WPROWADZENIE Podstawową formą prawa międzynarodowego jest prawo międzynarodowe publiczne, będące zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Wyróżnia się także prawo międzynarodowe prywatne, które w istocie swej nie jest prawem międzynarodowym, ale prawem wewnętrznym różnych państw. Źródła prawa prywatnego mają charakter wewnętrzny (są to ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, kodeksy cywilne i handlowe, rozrzucone ustawy itp.), w przeciwieństwie do prawa publicznego, którego źródłami są przeważnie umowy międzynarodowe, a także zwyczaje i uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych. Podmiotami prawa publicznego międzynarodowego są państwa, organizacje, a w ograniczonym zakresie jednostki, natomiast podmiotami prawa prywatnego międzynarodowego są wszystkie podmioty prywatno-prawne (jak Skarb Państwa, spółki, osoby fizyczne).
Poniżej przedstawię kluczowe zagadnienia obydwu wielkich działów prawa międzynarodowego. Zaznaczam, że jest to duży skrót i ostrzegam wszelkich leniwych studentów przed powoływaniem się na to źródło jako wyłączny środek do podreperowania swej wiedzy. Oczywiście, w razie wątpliwości, proszę o uwagi.

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Pojęcie prawa międzynarodowego publicznego Prawo międzynarodowe publiczne jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. Ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie I nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Prawo to reguluje stosunki zewnętrzne państw oraz oddziałuje na stosunki wewnętrzne.
Główne cechy prawa międzynarodowego publicznego - brak ustawodawcy; prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa,
a podstawą do obowiązywania normy prawa międzynarodowego wobec określonego państwa jest jego zgoda. Z tego też wynika, że jest to prawo partykularne, tzn. normy obowiązują tylko te strony, które zgodziły się na przestrzeganie tychże norm.
- brak zorganizowanego aparatu przymusu; w pewnym sensie funkcje aparatu przymusu pełni jedynie ONZ, która dysponuje prawem stosowania sankcji
- brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego. Przez wiele lat w ogóle go nie było, a państwa opierały się w razie sporów na sądownictwie arbitrażowym. Obecnie głównym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
w Hadze. Państwa muszą jednak wyrazić zgodę na poddanie sprawy sądowi, jednak po zapadnięciu orzeczenia wyrok jest bezwzględnie obowiązujący.
Źródła prawa międzynarodowego publicznego Różne jest pojęcie źródła prawa międzynarodowego. W ujęciu materialnym źródło jest zespołem czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego. W ujęciu formalnym są to formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego. W ujęciu poznawczym natomiast, źródła są to zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego. W dalszych rozważaniach źródła będą rozumiane jako formy, w których tworzone są normy prawne. - UMOWA MIĘDZYNARODOWA - obok zwyczaju jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego, lecz jej postanowienia są bardziej precyzyjne i jasne, a więc łatwiej ją stosować. Umowa międzynarodowa jest wspólnym oświadczeniem podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Może być ujęta w formie jednego lub kilku dokumentów. Jest wiele form umów międzynarodowych. Ze względu na tryb zawierania umowy dzielimy na umowy zawierane w trybie prostym i złożonym. Ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa, są umowy państwowe, rządowe i resortowe. Z punktu widzenia liczby stron, umowy dzielimy na dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). Jeśli chodzi o możliwość przystąpienia do umowy, mamy umowy otwarte i zamknięte, ze względu na treść wyróżniamy umowy polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, naukowo-techniczne itp., a wreszcie rozróżniamy umowy równoprawne i nierównoprawne dla stron. Umowa międzynarodowa zawierana jest w kilku krokach,. Przede wszystkim dochodzi do rokowań, kiedy uzgadnia się jej treść. Następnie może dojść do parafowania, a koniecznie następnym etapem jest podpisanie. Aby umowa ostatecznie weszła w życie, wymaga ona ratyfikacji. Mówi się jeszcze o rejestracji lub publikacji wewnętrznej, lecz nie są to warunki konieczne dla ważności umowy. Do umowy można wnieść zastrzeżenie zwykłe lub kwalifikowane, jeśli chce się uchylić lub zmodyfikować skutki prawne określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu. - ZWYCZAJ - jest zgodnym postępowaniem państw tworzącym prawo. Praktyka państw musi być prawotwórcza, czyli państwa muszą być przekonane, że ich postępowanie jest konieczne i wymagane przez prawo. Ponadto praktyka musi być zgodna, a także państwa muszą być przeświadczone, że ich praktyka tworzy prawo. - UCHWAŁY PRAWOTWÓRCZE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH - aby były jednak źródłami prawa międzynarodowego, muszą spełniać dwa warunki: 1) prawnie wiążące
2) tworzą nowe normy prawne

HISTORIA
Pierwsze normy i zwyczaje dotyczące stosunków międzypaństwowych powstawały już w starożytności. Pojawiła się również instytucja posła. Okres średniowiecza nie był już sprzyjający rozwijaniu stosunków międzynarodowych, choć wciąż powstawały nowe normy i zwyczaje. Prawo międzynarodowe zaczęło się szybciej rozwijać od XV wieku, kiedy powstało wiele państw o charakterze monarchii absolutnej, a ponadto ukształtowało się pojęcie suwerenności władzy państwowej. Wiele norm regulujących problematykę posiadłości zamorskich powstało w okresie wielkich odkryć geograficznych, wysunięto zasadę wolności mórz, utworzono instytucję stałego posła oraz doprowadzono do szybszego rozwoju prawa dyplomatycznego. Duże znaczenie dla rozwoju praw państw miała Wielka Rewolucja Francuska oraz kongres wiedeński 1815 roku. Okres kapitalizmu, który rósł w XVIII i XIX w siłę, sprawił, że coraz liczniejsze transakcje handlowe wymagały licznych regulacji prawnych, również w obrocie międzynarodowym. To właśnie wtedy powstało pojęcie klasycznego traktatu handlowego i klauzuli największego uprzywilejowania. Okres imperializmu lat 1871-1917 cechuje znaczna ilość sojuszów i porozumień. Powstaje także coraz więcej organizacji międzynarodowych, konferencji międzynarodowych, a także rozwijają się prawa o ochronie mniejszości narodowych. Okres po pierwszej wojnie światowej przyniósł wiele nowych rozwiązań w kwestiach prawa wojennego i prawa konfliktów zbrojnych, a także w problematyce rozwiązywania sporów międzynarodowych. Podobnie było zresztą po roku 1945. Najważniejszymi wydarzeniami były daty powstania znaczących organizacji, jak Liga Narodów, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, czy Organizacja Narodów Zjednoczonych. Ujrzano znaczny wpływ rozwoju technicznego na rozwój prawa międzynarodowego, co wyrażało się głównie w objęciu normami prawnymi znacznej liczby nowych dziedzin. Umowy międzynarodowe wkroczyły na teren telekomunikacji, przestrzeni kosmicznej, dna oceanów itp. Baczniejszą uwagę zwrócono na prawa człowieka, prawo pracy, rozpad systemu kolonialnego i związane z tym przemiany

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO
Pierwsze normy i zwyczaje dotyczące stosunków międzypaństwowych powstawały już w starożytności. Pojawiła się również instytucja posła. Okres średniowiecza nie był już sprzyjający rozwijaniu stosunków międzynarodowych, choć wciąż powstawały nowe normy i zwyczaje. Prawo międzynarodowe zaczęło się szybciej rozwijać od XV wieku, kiedy powstało wiele państw o charakterze monarchii absolutnej, a ponadto ukształtowało się pojęcie suwerenności władzy państwowej. Wiele norm regulujących problematykę posiadłości zamorskich powstało w okresie wielkich odkryć geograficznych, wysunięto zasadę wolności mórz, utworzono instytucję stałego posła oraz doprowadzono do szybszego rozwoju prawa dyplomatycznego. Duże znaczenie dla rozwoju praw państw miała Wielka Rewolucja Francuska oraz kongres wiedeński 1815 roku. Okres kapitalizmu, który rósł w XVIII i XIX w siłę, sprawił, że coraz liczniejsze transakcje handlowe wymagały licznych regulacji prawnych, również w obrocie międzynarodowym. To właśnie wtedy powstało pojęcie klasycznego traktatu handlowego i klauzuli największego uprzywilejowania. Okres imperializmu lat 1871-1917 cechuje znaczna ilość sojuszów i porozumień. Powstaje także coraz więcej organizacji międzynarodowych, konferencji międzynarodowych, a także rozwijają się prawa o ochronie mniejszości narodowych. Okres po pierwszej wojnie światowej przyniósł wiele nowych rozwiązań w kwestiach prawa wojennego i prawa konfliktów zbrojnych, a także w problematyce rozwiązywania sporów międzynarodowych. Podobnie było zresztą po roku 1945. Najważniejszymi wydarzeniami były daty powstania znaczących organizacji, jak Liga Narodów, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, czy Organizacja Narodów Zjednoczonych. Ujrzano znaczny wpływ rozwoju technicznego na rozwój prawa międzynarodowego, co wyrażało się głównie w objęciu normami prawnymi znacznej liczby nowych dziedzin. Umowy międzynarodowe wkroczyły na teren telekomunikacji, przestrzeni kosmicznej, dna oceanów itp. Baczniejszą uwagę zwrócono na prawa człowieka, prawo pracy, rozpad systemu kolonialnego i związane z tym przemiany.

TERYTORIUM
Terytorium jest trójwymiarową przestrzenią podlegającą suwerenności danego państwa. Składa się z obszaru lądowego, morskich wód przybrzeżnych, wnętrza ziemi pod lądem i morzem przybrzeżnym, a także z przestrzeni powietrznej ponad terytorium lądowym
i morskim.
Według prawa międzynarodowego istnieją cztery rodzaje terytorium:

• podległe suwerenności poszczególnych państw

• zależne, nie podlegające suwerenności żadnego państwa, lecz za których stosunki międzynarodowe odpowiadają inne państwa

• nie podlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe

• niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa

Państwo ma zwierzchnictwo terytorialne na własnym terytorium, czyli suwerenność,
a więc wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na tym terytorium podlegają jego władzy
i prawu. Są jednak pewne ograniczenia suwerenności na rzecz wszystkich państw, lub tylko wybranych. Przykładem jest prawo nieszkodliwego przepływu przez obce morze terytorialne, immunitet jurysdykcyjny obcych dyplomatów, umowa terytorialna w sprawie tranzytu, a także ograniczenie wynikające z możliwości zaszkodzenia drugiemu państwu. Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności w taki sposób, który naruszałby suwerenność terytorialną innego państwa. Szczególnymi ograniczeniami suwerenności terytorialnej są obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane, lub pobyt obcych sił zbrojnych na terenie państwa. Nabyć terytorium można w sposób pierwotny lub pochodny. Nabycie pierwotnym dotyczy terytoriów nie będących pod zwierzchnictwem terytorialnym żadnego innego państwa. Przykładem nabycia pierwotnego jest zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupację) i przyrost. Okupacja w tej chwili nie ma już większego znaczenia, gdyż cały świat jest już zajęty. Przyrost wyraża się w naturalny sposób, kiedy np. powstaje nowa wyspa wskutek wybuchu podwodnego wulkanu (np. islandzka Surtsey) lub prąd morski usypuje tak dużo materiału wzdłuż wybrzeża, że tworzy mierzeję zamykającą zatokę (co ma powoli miejsce w Polsce). Nabyciem pochodnym, kiedy na pewnym terytorium zachodzi zmiana zwierzchności terytorialnej na rzecz innego państwa, jest cesja wzajemna (np. polsko-radziecka wymiana terytoriów w 1951 r.) lub odpłatna (zakup Alaski przez USA w 1803 r.), oraz plebiscyt (znane z polskiej historii plebiscyty na Górnym Śląsku i Warmii).

LUDNOŚĆ Każde państwo zamieszkują jego obywatele oraz cudzoziemcy. Państwo samo określa, kto jest jego obywatelem, stosując określone normy prawne. Obywatelstwo nabywa się poprzez:

• urodzenie, kiedy łączy się danego człowieka z krajem za pomocą prawa krwi, czyli z krajem pochodzenia jego rodziców, lub za pomocą prawa ziemi, czyli określa się obywatelstwo narodzonego dziecka za pomocą określenia kraju jego narodzenia.

• naturalizację (nadanie), kiedy państwo nadaje obywatelstwo obcemu obywatelowi, jeśli ten spełnił pewne warunki, np. zamieszkiwał na terenie danego państwa przez określoną liczbę lat. Należy tu zwrócić uwagę na problem podwójnego obywatelstwa, kiedy dany człowiek jednocześnie nabywa nowe obywatelstwo, ale też nie traci starego.

• zamążpójście, kiedy istnieje możliwość przyjęcia obywatelstwa męża, co jednak nie następuje już automatycznie, jak kilkadziesiąt lat temu

• adopcję, gdy adoptowany przyjmuje obywatelstwo przybranych rodziców

• opcję, co jest prawem wyboru obywatelstwa w określonych przypadkach, szczególnie przy problemie obywatelstwa podwójnego

• repatriację, czyli powrót do kraju przodków i przyjęcie ich obywatelstwa bez spełniania warunków, jak przy naturalizacji

Prawo wewnętrzne państwa decyduje także o utracie obywatelstwa. Utrata może nastąpić poprzez zwolnienie z obywatelstwa, pozbawienie obywatelstwa, opcję lub zamążpójście. Oprócz problemu podwójnego obywatelstwa, istnieje jeszcze sytuacja, gdy człowiek nie posiada żadnego obywatelstwa, a więc jest apatrydą. Bezpaństwowiec podlega prawu państwa pobytu, ale nie posiada jego opieki dyplomatycznej, może być wydalony, nie ma praw politycznych. Apatryda powstaje w sytuacji, gdy traci się obywatelstwo jednego państwa, np. wychodząc za mąż za obcokrajowca, gdy prawo kraju ojczystego przewiduje w tej sytuacji "pójście kobiety za mężem", a jednocześnie nie nabywa się obywatelstwa kraju drugiego, czyli w danym przykładzie obywatelstwa kraju męża. Cudzoziemcom kraj przyznaje albo prawa takie same, jak własnym obywatelom, albo tylko określone uprawnienia, albo prawa takie same, jakie ma najbardziej uprzywilejowany pod tym względem kraj trzeci. Cudzoziemca można jednak wydalić w dowolnym momencie, jeśli naruszył on prawo danego państwa lub jego pobyt zagraża bezpieczeństwu lub interesom państwa. Można wydać władzom obcego państwa osobę ściganą za popełnione przestępstwa, co jest znane pod nazwą ekstradycji. Nie wydaje się jedynie przestępców politycznych, chyba że podlegają oni klauzuli zamachowej, czyli dopuścili się zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych ważnych osobistości politycznych.
Jakby przeciwieństwem ekstradycji jest azyl, którego można udzielić obcokrajowcowi ściganemu w kraju ojczystym za przestępstwa polityczne lub z innych powodów politycznych. Można też udzielać azylu dyplomatycznego w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, jeśli sytuacja nie cierpi zwłoki. Ostatnim ważnym zagadnieniem z tego działu jest ochrona praw człowieka i grup ludzkich, jak mniejszości narodowe. Dążą one do zwalczania dyskryminacji i wprowadzenia powszechnie równych praw dla wszystkich osób. Konwencje międzynarodowe o prawach człowieka zajmują się także zwalczaniem zbrodni ludobójstwa.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA
Odpowiedzialność podmioty prawa międzynarodowego ponoszą za dopuszczenie się czynu zakazanego przez to prawo. Dla jej powstania konieczne są dwa elementy: naruszenie zobowiązania międzynarodowego oraz możliwość przypisania tego naruszenia określonemu podmiotowi prawa międzynarodowego. Podmiot podlegający odpowiedzialności ma obowiązek naprawienia szkody. Czasami wyróżnia się także tzw. odpowiedzialność pośrednią państwa, kiedy jego organy zaniedbują swoje obowiązki podczas naruszania interesów obcego państwa przez własnych, prywatnych obywateli.
Realizacja odpowiedzialność następuje w formie restytucji, czyli przywrócenia stanu poprzedniego, reparacji, czyli wynagrodzenia szkody, lub zadośćuczynienia, czyli dania satysfakcji. Po drugiej wojnie światowej wprowadzono dodatkowo odpowiedzialność jednostek za zbrodnie indywidualne. Są to zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Przykładami ponoszenia odpowiedzialności za takie czyny są zbrodniarze karani podczas Trybunału Norymberskiego lub Tokijskiego, a także sprawa Slobodana Miloševiča.

MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA Dział ten dotyczy obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza. Prawo morza należy odróżnić od prawa morskiego, które jest z reguły prawem wewnętrznym państwa dotyczącym korzystania z morza. Źródłem międzynarodowego prawa morza był i jest przede wszystkim zwyczaj. Normy zwyczajowe skodyfikowano na konferencji genewskiej w 1958 roku, a w 1982 roku w Montego Bay opracowano nową konwencję prawa morza. Większość sposobów korzystania z morza opiera się na użyciu statków. Dość trudno jest o definicję statku, która jest inna w każdym niemal źródle. Łatwiej o określenie przynależności statku, którą określa rejestracja w określonym państwie. Oznaką przynależności jest bandera. Co ciekawe, statki mogą pływać pod banderą kraju nawet nie posiadającego dostępu do morza! Państwo sprawuje zwierzchnictwo okrętowe nad swoimi statkami, tzn. statek na morzu pełnym znajduje się pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery. Obszary morskie dzielą się na kilka stref o różnej sytuacji prawnej: a) morskie wody wewnętrzne - stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego. Znajdują się one między lądem a morzem terytorialnym.
W ich skład wchodzą zatoki do 24-milowej szerokości wejścia przy najdalszym odpływie, tzw. zatoki historyczne i porty. Jeśli linia wybrzeża ma liczne zagłębienia i zatoki lub obramowana jest wyspami, szerokość morza terytorialnego mierzy się od linii prostych przeciągniętych między najdalej wysuniętymi przylądkami lub wyspami. W takim wypadku wszystko co znajduje się między lądem a takimi liniami prostymi stanowi również morskie wody wewnętrzne. Obcy statek na wodach wewnętrznych podlega częściowo władzy państwa nadbrzeżnego, natomiast po zawinięciu do portu, kompetencje państwa bandery zanikają całkowicie. b) wody archipelagowe - jest to forma przewidziana dopiero w konwencji z 1982. Prawo do ustanowienia takich wód mają tylko państwa archipelagowe, które mogą wytyczyć linie proste podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp. Muszą być jednak zachowane proporcje między obszarem lądowym a morskim państwa, a także istnieją ograniczenia co do długości linii prostych podstawowych. Na wodach archipelagowych istnieje prawo nieszkodliwego przepływu oraz prawo przejścia. archipelagowym szlakiem morskim.
c) morze terytorialne - jest pasem wód morskich znajdujących się pomiędzy wodami wewnętrznymi lub wybrzeżem danego państwa a morzem pełnym i stanowi terytorium tego państwa. Państwo nadbrzeżne sprawuje wyłączną władzę suwerenną i jurysdykcję na swoim morzy terytorialnym za wyjątkiem prawa nieszkodliwego przepływu, oraz może zarezerwować sobie wyłączną eksploatację bogactw naturalnych swojego morza terytorialnego. Spornym problemem jest szerokość tej strefy morskiej. Przez wiele wieków obowiązywała zasada 3 mil, a dziś, zgodnie z postanowieniami konwencji z 1982 r. państwa mogą ustanowić 12-milowy pas morza terytorialnego. Okręty wojenne na morzu terytorialnym posiadają pełny immunitet, natomiast statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, jednak uprawnienia te nie mogą utrudniać żeglugi. d) morska strefa przyległa - nie stanowi terytorium państwowego, lecz jest częścią morza pełnego, gdzie państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę w celu zapobiegania naruszenia jego przepisów celnych, sanitarnych, imigracyjnych i skarbowych na jego terytorium lub morzu terytorialnym, oraz gdzie może karać sprawców naruszania tych przepisów. Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 24 mile od linii podstawowej mierzonej od miejsca najdalszego odpływu, od której też mierzy się szerokość morza terytorialnego. e) strefa wyłącznego rybołówstwa - jest obszarem, na którym państwo nadbrzeżne posiada takie uprawnienia względem rybołówstwa, jak na morzu terytorialnym. Ewentualne dopuszczenie obcych statków rybackich jest uzależnione od zgody państwa nadbrzeżnego. Obecnie dopuszczona jest 200-milowa szerokość tej strefy. f) szelf kontynentalny - dno morskie do głębokości 200 m lub głębiej, jeśli możliwa jest eksploatacja jego zasobów, i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego, gdzie państwo nadbrzeżne sprawuje swoją władzę. Prawa państwa do szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód morskich rozciągających się nad nim. g) strefa ekonomiczna - obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa dla celów poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Definicja ta pokrywa się z określeniem strefy wyłącznego rybołówstwa oraz szelfu kontynentalnego, jednak tu państwo ma jeszcze prawa w zakresie ochrony środowiska oraz badań naukowych. Szerokość tej strefy nie może przekraczać 200 mil. Inne państwo może eksploatować bogactwa mineralne strefy tylko w wypadku uzyskania wyraźnej zgody państwa nadbrzeżnego. Natomiast w zakresie bogactw żywych, jeśli państwo nie może odłowić całej dopuszczalnej kwoty, musi udostępnić swoją strefę ekonomiczną obcym rybakom, w celu odłowienia całości nadwyżki połowowej. h) morze pełne - strefa, gdzie żadne państwo nie sprawuje zwierzchności. Na morzu pełnym obowiązują wolności mórz: wolność żeglugi, wolność rybołówstwa, wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, wolność przelotu nad morzem pełnym, wolność badań naukowych oraz wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji. Na podstawie tych wolności istnieje prawo powszechnej represji piractwa oraz prawo pościgu. Aby jednak pościg był zgodny z prawem, musi być gorący i nieprzerwany, czyli musi być rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek znajduje się na morzu wewnętrznym, terytorialnym lub w strefie przyległej państwa zarządzającego pościg. Ciągłość pościgu jest przerwana, gdy uciekinier wpłynie na własne morze terytorialne lub morze terytorialne państwa trzeciego. Nawet gdy wpłynie potem znowu na morze pełne, pościg nie może być kontynuowany.
Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej jest tzw. wspólnym dziedzictwem ludzkości, czyli ich eksploatacja powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości. Prawo nieszkodliwego przepływu obowiązuje także w obszarze cieśnin morskich, łączących dwa rozleglejsze obszary morskie. Prawo to zostało wprowadzone dla rozwiązania problemu z cieśninami, które są węższe od podwójnej szerokości morza terytorialnego państw nadbrzeżnych. Przyjęto również zasadę przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej. Musi ono być wykorzystywane w sposób ciągły i bez zwłoki, a jednostki korzystające z tego prawa nie mogą wykonywać w cieśninie żadnych innych działań. Nie ma natomiast żadnej normy zwyczajowej wprowadzającej wolność żeglugi po kanałach morskich. Regulują te sprawy tylko umowy międzynarodowe, wprowadzające na danym kanale otwartą drogę morską.
MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE Prawo lotnicze jest zespołem norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa. Główną rolę źródeł odgrywają zbiory umów międzynarodowych, a normy zwyczajowe praktycznie nie mają znaczenia. Najważniejszymi umowami są konwencja chicagowska z 1944 r. o międzynarodowym lotnictwie cywilnym oraz konwencja warszawska o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego z 1929 r., zamieniona protokołem haskim z 1955 r. i protokołem gwatemalskim z 1971 r.
Przestrzeń powietrzna podlega takim samym prawom, jak powierzchnia lądu lub morza znajdująca się pod nią, tzn. każde państwo ma całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium. Do poruszania się w przestrzeni powietrznej wykorzystuje się statki powietrzne. Ich przynależność określa wpis do rejestru państwowego statków powietrznych. Na terenie nie podlegającym żadnej władzy, statek powietrzny podlega prawu państwa ,w którym został wpisany do rejestru. Korzystanie z przestrzeni powietrznej nie może się odbywać bez korzystania z przestrzeni innych państw. Z tego powodu wprowadzono wolności lotnicze, czyli przywileje wprowadzane dla obcych samolotów we własnej przestrzeni powietrznej. Wśród tych wolności znajdują się wolności techniczne, składające się z prawa przelotu bez lądowania i prawa lądowania technicznego, oraz wolności handlowe, czyli prawo przywożenia pasażerów i ładunku z kraju przynależności statku powietrznego, prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego oraz prawo zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich i prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych krajów. Prawo kosmiczne jest dziedziną bardzo młodą. W 1959 roku powołano Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej, w 1963 roku przyjęto Deklarację zasad prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej, a w 1967 roku podpisano układ o zasadach działalności państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Zgodnie z tym układem, przestrzeń kosmiczna jest wolna dla badań
i użytkowania przez wszystkie państwa i nie podlega niczyjemu zawłaszczeniu. Astronauci są wysłannikami całej ludzkości i należy im udzielić pomocy w każdym wypadku. Przestrzeń kosmiczna, jak można wnioskować na podstawie praktyki państw, znajduje się powyżej wysokości 90-100 km od powierzchni ziemi. Jednakże wolność korzystania z przestrzeni kosmicznej obejmują także orbitę geostacjonarną znajdującą się na wysokości ok. 35 800 km. Obiekty wypuszczone w przestrzeń kosmiczną mają przynależność państwa, w którym zostały zarejestrowane.

PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE Przedstawicielstwa dyplomatyczne są zewnętrznymi organami państwa. Upoważniane są one do działania w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach, a przede wszystkim w sprawach politycznych, jak popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym i przyjmującym, prowadzenie rokowań itp. Przedstawicielstwa konsularne nie sprawują funkcji przedstawicielskiej, a ich kompetencje są ograniczone do konkretnych dziedzin. Prawo dyplomatyczne wychodzi przede wszystkim ze źródeł zwyczajowych. Najważniejsze umowy to regulamin wiedeński z 1815 r. dotyczący stopni pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych, konwencja wiedeńska z 1961 r. o stosunkach dyplomatycznych. W prawie dyplomatycznym istotne są pojęcia biernego i czynnego prawa legacji, które oznaczają uprawnienie do przyjmowania lub wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych. Wszystkie osoby zatrudnione w misji dyplomatycznej to członkowie misji, z szefem misji na czele. Pozostali są nazywani personelem misji, który dzieli się na personel dyplomatyczny, administracyjny i techniczny oraz personel służby misji. Wszyscy szefowie misji akredytowani w danym państwie tworzą korpus dyplomatyczny. Na jego czele stoi dziekan, czyli szef misji najwyższej klasy, czyli ten, który najdłużej pełni funkcję w danym państwie. Czasami dziekanem może być nuncjusz Stolicy Apostolskiej, co mam miejsce
w Polsce. Wybór członków misji należy do państwa wysyłającego, lecz państwo przyjmujące może sprzeciwić się mianowaniu pewnych osób na określone stanowiska. Szef misji musi najpierw uzyskać agrément od państwa przyjmującego, a dopiero wtedy uzyskuje od państwa wysyłającego tzw. listy uwierzytelniające. które musi wręczyć głowie państwa przyjmującego. Zakończenie funkcji członka misji może nastąpić z inicjatywy samego członka misji, z woli państwa wysyłającego lub przyjmującego, lub też na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego. Członkowie misji korzystają w państwie przyjmującym z wielu immunitetów i przywilejów, jak np. nietykalność osobista, immunitet jurysdykcyjny w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych lub też zwolnienie z obowiązku składania zeznań w charakterze świadka oraz immunitet podatkowy i celny. Oczywiście, zakres immunitetów jest różny w zależności od klasy członka misji. W prawie konsularnym znacznie większą rolę odgrywają dwustronne umowy konsularne. Wszystkim państwom przysługuje bierne i czynne prawo konsulatu, czyli prawo przyjmowania i wysyłania przedstawicieli konsularnych. Bywa, że funkcje konsularne w państwie przyjmującym wykonuje placówka dyplomatyczna, choć nie jest to regułą. Jeśli w danym państwie jest więcej urzędów konsularnych, każdy ma wyznaczony swój okręg konsularny. Jak już było wspomniane, konsul nie reprezentuje kraju wysyłającego. Do jego funkcji należą m.in.: czuwanie nad wykonaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące, działalność informacyjna i propagandowa, uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki, zadania specjalne oraz funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej, prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym, wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów obywateli państwa wysyłającego, przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania lub utraty obywatelstwa, prowadzenie ewidencji wojskowej obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym, porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu, doręczanie pism procesowych, szerokie uprawnienia związane z żeglugą morską i powietrzną (nadzór, kontrola, pomoc lekarska, dokumentacja itp.). Istnieje także kategoria konsula honorowego, który może być także obywatelem państwa trzeciego lub państwa przyjmującego, a nie tylko wysyłającego. Nie pobiera z racji swojej funkcji żadnego uposażenia, więc może prowadzić w tym samym czasie własną działalność zarobkową. W odróżnieniu od dyplomaty, konsul podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego, z wyjątkiem swych czynności urzędowych. Poza tym konsul i pracownicy urzędu konsularnego posiadają wiele różnych immunitetów i przywilejów.

PRAWO PRZECIWWOJENNE Prawo przeciwwojenne jest zespołem norm utrudniających lub prawnie uniemożliwiających wybuch wojny. Do tych norm należą postanowienia wprowadzające zakaz agresji, lub wprowadzenie bezpieczeństwa zbiorowego, czyli systemu wspólnego zapobiegania agresji, opartego na umowie międzynarodowej. Obecnie uniwersalny system bezpieczeństwa zbiorowego przewiduje Karta Narodów Zjednoczonych, a centralne miejsce w tym systemie zajmuje Rada Bezpieczeństwa ONZ. Rada może na przykład wezwać strony, aby zastosowały się do ustalonych przez nią środków tymczasowych lub może zastosować właściwe środki przymusu, czyli sankcje. Sankcje niewojskowe obejmują np. przerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji i łączności, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych. Sankcje wojskowe obejmują demonstracje, blokady i inne operacje sił zbrojnych członków ONZ. Prawo przeciwwojenne zajmuje się także problematyką rozbrojenia i ograniczenia zbrojeń. Przykładami działań są: Układ Moskiewski o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą podpisany w 1963 r., strefy bezatomowe, konwencja o zakazie broni biologicznej z 1972 r., czy słynne amerykańsko-rosyjskie układy START I i START II.

PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH Prawo wojenne jest zespołem norm regulujących walkę zbrojną państw lub innych podmiotów prawa międzynarodowego. Głównym celem tych norm jest złagodzenie okrucieństw wojny. Obowiązuje ono zarówno agresora, jak i ofiarę napaści. Podstawowymi zasadami prawa wojennego są:

• strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi

• środki szkodzenia nieprzyjacielowi powinny być ograniczone do osiągnięcia celu, którym jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swej woli

• działania wojenne powinny być prowadzone przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, a nie przeciwko ludności

• wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością jednego państwa a drugiego

Konwencja haska z 1907 roku wymaga, by wojna była rozpoczęta oficjalnym wypowiedzeniem bądź ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny.
Prawo wojenne określa skład sił zbrojnych lądowych, morskich i powietrznych, akty wojenne i ofiary tego typu wojen. Zajmuje się również tematyką zakończenia wojny, rozróżniając rozejm, rozejm kapitulacyjny oraz rzeczywiste wygaśnięcie działań wojennych.

ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH Spory wynikają z naturalnej sprzeczności interesów różnych państw i są nierozerwalnie związane ze stosunkami międzynarodowymi. Spory mogą być prawne lub polityczne, kiedy nie można ich rozstrzygnąć tylko i wyłącznie na gruncie prawa. Są też spory zwykłe lub kwalifikowane, kiedy istotnie zagrażają pokojowi. Istnieje obowiązek pokojowego załatwiania sporów, w sposób kończący się wiążącym rozstrzygnięciem, lub nie prowadzący do takiego rozwiązania. Do pierwszej kategorii zaliczamy arbitraż i postępowanie sądowe, a do pierwszej rokowania, mediacje, badania komisji śledczej i koncyliację. Dość istotną sprawą są szczególnie sądy arbitrażowe i sądy międzynarodowe. Arbitraż dzielimy na arbitraż stały, czego najdoskonalszym przykładem jest Stały Trybunał Arbitrażowy w Hadze, oraz arbitraż ad hoc, powoływany specjalnie dla rozstrzygnięcie zaistniałego sporu.
Przykładami sądów międzynarodowych są nieistniejący już Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, zastąpiony po drugiej wojnie światowej przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości lub Międzynarodowy Trybunał Karny. Prawo dopuszcza też stosowanie środków odwetowych, do których zaliczamy retorsje, represalia i embargo. W dawniejszych czasach dopuszczalna była także blokada pokojowa, obecnie uznawana już za akt agresji.

Organy państwowe w stosunkach międzynarodowych: Państwo realizuje stosunki z innymi państwami poprzez organy, osoby reprezentujące określone funkcje , które prowadzą stosunki z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Organy określa konstytucja państwa.
Prawo odnosi się do organów i osób, które w imieniu państwa prowadzą stosunki międzynarodowe. Istotne znaczenie ma międzynarodowe prawo zwyczajowe, pewne organy nie muszą mieć pełnomocnika.( art.7 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów 1969r ustęp 2): ze wzglądu na pełnione funkcje reprezentują państwo bez pełnomocnika:

• Głowa państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych-zawarcie traktatów.

• Szefowie misji dyplomatycznych(ambasadorzy)-przyjęcie tekstu traktatu.

• Przedstawiciel akredytowany przez państwo na konferencji-przyjęcie tekstu z konferencji.

Drugą sferą prawa międzynarodowego są PRZYWILEJE I IMMUNITETY, których zakres określa prawo zwyczajowe. Jest obok prawa traktatowego najstarszym działem. (nietykalność poselska, zawieranie porozumień).


Funkcje organów państwowych w stosunkach międzynarodowych.

Głowa państwa: rola tradycyjna, suweren reprezentował państwo na zew. Prawo do nieograniczonego reprezentowania państwa, immunitet. Obecnie uprawnienia określa konstytucja, są one ograniczone.
Trzy kompetencje podstawowe:
- wysyła ambasadorów i przyjmuje ambasadorów państw obcych.
- nominacja ambasadora przez głowę państwa, przy której akredytowani są ambasador państw obcych.
- prawo zawierania umów międzynarodowych.
Ratyfikacja: związanie, ostatni akt związania najważniejszych umów.
- Wypowiada wojnę i zawiera pokój w imieniu państwa.


Przywileje i immunitety : -pełna nietykalność osobista, za bezpieczeństwo odp. Państwo gospodarz.
-wyłączenie spod jurysdykcji karnej, administracyjnej, cywilnej w państwie gdzie przybywa oprócz przypadku posiadania nieruchomości prywatnej.
-zakaz propagandy defomacyjnej w stosunku do głów państwa.
Zasady te ogranicza rozwój praw międzynarodowego. Trendy rozwojowe: wg kazusu Pinocheta, potwierdzono zasadę kontynuacji immunitetu głowa państwa po zakończeniu funkcji nie może być karana. Nie ma immunitetu całkowitego w sprawach karnych i jurysdykcji krajowej, zbrodnie, ludobójstwo tortury, porwania jako przestępstwo.


Konstytucja RP art.133 kompetencje prezydenta w stosunkach międzynarodowych.

Ust.1 Prezydent jest najwyższym reprezentantem państwa w zew. Stosunkach międzynarodowych.
· Ratyfikuje i wypowiada najważniejsze umowy międzynarodowe.
· Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy org. mi.
· Przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli innych państw.
Ust.2 formułuje prewencyjną kontrolę umów do Trybunału Konstytucyjnego.
Ust.3 Współdziała w zakresie polityki międzynarodowej Z Prezesem Rady Ministrów.

Część umów, mniej istotnych wymaga zgody sejmu wyrażonej w ustawie art.89 Konstytucji RP.
Art.135 rola prezydenta: organem doradczym Rada Bezpieczeństwa Narodowego.
Art.141Powołanie Rady Ministrów( R. Gabinetowa i prezydent ) w sprawach szczególnych.
Ambasadorowie dwustronni: np. przedstawiciele przy ONZ, przy konferencjach.
· Nominacja od Ministra Spraw Zagranicznych
· Sejm: tajne głosowanie w Komisji Spraw Zagr. Decyzja nie wiąże prezydenta.
· Wniosek do premiera.
· Wniosek do prezydenta.
Ambasadorowie akredytowani przy prezydencie.
Listy akredytacyjne, że dana osoba jest przedstawicielem państwa czy org. międzynarodowej.
Kontrasygnata ministra spraw zagranicznych np. przedstawiciel Wspólnot Europejskich


Parlament - rola kontrolna w stosunkach międzynarodowych w dziedzinach:
· Zawierane umów m. , zgoda w formie ustawy na ratyfikacje przez prezydenta.
· Komisje Spraw Zagranicznych w sejmie:- K..D.S.Integracji
K.D.Prawa Europejskiej
w senacie :-K.spraw międz. I integracji
zadania: informacja o polityce traktatowej państwa
opiniowania kandydatów na ambasadorów
śledzi procesy akcesyjne, informacje o MSZ
· Funkcje kontrolne:
Ekspoze w sprawie polityki zagranicznej przez ministra spraw zagranicznych
Interpelacje posłów w sprawach polityki zagranicznej
Zaangażowanie w sprawy zagraniczne
Art.116 K RP sejm decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju( napaść zbrojna na terytorium lub wspólna obrona przeciwko agresji). Jeśli sejm nie może się zebrać decyzje o sprawie wojny podejmuje prezydent.
Art.136 upoważnia prezydenta o mobilizacji powszechnej na wniosek premiera
· Bierze udział w realizacji polityki zagranicznej co wywodzi się z tradycji powstania unii międzyparlamentarnej1889-10921.
· Wzrasta rola marszałków poprzez podróże
· Senat: rola dodatkowa art.6 ust.2 ustalanie budżetu na org. polonijnych.
· grupy bilateralne: np. polsko-niemiecka jako dopełnienie polityki zagranicznej.


Rząd
Rola zasadnicza w polityce zagranicznej przez jej realizację i kierowanie.
Art.146 K RP KOMPETENCJE RZĄDU
· RADA Min. Prowadzi politykę zagraniczną polski:
-pkt. 8 zapewnia bezpieczeństwo zew. Państwa.
- pkt. 9ogólne kierownictwo w stosunkach z org. i państwami
- pkt. 10zawiera umowy mied. Wymagające ratyfikacji, negocjacje, ustalanie tekstu.
- Dokonuje aktu wiązania umową!!! które nie podlegają ratyfikacji
Premier prezes Rady Ministrów art.148
- reprezentuję RM
- kieruje pracami RM
- zapewnia wykonanie i sposoby polityki RM w polityce zagr.
- Koordynuje prace członków RM
- Chroniony przywilejami i immunitami w stosunkach międzynarodowych.
- Bierze udział w szczytach międz. Np. Trójkąt Weimarski
Ministrowie: rola w ramach kompetencji art.149
- Kierują administracją rządową
- Wypełniają zadania prezesa RM
Minister Spraw Zagranicznych:
- Realizuje politykę zagraniczna państwa, określa jej kierunek co zawiera w ekspoze.
- Funkcje reprezentacyjne i organizacyjne
- Przełożony przedstawicielstw zagranicznych mianowany prezydenta.
- Odpowiedzialności i sprawozdania tajne i jawne dla organów władzy.
- Określa plany pracy, zadania
- Utrzymuje stosunki z obcymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi.

---