosunki o ograniczonym charakterze, ze względu na konieczność ochrony swoich interesów.

Uznanie za stronę wojującą -

1. grupa powstańcza jest zorganizowana (posiada swoje władze),

2. sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium,

3. przestrzega praw i zwyczajów wojennych.

Uznanie za stronę wojującą powoduje że musi być ona traktowana jako podmiot praw i obowiązków międzynarodowych przysługujących państwu prowadzącemu wojnę.

48. Podmiotowość organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe - wiele organizacji międzyrządowych posiada pewne uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie międzynarodowej a więc podmiotowość prawnomiędzynarodową. Uprawnienia takie wynikają ze statutów poszczególnych organizacji oraz z innych umów międzynarodowych. Do najważniejszych i najczęściej przyznawanych organizacjom należy prawo do zawierania umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi.

Rodzaje umów zawierane przez organizacje międzynarodowe;

1. umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa

2. umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację

3. umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją

4. umowy o współpracy i koordynacji działania - zawierane między organizacjami międzynarodowymi.

Uprawnienia organizacji;

1. korzystają z przywilejów i immunitetów,

2. niektóre korzystają z biernego prawa legacji

3. mogą występować w stosunku do państw z roszczeniami międzynarodowymi,

4. mogą one ponosić odpowiedzialność międzynarodową,

5. wiele organizacji posiada podmiotowość prawnomiędzynarodową

49. Podmiotowość osób fizycznych i prawnych.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa jednostek jest czymś wyjątkowym, a jej zakres jest bardzo ograniczony. W pewnych wyjątkowych okolicznościach jednostka może stać się podmiotem praw i obowiązków wypływających bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet może być dopuszczona do działań na forum międzynarodowym.

1. gdy państwo zgadza się żeby jego obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum międzynarodowym, a tym samym zgadza się na ograniczenie wykonywania swojej suwerenności,

2. gdy suwerenność państwa jest czasowo ograniczona

3. z praw tego rodzaju mogą niekiedy korzystać także jednostki zamieszkujące terytoria nie podlegające suwerenności żadnego państwa

4. w stosunkach miedzy organizacjami międzynarodowymi a ich personelem

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa osób prawnych - osoby prawne prawa publicznego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Jednak w pewnych dziedzinach osoby prawne dopuszczone są do działania na płaszczyźnie międzynarodowej (łączność satelitarna).

50. Uznanie międzynarodowe i jego formy.

Uznanie - stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych

• deklaratywne, jeśli istnienie tego co się uznaje nie zależy od aktu uznania

• konstytutywne, tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa, który bez aktu uznania nie istniałby

Formy uznania:

• uznanie wyraźne

• uznanie milczące

lub

• de iure, pełne i ostateczne

• de facto, niepełne i prowizoryczne

51. Uznanie państwa i rządu, uznanie za powstańców i za stronę wojującą, uznanie za naród.

Uznanie państwa - jest jednostronnym aktem za pomocą którego państwo lub państwa oświadczają lub milcząco przyjmują, że istniejącą organizację terytorialną uważają za państwo, ze wszystkimi wynikłymi z tego konsekwencjami. Ma ono charakter deklaratywny. Jest istotne dla państwa bo w przeciwnym wypadku bierze ono tylko ograniczony udział w życiu międzynarodowym.

Uznanie rządu - jest aktem jednostronnym państwa, w którym oświadcza ono lub milcząco przyjmuje że nowy rząd jest organem właściwym do reprezentowania swego państwa w stosunkach międzynarodowych. Jest tu istotne kryterium efektywności - fakt że dany rząd sprawuje rzeczywistą władzę na terytorium państwa i jest w stanie reprezentować je wobec innych państw. Ma ono charakter deklaratywny.

Uznanie powstańców i strony wojującej - ma on charakter konstytutywny, tworzy nowy charakter praw i obowiązków. Może ono nastąpić ze strony państwa macierzystego lub państw trzecich i może być wyraźne lub milczące.

Uznanie za naród - miało miejsce w czasie i wojny światowej w stosunku do Polaków i Czechów. Umożliwiło korzystanie przez komitety narodowe z pewnych ściśle ustalonych przez państwo uznające, kompetencji rządowych. Były to: prawo do posiadania armii, trybunałów wojskowych oraz używania flagi narodowej. Uznanie narodu nie było automatyczne z uznaniem przyszłej państwowości.

5. Stosunki, zdarzenia i akty prawnomiędzynarodowe.

52. Stosunki prawnomiędzynarodowe.

Pojecie stosunków prawnomiędzynarodowych jest pojęciem węższym od pojęcia stosunków międzynarodowych gdyż nie wszystkie stosunki międzynarodowe mają charakter prawny i są regulowane przez prawo międzynarodowe.

W każdym stosunku prawnomiędzynarodowym wyróżniamy:

• podmiot

• przedmiot, określone zachowanie się jego uczestników, podmiotów

Stosunki prawnomiędzynarodowe nie są czymś statycznym, powstają, zmieniają się, wygasają.

53. Zdarzenia prawnomiędzynarodowe.

Zdarzenie prawnomiędzynarodowe - zdarzenie które powoduje skutki prawne w sferze prawnomiędzynarodowej.

Klasyfikacja zdarzeń:

1. Naturalne - pewne fakty fizyczne lub przyrodnicze z którymi prawo wiąże określone skutki prawne (zmiana koryta rzeki granicznej)

2. zdarzenia związane z działaniem ludzi (przekroczenie granicy przez cudzoziemca)

3. zachowanie się państw i inne zdarzenia zależne od woli podmiotów prawa międzynarodowego.

54. Akty prawnomiędzynarodowe - rodzaje.

Akt prawnomiędzynarodowy - przejaw woli przypisany podmiotowi lub podmiotom prawa międzynarodowego, z którym prawo międzynarodowe wiąże określone skutki prawne.

Rodzaje aktów;

1. ze względu na ich treść

• dozwolone przez prawo międzynarodowe,

• niedozwolone

2. w zależności od skutków:

• jednostkowy charakter

• mają zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków o określonych cechach charakterystycznych

3. ze względu na liczbę stron

• jednostronne

• dwustronne

• wielostronne

55. Akty jednostronne państw.

Akty jednostronne - akty nie związane z innymi oświadczeniami woli i niezależne od innych oświadczeń woli.

Rodzaje aktów jednostronnych:

• Notyfikacja, o jej charakterze decyduje treść.

• uznanie, przejaw woli wyraźny lub milczący przez które państwo wyraża zamiar uważania jakiejś sytuacji lub roszczenia za zgodne z prawem.

• zrzeczenie się, państwo z własnej woli rezygnuje z praw.

• Protest, państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji , roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem międzynarodowym

• Przyrzeczenie, jednostronne zobowiązanie podjęte przez państwo w stosunku do jednego lub wielu podmiotów.

6. Odpowiedzialność międzynarodowa.

56. Odpowiedzialność za czyny zakazane i działania dobrowolne.

Czyn zakazany przez prawo międzynarodowe - każde postępowanie niezgodne z prawem międzynarodowym, czyli każde naruszenie prawa międzynarodowego (powszechnego, partykularnego) niezależnie od charakteru i powagi tego naruszenia oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie czy o bezprawne zaniechanie.

Zbrodnie międzynarodowe - szczególnie ciężkie naruszenia prawa międzynarodowego.

Delikt - inne naruszenia zobowiązań międzynarodowych i prawa międzynarodowego.

Aby mogła powstać odpowiedzialność międzynarodowa muszą być spełnione dwa warunki:

1. naruszenie zobowiązania międzynarodowego (bezprawność postępowania rodzącego odpowiedzialność),

2. możliwość przypisania tego naruszenia określonemu podmiotowi prawa międzynarodowego.

Odpowiedzialność za czyny zakazane - podmiot który naruszył zobowiązanie międzynarodowe ma obowiązek naprawienia szkody, w taki sposób aby usunąć skutki deliktu i przywrócić stan, który by istniał gdyby delikt nie został popełniony.

Odpowiedzialność za działania dobrowolne - ten kto prowadzi działalność niebezpieczną, dążąc w ten sposób do korzyści, musi ponosić ryzyko odpowiedzialności za ewentualne powstałe szkody.

57. Odpowiedzialność państwa - źródła odpowiedzialności, rodzaje odpowiedzialności i formy odpowiedzialności.

Odpowiedzialność międzynarodowa polega na tym że czyn zakazany przez prawo międzynarodowe powoduje powstanie nowych stosunków prawnomiędzynarodowych.

Odpowiedzialność państwa;

1. bezpośrednia - za swoje działania czyli za działalność organów w ramach ich kompetencji

2. pośrednia - działanie organów przekraczających swe kompetencje, za działanie osób prywatnych, i to zarówno obywateli własnych jak i cudzoziemców.

Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w formie:

1. przywrócenia stanu poprzedniego (restytucji)

2. wynagrodzenia szkody (reparacji), jeśli restytucja obiektywnie nie jest możliwa, zazwyczaj odszkodowanie pieniężne.

3. Zadośćuczynienie (danie satysfakcji) za szkodę o charakterze niematerialnym, czyli wyrażenie ubolewania, przeproszenie.

58. Odpowiedzialność jednostek.

Odpowiedzialność indywidualna za 3 rodzaje zbrodni:

1. zbrodnie przeciw pokojowi,

2. zbrodnie wojenne,

3. zbrodnie przeciw ludzkości.

Zasady norymberskie - jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego i ulega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego.

Zbrodniami prawa międzynarodowego karanymi na podstawie tego prawa są:

1. zbrodnie przeciwko pokojowi,

2. zbrodnie wojenne

3. zbrodnie przeciwko ludzkości.

7. Terytorium

59. Pojęcie terytorium i jego rodzaje.

Terytorium - przestrzeń na której działają ludzie

Z punktu widzenia prawnego terytoria dzielimy:

1. podlegające suwerennej władzy państwowej,

2. nie podlegające takiej władzy

3. terytoria podlegające władzy wyłącznej

60. Terytorium państwowe - istota.

Terytorium państwowe - stanowi przestrzeń na którą rozciąga się władza suwerenna określonego państwa, jest to trójwymiarowa przestrzeń.

W skład terytorium wchodzą: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi (pod obszarem lądowym i morskim) oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim.

Obszar lądowy - (terytorium lądowe) Do obszaru lądowego zaliczamy również wyspy i wody śródlądowe. Może być jednolite lub rozczłonkowane.

Obszar morski - (morskie wody przybrzeżne) morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, a w tzw. państwach archipelagowych także wody położone między wyspami archipelagu.

Wnętrze ziemi - (obszary podziemne) teoretycznie do środka kuli ziemskiej

Przestrzeń powietrzna - przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim

61. Zagadnienia zwierzchnictwa terytorialnego i jego ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego - wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu a domniemanie przemawia za tym że każde może postępować na własnym terytorium tak jak chce. Zasada ta oznacza że:

• ten kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego musi dowieść iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego wiążącej dane państwo

• każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami jakie uznało przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe. To znaczy że na własnym terytorium można robić wszystko co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne morze być ograniczone na rzecz

• społeczności międzynarodowej (prawo nieszkodliwego przepływu, przywileje dyplomatyczne)

• niektórych konkretnych państw (umowy terytorialne - uprawnienia tranzytowe)

• pobyt obcych sił zbrojnych

62. Nabycie terytorium państwowego - sposoby.

Dwa rodzaje nabycia terytorium:

1. pierwotne, państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państw, (zawłaszczenie ziemi niczyjej czyli okupacja, przyrost)

• zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja), głównie w okresie ekspansji kolonialnej

• przyrost, może być sztuczny (działalność człowieka) lub naturalny (działalność sił przyrody)

2. pochodne, państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa (cesja i plebiscyt)

Cesja - odstąpienie przez jedne państwo części swego terytorium drugiemu państwu.

Cesja wzajemna - państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa B, a państwo B ceduje inny obszar na rzecz państwa A.

Cesja odpłatna - państwo A ceduje na rzecz państwa B określone terytorium w zamian za co państwo B wypłaca państwu ustalona sumę pieniędzy.

Plebiscyt - głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze.

63. Zakaz użycia siły i prawo narodów do samostanowienia a zmiany terytorialne.

Zakaz użycia siły: przeciwko temu wypowiadał dekret o pokoju z 8 XI 1917 władzy radzieckiej, obecnie jest to powszechnie przyjęta norma prawa międzynarodowego. Mówi o tym również Karta Narodów Zjednoczonych.

Prawo narodów do samostanowienia - powinno być brane pod uwagę przy ocenie tytułów prawnych do określonych terytoriów, jak również przy zmianach terytorialnych. Nie oznacza to jednak że wszystkie zmiany terytorialne mają następować w wyniku plebiscytu.

64. Granice państwa - pojęcie, rodzaje, przebieg i system kontroli.

Granica - powierzchnia prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej która oddziela terytorium państwa od innych obszarów tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.

1. naturalne, te które przebiegają zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu, w szczególności wyznaczone przez rzeki, morza, pasma gór.

2. sztuczne, stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu. Są to granice geometryczne, przebiegające odcinkami linii prostych.

Proces ustalania granicy państwowej:

1. Ogólne określenie i opis granicy państwowej oraz wyznaczenie ogólnego przebiegu linii granicznej na mapie w dużej podziałce.

2. Delimitacja czyli ustalenie szczegółowego przebiegu granicy, wraz z naniesieniem na mapę

3. Demarkacja polegająca na szczegółowym wytyczeniu granicy w terenie

Przebieg:

• na lądzie, oznaczony jest przeważnie betonowymi słupkami i większymi monolitami w miejscach gdzie granica zmienia w sposób istotny swój kierunek. Kolejne słupki są numerowane.

• na rzekach, zależy od ich żeglowności. Na nieżeglownych granica biegnie środkiem rzeki, a na żeglownych linią najgłębszego koryta.

• mosty, po połowie,

• wody stojące, dzielone między państwa nadbrzeżne, podział wzdłuż linii prostych dowolnie wybranych, lub wzdłuż uproszczonej linii środkowej.

System kontroli - w celu ochrony granic prawo polskie ustala pas drogi granicznej, strefę nadgraniczną, pas graniczny. Na obszarach tych obowiązują szczególne przepisy prawne.

65. Rzeki graniczne i międzynarodowe.

Rzeka międzynarodowa - rzeka która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Dunaj, Ren, Właściwości geograficzne:

• przepływa kolejno przez terytorium co najmniej dwóch państw lub stanowi między nimi granicę,

• jest spławna lub żeglowna

• jest połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio

Rzeka graniczna - są podzielone przez państwa nadbrzeżne linią środkową (medianą) lub linią głównego nurtu (talwegiem). Sprawa korzystania wymaga porozumienia państw graniczących ze sobą, które zawierają w tym celu umowy międzynarodowe.

66. Obszary podbiegunowe i ich status prawnomiędzynarodowy.

Arktyka - obszary położone wokół bieguna północnego. Niektóre państwa (Kanada od 1925 i ZSRR od 1926) stosują do obszarów arktycznych teorię sektorów. Państwo którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, odkrytych jak te które zostaną odkryte w przyszłości w tym sektorze.

Antarktyka - obszar wokół bieguna południowego którego granicę według traktatu waszyngtońskiego z 1 grudnia 1959 r. stanowi równoleżnik 60 szerokości geograficznej południowej. Do jej terytorium wysuwają roszczenia: Australia, Nowa Zelandia, Argentyna, Chile, WB, Norwegia i Francja. Jej status prawnomiędzynarodowy określa traktat waszyngtoński stwierdzając że obszar ten będzie wykorzystany wyłącznie w celach pokojowych. Jest tam zakaz składowania i badań z bronią jądrową, zakładania stacji militarnych, baz wojskowych, manewrów.

8. Międzynarodowe prawo morza.

67. Pojęcie i źródła międzynarodowego prawa morza

Międzynarodowe prawo morza określa sytuację prawną obszarów morskich, przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji terytorialnej państw oraz ich kompetencji wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa. reguluje ono zagadnienia korzystania z morza pełnego, znajdujących się poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państw nadbrzeżnych. Innym zadaniem jest unifikacja przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego.

Źródłem międzynarodowego prawa morza był i jest zwyczaj. Do kodyfikacji norm zwyczajowych doszło w 1958 r. na konferencji genewskiej czego wynikiem było przyjęcie 4 konwencji prawa morza: o morzu terytorialnym i strefie przybrzeżnej, o morzu pełnym, o rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza pełnego, o szelfie kontynentalnym. 19 grudnia 1982 r. podpisano konwencję prawa morza (weszła w życie w listopadzie 1994 r.)

68. Obszary morskie - klasyfikacja.

Wg zmniejszającej się kompetencji państwa nadbrzeżnego, w kierunku od lądu do morza pełnego:

• wody wewnętrzne,

• wody archipelagowe,

• morze terytorialne,

• strefa przyległa,

• strefa wyłącznego rybołówstwa,

• szelf kontynentalny,

• strefa ekonomiczna,

• morze pełne

• dno mórz i oceanów.

69. Morskie wody wewnętrzne.

Wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne oraz wody portów. Podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego rozciągającą się na powietrze i dno.

70. Wody archipelagowe.

Ten rodzaj wód wprowadza konwencja prawa morza z 1982 r. na których obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu lecz też na trasach normalnie wykorzystywanych dla żeglugi międzynarodowej nie podlegające zawieszeniu prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim.

71. Morze terytorialne.

Pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym lub strefą ekonomiczną z drugiej strony. Stanowi część terytorium państwa nadbrzeżnego ale jest ograniczone prawem nieszkodliwego przepływu. W latach 60 i 70 morze terytorialne wynosiło 12 mil morskich i tak zostało.

72. Morska strefa przyległa.

Obszar morza otwartego o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i w ograniczonym zakresie. Konwencja z 1982 r. dopuszcza 24 milową strefę przybrzeżną.

73. Morska strefa ekonomiczna i strefa wyłącznego rybołówstwa.

Strefa ekonomiczna - państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszelkich zasobów (żywych i mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Jest to suma uprawnień w strefie wyłącznego rybołówstwa i na szelfie kontynentalnym.

Strefa wyłącznego rybołówstwa - pas morski leżący poza morzem terytorialnym na którym państwo nadbrzeżne zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa tzn. posiada takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym. Dopuszczenie obcych statków do rybołówstwa może nastąpić na podstawie umów międzynarodowych decyzji wewnętrznej państwa nadbrzeżnego i może być odpłatne lub darmowe. Obecnie wszystkie państwa które mogły to zrobić ze względu na warunki geograficzne ustanowiły 200 milowe strefy rybołówstwa lub strefy ekonomiczne.

74. Szelf kontynentalny.

Dno morskie i podziemia płytkich obszarów przylądowych gdzie państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu. Minimalna szerokość szelfu wynosi 200 mil mierzonych od linii podstawowych. Prawa państwa nadbrzeżnego mogą jednak sięgać poza 200 mil aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynetu.

75. Morze pełne - zasada wolności morza otwartego, wolność żeglugi i jej ograniczenia.

Morze pełne nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jedynym ograniczeniem wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych praw.

Wolności morza pełnego:

• wolność żeglugi,

• wolność przelotu,

• wolność układania kabli podmorskich i rurociągów,

• wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji,

• wolność rybołówstwa,

• wolność badań naukowych.

Wolność żeglugi - statki wszystkich państw mogą płynąć po morzu pełnym tam gdzie chcą i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają władzy wyłącznej i jurysdykcji państwa bandery a kontrolę nad nim mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa. Od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery są wyjątki to:

• prawo powszechnej represji piractwa, każde państwo morze zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać ich wedle swego prawa wewnętrznego lub wydać ich władzy ojczystej.

• prawo pościgu

Pościg musi być gorący i nieprzerwany.

1. musi być rozpoczęty w chwili gdy obcy statek lub jedna z jego łodzi znajduje się na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym albo w strefie przybrzeżnej państwa zarządzającego pościg. Za rozpoczęcie pościgu uważany jest sygnał optyczny lub dźwiękowy nakazujący zatrzymanie się.

2. pościg musi być ciągły czyli nieprzerwany

3. prawo pościgu przysługuje jedynie okrętom wojennym i samolotom wojskowym oraz innym statkom lub samolotom pozostającym w służbie państwowej i do tego upoważnionym

76. Dno mórz i oceanów.

W 1970 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję w której uznano że zasoby dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej powinny stanowić wspólne dziedzictwo ludzkości. Oznacza to że eksploatacja powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości. Pieczę nad tym ma sprawować Organizacja Dna Morskiego.

77. Cieśniny morskie.

Cieśniny morskie są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich. Mogą łączyć obszary morskie o różnej sytuacji prawnej - morze pełne i strefę ekonomiczną. (Cieśniny duńskie i czarnomorskie)

Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego wówczas na części cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego obowiązuje wolność żeglugi.

Jeżeli cieśnina jest węższa od podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego wówczas przepływając przez cieśninę trzeba przepływać przez morze terytorialne. W takich cieśninach obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu.

Przejście tranzytowe oznacza wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę i musi być ono wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki, a jednostki korzystające z przejścia tranzytowego nie mogą prowadzić w cieśninie żadnych innych działalności poza przepływem lub przelotem.

78. Kanały morskie.

Jest to sztuczne połączenie dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich. Są one otwartą dla wszystkich drogą wodną, jeżeli tak stanowi umowa międzynarodowa lub prawo krajowe. Kanał Sueski, Panamski, Kiloński.

79. Współpraca międzynarodowa w dziedzinie korzystania z obszarów morskich i ochrony środowiska morskiego.

Korzystanie z obszarów morskich ma w dużym stopniu charakter międzynarodowy dlatego też powstała potrzeba uregulowania wielu zagadnień związanych z żeglugą, rybołówstwem, i ochroną środowiska morskiego.

Zderzenia statków - rodzą trzy rodzaje problemów:

• zapobiegania zderzeniom, regulowała to konwencja przyjęta w Londynie 1972 r. dzięki której ruch statków został uporządkowany co w efekcie zmniejszyło liczbę kolizji,

• odpowiedzialności cywilnej, regulują je konwencje brukselskie z 1910 i 1952 r.

• odpowiedzialności karnej. Konwencja brukselska z 1952 r.

Za zderzenie lub inny wypadek na morzu pełnym pociąga za sobą odpowiedzialność karną lub dyscyplinarną kapitana lub inną osobę załogi pod władzami sądowymi lub administracyjnymi państwa bandery lub którego jest dana osoba obywatelem.

Pomoc i ratownictwo - konwencja podpisana w Brukseli z 1910 r. ma ona zastosowanie tylko do statków handlowych i zobowiązuje ona kapitana z zachowaniem warunków bezpieczeństwa własnego statku do udzielenia pomocy każdej osobie nawet wrogiej którą znaleziono na morzu i która znajduje się w niebezpieczeństwie zaginięcia. Za pomoc istnieje nagroda która nie może przekroczyć wartości przedmiotów znalezionych.

Bezpieczeństwo życia na morzu - impuls do stworzenia takiej konwencji wywołało zatonięcie Titanica w 1912 r. Pierwszą konwencję przyjęto w Londynie w 1914 ale ze względu na wojnę nie weszła w życie, drugą podpisano w 1929 w Londynie, trzecia w 1948, a czwarta 1960 r.. obecnie obowiązuje konwencja z 1974 roku ze zmianami i zawiera postanowienia które konkretyzują wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniać statki handlowe państw stron konwencji.

Zapobieganie zanieczyszczeniu morza - zanieczyszczenia pochodzą z żeglugi, z eksploatacji dna morskiego, oraz z lądu a głównymi substancjami są ropa naftowa i jej pochodne. Równie poważnym jest zatapianie w morzu substancji radioaktywnych. W Londynie w 1954 r. podpisano konwencję o zapobieganiu zanieczyszczenia olejami, z poprawkami z 1962 r. Wprowadzała ona strefy w których istniał zakaz usuwania olejów i mieszanki oleistej ze statków. Obejmowały one 50 milowy pas licząc od wybrzeża, na niektórych 100 milowy, i na całych morzach śródlądowych. W 1969 r. Międzynarodowa Morska Organizacja Doradcza wprowadziła zmianę i zamiast stref wprowadziła generalne ograniczenia dotyczące usuwania olejów. Ważna jest też konwencja o zapobieganiu zanieczyszczenia morza przez zatapianie odpadów i innych substancji z 1972 r. oraz o zapobieganiu zanieczyszczenia morza przez statki z 1973 r.

9. Prawo lotnicze.

80. Pojęcie prawa lotniczego.

Jest to zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa.

Zajmuje się :

• sytuacją prawną przestrzeni powietrznej

• dopuszczaniem samolotów do obcej przestrzeni powietrznej,

• wykonywaniem lotniczych przewozów międzynarodowych

• sytuacją prawną statku powietrznego nad morzem pełnym.

81. Źródła prawa lotniczego.

Głównym źródłem są wielostronne i dwustronne umowy międzynarodowe. Zwyczaj odgrywa mniejszą rolę. Wśród umów podstawowe znaczenie ma konwencja chicagowska z 7 grudnia 1944 o międzynarodowym lotnictwie cywilnym. Ustaliła podstawowe zasady międzynarodowego prawa lotniczego oraz powołała do życia Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Równocześnie podpisano w Chicago układ o dwóch wolnościach i układ o pięciu wolnościach.

82. Przestrzeń powietrzna.

Teoria nierozerwalności przylegania - przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym podobnie jak wody morza pełnego nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niej na prawach równości przysługuje wszystkim państwom i ich obywatelom.

Przestrzeń powietrzna nad morzem wewnętrznym i terytorialnym podlega suwerenności państwa nadbrzeżnego i jest nieograniczoną. Jest to powszechnie uznana norma zwyczajowa.

83. Statki powietrzne.

Statek:

• wg konwencji chicagowskiej, wszelkie aparaty mogące się utrzymać w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza.

• Wg polskiego prawa lotniczego z 1962, urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w tej przestrzeni na skutek oddziaływania powietrza.

Wyróżniamy:

• statki cywilne (każdy inny)

• statki powietrzne państwowe, (używane w służbie wojskowej, celnej lub policyjnej)

• specjalnym rodzajem są statki bez pilota.

O rodzaju statku decyduje służba jaką w danym okresie statek powietrzny pełni.

Przynależność państwowa statków powietrznych - statek powietrzny może mieć tylko jedną przynależność. Nabywa on przez wpisanie do rejestru statków powietrznych, prowadzonego przez władze danego państwa zgodnie z prawem wewnętrznym. Przynależność państwowa jest więzią publicznoprawną z czego wynikają pewne konsekwencje uznawane przez prawo międzynarodowe. To znaczy że to co się dzieje na statku powietrznym jest traktowane jako zdarzenie na terytorium państwowym.

Sytuacja prawna statków powietrznych

1. na obszarach nie podlegających władzy żadnego państwa statek powietrzny znajduje się pod wyłączną władzą państwa rejestracji.

2. z braku odmiennych zobowiązań międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad obcymi statkami znajdującymi się w jego powierzchni powietrznej

3. państwo nie ingeruje jeśli tylko obcy samolot przestrzega jego przepisów dotyczących żeglugi powietrznej i jeśli skutki tego co się dzieje na pokładzie samolotu nie sięgają terytorium danego państwa i nie zagrażają jego bezpieczeństwu.

84. Międzynarodowa żegluga powietrzna.

Międzynarodowa żegluga lotnicza może odbywać się tylko na podstawie zezwoleń czyli przywilejów przyznawanych przez państwa obcym samolotom we własnej przestrzeni powietrznej. Przywileje te nazywane są „wolnościami lotniczymi”

Wolności techniczne (tranzytowe)

• prawo przelotu bez lądowania,

• prawo lądowania technicznego (niehandlowego - uzupełnienie zapasu paliwa, dokonanie przeglądu technicznego, wymiana załogi)

Wolności handlowe:

• prawo przewożenia pasażerów i ładunku z kraju przynależności statku powietrznego,

• prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego

• prawo zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich oraz prawo przewożenia pasażerów i ładunku z tych krajów.

85. Prawo kosmiczne - sytuacja prawna przestrzeni kosmicznej.

Pierwszy sztuczny satelita został umieszczony na orbicie okołoziemskiej 4 X 1957 r.

Sytuacja prawna przestrzeni kosmicznej - ZSRR i USA umieszczały satelity na podstawie milcząco przyjętego założenia że działalność ta nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe. Nikt przeciw temu nie protestował. 27 i 1967 r. w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i korzystania z przestrzeni kosmicznej. Układ przewidywał:

• przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa

• przestrzeń ta nie podlega zawłaszczeniu przez państwa,

• państwa ponoszą odpowiedzialność za swoją działalność w tej przestrzeni,

• wszelkie obiekty wysłane w przestrzeń podlegają jurysdykcji ich państw.

• nie wolno wprowadzać do tej przestrzeni broni jądrowej ani na ciała niebieskie.

Granica przestrzeni powietrznej i pozapowietrznej (kosmicznej)

• na wysokości na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa nie rozciąga się władza terytorialna żadnego państwa

• ponieważ najniższy punkt orbit sztucznych satelitów ziemi leży na wysokości ok. 90 km, przestrzeń pozapowietrzna rozciąga się od wysokości 90 - 100 km od powierzchni ziemi.

86. Obiekty w przestrzeni kosmicznej.

Układ z 1967 r. przyjął zasadę że każdy obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym jest zarejestrowany. Państwo rejestracji obiektu kosmicznego zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz nad jego załogą w czasie pozostawiania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim. Zagadnienie odpowiedzialności związanej z działalnością kosmiczną reguluje konwencja międzynarodowa z 1972 r. i mówi o odpowiedzialności bezwzględnej za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.

87. Współpraca międzynarodowa w przestrzeni kosmicznej.

W celu rozszerzenia współpracy międzynarodowej na przestrzeń kosmiczną zawarto odpowiednie umowy (1968)

• układ o ratowaniu kosmonautów

• układ o powrocie kosmonautów,

• zwrocie obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną

Przewiduje on m. in. obowiązek udzielania w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom władzy wypuszczającej, oraz zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części.

10. Ludność w prawie międzynarodowym.

88. Obywatelstwo - pojęcie, nabycie, utrata, podwójne lub wielorakie obywatelstwo.

Obywatelstwo - szczególny węzeł łączący jednostkę z państwem. Wynika z niej obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz jurysdykcja nad własnymi obywatelami. Każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem.

Opieka dyplomatyczna - państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi.

Nabycie obywatelstwa:

1. urodzenie (prawo krwi, prawo ziemi)

2. nadanie (naturalizacja), trzeba tu pamiętać że aby uzyskać nowe obywatelstwo trzeba zrzec się starego.

3. zamążpójście, w Polsce jeśli cudzoziemka wyjdzie za Polaka i w 3 miesiące złoży odpowiednie dokumenty a organ się zgodzi to uzyskuje ona obywatelstwo polskie.

4. adopcję

5. opcję

6. repatriację

Utrata obywatelstwa - decyduje prawo wewnętrzne poszczególnych państw i ich władze. Utrata obywatelstwa może nastąpić przez

• zwolnienie z obywatelstwa

• pozbawienie obywatelstwa,

• opcję,

• zamążpójście.

Podwójne i wielorakie obywatelstwo - jest stanem uważanym za niepożądany i może doprowadzić do konfliktów np. jeśli chodzi o służbę wojskową, opiekę dyplomatyczną. Może do niego dojść w wyniku rozbieżności między prawami wewnętrznymi poszczególnych państw już w chwili urodzenia dziecka albo później kiedy jednostka nabywa obywatelstwo nie tracąc starego. Aby wyeliminować taki stan stosuje się prawo opcji, lub umowy Bancrofta.

89. Bezpaństwowcy i uchodźcy.

Bezpaństwowcy - osoby które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa. Znajdują się w gorszej sytuacji niż inni ludzie, nie mają praw politycznych. Może powstać np. gdy dziecko urodzi się z rodziców bezpaństwowców, lub gdy ustawodawstwo państwa ojczystego kobiety, która wychodzi za mąż za cudzoziemca przyjmuje zasadę „żona idzie za mężem” i pozbawia ją swego obywatelstwa a ona nie nabywa obywatelstwa państwa męża.

Uchodźca - osoba która na skutek uzasadnianej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa którego jest obywatelem i z tego tytułu nie może korzystać z ochrony tego państwa.

90. Cudzoziemcy i ich traktowanie.

Systemy traktowania cudzoziemców:

1. traktowanie narodowe - przyznawanie takiego samego zakresu praw cywilnych cudzoziemcom co obywatelom,

2. traktowanie specjalne - przyznanie cudzoziemcom tylko ściśle określonych uprawnień, przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych.

3. Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany - przyznanie obywatelom określonego państwa takich praw jakie już posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie.

Bardzo często państwa stosują zasadę wzajemności - tzn. państwo A traktuje obywateli państwa B tak jak państwo B obywateli państwa A.

Wydalenie cudzoziemca - państwu przysługuje prawo wydalenia ze swego terytorium lub deportowania cudzoziemca który naruszył prawo danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu lub interesom państwa.

91. Międzynarodowy ruch osobowy.

Międzynarodowy ruch osobowy - przemieszczanie się osób połączone z przekroczeniem granicy lub granic państwowych.

• emigracja

• czasowe migracje pracownicze

• mały ruch graniczny

• turystyka.

Paszport: dokument stwierdzający tożsamość osoby i upoważniający do przekroczenia granicy państwowej.

• zwykły,

• dyplomatyczny,

• służbowy

• blankietowe

Wizy: adnotacja dokonana w paszporcie lub innym dokumencie podróży , stwierdzający udzielenie zezwolenia na przekroczenia granicy państwa oraz pobyt lub przejazd przez jego terytorium.

• pobytowa

• tranzytowa

• dyplomatyczna

92. Azyl i ekstradycja.

Ekstradycja - wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione przestępstwa.

Klauzula zamachowa - ekstradycja osób, które dopuszczają się z motywów politycznych zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne.

Azyl - udzielenie schronienia (tzn. prawa wjazdu i osiedlenia się ) cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych.

93. Międzynarodowa ochrona grup ludzkich i praw człowieka - rozwój ochrony praw człowieka, Karta NZ a prawa człowieka, powszechna deklaracja praw człowieka, pakty praw człowieka, zwalczanie ludobójstwa.

Rozwój ochrony praw człowieka - początkowo była to kwestia wyłącznie danego, państwa po I wojnie główne mocarstwa sprzymierzone i stowarzyszone oraz Liga Narodów nałożyły na nowo powstałe państwa oraz na część państw zwyciężonych zobowiązania w zakresie ochrony mniejszości. Zobowiązania te miały charakter jednostronny i pozwalały do ingerencji państwo zwycięskim na terenie państw pokonanych.

Karta Narodów Zjednoczonych a prawa człowieka - dopiero w niej znalazły się zapisy aby wszyscy członkowie stosowali zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich. Są to ogólne zasady i dlatego wymagały rozwinięcia zwłaszcza w umowach międzynarodowych.

Powszechna deklaracja praw człowieka - w uzupełnieniu postanowień Karty Zgromadzenie Ogólne uchwaliło w 1948 powszechną deklarację praw człowieka. Z formalnego punktu widzenia jest to tylko zalecenie ale wywarła ona duży wpływ na dalszy rozwój ochrony praw człowieka.

Pakty praw człowieka - po przyjęciu powszechnej deklaracji z 1948 r. Komisja Praw Człowieka ONZ zajęła się opracowaniem paktów praw człowieka które zostały chwalone 1966 r. W pakcie praw cywilnych i politycznych strony przyjmują na siebie obowiązek natychmiastowego zastosowania i poszanowania wszystkich praw objętych paktem. W pakcie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych strony będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego zastosowania środków będących w ich dyspozycji, dla stopniowego osiągnięcia całkowitego zaspokojenia praw uznanych w akcie.

Pakt praw cywilnych i politycznych:

• prawo do życia każdej istoty,

• zakaz niewolnictwa, poddaństwa

• zakaz pracy niewolniczej i przymusowej,

• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

• prawo do nieskrępowanych przekonań

Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturowych

• prawo do pracy

• prawo do zabezpieczenia społecznego,

• prawo do nauki

Ludobójstwo to:

1. mordowanie członków określonej grupy ludzkiej

2. powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej,

3. rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego fizycznego wyniszczenia

4. stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie

5. przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej

11. Prawo dyplomatyczne i konsularne.

94. Dyplomacja - pojęcie i rozwój.

95. Pojęcie i źródła prawa dyplomatycznego.

Prawo dyplomatyczne przez wiele wieków było prawem zwyczajowym. Pierwszym istotnym w tej dziedzinie był regulamin wiedeński z 1815 r. dotyczący stopni pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych uzupełniony protokołem akwizgrańskim z 1818 r. Dopiero w 1961 r. doszło do pierwszej kodyfikacji międzynarodowego prawa dyplomatycznego w skali światowej - była to konwencja wiedeńska. Nie zniosła ona w tym zakresie prawa zwyczajowego. Obecnie wciąż istnieje wiele zasad protokołu i grzeczności międzynarodowej oraz normy prawa wewnętrznego państwa przyjmującego regulujące np. sytuację prawną obcych misji dyplomatycznych.

96. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.

Państwo utrzymuje stosunki z innymi podmiotami za pośrednictwem swoich organów.

Rodzaje organów państwa:

• wewnętrzne, głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą.

• zewnętrzne. przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe, urzędy konsularne.

97. Organy wewnętrzne

Głowa państwa - najwyższy organ władzy państwowej o szczególnej pozycji i znaczeniu. Jego uprawnienia to wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, zawieranie umów międzynarodowych bez potrzeby wskazywania na pełnomocnictwa, ogłaszanie stanu wojny i pokoju. Przywileje i immunitety przysługują mu jako najwyższemu przedstawicielowi państwa, nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i z pewnymi wyjątkami cywilnej. Z tych uprawnień korzysta jego rodzina i świta.

Parlament - jego rola zależy od ustroju społeczno-ekonomicznego i systemu rządów. Na bieżąco kontroluje on sposób prowadzenia polityki zagranicznej jak i również stanowi i określa jej kierunki. W większości konstytucji Sejm bezpośrednio lub pośrednio ogłasza stan wojny. W wielu krajach komisje spraw zagranicznych przesłuchują i aprobują kandydatów na ambasadorów.

Rząd i szef rządu - sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. Wzrastające znaczenie rządu w sferze reprezentacji i wyrażania na zewnątrz woli państwa powoduje utożsamianie rządu z państwem. Coraz częściej dochodzi do zatwierdzania umów międzynarodowych przez rząd, a więc umów pozbawionych klauzuli ratyfikacyjnej. Uprawnienia szefa rządu są rozległe, przysługuje mu prawo zawierania umów międzynarodowych, prowadzenia rokowań, oraz oświadczania woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw. Przyjmuje obcych przedstawicieli, wystawia pełnomocnictwa z kontrasygnatą ministra spraw zagranicznych.

Minister i ministerstwo spraw zagranicznych - członkiem rządu realizującym politykę zagraniczną państwa jest minister spraw zagranicznych (sekretarz stanu). Reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, może prowadzić rokowania dwustronne i wielostronne oraz podpisywać umowy bez okazania specjalnych pełnomocnictw. Utrzymuje stały kontakt z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi. Ministerstwo spraw zagranicznych wykonuje swe funkcje i realizuje politykę państwa poprzez podległego mu ministra spraw zagranicznych.

Minister gospodarki - do jego zadań należy inicjowanie polityki państwa, jej realizacja oraz koordynacja działań w zakresie stosunków gospodarczych. Jego kompetencje obejmują też podejmowanie i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych, współpraca z właściwymi organizacjami oraz tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą.

98. Organy zewnętrzne w stosunkach międzynarodowych i ich podział.

Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne - przypada im szczególna rola wśród organów zewnętrznych reprezentujących i ochraniających interesy państwa. Liczba stałych przedstawicielstw jest różna i zależy od roli, pozycji i znaczenia danego kraju. Są to urzędy jednoosobowe akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu.

Misje specjalne - najstarsza forma dyplomacji, zwiększający się obrót międzynarodowy oraz tendencja do bezpośredniej realizacji polityki to przyczyny częstego korzystania z misji specjalnych. Na czele misji może stać głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych, ambasador oraz poseł. Cele misji mogą być: polityczne, ceremonialne, techniczne, specjalne. Wysyłanie misji dyplomatycznych jest często jedyną formą bezpośrednich kontaktów między państwami nie mającymi stałych stosunków dyplomatycznych.

Przedstawicielstwa handlowe - instytucja ta została wprowadzona do praktyki międzynarodowej w wyniku ustanowienia monopolu handlu zagranicznego. Funkcje to reprezentowanie interesów państwa w handlu zagranicznym, działanie na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych, odnotowywanie ruchu cen i zmiany kursów, badanie sytuacji ekonomicznej kraju pobytu.

Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych - zwiększająca się rola organizacji międzynarodowych sprawiła że pojawiły się przy nich stałe przedstawicielstwa państw członkowskich

Pozwala to na utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala na prezentację własnego stanowiska i na ochronę interesów państwa.

Urzędy konsularne - reprezentują państwo w stosunkach zewnętrznych ale w węższym stopniu niż przedstawicielstwa dyplomatyczne.

Misje wojskowe - jest to pojęcie używane dla określenia szeregu różniących się między sobą przypadków działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organów zewnętrznych państwa. W szerszym znaczeniu wszelkimi organami zewnętrznymi są wszystkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe i morskie przebywające poza granicami kraju. Obok misji wojskowych doraźnych wysyłanych w celu załatwienia określonej sprawy po II wojnie światowej upowszechniły się stałe misje wojskowe które w wyniku umów międzynarodowych stale przebywają poza terenem państwa.

Okręty wojenne - poza swymi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym korzystają z pełnego immunitetu i są wyłączone spod jurysdykcji miejscowej. W zwalczaniu piractwa i niewolnictwa działają także jako organy społeczności międzynarodowej.

99. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych.

Nawiązanie i utrzymywanie stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw. Uznanie państwa nie pociąga za sobą automatyczne nawiązanie z nim stosunków dyplomatycznych, jak i nieuznawanie państwa nie oznacza nieutrzymywania stosunków dyplomatycznych. Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być reakcją na postępowanie oceniane jako poważne naruszenie praw interesów i godności państwa i może wyniknąć w formie aktu jednostronnego.

100. Funkcje misji dyplomatycznych.

Funkcje misji dyplomatycznej :

1. reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym,

2. ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe,

3. prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

4. zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego

5. popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturowych i naukowych

101. Członkowie misji - kategorie, klasy szefów, korpus dyplomatyczny.

Członkowie misji - wszystkie osoby zatrudnione w misji dyplomatycznej

1. Szef misji

2. Personel misji

• dyplomatyczny,

• administracyjny,

• techniczny,

• personel służby misji

Szefowie misji dzielą się na 3 klasy:

1. ambasadorowie i nuncjusze, akredytowani przy głowach państw oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia,

2. posłowie, ministrowie i internuncjusze, akredytowani przy głowach państw

3. charges d'affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych,

Korpus dyplomatyczny:

1. węższe - wszystkich szefów misji akredytowanych w danym państwie

2. szersze - nie tylko szefowie, ale również członków personelu dyplomatycznego wraz z rodzinami.

102. Zakończenie misji dyplomatycznej.

Na skutek notyfikacji - przez państwo wysyłające lub przez państwo przyjmujące.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych - skutek zakończenia działalności całej placówki przy zerwaniu stosunków dyplomatycznych, wypowiedzeniu wojny, rewolucji w państwie przyjmującym lub wysyłającym, utraty podmiotowości przez państwo przyjmujące lub wysyłające, gdy dochodzi do rozpadu lub łączenia się państw lub państwa.

Persona non grata

Zakończenie funkcji członka misji

1. z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego,

2. z woli państwa wysyłającego,

3. z woli państwa przyjmującego

4. na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych, uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego.

103. Przywileje i immunitety dyplomatyczne.

Przywileje i immunitety o charakterze osobowym (przysługującym poszczególnym osobom):

1. ich treść, a więc zakres przedmiotowy,

2. zakres podmiotowy (kto z nich korzysta)

3. zakres czasowy (od kiedy do kiedy obowiązują)

4. zakres terytorialny (na terytorium jakich państw obowiązują)

Ad 1. Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów dyplmatycznych.

1. Nietykalność osobista

2. Immunitet jurysdykcyjny

• w sprawach karnych

• w sprawach cywilnych

• w sprawach administracyjnych

3. przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka

4. immunitet podatkowy i celny (wyjątek to podatek pośredni)

Ad 2. Zakres podmiotowy

Z pełnych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych korzystają szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego. Członkowie personelu administracyjnego i technicznego misji, łącznie z rodzinami pozostającymi z nimi we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają stałego miejsca zamieszkania, korzystają z przywilejów i immunitetu dyplomatycznego. Członkowie personelu służby, którzy nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają stałego miejsca zamieszkania, korzystają z immunitetów w odniesieniu do czynów dokonanych w toku ich funkcji.

Ad 3 Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów

Przywileje i immunitety przysługują członkom misji przez cały czas ich pobytu w oficjalnym charakterze w państwie przyjmującym

Ad 4. Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów.

Przywileje i immunitety dyplomatyczne przysługują członkom misji na terytorium państwa przyjmującego oraz w drodze przy przejeżdżaniu przez państwo trzecie w drodze do państwa celu.

Teoria eksterytorialności - ambasada powinna być traktowana jako część państwa wysyłąjącego, jest to nieprawda.

Teoria reprezentacji - skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest reprezentantem monarchy który nie podlega niczyjej władzy to i on powinien być traktowany tak samo. Ta teoria uzasadnia przywileje organów zewnętrznych i wewnętrznych państwa.

Teoria funkcjonalna - warunkiem pełnego wykonywania funkcji i obowiązków jest korzystanie z przywilejów i immunitetów. Różne funkcje często nakładają różne immunitety i przywileje.

Przywileje i immunitety;

• osobowe, korzystają z nich różne kategorie członków misji

• rzeczowe, przysługują placówce misji.

104. Pomieszczenia misji.

Pomieszczenia misji - budynki lub część budynków i tereny przyległe do nich, użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji. Są nietykalne, a wejście na nie może być tylko za zgodą szefa misji. Państwo wysyłające ma prawo umieszczania na budynkach misji godła i flagi. Państwo przyjmujące ma obowiązek zapewnić ochronę misji, nietykalność jej pomieszczeń, spokój lub uchybienia godności misji. Obowiązkiem państwa wysyłającego jest wykorzystanie pomieszczeń misji zgodnie z ich przeznaczeniem.

105. Służba konsularna.

106. Źródła prawa konsularnego.

Bardzo dużą rolę odgrywają tu dwustronne umowy konsularne, choć nie brakuje i norm zwyczajowych. W 1963 r. powstała konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych.

107. Ustanowienie i utrzymywanie stosunków konsularnych.

Wszystkim państwom przysługuje bierne i czynne prawo konsulatu a samo nawiązanie stosunków konsularnych zależy od zainteresowanych stron. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych implikuje nawiązanie stosunków konsularnych ale zerwanie stosunków dyplomatycznych nie powoduje zerwania stosunków konsularnych.

Funkcje konsularne są wykonywane przez urzędy konsularne ale często powierzane są te funkcje misjom dyplomatycznym. W takim wypadku mówimy o wydziałach konsularnych. Każdy urząd konsularny ma swój własny okręg konsularny.

108. Funkcje konsularne.

Funkcje konsularne:

1. ochronę interesów państwa wysyłającego i jego obywateli

2. popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym i przyjmującym

3. zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi

4. wystawianie paszportów i wiz

5. udzielanie pomocy własnym obywatelom,

6. pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi,

7. ochronę interesów spadkowych własnych obywateli, ochronę interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych,

8. reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego

9. wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkiem i samolotami

10. udzielanie pomocy statkom i samolotom

109. Organizacja urzędu konsularnego.

110. Przywileje i immunitety konsularne.

Są one węższe niż dyplomatyczne. Konsul z wyjątkiem czynności urzędowych, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego.

Zakres przedmiotowy - obowiązek traktowania ich z szacunkiem, zapobieżenie zamachom na ich życie, mogą być zatrzymani lub aresztowani tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni. Każdy taki przypadek wymaga natychmiastowego powiadomienia władz państwa wysyłającego. Immunitet nie chroni ich w przypadku powództwa cywilnego chyba że wyraźnie występował wtedy jako przedstawiciel państwa wysyłającego. Konsule nie są zobowiązani do składania zeznań w charakterze świadka jeśli dotyczą one wykonywanej funkcji. Korzystają z immunitetu celnego i podatkowego, zwolnieni są ze świadczeń osobistych i służby publicznej

Zakres podmiotowy - pełne przywileje i immunitety przysługują zawodowym kierownikom urzędu konsularnego, oraz innym urzędnikom konsularnym. Pracownicy konsularni (administracyjni i techniczni) nie są zobowiązani do składania zeznań w charakterze świadka jeśli dotyczy to charakteru ich pracy, korzystają z immunitetu podatkowego i celnego, są zwolnieni od świadczeń osobistych.

Zakres czasowy - każdy członek urzędu konsularnego korzysta z przywilejów i immunitetów od momentu wjazdu do państwa, lub jeśli już tam jest od momentu objęcia funkcji. Zakończenie funkcji pociąga za sobą wygaśnięcie przywilejów i immunitetów, z tym że normalnie wygasają one z chwilą opuszczenia państwa pobytu.

Zakres terytorialny - konwencja wiedeńska nie ogranicza przywilejów i immunitetu konsularnego do okręgu konsularnego oraz przyznaje je na terytorium państwa trzeciego.

12. Załatwianie sporów międzynarodowych.

111. Definicja sporu międzynarodowego.

Spór międzynarodowy - sytuacja w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami. Powstawanie sporów jest nierozerwalnie związane za stosunkami międzynarodowymi i wynikają ze sprzeczności interesów, polityki i podejścia do wielu zagadnień.

112. Spór a sytuacja.

Sytuacja - określony co do czasu i miejsca, układ stosunków międzynarodowych. Jest to pojęcie szersze niż spór. Sytuacja może się przerodzić w spór.

113. Spory prawne i polityczne, zwykłe i kwalifikowane.

Każdy spór prawny jest sporem politycznym, np. spory międzynarodowe powstają w określonej sytuacji gospodarczej i politycznej. Spory prawne powinny być kierowane do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Nie każdy spór polityczny da się ująć w formułę prawną i rozstrzygnąć wyłącznie na podstawie istniejącego prawa.

Spory kwalifikowane to takie które zagrażają pokojowi. Rada Bezpieczeństwa ma możliwość kwalifikowania sporów, z czego płyną określone konsekwencje prawne i organizacyjne.

114. Sposoby załatwiania sporów

Rodzaje załatwiania sporów:

• nie prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia, (rokowania, dobre usługi, pośrednictwo, badania i koncyliacja). Pierwsze trzy to postępowanie dyplomatyczne bez udziału organu międzynarodowego, badania i koncyliacja to postępowanie z udziałem organów międzynarodowych jednak nie są one uprawnione do wydawania wiążących dla stron orzeczeń.

• kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (arbitraż i postępowanie sądowe)

115. Źródła prawa dotyczące załatwiania sporów.

Z umów wielostronnych należy wymienić przede wszystkim konwencję haską o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych z 1907 r., obszerne postanowienia zawiera Karta Narodów Zjednoczonych, ponadto zawierane są umowy dwustronne poświęcone w całości załatwianiu sporów.

116. Dyplomatyczne sposoby załatwiania sporów - rokowania, dobre usługi, pośrednictwo, komisje śledcze, komisje badań, koncyliacja.

Rokowania - najprostsza metoda załatwiania sporu, są skuteczne jeśli państwa sporu chcą w duchu kompromisu i potrafią w wyniku rozmów uzgodnić swoje stanowisko i ustalić na przyszłość jednolite stanowisko. Mogą być prowadzone na różnych szczeblach: głowy państw, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych lub inne osoby upoważnione do ich prowadzenia. Mogą być ustne i pisemne.

Dobre usługi i pośrednictwo - przy dobrych usługach rola państwa trzeciego polega na ułatwieniu państwom będącym w sporze nawiązanie rokowań bezpośrednich. W samych rokowaniach państwo to nie bierze jednak udziału. Przy pośrednictwie państwo trzecie bierze udział w rokowaniach i udziela stronom sporu swych rad lub wskazówek. Różnica między dobrymi usługami a pośrednictwem jest nieostra i czasami może dojść to rozpoczęcia rokowań przez państwo trzecie a następnie wzięcia udziału w nich. Czynności kończą się gdy nie ma szans na rozstrzygnięcie sporu, strony sporu skorzystają z innych metod (drogi sądowej), lub spór zostanie rozstrzygnięty.

Komisje śledcze (badań)- mogą być powołane za zgodą stron sporu dla wyjaśnienia stanu faktycznego, po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej. Zadaniem ich jest stwierdzenie faktów jeśli są one sporne. Skład komisji określają strony, jak też ich zadania. Uchwały komisji podejmowane są większością głosów jej członków. Na zakończenie prac komisji sporządza się sprawozdanie ograniczonego do stwierdzenia faktów, nie jest ono wiążące .

Koncyliacja - metoda w której komisja koncyliacyjna po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyroku ale zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu. Zajmuje miejsce pośrednie między drogą dyplomatyczną a sądową i łączy w sobie element badań i mediacji. Komisje mogą być stałe lub niestałe. Jej działalność kończy się przez sporządzenie protokołu który:

• stwierdza że strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia

• stron nie można było pojednać.

Postępowanie przed organami Narodów Zjednoczonych - główne zadanie załatwiania sporów przysługuje Rada choć morze też być Zgromadzenie Ogólne. Rada Bezpieczeństwa może rozpatrywać spory na wniosek:

• państwa lub państw,

• Zgromadzenia Ogólnego,

• Z inicjatywy Sekretarza Generalnego,

• Z urzędu

Każdy członek ONZ może skierować spór przed organ ONZ lub może zwrócić uwagę na spór. Zwracając uwagę na spór państwo samo decyduje czy ma to być Rada czy Zgromadzenie.

Arbitraż (sądownictwo polubowne) - jest znane od dawna, arbitrami byli niejednokrotnie Papieże. Najlepszą definicję arbitrażu dały konferencje haskie. Arbitraż międzynarodowy ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych, w oparciu o poszanowanie prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się wyrokowi. Wyrok zostaje wydany na podstawie prawa. Poddanie się arbitrażowi jest nieprzymusowe. Wyrażenie zgody na poddanie się arbitrażowi odbywa się na mocy specjalnej umowy międzynarodowej zwanej kompromisem, strony określają przedmiot sporu, decydują o jego poddaniu arbitrażowi i zgadzają się na wydany wyrok. Liczbę arbitrów oraz skład trybunału arbitrażowego określają strony, może być powierzony jednemu sędziemu lub kilku (nieparzysta liczba). Postępowanie odbywa się wg zasad ustalonych przez strony, a w braku takiego ustalenia stosuje się procedurę konwencji haskiej z 1907 r. Postępowanie składa się dwóch części: z postępowania pisemnego i rozprawy ustnej. Po złożeniu dowodów stron następuje narada a następnie odbywa się głosowanie, decyzja zapada większością głosów.

Sądownictwo międzynarodowe - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - jest to instytucja stosunkowo nowa, a pierwszym powołanym był w 1908 r. Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości. Pierwszym sądem międzynarodowym o znaczeniu światowym był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej zastąpiony po II wojnie światowej przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Sądy międzynarodowe działają na podstawie prawa a więc poza rozstrzyganiem sporów międzynarodowych i wydawania opinii doradczych w konkretnych sprawach ich działalność może przyczynić się do wyjaśniania i uściślania norm prawnych

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - rozpoczął działalność w 1946 r. jako jeden z głównych organów ONZ. Spełnia on dwie funkcje:

• sądzenie

• wydawanie opinii doradczych, nie mają one charakteru prawnie wiążącego.

Organizacja Trybunału - składa się z 15 sędziów niezależnych, o kwalifikacjach odpowiednich do objęcia tego stanowiska, są wybierani co 9 lat z prawem ponownego wybrania. Co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego (5 sędziów). Sędziów wybiera Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa spośród kandydatów wyznaczonych przez grupy narodowe. Obok sędziów stałych mogą być sędziowie narodowi. Podlegają oni immunitetowi ale tylko gdy sprawują funkcję sędziowską.

Bezstronność wyrokowania - sędzia nie może zajmować żadnego stanowiska politycznego, administracyjnego i nie może wykonywać żadnego zawodu poza wykonywanym. Sędzia nie może być agentem, doradcą lub adwokatem i nie może uczestniczyć w wyrokowaniu w sprawie w której był np. członkiem komisji śledczej. Każda strona w sporze ma prawo mieć sędziego swojej narodowości. Każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w konkretnej sprawie.

Kompetencja Trybunału - stronami w sporze mogą być tylko państwa, a podstawą kompetencji jest zgoda państw. Wyrok sądu wiąże strony ale tylko w danej sprawie.

117. Środki odwetowe.

Zdarzają się przypadki gdy w odpowiedzi na postępowanie innych państw, naruszającego jego interesy podejmuje ono działalność nadzwyczajną zabezpieczającą te interesy.

Rodzaje środków odwetowych:

• retorsje, działalność odwetowa podjęta w odpowiedzi na nieprzyjazne działanie drugiego państwa. działanie które powoduje zastosowanie retorsji nie stanowi pogwałcenia prawa międzynarodowego podobnie jak sam odwet retorsyjny. Chodzi o zasadę proporcjonalności np. w podniesieniu opłat celnych, wydaleniu dyplomatów.

• represalia, odwet jaki państwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawną działalność innego państwa, takimi samymi środkami (bezprawnymi) ale uzasadnionymi w konkretnej sytuacji bezprawną działalnością innego państwa. np. zajęcie majątku drugiego państwa, czasowa okupacja obcego terytorium, wzięcie zakładników. Przy tym działa zasada proporcjonalności, obecnie prawo międzynarodowe zakazało stosowanie represaliów.

• embargo, zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, głównie statków, lub ładunku na pokładach statków trzecich.

• blokada pokojowa niestosowany, zamkniecie komunikacji z portami lub z wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju. Była to forma nacisku państw silniejszych na państwa słabsze. Dziś zakazana bo może uznana jako akt agresji.

13. Prawo przeciwwojenne.

118. Pojecie prawa przeciwwojennego.

Jest to zespół norm utrudniających lub prawnie uniemożliwiających wybuch wojny. Do tego rodzaju norm należą postanowienia które bezpośrednio wprowadzają zakaz agresji oraz takie które w jakikolwiek inny sposób zmniejszają prawdopodobieństwo wybuchu wojny lub jej zasięg. Są to umowy ograniczające zbrojenia, lub przewidujące rozbrojenie oraz umowy tworzące system bezpieczeństwa zbiorowego.

119. Zakaz agresji i jej definicja

Dawne prawo międzynarodowe uważało wojnę za dopuszczalny instrument polityki państw. Było to ściśle powiązane z układem stosunków społeczno-politycznych oraz fakt iż ówczesna wojna nie zagrażała istnieniu całej ludzkości. Nawet Grocjusz w swoim dziele na pierwszym miejscu postawił prawo wojny. Niepomyślnie zakończyły się próby wyeliminowania wojny ze stosunków międzynarodowych przez konferencje haskie w 1899 i 1907 r. konwencje te nie wprowadziły obowiązku pokojowego załatwiania sporów ani zakazu wojny agresywnej. Nie wprowadził bezwzględnego zakazu wojny agresywnej Pakt Ligi Narodów. Pierwszą umową wielostronną zakazującą wojny agresywnej między kontrahentami był pakt Brianda-Kellogga w 1928 r. Ten pakt zakazywał wojny agresywnej ale nie obronnej. Od czasu wejścia w życie wojna agresywna została usunięta przez prawo. Na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany został system ONZ. Karta dopuszcza samoobronę i zbiorową akcję przeciw agresorowi.

Definicja agresji - dwa elementy:

• pierwszeństwo, agresorem jest państwo które popełni jeden z czynów,

• agresji może dokonać tylko państwo przeciw państwu (nie ma zastosowania do wojny domowej, narodowowyzwoleńczej, antykolonialnej

Wg konwencji londyńskich agresorem jest państwo które popełni pierwsze:

• wypowie wojnę drugiemu państwu,

• dokona najazdu siłami zbrojnymi na terytorium innego państwa, a nie wypowie mu wojny,

• zaatakuje jednostki innego państwa bez wypowiedzenia wojny,

• zastosuje blokadę portów lub wybrzeża,

• udzieli poparcia zbrojnym bandom które zorganizowały się na jego terytorium i napadły na terytorium innego państwa, lub odmówi wydania tych band albo pozbawienia ich pomocy i opieki.

120. Bezpieczeństwo zbiorowe - aspekty prawne.

Bezpieczeństwo zbiorowe - system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na umowie międzynarodowej.

Istotą tego systemu jest to iż napad na jednego członka traktowany jest jako napad na wszystkich i zobowiązuje ich do przyjścia z pomocą. System powinien mieć nie tylko zadania represyjne ale i prewencyjne, niedopuszczanie do agresji i likwidacja groźby agresji. Może to być system uniwersalny lub regionalny. Obecnie uniwersalny system bezpieczeństwa przewiduje Karta NZ. Nadrzędnym celem ONZ jest utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa. Centralnym organem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo jest Rada Bezpieczeństwa, a swoje uprawnienia w tym zakresie opiera na delegacji władzy, tzn. że wszystkie państwa ONZ udzieliły Radzie Bezpieczeństwa swojej zgody. Rada nie może podjąć żadnej akcji bez zgody wszystkich członków stałych. System sankcji:

• środki tymczasowe, nie są to sankcje ale ich celem jest zapobieganie zaostrzeniu sytuacji, sa stosowane przed zastosowaniem sankcji.

• sankcje: wojskowe i niewojskowe.

Sankcje niewojskowe - zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych.

Sankcje wojskowe - udział sił wojskowych

121. Kwestie rozbrojenia i ograniczeń zbrojeń.

Rozbrojenie - zmniejszenie potencjału wojskowego, aż do całkowitej jego likwidacji. Ostatecznym celem jest rozbrojenie powszechne i ostateczne. Od tego należy odróżnić ograniczenie zbrojeń które nie ma na celu rozbrojenie ale tylko zahamowanie zbrojeń.

Dwa problemy rozbrojenia:

• jak dokonać stopniowego rozbrojenia, aby żadna ze stron nie uzyskała przewagi,

• jak zorganizować kontrolę rozbrojenia aby nie naruszała ona suwerenności państw.

Rokowania rozbrojeniowe po II wojnie światowej miały charakter wielostronny i dwustronny

1. Na XIV sesji Zgromadzenia Ogólnego ZSRR wystąpił z projektem całkowitego i powszechnego rozbrojenia, oraz stworzenia systemu kontroli międzynarodowej. Nie przyniosło to rezultatu.

2. Układ Moskiewski o zakazie doświadczeń z bronią jądrową - atmosfera, przestrzeń kosmiczna, pod wodą podpisany 5 sierpnia 1963 r. Nie jest to umowa międzynarodowa, dopuszczał możliwość doświadczeń podziemnych. Jego plus to ograniczenie doświadczeń z bronią jądrową, a minus nie przystąpiły do niego Chiny i Francja.

3. Strefy bezatomowe. Propozycją utworzenia takiej strefy był Plan Rapackiego. Wysunięty po raz pierwszy przez ministra spraw zagranicznych 2 października 1957 r. propozycja stref miała objąć: Polskę, Czechosłowacje, NRD i RFN. Zakaz obejmował posiadania przez te państwa, produkowania, składowania na ich obszarze, jak również przez państwa trzecie. Plan Gomułki wysunięty 28 grudnia 1963 r. to węższa propozycja mająca na celu zamrożenie zbrojeń nuklearnych. Przewidywał on zamrożenie zbrojeń na terenie Polski, Czechosłowacji, NRD i RFN. Na wzór polskich pomysłów Zgromadzenie Ogólne 24 listopada 1961 r. uznało Afrykę jako strefę bezatomową, potem nastąpiła denukleryzacja Ameryki Łacińskiej 14 luty 1967.

4. Układy o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej - podpisany 1 czerwca 1968 r. (wszedł w życie w 1970) przez ZSRR, USA i GB był ważnym etapem na drodze do zahamowania wyścigu zbrojeń. Państwa dysponujące bronią atomową zobowiązały się do nieprzekazywania jej komukolwiek bezpośrednio lub pośrednio, kontroli nad tą bronią, oraz zakazu pomocy przy produkcji lub uzyskaniu takiej broni. Natomiast państwa nie posiadające takiej broni zgodziły się na jej nieprzyjmowanie. Poza tym układem jest Francja i Chiny.

5. Traktat o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w ich podziemiu - podpisany 11 lutego 1971 r. pełny zakaz umieszczania broni jądrowej i innych broni masowej zagłady obowiązuje poza 12 milową strefą przybrzeżną.

6. Konwencja o zakazie broni biologicznej - 10 kwietnia 1972 r.o zakazie prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia, nabywania i przechowywania broni biologicznej, toksyn oraz ich zniszczenia. Konwencja przewiduje zniszczenie zapasów broni biologicznej.

7. Ograniczenie zbrojeń w przestrzeni kosmicznej - w przestrzeni kosmicznej i na ciałach niebieskich nie wolno umieszczać broni jądrowej i broni masowej zagłady. Natomiast nie ma zakazu wykorzystywania przestrzeni kosmicznej (poza ciałami niebieskimi) dla celów wojskowych nie związanych z umieszczaniem tam takiej broni.

8. Rokowania i układy radziecko-amerykańskie - w wyniku długotrwałych rokowań SALT podpisano 26 maja 1972 r. dwa porozumienia:

• układ o ograniczaniu systemów obrony przeciwrakietowej,

• tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych.

Obie strony nie mogły posiadać więcej niż 200 wyrzutni i pocisków przechwytujących rakiety nieprzyjacielskie, układ reguluje liczbę i rozmieszczenie stacji radiolokacyjnych, możliwość dokonywania prób z bronią przeciwrakietową oraz jej udoskonalenia. Porozumienie tymczasowe przewidywało zamrożenie na okres 5 lat stanu ilościowego strategicznych zbrojeń ofensywnych obu stron w zakresie międzykontynentalnych rakiet balistycznych i okrętów podwodnych służących jako wyrzutnie rakiet. Kolejnym porozumieniem było SALT II podpisany w 1979 r. układ w nie ratyfikowany ale w praktyce przestrzegany przez USA. Pierwszym zmniejszającym potencjał wojskowy było porozumienie wojskowe podpisane w Waszyngtonie 8 grudnia 1987 r. było to porozumienie radziecko-amerykańskie o całkowitej eliminacji lądowych rakiet jądrowych średniego i mniejszego zasięgu. Przewidywało eliminację rakiet z głowicami jądrowymi rozmieszczonymi w Europie. 31 lipca 1991 r. USA i Rosja podpisały układ Start I przewidujący że oba państwa zredukują systemy rakietowe broni jądrowej o zasięgu ponad 5000 km średnio o 25 do 30 %. 3 stycznia 1993 r. państwa podpisały układ Start II który przewiduje że oba państwa dokonają redukcji o dwie trzecie głowic jądrowych do 2003 r.

14. Prawo konfliktów zbrojnych.

122. Pojecie wojny i konfliktu zbrojnego.

Wojna w sensie prawnym - zerwanie stosunków pokojowych między państwami i przejście do stosunków wojennych które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi wobec drugiego państwa.

Konflikt zbrojny - pojęcie szersze od wojny. Obejmuje ona bowiem przejawy walki zbrojnej między państwami nawet wówczas kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana, oraz takie konflikty zbrojne w których nie uczestniczą podmioty prawa międzynarodowego.

123. Pojecie prawa wojennego.

Prawo wojenne - zespół norm regulujących walkę zbrojną państw lub innych podmiotów prawa międzynarodowego. Głównym jego celem jest złagodzenie okrucieństw wojny. Wiele z norm prawa wojny są ius cogens.

124. Stosowanie prawa wojennego i jego obowiązywanie .

Prawo wojenne obowiązuje wszystkie strony konfliktu zbrojnego. Dawniej obowiązywała klauzula powszechności która mówiła iż jeśli choć jedno państwo nie było stroną umowy opatrznej taką klauzulą - umowa taka nie obowiązywała w danym konflikcie nikogo.

Podstawowe zasady prawa wojennego:

• strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi

• zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swojej woli

• działania wojenne powinny być prowadzone przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, a nie ludności

• wojna jest stosunkiem między państwami a nie ludnością tych państw.

125. Prawo wojenne w konfliktach zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego.

Konflikt wewnętrzny - starcie sił politycznych przy użyciu broni, w obrębie prawnym i geograficznym jednego państwa. Są one prowadzone w sposób okrutny, bez przestrzegania zasad prawa wojennego. W takich konfliktach powinno się stosować chociaż minimum zasad ludzkości, osoby nie biorące udziału w konfliktach należy traktować w sposób humanitarny, ranni i chorzy powinni być leczeni, zabroniona jest kara śmierci bez prawomocnego wyroku sądowego.

126. Źródła prawa wojennego.

Prawo wojenne kształtowało się pod wpływem dwóch zasad:

• konieczność wojskowa,

• zasada humanitaryzmu.

Dawne prawo wojenne było prawem zwyczajowym które nadal pozostaje w mocy. Jeśli jakieś państwa nie są związane normami prawnymi mogą się na nie powołać. Regulamin haski z 1907 r. został uznany za kodyfikację i potwierdzenie istniejących norm zwyczajowych, i obowiązuje on dla wszystkich państw, niezależnie od tego czy są stronami czy nie.

127. Obszar wojny i teatr wojny.

Obszar wojny - terytoria na których siły zbrojne stron wojujących mogą prowadzić działania wojenne. Są to terytoria państw wojujących, obszar morza pełnego. Obszarem wojny nie mogą być terytoria państw neutralnych i obszary zneutralizowane.

Teatr wojny - część obszaru wojny, na której rzeczywiście toczy się działanie wojenne.

128. Początek wojny.

Rozpoczęcie wojny:

• z chwilą jej wypowiedzenia,

• z chwilą rozpoczęcia działań zbrojnych.

Trzecia konwencja haska zabrania rozpoczęcia działań zbrojnych bez uprzedniego i niedwuznacznego zawiadomienia. Może być wystosowane ultimatum. Prawo wojenne obowiązuje zarówno w wojnie wypowiedzianej zgodnie z konwencją haską jak i niezgodnie. Wojna powoduje przerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, dyplomaci wracają do kraju drogą okrężną, placówki dyplomatyczne i jej dokumenty przechodzą pod ochronę jednego z państw neutralnych. Może nastąpić internowanie cudzoziemców jeśli wymaga tego bezwzględnie bezpieczeństwo państwa. statki handlowe mogą być zajęte z obowiązkiem zwrotu po wojnie bez odszkodowania lub zarekwirowane z obowiązkiem odszkodowania.

129. Porozumienia między państwami wojującymi.

Jakkolwiek wojna przerywa normalne stosunki miedzy państwami to jednak prawo wojenne dopuszcza zawieranie porozumień miedzy nimi i zakłada przestrzeganie dobrej wiary przy ich wykonywaniu. Porozumienia takie mogą być zawarte przez rządy lub dowódców wojskowych. Konwencje haskie z 1949 r. zakładają zawieranie porozumień w sprawie polepszenia losu ofiar wojny. Rozejm - wstrzymanie działań wojennych za wzajemna zgoda obu stron. Może być ogólny (wstrzymuje wszędzie działania wojenne) albo miejscowy (zawieszenie broni) jeśli wstrzymuje działania wojenne wobec części sił, lub określonego terenu. Porozumienia między dowódcami obu stron to kartele i mogą dotyczyć np. wymiany jeńców. Kapitulacje wojskowe - umowy kończące na uzgodnionych warunkach lub bezwarunkowo obronę, należy odróżnić faktyczne poddanie się - gdzie jedna ze stron rezygnuje z walki przez wywieszenie białej flagi, co zobowiązuje do zaprzestania walki przez drugą stronę. Nietykalność parlamentarzystów - rokowania między stronami zapewniają nietykalność parlamentarzystom oraz osobom im towarzyszącym.

130. Mocarstwa opiekuńcze.

Ta instytucja służy potrzebie kontaktowania się wojujących państw. Do takich państw należą państwa neutralne które podejmują (na skutek zwrócenia się do nich państw wojujących) się opieki nad interesami danego państwa na obszarze państwa nieprzyjacielskiego. Niekiedy to samo państwo działa jako mocarstwo opiekuńcze dla obu stron, jest pośrednikiem przy przekazywaniu protestów, propozycji rokowań w sprawie rozejmu, wymiany jeńców. Konwencje genewskie z 1949 r. zobowiązują takie mocarstwa do ochrony interesów jeńców, osób internowanych i w związku z tym zostały one dodatkowo wyposażone w delegatów którzy jednak powinni uzyskać zgodę państwa przy którym mają wykonywać swą misję.

131. Wojna lądowa - siły zbrojne i ich skład.

Tylko siły zbrojne prowadzą działania wojenne. Siły zbrojne mogą składać się z osób walczących i niewalczących (personel sanitarny, korespondenci, kapelanie). Członkowie sił zbrojnych podlegają w dwojaki sposób prawu międzynarodowemu: muszą przestrzegać praw i zwyczajów wojennych, i pozostają pod ochroną prawa wojennego.

Skład sił zbrojnych:

1. armia regularna,

2. siły porządkowe,

3. korpusy ochotnicze,

4. powstanie masowe.

Aby siły porządkowe i korpusy ochotnicze wchodziły w skład armii regularnej zależy od decyzji państwa. Muszą odpowiadać:

• mieć odpowiedzialnego dowódcę,

• mieć stały i z daleka rozpoznawalny znak odróżniający,

• jawnie nosić broń

• przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.

Powstanie masowe - ludność terytorium nie zajętego, który przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, aby walczyć z wkraczającymi wojskami a nie miała czasu na zorganizowanie się w oddziały armii regularnej, jako siła pomocnicza lub korpus ochotnicy. Aby byli traktowani jako członkowie sił zbrojnych muszą:

• jawnie nosić broń,

• przestrzegać praw i zwyczajów wojennych.

Członkowie ruchu oporu i partyzanci tylko wtedy korzystają z ochrony prawa międzynarodowego kiedy występują w akcji bojowej z bronią, przestrzegając praw i zwyczajów wojennych.

132. Szpiedzy dezerterzy i najemnicy.

Szpieg - osoba która działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się zbierać wiadomości, w obrębie działań wojennych jednej ze stron, z zamiarem przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej. Szpiedzy nie są chronieni przez prawo międzynarodowe i podlegają najwyższemu wymiarowi kary. Nie jest szpiegiem zwiadowca który działa na terenie wroga w celu zebrania informacji dla swojej armii.

Dezerterzy - jeśli dezerterem jest osoba walcząca po przeciwnej stronie, państwo które go złapało może go karać zgodnie ze swoim prawem wewnętrznym.

Najemnicy - najemnik nie posiada prawa do statusu kombatanta lub jeńca wojennego.

133. Kroki nieprzyjacielskie - metody i środki walki.

Środki szkodzenia nieprzyjacielowi - wszelkie działania których celem jest zabicie członków sił zbrojnych, ich zranienie lub wzięcie do niewoli. Wybór środków zależy od państw walczących. Prawo międzynarodowe nie pozwala na nieograniczone prawo wyboru środków lecz wprowadza pewne zakazy i wymaga od stron walczących ich przestrzegania. Zakazy wynikają z prawa zwyczajowego lub umów międzynarodowych.

Bombardowania i oblężenia - regulamin haski zakazuje bombardowań lub atakowania nie broniących się miast, osiedli i budynków. Obrona tych budynków pozbawia ich ochrony prawnej. Obok tego przewiduje się ochronę specjalną szpitalom, miejscom kultu, pomnikom historycznym, skupiskom rannych i chorych.

Broń biologiczna i bakteriologiczna - zalicza się je do broni masowej zagłady. Pierwszym państwem które je użyło były Niemcy, a po nich inne państwa. W 1925 r. podpisano w Genewie protokół zakazujący używania takich środków. Podczas II wojny światowej nikt nie używał tej broni w obawie przed taką samą reakcją z drugiej strony. Obecnie istnieje powszechny zakaz stosowania tych broni, dla wszystkich państw.

Bron jądrowa - jej użycie jest zakazane przez prawo międzynarodowe i wynika ze zwyczaju oraz innych umów.

134. Ochrona ofiar wojny - chorzy i ranni, jeńcy wojenni.

Chorzy i ranni - traktuje o tym konwencja genewska z 1949 r. i jest stosowana przy udziale i pod kontrolą mocarstw opiekuńczych. Powinni być oni traktowani w sposób humanitarny, leczeni przez stronę konfliktu pod władzą której się znajdują. Nie wolno ich dobijać lub świadomie pozostawiać bez opieki.

Jeńcy wojenni - członkowie sił zbrojnych którzy znaleźli się pod władzą nieprzyjaciela. Ten kto dostanie się do niewoli jest pod władzą obcego państwa a nie jednostki która go wzięła. Jeńcy mogą być internowani w obozach, miastach, lub innych miejscowościach. Państwo nie może ich umieszczać niedaleko linii działań, jako ochrony przed nalotami, ma obowiązek zapewnić im wikt, ubranie i odpowiednie pomieszczenia. Prawo nie zakazuje ucieczek, a jeńcy mogą być karani tylko dyscyplinarnie.

135. Ochrona ludności cywilnej.

Ludność cywilna nie biorąca udziału w wojnie musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych, bez względu na rasę, narodowość, religię lub przekonania polityczne. Szczególnej ochronie podlegają ranni, chorzy, kobiety ciężarne i dzieci. Osoba chroniona nie może działać na szkodę państwa pod którego ochroną się znajduje.

Sposoby ochrony ludności;

• strefy bezpieczeństwa,

• strefy zneutralizowane,

• ewakuacja stref oblężonych,

• ochrona szpitali cywilnych,

• wolność przewozu pomocy dla ludności.

136. Okupacja wojenna.

Okupacja wojenna - przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy. Okupacja następuje po inwazji i ma na celu faktyczne zarządzaniem obszarem okupowanym. Na obszarze okupowanym obowiązują 3 porządki prawne:

• dawne prawo krajowe,

• prawo wprowadzone przez okupanta

• prawo międzynarodowe.

Okupacja wojenna jest instytucją przejściową.

Ochrona ludności na terytorium okupowanym - poszanowanie życia, godności, przekonań religijnych, nie wolno zmuszać jej do brania udziału w działaniach przeciwko swemu państwu, nie wolno zmuszać ludności do składania przysięgi na wierność okupantowi. Prawo międzynarodowe zakazuje kar zbiorowych za czyny indywidualne.

Własność na terytorium okupowanym - nie wolno niszczyć własności prywatnej i państwowej chyba że jest to niezbędne dla operacji wojskowych. Okupant ma prawo do zajęcia własności ruchomej państwa nieprzyjacielskiego która może służyć celom wojskowym.

137. Wojna morska - cechy charakterystyczne i morskie siły zbrojne.

Celem wojny morskiej jest nie tylko zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika ale i osłabienie go gospodarczo przez odcięcie go od świata zewnętrznego i utrudnienie mu prowadzenia handlu morskiego. Akty wrogie - nie są wymierzone bezpośrednio w siły zbrojne nieprzyjaciela ale dążą do ich pośredniego osłabienia przez zajęcie nieprzyjacielskich statków handlowych lub nieprzyjacielskiej własności a czasami godzą w handel krajów neutralnych.

Morskie siły zbrojne - składają się z okrętów wojennych. Łodzie podwodne, w swej akcji przeciw statkom handlowym powinny stosować się do przepisów prawa międzynarodowego obowiązującego jednostki nawodne. Łódź nie morze zatopić lub uszkodzić statku handlowego jeśli nie umieści uprzednio pasażerów, załogi i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu.

138. Akty walki w wojnie morskiej.

Ogólnie biorąc podstawowe normy prawa wojennego w wojnie lądowej obowiązują i w wojnie morskiej. Istnieje zakaz bombardowania niebronionych portów, miast, budynków. Zakaz ten nie obejmuje celów wojskowych. Miejscom szczególnym podobnie jak w wypadku bombardowania należy się szczególna ochrona. Konferencja haska z 1907 r. zabrania używania :

• min pływających, chyba że stają się one nieszkodliwe w godzinę po założeniu,

• zakładania min stałych, jeśli nie stają się one nieszkodliwe z chwilą zerwania połączenia z dnem,

• używaniu torped, chyba że po chybieniu same wybuchną.

139. Ochrona chorych, rannych i rozbitków.

W czasie działań na morzu należy zapewnić ochronę tym grupom podobnie jak w wojnie lądowej.

140. Akty wrogie w wojnie na morzu - kontrabanda wojenna, blokada wojenna, prawo łupu.

Własność nieprzyjacielska na morzu nie jest chroniona, a zajęcie jego statków lub towarów wykonywane jest w drodze prawa łupu. Prawo łupu może być stosowane wobec statków i ładunków neutralnych, kiedy przewożą one kontrabandę wojenną lub naruszają blokadę wojenną. Zwyczajowe prawo morskie wymaga zachowania pewnej procedury w celu wyjaśnienia czy napotkany statek handlowy lub jego ładunek podlega prawu łupu. Okręty stron walczących mogą zatrzymać statek handlowy, wejść na niego i poddać go rewizji. Jeśli stwierdzi że statek podlega zajęciu musi on być sprowadzony do portu państwa zatrzymującego. Każdy łup musi być sądzony.s

Kontrabanda wojenna - przedmioty które mogą służyć wzmocnieniu potencjału wojennego nieprzyjaciela, zawsze można je zająć. Aby stwierdzić czy coś jest kontrabandą należy ustalić:

• czy może to służyć wzmocnieniu potencjału nieprzyjaciela,

• czy są przeznaczone dla nieprzyjaciela.

Blokada wojenna - zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej dostępu do portów i wybrzeża nieprzyjaciela. Aby była obowiązująca musi być notyfikowana

141. Wojna powietrzna - siły zbrojne i akty walki.

Wojna powietrzna - akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących, i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku do lądu i morza, a także akty wrogie (udział w blokadzie lub wykonywanie prawa łupu).

Z braku przepisów zwyczajowych i norm stosuje się prawo analogii do przepisów wojny lądowej i morskiej.

Siły zbrojne - wojskowe statki powietrzne, ranni piloci lub ci którzy dostali się do niewoli są traktowani na równi z jeńcami lądowymi i morskimi. Specjalna sytuacja określa sanitarne statki powietrzne.

Akty walki - mają na celu szkodzenie nieprzyjacielowi. Zakazy dotyczące metod walki i używania niektórych broni są analogiczne jak w wojnie lądowej i morskiej. Ostrzeliwanie oddziału spadochronowego który nie znalazł się jeszcze na ziemi jest dozwolone. Inna sprawa ma się z załogą która opuściła statek w celu ratowania swego życia, może być ona wzięta do niewoli. Bombardowanie jest dozwolone jeśli obiekt bombardowany jest broniony.

142. Zakończenie działań wojennych i wojny.

Zakończenie działań wojennych - poprzez

• rozejm, zawieszenie wszystkich operacji wojennych

• kapitulację, posiada 2 elementy: poddanie się nieprzyjacielowi i całkowite zaprzestanie działań wojennych

• na skutek rzeczywistego wygaśnięcia tych działań.

Zakończenie wojny - wojna trwa do chwili wejścia w życie traktatu pokojowego. Czasami stan wojny może przestać istnieć przez jednostronne deklaracje lub faktyczne nawiązanie stosunków pokojowych. Każdy traktat zawiera przede wszystkim postanowienia o zakończeniu wojny i przywrócenie stosunków pokojowych, zajmuje się likwidacją skutków wojny.

143. Neutralność w wojnie - lądowej, morskiej i powietrznej.

Dziś trudno mówić o całkowitej neutralności, bo trudno traktować jednakowo państwo napadnięte i agresora.

Wojna lądowa - terytorium państwa neutralnego jest nienaruszalne, jeśli na takim terytorium znajdą się oddziały stron walczących państwo to musi je internować, z dala od teatru działań wojennych.

Wojna morska - zakazane jest dopuszczanie się jakichkolwiek kroków nieprzyjacielskich na wodach terytorialnych państwa neutralnego. Zakazane jest też na tych wodach zatrzymywanie statków handlowych i wykonywanie prawa wizyty. Okręty wojenne państw walczących mogą przebywać na wodach, w portach, i redach państwa neutralnego ale nie dłużej niż 24 h..

Wojna lotnicza - obowiązek państwa walczących poszanowania praw państwa neutralnego oraz obowiązek powstrzymania się od udzielenia pomocy stronom wojującym. Na terytorium neutralnym nie można prowadzić działań wojennych, lub dokonywać aktów wrogich, nie można przez nie przelatywać. Nie może być ono celem bombardowań.

---