Artur Hutnikiewicz

Młoda Polska

1. Europejski modernizm i młoda Polska

1. Teorie przełomów kult

Różne próby wyjaśnienia przemian epok

• hegliści

• marksiści

• struktura i pokolenie (Dilthey) -Kaziu Wyka

• Cykliczna rotacja prądów kult (Krzyżanowski)

• Socj - zmienne zapotrzebowania społ -Ludwik Popławski i modernizm jako inwazja barbarzyńców w związku z rozpowszechnianiem dóbr kult - nie wyszystko co wyrafinowane oznacza kult dojrzałość

1. Triumf i zmierzch „pięknej epoki”

Ostatnie dekady XIX - la belle epoque

• dobrobyt społ

• podział kolonialny

• pokój i handel

• triumf mieszczaństwa i jego przyjaznej kult

• rozwój nauk ma rozwiązać probl

• wiara w PY

Pojawia się głos wątpienia

• niebezpieczna syt społ

• industrializacja pogłębia szablon

• standaryzacja obyczaju - mieszczański filister

• samoograniczenia fil i nauk pozytywizmu w imię rygorów - rezygnacja z syntezy

• fin de siecl - ujawnienie znużenia i ograniczeń systemu

1. Przełom modernistyczny

Generalne odwrócenie wartości

Ponowna chrystianizacja

• rozwój społ instyt katol

• encykliki

• rerum nobarum

• Aeterni Patris

• głośne konwerske

Zaint średniowieczem

• gotyk

• duch epoki - jasny porz śta

• św Franciszek

• także sekretna mroczna strona średn - satanizm i okultyzm

Rozwój psychologii i psycho9patologii

Moda na parapsychologię

Moda na chińsko-buddyjski wschód - pradawne systemy fil-rel

Doktryny pseudorel

• teozofia (Bławatska) i antropozofia = synkretyczna mieszanina buddyzmu, gnozy Kabały, chrz, mist i wspł spirytyzmu

3 tb reprezentatywni fil

• Schopenhauer

• Bergson

• Nietzsche

1. Nowa sztuka

Ruch rewizjonistyczny gromadził się pod sztandarem młodości (Młode Niemcy, Młody Wiedeń...)

Różne terminy:

Modernizm

• sztuka nowocz, sztuka dnia dzisiejszego

• popul w Ger - E. Wolff w artykule z 1886 przeciwstawia wspł antykowi

• Hermann Bahr wiąże termin z nowymi prądami

• Modernizm jako nowa sztuka odcinająca się od ntr, + estetyzacja, nastrój, metaf dreszcz

• Semant nieokreśloność skłania do modyfikacji - Wyka proponuje używać terminu odnośnie przygotowawczej fazy piśm młodopl

Impresjonizm

• Motoda art. Malarstwa ostatniego trzydziestolecia (Cezanne, Monet, Ronoir, PL - Gierymski, Pankiewicz, Podkowiński).

• Rozprzestrzenia się na muz (Debussy, de Falla, Szymanowski) i litr

• Supremacja momenty

• Rozbicie statyczności

• Rz dynamiczna, pełna napięć i ruchu

• czysta wrażeniowość i subiektywizm

Symbolizm

• Triumf około 1885

• Empiria jako przenośnia dla idei

• Idealistyczna orientacja

• Pozapoj jęz ma sugerować

Neoromantyzm

• Opozycja do terminu modernizm - wskazuje na trad

• 1899-1902 - Ricarda Huch - przedstawia syntezę epoki romant wychwalając ją jako ostatnią epokę wlk syntezy kult - w obie ksiazki wpisany program ruchu neoromant

• W Pl optuje Porębowicz

• Matuszewski - Słowacki i nowa sztuka

Dekadentyzm

• przekwit i wyrafinowanie zapowiadajace koniec

• E. Gibbon History of the decline and fall of the Roman empire -Podziw I uwielbienie dla upadającej formacj

• Baudelaire patronem

• Weltschmerz, pedymizm, perwersyjne doznania

• Zależnie od nastawienia termin miał podwójne znaczenie

Młoda Pl - najszersza nazwa + brak nacechowania

1. Główne wątki i motywy sztuki modernizmu

Muzyka

Wpływ Wagnera i Liszta

Wagner

• Muz jako tłumaczka tajemnic bytu

• Muz wyraz Schopenhauera

• Idea syntezy sztuk

Liszt

• Wlk muzyka programowa

• Tb wzruszenia

Wlk symfonie Mahlera

Aleksander Skriabin - poematy symfoniczne wyrażające pragnienie zjednoczenia się przez muz z boską istotą bytu

Em muz, liryzm i głębia

Obecność muz ludowej (Grieg wprowadza norweskie tańce)

Muz rozwija się w sojuszu z litr - transponowania na muz język

• Grieg

• R. Strauss - Makbet, Don Juan, Zaratustra, Salome

• Debussy - subtelne i nastrojowa - Popołudnie fauna

Młoda Pl Muzyczna

Mieczysław Karłowicz, Grzegorz Fitelberg, Karol Szymanowski, Ludomir Różycki, Apolinary Szeluto.

Inspirowania poezją i reffleksją fil

Karłowicz - smutak i śmierć

• Odwieczne pieśni

• Stanisław i Anna Oświecimowie

Różycki - tb symfonista pl

• krąg legend średn

Szymanowski - liczne pieśni, wyrażania uczuć subiekt

Sztuki plastyczne

Kult pk

• Ruskin

• oskarżenie cyw przemsyłowej

• Pk+DB=SZCz=całość

• Ideał - przyroda

• Uwielbienie sztuki prerafaelitów - prymitywnej, zgodnej z ntr

• Sztuka jako surogat rel

• Morris

Grupa prerafaelitów

Tęsknota za poezją i fantazję

Nowi malarze

• Ang - Rosseti i Burne-Joines

• Fr - Gystaw Morea, Felicien Rops

• Niemcy - Arnold Bocklin i Max Klinger

• Szukanie natchnienia w świecie mitów

• Fascynacja patologią (np. Munch)

Ucieczka od życia w fantastyke, ale nieniedbywanie techniki malarskiej

Rozwija się ruch w poszukiwaniu formy - secesja (bo oddzielili się od malarstwa urzędowego i oficj salonów)

• wszechobecność w różnych dziedzinach sztuki

• podst barwa biel + pastelowe kolory

• bogactwo śt organicznego

• rośliny wodne, łabędzie, pawie, salamandry

• koronny motyw - kobieta

• Ośrodki: Monachium, Berlin, Wiedeń

Malarstwo w PL

• impresjonizm u Pańkiewicza i Boznańskiej

• Symbolizm - Malczewski

• TB secesjonat - Wyspoeński (odrzucenie perspektywy, wyeksponowanie plam, giętka linia, ekspresyjny rysunek)

TB motywy litr

• sztuka dla sztuki

• śt jako laboratorium artystyczne - to żcie ma naśladować litr

• dążenia do poznania tego co niepń

• litr wyraża najdziwniejsze systemy fil

• nastrój rozczarowania

• cofania się w głąb siebie

• związe między obłąkaniem i geniuszem

• niesamowiość

• miłość jako demoniczna siła - zamiast komuni dusz wieczne rozdarcie

• kobieta chłodna i demoniczna - siłą destrukcujne

• zafascynowanie kościołem i wiekami średnimi

• franciszkanim

• postacie wlk grzesznic

• sacrum sztuki - pk dzieł średniowiecza

• rośnięcie przeciwieństw

• szatan - litr przepełniona emanacjami subiekt (nie osobistość, ale jakieś niejasne wrażenie)

• fantastyka wychodząca z realistycznego punktu i unaukowiona

• oryg absolutna

• dominacja poezji - subiektywizm

• wywyższenie jednostki

• zmienia się jezyk - elitarna poejza oparta na skojrarzeniach

• dążenie do synestezji poetyckiej

• rozkruszanie konwencji na niespotykaną wcześniej skalę + adaptowanie egzotycznych, wyszukanych systemów

2. Narodziny Młodej Pl

1. Sytuacja poilit-społ PL na przęłomie stuleci

Jeden z najb nieprzych okresów dla PL

• epoka rezygnacji

• Klęska Francji, Zjednoczenie Niemiec, sojusz fr-rosyjski - kwestia PL wyeliminowana z polityki

• Wyczerpanie po powstaniu - rodzi się trójlojalizm - polit ugody itd.

• Kulturkampf w WLKP - WLKP skupiło się na obronie mtr, nie było energii na wysoką kult

• Ostre represje u Rosjan

Dobra syt Galicji

• liberalizm monarchi austro-węgierskiej, PL mieli włąsne swobody instytucje kult

• fatalna syt gosp

• obrzeża monarchii we władaniu konserwatywnego żywiołu arystokr-ziemiańskiego

Przemiany gosp-polit

• postępuje industrializacja

• tworzą się partię polit

Zróżnicowany stan świad polit

Rewolucja 1905 - krystalizacja śtpogl

Przęłom wieków - szereg rocznic pobudzających świad

Szkołą Lwowska historyków od Askenazego - rehabilitacja trad napoleon i romant

1. Inspiracje euro i cyganeria młodopl

Powszechne kontakty z Zachodem, młodzież studiowała

3 etepy cyganerii

• cyganeria romantyzmu swowolnym protestem - świad wybór innego życia

• cyg naturalistów - rz bohema na granicy ubóstwa

• cyg modernistów - zbiorowisko wyrzutków, niszczących wszystko co mieszczańskie (Baudelaire: „Współczuję panu, że tak łatwo jest pan szczęśliwy. Cżłowiek usi głęboko upaść, aby mógł uważać się za szczęśliwego”)

Dandyzm - w Anglii silne normy obyczajowe - wyszukana elegancja i życie jako DS. zamiast bohemy kontynentalnych cyganów

W szarej PL także cyganeria była szara - co najw trochę nonszalacji i buntu wobec mieszczańskim konwencją

Dzielnice cyganeriii ()Montmartre w Paryżu - cyganeria młodopl w kawiarniach Kr i Lwowa

• Turliński

• Jama Michalika

Humor dowcip, zabawa, zbiorowisko ludzi obojga płci dystansujkące się do mieszczaństwa

1. Topografia i chronologia MłodejPl

TB miejsce - Kraków + legenda stworzona przez Tadeusza Żeleńskiego

• dziwne bo prowincjonalny

• niewielka twierdza na granicy zaborów

• geniusz hist i trad

• siedziba starego uniw

• Akademia Umiejętneości

• Muzea i Tr (Pawlikowski, Kotarbiński, SOlski)

• Niezal Prasa (konserwatywny Czas, demokr Reforma, Socj Naprzód, ChD Głos Narodu)

• Wyspecjalizowana w narodowych pogrzebach i rocznicach

• Wybitna Kadra Uniw

• Lutosławski

• Stojałkowski

• Jan Baudoin de Courtenay

• Herbaczewski

Lwów - wylęgarnia nowych idei

• 2x większy niż Kraków

• prozachodni i europejski

• wolność intelektualna

• Wspaniały teatr grajacy całą modernistyczną

• Wybitni pisarze

• Kasprowicz,

• Staff

• Brzozowscy

• Maryla Wolska

• Bronisława Ostrowska

• Józeg Ruffer

• Irzykowski

• Ostap Ortwin

• Krytycy

• Siedzieli też Zapolska i Żuławski

• Kawiarenki i variete

Zakopane

• wioska góralska robi niewyobrażalną karierą - przyciąga mieszkańców Galicji i Królestwa i Poznańskiego

• krajobrazy i folklor

• osiadali tu wielcy

W-wa

• ciąży atmosfera polit

• żywe inspiracje poprzedniego okresu

• zaang społ

• młodzież wyjeżdża na studia do Galicji

Pń nie odegrał roli, gdyż poświęcał się społ działaniem przeciw Kulturkampf i Hakacie, wywodzący się z WLKp Kasprowicz i Przybyszewski otzymali swój literacki szlif na zachodzie

Granice chronologiczne

• zapowiedź przewrotu antypozyt widoczne już w latach 80' XIX - warszawskie Życie studia Mirama o Symbolistach

• 1894 - II seria Poezji Tetmajera

• końcowa 1918

• wydzielano lata 90 jako fazę przygotowawczą.

• Rola rewolucji 1905 - znów powrót sprawy polskiej

1. „Sztuka dla sztuki”

Problem czystej sztuki w narodowo uwikłanej PL

Rola czasopism

Ciągle wychodzą stare

• Prawda Świętochowskiego

• Głos Dawida

• Przegląd tygodniowy, Tygodnik ilustrowany

Pojawiają się nowe

Kraków

• Świat Zygmunta Sarneckiego

• Życie - czołowy organ, redaktorzy - Ludwik Szczepański, Artut Górski, Przybyszewski

• Młodość

• Krytyka Feldmana

• Liberum veto - pod kierunkiem Adolfa Nowaczyńskiego (skandalista) - humorystyczno-satyryczne

• Kościelski i Morstin - Musieion - nastawiony na klasycystyczne nowinki z Fr

Efemeryczne czasoposma Lwowskiue

• Nasz kraj

• Lamus - poświęca się tradycji

Wyjątkowo aktywna wydawniczo W-wa - choć efemeryczny żywot i ograniczony związek

• Życie -redaktor Miram i Chimera - idealna realizacja estetyzmu

TB - Chimera i krakowskie żcyie - prezantacja tb osiągnięć litr zach, estetyka (czcionka, specj papier), b wysoki poziom

Na łamach życia tb dyskusja prasowa

• Tadeusz konczyński pisze o Gabrielu D'Annunzio

• Replika St. Szczepanowskiego Dezynfekcja prądów europejskich - sztuka dla sztuki to podstępny żart. Wychowany na wlk romantykach ceni społ przesłanie sztuki

• Replika Ludwika Szczepańskiego - oskarża konserwatystów o utylitarne traktowanie sztuki

• Marian Zdziechowski - zestawia sztukę orła i robaka i np. Przybyszewskiego po stronie robaków

• Artur Górski pod pseudi Quasimodo w artykulue Młoda Polska - atakuje konserwatystów za bezideowość i nazywa ich spadkobiercami Targowicy

• Przybyszewski w Confiteor 1899 kodyfikuje nową sztukę.

• Wyrasta ze specyf ontologii

• Mózg (wtórny) i dusza - pierwotna

• Dusza sięga do głębin egzyst, tb narzędzie poznania - naga dusza ()np. obecna w kestazie płciowej

• Sztuka ntr i real odnosi się do mózgu, zaś nowa sztuke, koncentrująca się na tym co wieczne odnosi się do duszy

Chimera

Numer poświęcony Norwidowi

Przekłady elity europ i publikacja autorów polskich

Miramowskie wyznania wiary: Walka ze sztuką, Los geniuszów, Arcydzieło przyszłości - Miram atakuje trad sztukę za bezideowość, świat nienawidzi jednostek wybitnych, od WlkRewolFr dominacja miernoty

Skrajność Przybyszewskiego wywołała ataki na niego także w obozie MłodejPl

• kryt skrajnego estetyzmu

• co masz sztuka wspólnego z absolutem

• waga moralnego przesłania sztuki

3. Poezja młodopl

1. Charakterystyka ogólna

Supremacja lityki nad prozą

Szukanie w poezji absolutu

Symbol jako zasada i norma - nadużywanie doprowadziło do automatyzacji i skonwencjonalizowania

Nastrojowść

Adaptacja wszelkich możliwych form poetyckich, dążenie do wirtuozerii (sonety)

Prefiguracja ekspresjonizmu przez skłonność do hiperbolizacji

Potrzeba ekspresji skutkuje wlk poszukiwaniami w dziedzinie formy

Rewol w dziedzinie wersyfikacji, przeszczapianie egzotycznych stylistyk

Odkrycie pozji ludowej, chłopomania

2. Kazimierz Przerwa Tetmajer [1865-1940]

Najb reprezentatywny, otaczała go sława i kobiety

Biogr

• Ur na Podhalu, w biedniejącej rodzinie szlacheckiej (wystawność)

• Dbajacy o siebie

• Staranne wykształcenie

• Świetny taternik

• Podróże po Euro

• Kawaler mimo licznych przygód miłosnych

• Samobójcza śmierć nięslibnego syna

• Obok cyganerii MłodoPl (elegencki, nie znosi Przybyszewskiego)

• Coroba psychiczna + ślepota

• W dwudziestoleciu opiekowana się nim, dożywotnia renta i miejsce w hotelu

Z wtórnych wątków swojej twórczości wyzwolił się dobiegając trzydziestki - 1894 - druga seria poezyj

Dekadentyzm i rezygnacja.

Szukanie momentu upojenia pozwalającego zapomnieć

• miłość i kobieta - wlk erotyki, świetne erotyki przełamujące konwencję, odkrył cielesność kobiety [Mów do mnie jeszcze… Lubię kiedy kobieta…, A kiedy będziesz moją żoną]. Miłość zostawia jednak niedosyt

• przyroda - spoglądał oczyma malarza-impresjonisty - O zmroku

• sztuka

Warsztat poetycki nie był nowatorski

• brak symboli a poetyckie metafory

• operował jednak znanymi konwencjami perfekcyjnie

• wirtuoz w sztuce nastrojów

Tr

Zawsze się interesował, ale średnio wychodziło

• xsleżność od Maeterlincja, wtórność

• Mąż, Sfinks, Wizja okrętu

• 4aktowy Zawisza Czarny - nie wychodzi poza wzruszeniowość impresjonisty

• Rewolucja

• Judasz

Pociąg do tematów niezwykłych, obciążonych trad kult - tak wlk, że pióro pisarza im nie sprostało

Epika prozatorska

Zbiór opd Na skalnym Podhalu (1903-1910)

• Tęsknota za siłą i prawością - postacie górali

• Oparte na podaniach ludu podhalańskiego

• Tatry - krajj wolności i instynktów

Dopełnienie

• Legenda Tare

• Janosik Nędza Limanowski

Pod wpływem sezonu rocznikc - 3 tomowa Koniec epopei, kult dla Napoleiona, żywy stosunke do niepodl

Najnizęj - romanse salonowo obyczajowe - pisane pośpiesznie, dla zysku, poziom litr brukowej

1. Jan Kasprowicz [1860-1923]

Biogr

• Z wsi na Kujawach

• Matka pierwszą nauczycielką dzieci

• 1870 - pruskie gimnazjum w inowrocławiu

• kształcienie w warunkach biedy, średnie stopnie

• niemieckie gimn - nacisk na kult ant

• Maria Magdalena

• Dłkugo zdawał maturę - manifestował swą polskość

• Studia w Lipsku i Wrocławiu, też ciężko z pieniędzmi

• Tragiczne małżeństwo - rozwód i samobójstwo żony

• Kontakty z ruchem socj, wylądował w więzieniu

• Do Lwowa

• 1888 - debiut - Poezje

• Po Hymnach uznany za tb poetę

• Odchodzi od młodzieńczego radykalizmu

• 1904 doktorat, 1908 stworzono dla niego katedrę litr porównawczej na L:owwskim (bo imponująca przekładowa dział)

• 1911 żeni się z poznaną we Włoszech córką carskiego generała

• 1923 osiedla się w willi harenda między Zakopanem a Poroninem

Debiutancki tomik

• cykl sonetów z chałupy

• z chłopskiego zagonu

• realizm, społecznikowsko, trochę poromant epigonizmu

Próg lat 90 - wchodzi do młodej Pl litr

Dośw tatr - impresjonizm, symbolizm, mf

3 tomy wierszy

• Anima lachrymans (1894)

• Miłość (1895)

• Krzek dzikiej róży

Gł temat - miłość

Rozmach wyobhraźni i zerwanie z konwencjami

Natura jako obraz harmonii śta i wyciszenia

Poemat dramatyczny Na wzgórzy śmierci

Chrystus - 1890 zagadnienei dobra i zła po raz pierwszy przesunięte na plan metaf

Golgota jako symbol odwiecznego prawa nieustannej ofiary.

Hymny (1898-1901) ujęte w cykle Ginącemu światu (obrazoburczy)i Salve Regina(odwołanie).

U podstaw - tragiczne przeżycie rozdarcia i rozdwojenia - śt podzielony na db i zło

Punkt przeięcia - czł

Ból jako siła życia

Na dnie rozpaczy w poczuciu odrzucenia czł odpowiada zgięciem kolan przed szatanem

Moja pieśń wieczorna (w Salve Regina)

• ostatecznie odrzucony manicheizm

Spotężnienie wyobraźni poety - szczyt poezji

Struktura formalna - wlk symfonie, muzyka polifoniczna

Niezwykłe zróżnicowanie poetyki

I wlk otwarcie ku układom rytmicznie wolnym

Dalsze utwory pod podobne do tych hymnicznych

• Ballada o słonecznku (motywy ludowe

• Chwile

• Księga ubogich

• O bohaterskim koniu i walącym się domu (1906) tom prozy, reakcja na rewol

Księga ubogich

• ostateczna pr zdobyta trudem żywota

• śt jako ład

• Pisane przeciw okrucieństwom wojny

• Poeta jak niedoskonały dubler Twórcy

Podczas wojny angażował się polit

• razem z Żeromskim współdziałał przeciw aktywistom dążącym do zbliżenia się do Państw Centralnych

Dramaty - pisał właściwie przez całe życie

Świat sioę kończy (1891) - ponury naturalizm, krzywda chłopska

Bunt Napierskiego - społ zaang, motyw walki o ziemię

Uczta Herodiady (1905)

Sita - wątek indyjski

Marchołt gruby a sprośny - zamknięcie dramaturgii, summa wiedzy człowieka prostego i ubogiego

1. Leopold Staff [1878-1957]

Biogr

• drugie pokolenie modernistów

• Życie bez zdarzeń

• Ur we Lwowie

• Studia na uniw (prawo, romanistykja, kontkat z Porębowiczem, Twardowskim)

• Wszedł w życie intelektualnej młodzieży Lwowa (Ruffer, Muller, Brzozowscy, Orwtwi)

• Zagraniczne podróże (rok w Paryzu, Włochy)

1901 - Sny o potędze

Dzień duszy 1903

Ptakom niebieskim 1905

Gałąż kwitnąca 1908

Uśmiechy godzin 1910

W cieniu miecza 1911

Łabędź i lira (1914)

Debiutancki tomik - Nietzscheanizm (tłumaczył zbiorówkę). Staff łączył Ntz z chrystianizmem.

Także postrzeganie sztuki - moc artysty triumfuje nad chaosem śta

Pogodna mdr i stoicka równowaga

Uniwersalne tematy

Motyw pielgrzyma i wędrowca (tu wpływ Bergsona)

Bogactwo tematyczne poezji - bo wszystko godne pochwały i aprobaty + poezja codzienności

Tłumaczenia Kwiatków św. Franciszka

Świadomość dwoistości śta - ale nie wpada w rozpacz tylko wielbi trumfującą wolę

Dążenie do komunikatywności - Staff jako klasyk

Dr

Zwłaszcza we wczesnej fazie działalności

• Skarb 1904

• Godiva 1906

• Igrzysko 1909

• Wawrzyny 1912

• To samo 1912

• Południca 1920

Większość utworów to transpozycje mitów

Balladowość - stop poetyczności, liryzmu i epiuki

Wlk twórczość przekładowa (Heraklit, T. Mann, Dideropt, Spinoza, Da Vinci, Hamsum) + kierował serią tłum

Opowiadał się za europeizacją PL

Czł książkowy - wobec spraw społ-polit wlk dystans, co prowadzi do zagubienia - poddał się prorosyjskiej agitacji. Wojenne wiersze (Tęcza łez i krwi) najsłabsze

Po powrocie w W-wie - jako ostatni wlk przedstawiciel minionej epoki, zbierał hołdy

Tomy:

• Ścieżki polna 1919

• Szumiąca muszla 1921

• Żywiąc się w locie 1922

• Ucho igielne 1927

Powiela formy wypracowane pwcześniej jednak z modyf

• Ścieżki polne - odkrycie wsi i pracy

• Ucho igielne - dużo treści religijnych

Później druga poetycka młodość

• Wysokei drzewa 1932

• Barwa miodu 1936

W opozycji do szarego miasta wielbi rodzimą przyrodę (w miejsce Arkadii PL) - prosty język

IIWW - bieda, włączył się w podziemne życie kult

Po wojnie wlk zmiana twórczości

• Martwa pogoada 1946

• Wiklina 1954

• Dziewięć muz 1958

Niemal całkowicie odmienia swój poetycki warsztat

Wiersz wolny + aforystyczna lapidarność

1. Bolesław Leśmian [1878-]

Zaznacza obecność w MłodoPl, ale tb w dwudziestoleciui

Zasymilowana żydowska rodzina

Zapowiadał się jako poeta dwujęzyczny - I publikacja w czołowych czasopismach symbolizmu rosysjkiego

1903-1914 - podróżuje do Paryża i siedzi w Wwie - b aktywny twórczo okres

• rozprawy i artykuły litr

• oryg przetworzenia baśni - Klechdy sezamowa, Przygody Sindbada Żeglarza, Klechdy Pl

• świetne przekłady poego

• Sad rozstajny 1012

• Głębokie studia nad folklorem itd.

W 2oleciu na marginesie

• metrykalnie należy do MłPl

• tonacja odrębna od witalistyczncyhg skamandrytów i konstruktywistycznej awangardy

• Tomy wierszy

• Łąka 1920

• Napój cienisty 1936

• Dziejba leśna 1938

Kolega i równieśnik Staffa, ale odmienny dionizyjski temperament

2 podst tematy

• żywioł przyrody

• zagadnienie istnienia i jego granic

Dążenie dotarcia do podstaw bytu

Poeta śtów nieistniejących

Życie we śnie przepełnione jakimiś kalekami i niesamowitymi zjawiskami

U kresu wędrówki, u bram wieczności odkrywa lodowatą próżnie i ciszę (Dziewczyna)

W zakresie formalnym nie był szczególnie odkrywczy

Język wyjątkowy, ale momentami nieologizmy budzą podejrzliwość

Niezwykła pozycja dzięki oryginalnej filozofii

1. Inni poeci MłodejPl

Epoka wybitnie poetycka

Antoni Lange 1961-1929

Wlk łątwość pisania, obfity dorobek

• poezje

• opd (Zbrodnia, Elfryfa, W czwartym wymiarze)

• tragedie i poematy dr (Atylla, Wenedzi, Malczewski)

• eseje i szkice litr

Zaszczepiał z zachodu nowości

Kosmopolit ty org psych + wlk zdolności języlkowe - tłumaczył wszystko z najdziwiniejszych rzeczy (sanskryt, japoński itd)

Absolutna sprawność i nowatorstwo techniczne, niezwykłe rymy i konstrukcje

Refleksyjna, erudycyjna poezja rozważająca charakterysytyczne obsesje modernizmu w nienaganannej formie wierszowej

Wacław Rolicz Lieder (1866-1912)

Dziwak, prawnik, orientalista

W Paryżu na studiach obracał się w kręgach symbolistów

Olewał plt itd., ale interesował go nowy język + jednocześnie rozmiłowany w staropl

I tom źle przyjęty, drażliwie wycofał się i odta utwory tylko w rękopisach

• Piezje II 1891

• Wiersze III 1895

• Moja muza

• Pieśni niepodległe

Po 1903 milknie jako poeta, czynny jako tłumacz i tórca dyletanckich prac z HJP.

W jego utworach prekursorstwo ociera się o grafomanię

Bracia Korab-Brzozoowscy

Synowie Karola, poety romanty o burzliwej biografii żyjąego na wschodzie

Francuski II językiem

Poeci wyklęci

Staś studiując we Lwowie wchodzi w kontakt z elit intel, tam odczytuje swe świetne przekłady. Przybyszewski utwopry braci uznał za tb manifę nowej sztuki (wiersz Wincentego Powinowactwo cieni i kwiató). Oni wciągnięci w wir jego cyganerii.

Staś uwikłany w złowrogi czworokąt uczuciuowy = samobójstwo w wieku 25

Tomik Nim serce ucichło 1910 - zebrano rozproszone wiersze, kilka arcydzieł

• O przyjdź

• Ukrzyżowanie

• Lilia

• Próżnia,

• Nadchodzi noc

Maestria formalna, przejmująca prawda wyznań o zwątpieniu poświadczona szczerością

Reprezentuja nastroje epoki + symbolizm

Wincenty - śmierc 1941, ale tylko 1 książka

Żyuwot włóczęgi

Arystokratyczny chłód poezji też wirtuozeria formalna - Dusza mnówiąca

Dekadentyzm łączy się z kultem witalizmu (Kult Słońca - rel Wschodu)

Rola kobiet w litr MŁPL

Kazimiera Zawostowska 1870-1902

Niewiele ale dobrych lirik

Erotyka, wyraża impulsy i uniesienia kobiece

Oczarowanie pl śt i pl mtr

Dekoracyjne, legendarne średniowiecze

Wytworność formy

Maryla Wolska (1873-1930)

E Lwowie.

Dział org

W pierwszej dekadzie XXw książki

• Thema varie

• Symfonia jesienna

• Święto słońca

• Z ogni kupalnych

• Dramat: Swanta

• Dzbanek malin 929

• Tom nowel: Dzieewczęta

Długo rozijała się twórczość poet + ciężka biog

Niewspółmierność marzenie a spełnienie - szczęście nie przychodzi tak jak pragniemy + przemijanie

Źródłem ocalenia pamięć

W ostatnich wierszach dużo o śmierci

Wysoka kult wyrażania

• neologizmy

• eufonia

• wysmakowane kompozycje

Bronisława Ostrowska (1881-1928)

Tomiki

• Opala 1902

• Poezje 1905

• Chusty ofiarne 1910

• Anioołom dźwięku 1913

• Z raptularza

• Pierścień życia

• Tartak słoneczny 1928

Też inne gat litr

Doskonale oddaje główne upodobania liryki młodopl

Estetyzm - np. wyraf wersyfikacja

Zofia Trzeszczkowska pseudo Adam M-ski

Wiersze oryg powtarzają moptywy poezji XIX

Pieśni dorohowickie - otwiera się na białoruś

Wiele tłum - tb Kwiaty zła

Maria Grossek Korycka

Ekscentryczna

Tomki

• Apoteoza i Hafciarka (2 poematy)

• Orzeł biały

• Niedziela palm

Powiela obiegowe tematy

Jaskrawe, wyolbrzymione, czasem niezborne i niekomun obrazu poet - ekspresja kosztem zgrabności formy

Tadeusz Miciński (1873-1918)

Również poprzednik ekspresjonizmu

W mroku gwiazd (1902 - tomik poetycki) fragm liryczne w dr i powieściach

Poematy fil i polit

• Niedokonany 1907

• Życie Nowe 1907

• Widmo Wallenroda 1908

Nowe wizja śt, żyjącego zgodnie z przyr a daleko od wlk miasta

Niesamowite fantasmangorie i poszukiwania ezoteryczne

Motyw przewodni - dobro-zło (Emmanuel-Chrystus i Lucyfer)

Wielosłowie, niezwykłość, chaotyczny napór skojarzeń, gorączkowa wizyjność

Lucjan Rydel (1870-1918)

Jeden z najkulturalniejszych poetów młodopl - dziecko profa uniw, podróże do Berlina, Paryża, Włoch, Grecji

Erudyta i entuzjasta starożytności

Przekładał fr

Najlepsze wiersze - stylizacja na ludowość, w innych ulega biernie młodoPL modą

Józef Ruffer (1875-1940)

Urzędnik PKO, w mizerii mocowania z codz życiem jego talent rozpłynął się

W młodości studia art., potem tłumaczył wielu art.

Posłanie do dusz

Utowry niezal od MLPL mód - jasność i zachwyt śt (analogia z ntz Staffem)

Niekonwencjonalny we właściwych sobie środkach wyraz, prostota i klasycyzm (sonet pies o poteżnym ntz psie)

Jakby zapowiada witalizm skamandrytów

Ludwik Maria Staff (1940-1914)

Też zapowiada przejście

3 ksiązki

• powieść Grzeszne gołębie

• Dwie pieśni i inne nowele

• Tom wierszy Zgrzebna kantyczka

WPływ starszego brata, ale i własne - proste, uczcuiowe wyznania

Józef Jedlicz

Chłop z Podjhala

Tłumacz, Poeta związany ze środowiskiem lwowskim

Typowo młodopl z ludową modyf, przywiązanie do ziemi

Zdzisław Dębiscki (1871-1931)

Doskonały formalnie epigon, niezwykle płodny

• Ekstaza 1898

• Noce bezsenne 1900

• Święto kwiatów 1904

• Kiedy ranne wstają zorze 1907

Franciszek Pika Mirandola

Wtórne, doks epigon, intersujący nowelista (Tempore belli i Tropy), imponująca działalność przekładowa

Liber tristium, Liryki

Stanisław Wyrzykowski 1869-1949

Bliski współpracownik życia i Chimery

Wczesne liryki - impresjonizm

Nitz, dionizyjskość, brak dekadencji

Nienaganne styl i komp ale typowe

Poweieść Moskiweskie gody na podstawie Samozwańca z podtekstem histioriozoficzym

Jan Lemański

Wirtuoz formalny

Satyra - uderza w mieszczaństwo, niezwykły dar dowcipu, lapidarność, inwencja leksykalna

odnowienie bajki poetyckich

Benedykt Hertz (1872-1953)

Bajkopisarstwo, ale to włłaściwie satyra zjadliwa w formie bajki.

Nasycał doraźną aktualnością

Współpracował z pedagogami takimi jak Stefania Sempołowska i Janusz Korczak

Edward Leszczyński

Epigon, ale db oddaja klimat epokiu

Płomień ofiarny

Kabaret szalony

Parodystyczne pokłosie poezjomani

Jeden z twórców legendy Zielonego Balonika

Typowe motywy

• rozmarzenie

• nieokreślone tęsknoty, cisze i milczenia

• zmierzchy

• agonie

• lęki i przeczucia

• zwątpienia, smutki i rozpacze

• upojenia zmysłowe

• modliteewne uniesienia i bluźniervze litanie

• egzot rośliny

• ciche arkadie

• tajemnicze ustronia

• łąki mist gdzie błądzą bezcielesne duchy

• dziwaczne struktury wierszowe

Bogusław adamowicz 1870-1944

• Tragedia krwi

• Melodie

• Poezje

Erotyka o nekrofilskim wydźwięku

Kazimierz Lewandowski

I Lais

Korale Łady - olbrzymi poemat o miłości

Henryk Zbierzowski

• typowy cygan w młodopl pelerynie

• poeta lwowa (przez kilkadziesiąt lat codz jeden wiersz dla miejscowej gazety)

Franciszek Nowicki

Poezje 1891 - jedna książka ale wyjątkowa i ważna

2 części:

• tatry - cykl sonetów opiuewających pk gór

• Pieśni czasu -= światpogląd socj poety

Andrzej Niemojewski 1864-1921

Szlachcic ale socjalista

Antydogm i antyklerykalmny religioznawca

Polonia irredenta - poetycki reportaż z życia robotników - apokaliptyczna wizja

4. Dr i Tr Młodopl

1. Charakterystyka ogólna

Dr b. Popul

Upadek ideologii pozytywizmu zaowocował nowym odczuciem tragizmu, wyrażonym przez tb twórców epoki

Ibsen

• utajony konflikt 1 i społ

• fatum dziedzcznośc

• porblem winy i kary

Strindberg

• imperatyw popędu płciowego

Bjornson

• niepojęte siły duchowe w czł

Maeterlindk

• Abs bezbronnopść cżł wobec nieszcz, widma katastrofy, niepojęte przecucia

Wagner

• odwieczny konflikt db i zł w czł

• symbolizm

Przesunięcie w stronę akcji wewn

Rewolucyjne przemiany formy tr

Sytuacja w PL

Głębokie zapóźnienie - epoka gwiazd

Na przełomie wieków stablilizują się kontakty z zagranicą, pierwsi reżyserzy śaidomi konieczności zmian

Tadeusz Pawlikowski

• kadencje dyrektorskie w Kr (1893-1899) i we Lwowie (1900-1906)

• wprowadził sietny repertuar moderrn i twórczość dram najmłodszego pokolenia

• Jako reżyser dbał o całość spektaklu

• Wynajdywał talenty aktorskie

MLPL - tb epoka pl dr. Świetno kontynuuacja trad XIX ale i eksperymenty - zarzucano trad konwencje lub modyfikowano je znacznie

1. Wyspiański [1869-1907]

Tb twórca pl modernizmi, szerokie zaint i wyjątrkowo osobowość

Poeta, malarz, inscenizator, grafik, reformator sztuki drukarskiej i est wnętrz - uosobia synkretyczne aspiracje epoki

Pogrobowiec roamntyzmu - ujawnia się jego dziedziczenie romant, uderzał w ton wieszczy

Sorzęga realizm, fantast, mitologię, mistykę i symbolizm

Ojciec artysta niespełniony, ale SW dorasta w kontkacie ze sztuką

Twórczość niezrozumiała bez genius loci Krakowa

Od najmł lat zaint artystyczne - malarskie i poetyckie

Studia na uniw i w Szkole Sztuk Pk (kontakty z Matejką)

3 rok studiów - zagraniczna podróż przez muzea i galeria Wiednia, Włoch Szwajcarii Paryża Niemiec i Pragi

4 latnie (z przerwami) studia w Paryżu

• wyzwolenie spod wpływu Matejski

• styl o upodobaniach formalnych dekoracyjnych, preferujący malarstwo płaszcczyznowo-linearne, dosk sprawdzający się w sztuce użytkowej

Obcuje z nowym TR w Paryżu

• Comedia Francaise, awangardowy Theatre d'art.

• Maeterlinck, Ibsen, Hauptmann

I próba dr - poetycka ilustracja do własnych dzieł witrażowych

Po powrocie był przede wszystkim malarzem sztuki użytk - dekoracja wnętrz

Niezrozumiany, rzadko pozwalali mu coś kończyć

Koniec dekady, coraz więcej pisze, wydawane nakładem własnym i chłodno przyjmowana

• Legenda

• Warszawianka 1898

• Meleager

• Protosilas i Laodamia

• Klątwa

• Lelewel

Moment zwrotny - premiera Wesala 19.03.1901 - potem wyróżnienia itd.

1901-1905 najpłodniejszy okres twórczości dr i poet

• Wyzwolenia

• Bolesław Śmiały

• Achilleis 1903

• Akropolis

• Noc listopodowa (1904)

• Skałka

• Powrót Odysa

• Rapsody: Bolesła śmiały, Kazimierz Wlk, Piast, Henryk Pobożny

• Znakomite wiersze liryczne

• Parafraza Cyda

• Studium o Hamlecie

Działy twórczość dr Wyspiańskiego

• dr osnute na motywach ant

• dr hist - reinteprtr walk narodowowyzwoleńczych lub w symboliczno wizyjnych kompozycjach analiza wspł problemów

• realistyczne i wspł, ale odwołujące się do trag koncepcji życia

Tragizm u Wysp

• wyraz klas wykształcenia poety

• los człowieka przesądzony przez nadntr siły

• wolna wola może wyrazić się tylko w postawie konfliktu

• dziedziczenie winy

Protosilas i Laodamia

• psych monodrom splatający ant dr z Maeterlinckiem

• miłość wiodąca do zatracania

• całą rzecz rozgrywa się w świad kobiety, która chce oszukać smierć i przywołać kochanka przez czary

Achilleis

• Wysp często wpisywał wątki ant w aktualne probl

• Problem samotności wlkk jednostek

Powrót Odysa

• wina trag, przeznaczenie

• Odys wraca do ojczyzny pragnąc spokoju, wypalony, ale klątwa trwa nadal

Wątek winy trag pojawia się też w hist dr (1) Polska legendarna, 2) XIX w)

Legenda

• Wanda ofiarowuje swe życia za ocalenie ojczyzny

• Tr koncepcje Maeterlincka, balldowy styl i nastrój

Pyt z jakich błędów i win wywodzi się upadek PL:

Boleśław Śmiały

• konflikt Wille zur Macht ze świętośćią i pokorą (Król a Biskuo)

• Bolo przekreśla swą wlk misję okrucieństwem

• pada pod klątwą Stasia i ciężarem sumienia

• Naród musi odnaleźć w sobie wlk

Warszawianka

• Motyw zmagania się w duszy pl siły i słabości

• XIX w

• Bój o Olsyznkę w Grochowie

• W salonie empirowego dworku pod Warszawa gdzie zebrali się dowódcy - rywalizacja 2 generałów

• Chłopicki wie że Radziwiłł przegra, ale wypełnia jego rozkazy by zdoyć władzę

• Wpleciony w to koncepcja tragicznego losu

• Propozycja nowej formy dr - splecione el wizualne, muzyczne i słowne

Noc listopadowa

• mimo klęsk nakaz walki za wszelką cenę - Powstanei zdrowym odruchem narodu

• Wydarzenia hist mieszane z mitologią antycznę - Kora-Persefona zstępuje do podziemi, ale zabiera ze sobą ziarna krwi bohaterów - posiew wolności

• Zmagania 2 sił - poryw ku wyzwoleniu i dążenie ku śmierci (zasypiająca przyroda gasi powstanie)

Szczyt twórco\zości- dr pisane w ekst natchnieniu w ostatnich latach życia, nawiązujące do dramaturgii romant

Otwiera Wesele

Wyzwolenie

3 sfery rz sc

• wewn komentator, gospodarz widowiska, interpretator sędzia - przechylenie dr w stronę subiekt wypowiedzi autiora

• Postać Konrada i tragedia jego wewn usiłowań - teraz Konrad pragnie czynu i wyprostowania świad nar

• Commedia dell'arte rozgrywająca się na deskach tr kr - Konrad inicjuje widowisko dotyczące PL współczesnej - znów błąkanie się w zaklętym kręgu złud ideologicznych symbolizowae przez tr złudu

Postać geniusza - wieszczy wyzwolenie przez śmierć, co chce odrzucić Konrad

Akropolis

Synteza ideologii historiozoficznej

Subiektywne wizje itd.

Zdumiewa ogrom dzieła mimo krótkiego życia wypełnionego straszliwą chorobą

1. Przybyszewski [1868-1927]

Znaczenie SP jako symbolu epoki - Meteoru młodej PL - czynnik intelektualnego fermentu. Uwodziciel dusz i umysłów

Biogr

W Berlinie kontakty z cyganerią - p[odziwiano genialnego Polaka, ale cały czas brak środków do życia.

Indyw est i fil

zaczynał od przyr fizjologizmu i naturalizmu, doszedł do dualizmu ontologicznego wykazujacego powinowactwa z romant idealizmem i przyr podłożem

Ntr + metempsychodza - ludzka osba sumą przemian odbywających się w procesie ewolucji

Istnieje czynnik syntetyzujący te przemiany - naga dusza, której właściwą domeną są otchłanie nieświad

Tb motor - popęd seksualny

Nęciły go dziwactwa

Czł bezwolnym narzędziem ntr

Wszystko co istnieje obciążone świad grzechu - ponury fatalizm twórczości SP

Specyf osobowości

• nigdy nie wyczuwał przedziału midzy real a halun, a w euforycznym oszołomieniu nieustających sympozjonów zdawał się tracić ją doszczętnie

• Z ntr raczej miękki i bezbronny wytwarzał wokół siebie niesamowitą atmosferę śmeirci i rozpaczy

• Ciągnęły w orszaku mistrza i proroka falangi aspirantów literatuty zaczadzonych oparami aury samozniszczenia

1901

• Przybysz ucieka z Lwowa

• Stanisław Korab Brzozowski popełnia samobójstwo

• Zagubiona Dagny wyjeżdża z Ewładem Emerykiem na Kaukaz i Emeryk zabija ją po czym popełnia samob

Twórczość tr Przybysza

• Dla szcz 1900

• Taniec miłości i śmierci 1901

• Matka 1903

• Śnieg 1903

• Śluby 1906

• Gody życia 1910

• Topiel 1912

Świetnie skomponowane tr utwory, wpływ wlk Skandynawów i Maeterlincka (tr lęków i przeczuć)

Udane tr tournee po Rosji, był wtedy najczęściej tłum pisarzem, ustępując jedynie Sienkiewiczowe

Probl Przybysza

• list do córki: „tragedia mej sztuki: moja tęsknota większa niż możność jej wyrażenia”

• oskarżano go o niemoralność, erotyzm, panseksualizm, brednie o czarownicach

• areopag pisarski patrzył na niego z dystansem

Podczas wojny budzi się w nim patriota ale po stronie państw centralnych

SP podszyty moralistyką (rozpatruje problemy męsko-kobiece, naga dusza to imperatyw odkłamania

Przekonany o trwałym kryzysie kult)

Nie był tb literatem, ale odsłaniał nowe drogi

Prawodawca ekspresjonizmu

1. Miciński [1973-1918]

Wielkli mag, poszukiwacz absolutu

Oszałamiająca erudycja ezoteryczna

Biogr w wielu pkt zagadkowa

Poznał Przybyszewskiego gdy niezal studiowali demonologię (SP zobaczył, że ktoś stale zwija mu zajciek książki)

Debiut 1896

• Łazarz poemat

• Ntr dramat Marcin Łaba (wspólnie z Sewerynem Maciejowskim)

• Naucyzcielka + nagrodyona na konkursie cyasu nowela

1902+1914 życie między KR, Ww i Zakopcem - rozija swą wyjątkową twórczość

• W mroku gwiazd 1902 - tomik poezji

• Kniaż Patiomkin 1906

• W mrokach złotego pałacu, czyli Bazilissa Teofanu 1909 [te 2 nawet opublikowano

• Termopolie pl. Misterium na tle życia i śmierci ks. Józega Poniatowskiego -dr niepubl

• Noc rabinowa - dr niepubl

• Nietota. Księga tajemna Tatr powieść publ

• Xiądz Faust powieść publ 1913

• Wita

Publicystyka - Do źródeł duszy pl

Zasadniczy temat TM i jego fil

Walka db ze złem

Teoria lucyferyzmu

Z potężnego Bytu-Chaosu wynika świtło boskie, emanacja oga. Chciąć przenikąć własną własną niesk natyka na potęge mroku co prowadzi do tragicznego rozdwojenia na 2 przeciwstawne energie

• Emmanuel-Chr

• Lucyfer - uosobienie wewn tragizmu Boga - niosąc światło w coraz głębsze otchłanie mroku wyładowuje się w aktach negacji i destrukcji

Człowiek rozdarty, jedynym wyjściem dążenie do syntezy

Nakaz nieustannej rewol ducha, rozciągany też na naród - tutaj rola rewol 1905.

Koncepcja tr

Tr jako wlk świątynia, podkreślał misteryjną genezę wlk tr zjawisk w hist

Misterium schodzi w tb głębie duszy.

Bazilissa Teofanu

Trag z dziejó Bizancjum X wieku

Swobodny onraz biz cesarstwa, niehist ale oszałamiajacy historycznością

Panowanie 3 cesarzy, manipulowanych przez córkę karczmarza, przepiękną Bazilissę

Uosabia wszelkei pozytywy i negatywy siły lucyferycznej, chce zniszczyć Biznacjum i stworzyć nowe pańśtwo

Egzot scenieria, ekspresjonistyczna styl, nadmiar efektów zaciera linię

Podobnie Kniaż Patiomkin

opisuje bunt rosyjskich marynarzy na pancerniku Kniaź Patiomkin

Starcie 2 przywódców buntu

• lejtnant Schmidt - wzniosłe dążenia rewol miłość wobec śta

• Wilhelm Ton - wyznawca gwałtu

Obaj przegrywają widząc jak w potwornych wybuchcach zbrodni zatraca się wlk idea przebóśtwienia człowieka

Historiozoficzny optymizm - analogicznie jak w Nie-Boskiej kom wizja J.ch tu wizja dziecięcia Dalaj Lamy.

Znamienny zwrot w twórczości w ostatnim okresie życia

• pojawia się pl patriotyzm

• wjeście w kontaktu z ideologią słowianofilską i prorosyjską orientacją

Dr

• Termopile pl

• Słoneczny król

• Upadek Wenety

• Królewna Orlica

Rozważa tragiczna i wlk rolę słowiańszczyzny na przejściu między śt germańskim a Rosją

Wpisanie wydarzeń autent w porządek mitol

Zapowiada dr ekspresjonistyczny

Wizjonesrtwo poza kontrolą ale interesujący ze względu na prekursorstwo i oryg syntezę rozlicznych ezoteryk

Przed I ww zdawał się widzeć spełnienie swoich słowiańsko-mesj prognoz (był na Bałkanach korespondentem)

Zaang się w dział patriot

Trag śmierć w nieznancyh bliżej okolicznościach 1918

1. Tadeusz Rittner [1873-1921]

Pracował jako wysoki urzędnik w rzadzie centralnym Austro-Węgier a w wolnych chwilach pisywał różne rzeczy w pośpiechu

Rodzina pochodząca z Niemiec ale spolonizowana.

Ojciec ministrem i profesorem

Syn, układny i posłuszny, poszedł w ślady ojca, mimo iż kariera urzędnicza go męczyła, w wolnej PL nie zdołał zacząc na nowe bo szybki zgon.

Dwujęzyczność i dwukulturowość

Życie w Wiedniu schyłky cesarstwa

• świetny w wieczornym blasku

• secesja

• interesujące środ literackie (Altenberg, Schnitzler, Hofmannsthal, Kafka, Rilke, Broch, Musi)

• atmosfera abawy i rozrywkoej kuilt (tr operetki)

TR nie miał zaufania do śt i życia, wszystko przewiercał ironią i rezygnacją

Początki - naturalistyczne 1aktkówski wykorzystujące modern symbolizm

• Sąsiadka

• Odwiedziny o zmroki

W małym domku 1904

Młody lekarz za czasów studenckich zdał się w niepotrzebny romans i wiedzony poczuciem honoru pojął ją za żonę. Przez lata nie szczędzi jej wyrzutów i obciąża ją swym nieudanym życiem. W domku pojawia się uwodziciel a Maria przeistacza się w „wieczną kobiecość”. Wtedy w męzy odzywa się zraniony hnor zabija ją. Po tym doktor postanawia zabić też siebie (niedośw TR postanowił dopisać kropkę nad i) ale i tak db mu wyszła sztyuka, b trna

Głupi Jakub

Całość zycia i tkanka społ w jednej sztuce - socj realia galicyjskiej prowincji

Młoda Hania, uosobienie prymitywu, chłopskiego sprytu i immoralizmu, wykorzystueje starczą namiętność bogatego dziada i chce zachować jeszcze iłość Jakuba. Jakub wycofuje się bo to niemoralne. W sumie wszyscy przegrywają

Dosk wykonania

• szereg tr miniscenek

• brak tr efektów, wsz zbudowane z szerej codz rz

• potoczny styl dialogu

Rittner marzyciel

• Don Juan 1908

• Cżłowiek z budki Suflera 1910

• Lato 1912

• Wilki w nocy

Wilki w nocy

Real psych obserwacja, w którą wmontowana niesamowity śt mordercy-wykolejeńca

Don Juan - plan akcji realnej i plan poetyckiej iluzji. Stary hrabia uwodzi cnotliwą żonę swego sekretarza i pomocnika w aferach erotycznych.

TR - świetny technik. Pisął smutne komedie, w przeciweństwach widział pr życia

1. Gabriela Zapolska [-18571921]

Metrykalnie naturalistka, ale tb okres twórczość przypadł na apogeum MLPL

Nieudane małżeńśtwa - wrogi stosunek do śt mężczyzn

Zawsze chciała yć aktorką, ale nie wyszło i tłumaczyła do zmową meżczyzn

1890-1895 - poby w Paryżu i praktyka w Theatre Libre u słynnego naturalisty Andre Antoine'a

Debiut - opd Małaszka w przeglądzie Tygodniowym

Śmiałość i podejmowanie kontrowejsyjnych tematów

Niezwykle płodna, często jednak podejmowąła przerastające jej ożl, dodatkowo pisała za szybko.

Tym pokusom oparła się w realistycznych komediach

• Moralność pani Dulskiej 1906

• Ich czworo 1907

• Skiz 1908

• Panna Maliczewska 1910

Fotograf mieszczańskiej Galicji

Znakomite tr rzemiosła, wyjątkowa śmiałość, socj uogóleninia

Pod koniec życia osuneła się w moralizatorstwo i łatwe efekciarstwo, bo smutna biogragia - choroba, izolacja w czasie wojny, niedostatek mtr

1. Włod Perzyński [1877-1930]

Opór wobec konwencji nowej epoki, przedłużenia trad XIX realizmu i ntr

Gimanzjuw w Wwie i petersburgu, zna db litr osyjską (zwłaszcza Sałtykow-Szczedrin). Zetknął się też z Mchatem.

Polonistyka w Kr (1897) ale b. Interesowała go cyganeria art., studiów nie skończył

1899 wyjazd na dłuższy pobyt za granicą (Włochy, Francja, Egipt), poznał litr i sztukę fr i włoch. Świetnie opanowął kilka jęz

Wraca 1901, redakcjo głosu narodu

Brał udział w życiu cyganerii

Debiut 1902 Poezje

Powściągliwość wobec młodopl mód - dystansował się szyderstwem

Do tr wszedł przypadkiem. Nie miał ogtówki i zachęcony przez rzeźbiarza Stasia Ostrowskiego skreślił szkic który wysłał do Lwowa Pawlikowskiemu, ten dał mu zaliczkę i Perzyński spłodził w bólach I swoją komedię chcąc się wypłacić z długów - Lekkomyśla siostra

Potem posypały się dalsze utwory

• Aszantka 1906

• Majowe słońce 1906

• Szczęście Frania 1909

• Dzieje Józega 1913

• Strach na wróble 1916

Po przenosinach do W-wy aktywny udział w życiu twórczym

1908-1912

• zdrowotna podróż do Szwajcarii i Włoch

• Tłumaczył obce

• Trochę dzielał się w polityce

Dalsze sztuki

• Polityka 1919

• Uśmiech losu 1926

• Lekarz miłości 1927

• Dziękuję za służbę 1928

• Rozum i głupstwo 1929

Dramat naturalistyczny, atakuje mieszczaństką filisterię.

2 sposobz patryenia

• beznamiętnego obserwatora

• poety marzyciela - zamaskowany moralista

Twórczość drugiego okresu przechozi w szkicowaość i farsowość, ale porównywana z wlk sztuką bulwarową. Zresztą pisął db prozę

1. Inni

Jan August Kisielewski (1876-1918)

• W sieci

• Karykatury (obie 1899)

Wykorzystuje obiegowe wątki (zwł Perzyński i Zapolska) ale nadaje im oryginalne piętno

W sieci

Julia Chomińska zderza się z siecią mieszczańskich konwenansów.

Obserwackja z dużą dozą sceptycyzmu dla obu stron

Karykatury

Również złożoność i dwuznaczność postaw eksponuje - bunt i wyzwolenia okazują się frazesem. Poeta Relski uwikłał się w romans z proletariacką dziewczyną z którą ma dziecko, czuje się pokrzywdzony ale okazuje się niezdolny do pr działani. Ostatecznie tylko panna pr czł w śtcie karykatur cyganerii

Innowacja - szeroki rozbudowany odautorski komentarz

Kolejne sztuki wyrazem wyczerpywania się talentu

• Ostatnie spotkanie 1899(rozbudowany epilog W sieci)

• Sonata - eksponuje w karykaturalnej edycji wszystkie najbardziej art. Wątpliwe dewiacje przybyszewszczyzny

Maciej Szukiewicz 1870-1943

Razem z Orkanem, Ordyńskim i Nowaczyńskim był założycielem Studenckiego Kółka Literackiego a entuzjastycznycm szkicem o twórczości Przybyszewsloegp utoropwał mu drogę do kraju

• Na głębiach - poemat urodzny pod wpływem kosmogonii słowackiego

• Wiele tłumaczył

18 dr

• Ułuda - temat wspł - krytyka cyganerii

• Na wymowie - dr chłposki

Poetyckie

• Kwiat pleśni

• Arf

• Noc św. Mikołaja 1920

Hist-obyczaj

Glejt 1904

Adolf Nowaczyński (1876-1944)

Satyryczne jednoaktówki

• Małpie zwierciadło 1902

• Facecje sowizdrzalskie 1903

• Skotopaski sowizdrzalskie 1904

• Dramaty jdnoaktowe 1907

Atakuje filisterie i cyganerię („mieczyk kawiarniany”)

Jego satyra jednak osunęła się zbytnio w pamflet

Oryg tr - motywy historyczne ale i kroniki wspł (nawiązanie do prekursorów romant fr - Paula Lacroix i Louisa Viteta, gdzie tło jest wszystkim)

• Smocze gniazdo

• Jegomość panm Rej w Babinie

• Starościc ukarany, czyli Niedole Zoila

• Bóg wojny

• Car Samozwaniec

• Wlk Fryderyk 1910

• Nowe Ateny 1913

• Pułaski w Ameryca

• Komendant Paryża

• Wiosna narodów

• Cezar i człowiek 1938

Osią dr wlk bohater będący nośnikiem idei, a otacza go rozbudowane tło. Tr olbrzym miał leczyć kompleksy narodu

Niesc, ale zawsze świetny fresk hist

Eksperymentował z jęz, odtwarzał slang czasów minionych

Z jego rozbuchanych, rozwlekłych dramatów można wykrajać sietne scenariusza tr skupione wokół gł. Boh

Karol Hubert Rostworowki 1877-1938

Wystartował w schyłkowymokresie modernizmu

2 tb

• Judasz z Kariothy 1913

• Kajus Cezar Kaligula 1917

Rewizja Judasz, to po prostu trzeźwy pragm człowiek, który zbyt ziemsko pojmował moc Jezusa

Kaligula - cezar który przez swe zbrodnicze czyny traci zaufanie - próba wniknięcia w zagadkową psycholgię postaci. Kaligula pogardza Rzymem i nie widzi na istnienie

B. tr pisał, ale w kolejnych utworach jego wyczucie osłabło

• misterium Miłosierdzie 1920

• programowe Straszne dzieci

• Zmartwychwstanie 1923

• Antychryst 1925

Aktualne problemy i ideologia

Tragedia prozą Niespodzianka - chłopskie małżeńśtwo zabija nierozpoznanego syna - napchanego dolarami emigranta z Ameryki. Bolesny traktat o reli pieniądza, zaś potworny gwałt na ntr ukazany jako fatalistyczna konieczność

Dalej kontynuował w trylogię (Przeprowadza i U mety) ale popadał w komediowy dr społ, gdzie mieszczański światek ost niszczy profesora Franciszka Szywalskiego, potomka tragicznej rodziny z Niepoprawnych.

Bolesław Garczyński

Dyrektor Tr i dramaturg, dobrze zmał tr zach Euro

Komedia atakujące kołtunerie drobomieszc i wynaturzenia cyganerii nawet ostrzej niż Perzyńśki czy Zapolska. B tr-lny, świetne, jakby podsłuchane dialogi

• Parodie miłości 1900

• Sublokator

• W noc lipcowa

• Bagienko

• Policzek

• Kawiarnia

• Rzeczywistość

Tadeusz Konczyński 1875-1944

Zrezygnował z kariery naukowej dla teatru

Artykuł o D'Annunziu rozpętał nową sztukę

Tematyka obyczajowa, nie szanował swego talentu i pisał za szybko

• Otchłań 1900

• Kapitan Orug

• Białe pawie

• Straceńcy

Amb dramaty hist:

• Emilia Plater

• Maria Leszczyńska

• Zburzenie Jerozolimy

Zygmunt Kawecki 1876-1955

Dramat Kaliny - przypomina W sieci, historia zagubionego literata pokonanego przez rz

Szkoła - odmalowuje stosunki

Pisał dużo lekkich sztuk

Stefan Krzywoszefski

Dużó lekkich komedii - dostawca repertuaru bulwarowego

• Edukacja Bronki

• Aktorki

• Rusałka

• Rozstaje

• Szał

Trefna obserwacja obyczajowa

Wykształcenie klasyczne wciąż powszechne więc wciąż trwa urok antyku

• Feliks Płażek - modernistyczno-symbolistycznie przetworzone tragedie greckie (wpływ Wyspiańskiego, Słowackiego i Maeterlincka)

• - Elektra

• Eirene

• Legenda o kólwej Alkesti

Popularność dramatu, wiec sięgali po niego też twórcy przypisani do innych dziedzin

Przerwa-Tetmajer

Tb Zawisza czarny 1901, ale niespełniony

Elementy różnej prowienencji...

Nieudane Rewolucja - 1906 i Judasz - korzysta z obiegowych motywów

Kasprowicz

Wieloletnie obcowanie z obcjojęz arcydziełami tr więc własne też trochę wychodziły

• świat się kończy 1891 - naturalistyczny dr o polskiej wsi

• Na wzgórzu śmierci 1902

• Uczta Herodiady - dram o char misteryjnym

• Sita - hindiskie

• Marchiłt gruby a sprośny

Antologia tb motywów MLPL

Leopold Staff

Skarb - tb reprezentatywny dla młodopl

Bogata symbolika, skarb mutacją złotego rogu

Godiwa - o lady Godibie z Coventry - przejazd nago na koniu by zdobyć miłosierdzie. Wplata LS motyw neoromant - zderzenie miłości idealnej i zmysłowej

LS chętnie sięga do tematów balladowych i legendowych

Wawrzymy 1912

Igrzysko 1909

To samo i Południca - dramaty realistyczne, napisane pk wierszem i db postacie konstruowała

Władysław Orkan

Kilkanaście dr, większość w rękopisach

Skupia się na środowisku chłopskim, jego dramtach i namiętnościach

Skopany świat - tragedia rozwijająca się na skutek dzedzczenia, ponury naturalizm

Ofiara

Wina i kara

Franek Rakoczy - epilog powieści W roztokach

Jerzy Żuławski (1874-1915)

Dr fil, intelektualista

Osobowość teatrocentryczna, pisał dla aktorów, zwłaszcza dla Ireny Solskiej

Dyktator - o dyktaturze Langiewicz i bezowocności powstania, b. Pesym

Wianek mirtowy - wspł sztuka psych, miłość jako krąg bez wyjścia (Patrz Przybysz)

Eros i psyche - wędrówka psyche przez epoki hist

Krytyka chłodno (efekciarstwo), ale bdb publiczność i kontunuował eggzotyczne dr, często pojawiał się modernistyczny mit kobiety fatalnej - Ijola, Donna Aluica, Gra

Lucjan Rydel

Rzoległa wiedza hist i filolog

Zaczyna od dr narodowychJeńcy - walka słowiańszczyzny z germanami

Na zawsze - tragedia powstaia styczniowego

Bodenhain 1907 - ogrom zagrożeń pruskiej polit w Pń

Trylogia dr Zygmunt August - nie spełniła pokładanych nadziei

Jedynie 2 utwory trochę ciekawzsze

• Zaczarowane koło 1899 - historyzm, sarmatyzm, fr sielanka pastoralna, mitologia ludowa

• Betlejem polskie 1904 kontaminacja pl szopki bożonar

Stefan Żeromski

Uporczywie zabiegał o zdoobycie sceny, ale średni mu wychodziło

Nieudane młodzieńcze dramaty - dotarły do nas zdefektowane

Róża = przypomina arcydzieła tr romant

Wedrówka poety pod przewodem Geniusza po kręgach piekła - piekło pl rz po klęsce

Sułkowski - idea posłannictwa wybranych i ofiarnych

Szereg zastrzeżeń z tr pkt widzenia

4 dr w latach 20'

= Ponad śnieg bielszym się stanę…

Białą rękawiczka

Turoń

Uciekła mi przepióreczka

Jedynie ostatnie sikcesem

Książkowe dr A Lange

• Atylla

• Wenedzi

• Poemat dr - Malczewski

5. Powieść i nowele

1. Uwagi wstępne

Na DALSZYM PLANIE

Ciśnienie wlk prozy z II połowy XIX wieku

• narracja 3 osobowa

• wszechwiedza i obiektywizm

• dokł zapis osobowości

• studium przdm oparte na prawach rozumu

• studium człowieka - bohater i jego środowisko

• racj, klarowność, rygorystyczna kompozychja

Przemiany modernistyczne

• impresjonizm

• narr wieloosobowa

• zatrata weryzmu - suma podmiotowych, indyw oglądów i dzonań, wrażeń i wizji - ulirycznienie

• Re;atywność pr

• Suboiektywizacja

• Klarowną kompozycja zastępuje luźna, spontaniczna, framentaryczna narr

1. Żeromski [1864-1925 - przedwczesna]

Pochodzenie z ubogiej i deklasującej się nieodwołalnie szlachty

Nieskończył gimazjum w kielcach - ale rusycyzowanie anuczyłoi go patriotyzmu

Przedwczesna śmierć rodziców, młodociany szlajjał się po cudzych kontach, jakies korki za chleb, uświadomiło mu się wówczas powołanie pisarskie

Wstąpił do półwyższej Szkoły Weterynaryjnej (nie miał matury, chodziło mu bardziej o kontakty). Dostał się do Związku Młodzieży Polsiej.

Krótko w stolicy (brak$)potem guwernerka po różnych dworach na prowincji - szkoła życiaŻona - Oktawia z Radziwiłłowiczów - kontakty rodziny umożliwiają stablizację

1892-1896 - bibliotekarz w Szwajcarii, porządkujc zbiory zapoznał się ze spuścizna WlkEmigracji

Wóczas I drobne prozy zebrane w tomach

• Rozdzióbią nas kruki, wrony…

• Opowiadania 1895

• Utwory powieściowe

Pierwsza powieść i ­Syzyfowe prace - 1897(powieść edukacyjna, walka o byt nar jak Syzyfowa praca ale nie wolno się poddać)

Pozyt reakcja krytyki

• zmysłowa wyobraźnia

• patriotyzm

• przejmujący smutek, brutalny naturalizm i wyczilenie na ludzkei cierpienie

1900-1910

• potwierdza renomę, tb powieść

• Pracuje w War jako bibliotekary w Bibliotece ordznacji Yamozskich

Utworu

• Ludzie bezdomni 1899

• Popioły 1904 (te dwie najlepiej przyjęte)

• Dzieje grzechu

• Poetycka proza barok-ekspresj - Aryman się mści

• Powieść o Udałym Walgierzy

• Duma o hermanie

• Dwa dramaty

Ukształtował się styl

• niesłychany em i subiekt, wzruszenowość i nastrojowść

• upodobanie w obrazach symbolicznych

• bogactwo składniowe

• niezwykła leksyka

Kilkuletni pobyt we Fr i Włoszech tuż przed IWW, potem siedzi w zakopiańskim zaciszu, ale zawsze w żywej aktywności społ i literackiej

Pisze dalsze wlk powieści

• Uroda życia

• Wierna rzeka (sięga w Pe Polski)

• Trylogia Walka z szatanem: Nawracanie Judasza, Zamieć, Charitas

W warstwie fabularnej to co zwykle - samotny wyznawca idei i bohater wychodzący naprzeciw złu świata

Niepodległość PL - publicystyka na aktualne tematy polit-społ i kult

• Początek śta pracy

• Projekt Akademii litr PL

Waga twórczości dr jako tb medium kontaktu

Trylogia morska

• Wisła 1918

• Wiatr od morza 1922

• Międzymorze 1923

Ostatnia powieść - Przedwiośnie 1925 - wlk p®óba ustosunkowania się pisarza o tb statusie autoryteru do rz Polski niepodległej

Sens powieści nie zrozumiany zgodnie zintencją - atakiu prasy prawicowej (że komuch itd)

Wyjątkowość Żeromskiego

• społ zaang

• uczeń pl demokratów i radykałów

• rozpatruje fundamentalne zagadnienia ter i Pe

• refromiz i solidaryzm

• etyka bohaterska - nkaz czynnego oporu wopbec zła

• pogrobowiec powstanie styczniowego

• orędownik współżycia narodów

• jeden z tb arotystów

• nie był analitykiem psych - raczej chwytał psych chwilę

• niezwykła czułóść i zmysłowa wrażliwość

• niezrównany malarz - zwł Gór Świętokrzyskich, Lubelszczyzny, Podlasia itd.

• Posługuje się pejzażami lirycznymi o ideologicnzym sensie

• Czasem ideologia rozsadzała spójność art.

• Zakończenia - wstrząsajaca

• Głęboki pesymista (taka epoka) ale mobiizowało go to do oporu

• Mistrz stylu - bogactwo lekstykalne, patos, ale momentami język stawał się celem samym w sobie.

1. Reymont [1867-1925]

Ur we wsi Kobiele Wlk

Chłopska rodzina ale chcieli kształcić dzieci

Reymont enfant terrible, nie uczył się, do zawodu go nie ciągnęło, szlajał się po świecie, był nawet w klasztorze. Mając 26 lat wylądował jako podrzędny fumkcjonariusz na stacyjce kolejowej i z nudów zaczął pisać. Rodzina się wstydziła. Posłał rękopisy Matuszewskiemu, w miarę pozytywmie ocenione więc ruszył do Ww na podbój świata

Typowy dla tamtych czasów self-made-manem (Hamsun, Whitman, Gorki).

Rozgłos - 1895 - literacki reportaż Pielgrzymka na Jasną Górę.

Ujawniają się właściwości jego talentu - chłonność, wrażliwość, pamieć, spostrzegawczość.

Płodny autor

= dylogia Komediantka-Fermenty - wykorzystuje wspomnienia ze swoich eskapad. Córka zawiadowcy ze stacyjki - Janka = ucieka do Ww do podrzędnego tr, potem ucieka znów na wieś, w końcu ugina się pod koniecznością życia i zostaje żóną prostego człowikea

Ziemia obiecana 1899

Kilka miesięcy studiów w tereni - opisuje Łódź jako ekspolodującą przemysłem wioskę, śt kosmopolitycznej finansjery i potężna armia pracowników obsługujących apokalipt rz .

Chłopi 1902-1909

Trylogia hist Rok 1974

• Ostatni sejm RP

• Nil desperandum

• Insurekcja

Próba rywa;lizacji z Popiołami, ale niższy poziom

Drgający kolorami wlk fresk, brak jednak głębszego wniknięcia w mechanizmy epoki

Specyf talentu

• wierny fotoreporter rz

• wątłość tkanki myślowej

• język prosty - styl reportażowo-sprawozdawczy

• gwara w chłopach - oryginalny amalgamat utworzony z dialektyzmów ogólnopl. Stopienie ludowości z wyraf urodą młodopl literackiej

Umiera rok po Noblu i 2 tyg po zgonie Żeromskiego

1. Wład Orkan [1875]

Literacki psełdonim Franciszka Smaciarza, potem Smreczyńskiego

Pocodził z Gorców - krainy łez, kęp i wiecznej nędzy

Ur we wsi Poręba Wlk

Niezwykła matka, drogę heroicznych wyrzeczeń doprowadziłą syna na uniw (Ignacy Sewer Maciejowski, patron pisarza, sportretował niezwykłą kobietę w powieści Matka)

Całe życie pisarza, między Porębą a Kr upłynęla na gospodarowaniu i twórczości

Zbiorki wierszy pozbieranych z czasopism

• Z tej smutnej ziemi 1903

• Z martwej roztoki 1912

• Pieśni czasu 1915

Naturalistyczne i maeterlinckowskie dr

Zbiory nowel

• Nowele

• Nad urwiskiem 1900

• Herkules nowożytny

• Miłóść pasterska 1908

• Wesele Prometeusza

Powieści

• Komornicy 1900

• W roztokach 1902

• Pomór 1910

• Drzewiej 1912

• Kostka Napierski 1925

Publicystyka i proza wspomnienieiowa (służba w Legionach Piłsudskiego)

• Droga czwartakówListy ze wsi

• Warta

• Wskazania

TB epik Podhala, zżyciu z tą ziemią zawdzięczał wyjatkwwość na tle epoki

Portretuje trag stan gosp - nierozizywalny dylemat - ludzi przybywa, a ziemi nie,

Zaint ludzi z dna, poza obrzeżami normalnego istnienia - wyrzutki włóczędzy itd.

Inspiracja socj (Bolesław Limanowski, Ludwik Kulczycki

Edward Abramowski)

Powieść W roztokach

Samorodny reformator wiejski, Franek Rakoczy, przegrywa misję.

Baśń-klechda - Drzewiej - o mrokach średniowiecza, proza poetycka+ powieść

Pomór - jw

1. Berent [1873-1933]

Modern estetyzm, ekspresjonizm i wyczulenie na porbl społ i moral

Ur w War, w zamożnej rodzinie kupieckiej, znakomite przyrodnicze wyksztł (doktorat z ichitiologi w Monachium), wiele podróżował, na stałe osiadł w Pl niepodległem, był w PL Akademii Litr

Niezbyt obfita twórczość, ale wyjątkowoa (cięzar gat i oryg faktura literacka).

• Fachowiec - konwencja prozy real, rozprawa z pozytywizmem na przykładzie młodego inteligenta oszukanego przez hasła pracy org

Wybitne powieści

• Próchno 1903 (wydawane w Chimerze)

• Ozimina

• Żywe kamienie 1918

Cykle opd biogr

• Nurt

• Diogenes w kontuszu

• Zmierzch wodzów

Świetne przekłądy (Stendhal, Maupassant, Rolland, Nietzsche)

Jakby przeciwieńśtwo Reymonta - intelektualista poszukujący probl - tworzy studia psych i socj

Próchno - wiwsekcja moderny, tragedia improduktywów - najgł obraz dekadencji. Jednak nigdzie nie odciał sięod cyganeri bezpośrednio + styl barokowo-ekspr - odebrano powieść jako „pochlebne oskarżenie”

Ozimina

Wyrok na szlacheckjo-mieszczańską burżuazję i plutkorację - hist dezorient i społ bezsiła mimo poloru zewn

Elita nar, zgromadzona w najwytworniejszym salonie Warszawy bezsilna na wieść o wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej. Nieliczna garstka mlodych, buntownicze Powiśle to tytułowa ozimina

Żywe kamienie

Urzekajaca wizja średn miasta u progu ren.Podtekst aktualny - burząca hierarchiczny porządek grupa żonglerów ze zbuntowanym eksklerykiem Goliardem na czele - zob modern artysta.

Wyjątkowość Berenta.

• zestawienie scen obrazów wypełnionych dialogiem lub monologiem jednej z postaci - sondowanie najgł świad osób. Studia psych służące analizie socj.

• Niezwykla koncentracja fabularna - prawie jak 3 jedności

• Wlk praca nad słowem - bogactwo leksykalne, trudna lektura

1. Sieroszewski [1858-1945]

Ur w rodz o bogatych trad patriotycznych, za kolportarz skazany na katorgę, złapany podczaas ucieczki i dożywotnie zesłanie do plemion czukczów, Tunguzów i Jakutów.

12 lat na zesłaniu, tam zaczął pisać.

Po powrocie do kraju kontaktu z organizacjami niepodległościowymi, zasugoerowano mi więc wijazd w ekspedycji naukowej na Sachalin - zbaanie kultuty plemienia Ajnów na Sachalinie, tam zastała go wojna ros-jap, wrócił do kraju i działał w ramach rewol. IWW - walczy w Legionach Piłsudskiego. Ważna osoba w niepodl pl.

Dużo utworów o tematyce egzotycznej., I pl marynista

Doskonały opisywacz egzotyki (męskia proza, nagie fakty, naturalistyczny weryzm), w centrum jednak zawsze czł. Szukał pod powierzchnią niezrozumiałych reakcji kolorowych takiego samego czł jak on

Utworki:

Powieści syberyjskie

• Na kresach lasów 1899

• Ucieczka

Daleki Wschód - opd

• Bokser

• Ol-Soni Kisań

• O0Sici

• Pojednanie

• Widmo sakurskie

• Ingwa

• Miłość samuraja 1900

Dylogia o Beniowski

Kaukaz - Riszta

Utwór z rz. Krajowej - Zacisze

Utwory baśniowe

1. Inni

W szerokich kręgach powieść wciąż najpopularniejsza.

Znajdowało się wielu kontynuatorów reali tradycji

Gabriela Zapolska

Kaśka Kariatyfa 1887 - służąca ofiarą zmowy mężczyzn

Przedpiekle

Sezonowa miłość

Kobieta bez skazy

Analogie między śt-em zwierzęcym a ludzkim, darwinowskie prawo walki o byt

Pisała z pośpiechem i dużo, czasami wchodziła w tematykę ideol przerastającą ją

Włod Perzyński

Dziennikarz z zawodu - krótkie, dowcipne felietonowe obrazki, zebrane w tomach

• Do góry nogami 1914

• Idylle wojenne i pokojowe troski 1915

• Wlk W-wa 1917

• Kłopoty ministrów

• Z legend wspł PL 1922

Świetny nowelista ascetycznie oszczędny, napięcie, puenta. Wydał w zbiorach

• To co nie przemija

• Pamiętnik wisielca

• Miłość, sztuka i pieniądze

• Nocna zabawa

Szereg powieści

• Sławny człowiek 1907

• Michalik z PPS 1910

• Wiosna 1911

• Złoty interes 1915

• Uczniaki

• 1919

• Raz w życiu

• Nie buło nas, był las 1927

• Mechanizm życia

• Klejnoty 1930

Warszawa jako laboratorium doś przemian społ

Portretował zarówno szczyt drabiny jak i marginesy

2 zasadnicze motory dział - pieniądz i miłość (wynaturzona, raczej gra erotyczna której sensnem egoizm)

Pozorny obiektywizm, ale zamaskowany moralista

Umiar, powściągliwość, niezal wobec językowej Młodopl

Józeg Weyssenhooff (1860-1932)

Nawiązuje do trad sienkiewiczowskiej, bardzo osobny

Potomek baronów, twórczość arystokratyczna

Świetny debiut - Żywot i myśli Zygunta Podfilipskiego, następne już nie dorównują

• Sprawa Dołęgi 1901

• Syn marnotrawny 1904

• Dni polit 1905-1908

• Unia 1909

• Hetmani 1911

• Soból i panna

• Gromada

• Puszcza

• Cudno i ziemia cudeńska

• Noc i świt

• Jan bez ziemi 1929

+ Autobiograf dok - Mój pamiętnik litr

Uznaje wys rolę szlachty, ale pełne napomknień kryt

Podfilipski - chwyt z powieści Taine'a - charakter pnegiryku laudacji na cześć nieżyjącego przyjaciela, ale czytelnik dostrzega ironię

Po 3 I utworach zrobił się właściwie agitatorem, dopiero w powieściach ostatniego okresu autentyczniejszy - idylliczny mit o życiu ludzkim w sojuszy z przyr - zob Soplicowo

Andrzej Strug (1971-1937) - pseudonim Tadeusza Gałeckiego

Świat permanenten irredenty

• Ludzie podziemni 1908

• Jutro 1908

• Ze wspomnień starego sympatyka

• W twardej służbie

• Dzieje jednego pocisku

• Portret

Ten sam kierunek co Żeromski

TB bogaty obraz żyia podziemnego

Wielokrotny portret rewolucjonisty

Gustaw Daniłowski 1871-1927

W orbicie Piłsudskiego (pseud Wiktor) stąd bohater Wiktor Gintowt w powieści Z minionych dni. - rewolucjonista dla idei porzuca żonę i synka i wszystcy kończą traf.

Rozmycie rygorów prozy fabularnej - istniejące obok siebie fragmenty

Jaskółka 1907 - też sekwencja epizodów

Naturalizm i realizm - twórczość prozatorska dwóch malarzy

• Tadeusz Jaroszyński

• Feliks Jabłczyński

[…]

Stanisław Przybyszewski

Stworzył model narracji - powieść MLPL

• Homo sapiens 1895-1896

• Satans kinder

• Synowie ziemi 1904

• Mocny człowiek

• Dzieci nędzy

• Krzyk

• Il regno doloroso

Odrzuca konwencje powieściowe, interesuje go czł i jego wewn mech.

Wielkie monologi, nieoczekiwanie skojarzenia

Ujawnia się dominizm i polimorfizm ntr ludzkiej

Tadeusz Miciński

Rozpoczyna od pozytywistycznych nowej

W dążeniu do dysocjacji poszedł najdalej

Powieści

• Nietota 1910

• Ksiądz Faust 1913

• Wita - wyd po śmierci

Realizm kojarzy się z fantastyką, doraźne społ polit zaang splata się fantamangorią i metaf

Nietota - akcja w fantasmagorycznych tatrach, gdzie Aiaman pod kierunkiem maga dokonuje pracy wewn mającej odrodzić pl. Jednocześnie to powieść z kluczem. Prekursorstwo wobec ekspresjonizmu i surrealizmu

Xiądz Faust - więzień polit trafi do siedziby Księdza Fausta, który odwrócił się od życia i ascetycznie rozwija swego ducha. Luźne opowieści księdza przepaltają się z norm akcją. Miciński miesza olśniewające pomysły fabularne z innorodnym materiałem refleksji

R. Rttner

Niemiecko-polskie zbiory nowel i powieści

• W obcym mieście.

Poetyka bliska tej z dramatów

Wyrażenie nieprzysosowania i rozpadu starej rz

Jerzy Żuławski

Trylogia ksieżycowe - rekonstrukcja podróży czł na nieznany ląd + socjologia

Powieść wspł - Laus faminae - nie wyszła

Antoni Lange

Powieść fantastyczne

Rygorystycznie skonstruowane modele o niesamowitej fabule opartej na motywach okultystycznych

• Zbrodnia

• Elfryda

• W czwartym wymiarze

Powieści

• Stypa

• Miranda

Franciszek Pika Mirandola

Tematy niezwykłe

2 zbiorki opd

• Tempere belli - i to faktycznie o wojnie

• Tropy

Szuk ostrych form wyrazu zbliża do ekspresjonizmu

Maria Komornicka 1876-1949

Życie na pogr obłędu

Echa modern dekjadencji + protest kobiety - bohaterki namiętne i przeintelektualizowane

Biesy­ niezwykła proza, głęboka introspekcja

Maria Jehanne

Ekscentryczna arystokratka, niepospolita pamflecistka

Też idea modernizmu

Nowele - Pani El

Powieść - faunessa.

Cykl opowieści o powstaniu styczniowym- Kryjaki

Staś Antoni Mueller 1877-1944

Adwokat i wysoki urzędnik

[1908] Henryk Flis - obraz przemian w galicyjskim zagłębiu naftowym

Bohater pow - idealistyczny młodzieniec zderza się z życiem

Narracja - zmienne punkty widzenia + korygujący narratot

Literatura popularna

• Wacław Gąsiorowski

Tematyka wspł i historyczna

Wiele powieści przerabiał później na młodzierzowe

Związane z epopejką napoleońsa - m.in. Pani Walewska - filmowana

Tworzył historie łatwe i przystępne, nie miał głębszej wiedzy

• Maria Rodziewiczówna

Obrona skrawka ojcowizny obowiązkiem moralnym i narodowym

Dydaktyczna literatura (ojczyzna, katolicyzm, feminizm)

• Straszny dziadziuno

• Dewajtis

• Między ustami a brzegiem pucharu

• Wrzos

Powiela szablon fabularny (jednostka niezwykla zmierza do sukcesu)

Pozornie real perypetie zanurzone w bajkowej atmosferze

Lewica literacka

Bunt przybiera char anarchistycznby

• Ludwik Staś Liciński 1874-1908

Od początku zbuntowany, obracał się w kręgach lumpenproletariatu, pozostawił po sobie garść wierszy i 2 tomiki autobiografizujących opowiadań - Z pamiętnika włóczęg, Halucynacje,

Bezład, bo nastawione na efekt

• Feliks Brodowski

• Stopniowa deklasacja społ, wylądowął na marginesie, pisywał w demokr tygodniku Ogniwo,

• Ntr ujęte obrazy życia na dnie, bardziej impresje nad marnością życia niż epika

Maria Zabojecka

Probl społ

Dusza - zbiór opd oddajacy znużenie czł okresu przejściowego

Łączy naturalizm i ekspresjonizm i liryzm z publicystyka

Stabisław Brzozowski

• Płomienie 1908

• Sam wśród ludzi 1911

Wyjątkowe

Płomienie - osadzona w środ rewolucjonistów rosyjskich. Odchodzi od konwencji, po prostu splot dr powikłań a nie bohaterstwo. Bohater powieści rzuca się w wiry rewolucji, ale nie odnajduje tam ideowych treści. Przewag el analitycznych nad fabularnymi

Sam wśród ludzi - I część niezralizowanego Dębina - wlk panorama przeobrażeń XIX wieku

Buntowniczy bohater - Brzozowski jak nikt przed nim pokezuje duchową szamotaninę bohatera dorastającego po 1830.

Karol irzykowski

- Pałuba

W warstwie zdarzeń - hist 2x małżeńśtwa boh i jego wewn rozterek.

Nad tym nadbudowana warstwa psych anal boha i autokomentarzy autora. Pałuba nie jest powieścią ale dążeniem dotarcia do abs prawdy - rozbice iluzji

Myśl demaskująca iluzje tym co wyróżnia czł

6. Krytyka literacka

1. Uwagi wstępne

Niezwykle intens się rozwuja

Sama miała być art. Rodzajem pisarstwa

Indyw zróżnicowana, ale wspólne jądro pogl

• estetyzm

• impresjonizm

• dowolnośc ocen, byle ilitr talent krytyka

• krytyk ma instynkt duszoznawczy i potrafi wniknąć w litr

• intel opanowanie i ujęcie formalno języ ma nadać sądom krytyka char wartości społ

• sztuka jako manif kult nar

Krytyka często stawała się kryt moralistyczną i metafizyczną (żąda od lit pesprektywy fil)

1. Ignacy Matuszewski [1858-]

TB krytyk pokolenia

2. Brzozowski

3. Wilhelm Feldman

4. Inni

7. Hist Litr

8. Litr dla dzieci i młodzieży

9. Litr faktu

10. Litr ludowa

11. Litr obca w przekładach

12. Fil i historiografia

13. Bilans MłPL

Prerafaelici (The Pre-Raphaelite Brotherhood) - stowarzyszenie artystyczne założone w Londynie w 1848 roku przez trzech studentów The Royal Academy of Art : Johna Everetta Millais, Dantego Gabriela Rossetti i Williama Holmana Hunta, do których dołączyli poźniej malarze James Collinson i Frederick George Stephens, rzeźbiarz Thomas Woolner i brat Dantego - William Michael Rossetti. Z grupą związany był także malarz Ford Madox Brown.

Nazwa ugrupowania odnosi się do malarzy włoskich XIV i XV wieku, takich jak Giotto czy Fra Angelico, na których chcieli wzorować się członkowie bractwa.

Założeniem grupy było odżegnanie się od akademizmu i manierystycznego podejścia do sztuki następców Rafaela oraz sprzeciw wobec popularnego malarstwa akademickiego. Postulowali powrót do standardów malarstwa średniowiecznego i wczesno-renesansowego, odrzucenie idealizacji i upiększeń na rzecz wzorowania się na naturze.

Dzieła prerafaelitów cechuje unikanie stereotypowego przedstawiania postaci. Kompozycja jest zwykle mieszanką archaizmu i naturalizmu. Źródłami inspiracji dla artystów była często Biblia, dzieła poetów takich jak John Keats czy Alfred Tennyson, dramaty Szekspira, a także przyroda, przedstawiana w najdrobniejszych detalach.

Urodził się w Łojewie pod Inowrocławiem w rodzinie wiejskiego nauczyciela, Józefa Przybyszewskiego i Doroty, córki organisty. W wieku lat 13 rozpoczął naukę w toruńskim gimnazjum. Nie osiągał dobrych wyników i często popadał w konflikty z kolegami. Otrzymał naganę za złe zachowanie od dyrekcji szkoły i w 1884r. został przeniesiony przez ojca na dalszą naukę do Wągrowca. W 1889 r. zdał tam maturę i wyjechał do Berlina, gdzie podjął studia architektoniczne, później medyczne. Zafascynowany satanizmem i filozofią Nietzschego porzucił naukę i rzucił się w wir życia artystycznej cyganerii.

W 1891 r. związał się z przyjaciółką z Wągrowca Martą Foerder. Spłodził z nią troje dzieci (Bolesława, Mieczysławę i Janinę), których losem i wychowaniem zbytnio się nie interesował. W 1893 r. poznał i poślubił piękną Norweżkę Dagny Juel - pianistkę, córkę lekarza z Kongsvinger. Razem tworzyli fascynującą parę skupiającą wokół siebie artystów spod znaku berlińskiej cyganerii. Mieszkali na zmianę w Berlinie i Kongsvinger. Dagny Juel urodziła mu Zenona (ur. 28 września 1895) i córkę Ivi (Iwi/Iwę) (ur. 3 października 1897). W roku 1896 Marta Foerder, nie mogąc liczyć na miłość i wsparcie Przybyszewskiego, popełniła samobójstwo.

W 1898 r. pisarz sprowadził się do Krakowa, jego przybycie poprzedzone fantastyczną kampanią zwoleników, gdzie objął redakcję Życia, stając się artystycznym przywódcą Młodej Polski. We Lwowie odwiedził w 1899 r. Jana Kasprowicza, którego żona Jadwiga, zafascynowana twórczością Przybyszewskiego, wkrótce odeszła od męża i córek, by dzielić życie ze Stanisławem. Dagny porzuciła męża w 1900 r. i przez rok tułała się po Europie. W 1901 r. zwaśnieni małżonkowie zeszli się w Warszawie. Wkrótce Dagny zginęła zastrzelona przez młodego wielbiciela, zaś Przybyszewski i Kasprowiczowa zamieszkali w Warszawie. W tym czasie pisarz często wyjeżdżał do Rosji, gdzie cieszył się dużą popularnością.

W 1905 roku, po wybuchu rewolucji, przenieśli się z Jadwigą do Torunia, gdzie Przybyszewski poddał się kuracji odwykowej (był alkoholikiem). Problem alkoholowy nękał go jednak z przerwami już do końca życia.

Dopiero w Toruniu udało przeprowadzić się rozwód Jadwigi i Jana Kasprowiczów - Przybyszewski poślubił Jadwigę 11 kwietnia 1905 roku w Inowrocławiu (ślub cywilny w zaborze pruskim mógł odbyć się bez uprzedniego unieważnienia ślubu kościelnego).

W 1906r. małżonkowie wyjechali do Monachium - pieniądze na podróż zdobyli dzięki sprzedaży rękopisu Ślubów. Życie w Niemczech było w zależności od stanu finansów mniej lub bardziej udane. . Jadwoga [pkęła swoją pomyłkę i postanowiła pzymusić Przybysza do systematycznej pracy, ale jego talent, rozwijany w oparach dymu, gasł przy biurku. SP zmienił się w beletrystę, autroa romansów (Synowie ziemi 1904 Dzień sądu 1909, Zmierzch, Mocny czł, Wyzwolenie, Dzieci nęzy, Święty gaj 1913, Adam Drzazga) w których jaskrawie eksploatował swoje perypetie życiowe. W czasie wojny spadło zapotrzebowanie na literaturę - niewiele dzieł Przybyszewskiego drukowano, z czym wiązał się brak dochodów. Aby zdobyć fundusze na przeżycie, zaprzedał swój talent pisząc agitacyjne broszury wojenne. Był też "na odległość" współredaktorem pisma Zdrój, ukazującego się w Wielkopolsce. Na krótki czas zamieszkał w Czechach, powrócił jednak do Polski w 1919 roku.

W Poznaniu bez powodzenia ubiegał się o stanowisko kierownika literackiego teatru - pamiętano mu niepochlebny epizod z broszurami politycznymi. Zatrudnił się na poczcie jako tłumacz niemieckich dokumentów. W 1920 r. podobną funkcję pełnił w Gdańsku, w dyrekcji polskich kolei. Do 1924 r. pozostał w Gdańsku, gdzie prowadził polską bibliotekę, przyczynił się również do utworzenia polskiego gimnazjum w tym zgermanizowanym mieście.

Próbował osiąść w Toruniu, Zakopanem, Bydgoszczy - wszędzie bez skutku. Wreszcie z Warszawy otrzymał propozycję pracy w kancelarii cywilnej prezydenta RP. W listopadzie 1924 r. zamieszkał na Zamku Królewskim.

Twórczość Przybyszewskiego nie budziła w owym czasie aprobaty - dorabiał odczytami o literaturze (zwł. na temat twórczości Kasprowicza), z którymi jeździł po Polsce. - wg Hutnikiewicza chciał odkupić swoją winę i dlatego wprowadza nową 3 wieszczów: Jan Koch, Mick i Kaspr

W 1927 r. powrócił na ojczyste Kujawy, osiadając na zaproszenie Józefa Znanieckiego w dworku w Jarontach pod Inowrocławiem, w pobliżu miejsca swych narodzin. Zmarł tamże, a pochowany został na uprzednio upatrzonym sobie miejscu - przykościelnym cmentarzu w Górze.

W 1931 r. ze społecznych składek i dotacji władz wzniesiono mu tam nagrobek z jakże wymowną inskrypcją: Meteor Młodej Polski.

23

---