Młoda Polska - WYKŁAD 13 (04.06.2014)
KRYTYKA:
Specyfiką epoki jest to, że translatorstwo jest przejawem artystycznej aktywności., twórczości artystycznej. Tak samo jak krytyka literacka (Brzozowski Stanisław – pojmował ją jako rodzaj konfrontacji z kulturą i budował z tego nowe jakości Legenda Młodej Polski – Głowiński: tekst zbudowany na zasadzie i wg logiki partaksty – jedno, wielkie skomplikowane zdanie złożone z mnóstwem dygresji i odniesień; Miriam – bardziej jak popularyzator; Karol Irzykowski – krytyk literacki,, teatralny, Czyn i słowo. -> TRÓJCA NAJWAŻNIEJSZA. Ignacy Matuszewski (pisał o Słowackim, o wzniosłości u niego), Antoni Potocki (autor polskiej literatury współczesnej – po 1900r. I synteza literatury MP)’ Wilhelm Feldman (autor syntez, krytyk, wydawał pismo Krytyka), Ostapf Ortwin (lwowski krytyk, pomagał Irzykowskiemu w wydaniu Pałuby), Artur Górski (opublikował rzecz o Adamie Mickiewiczu); Tadeusz Dąbrowski (lwowski krytyk); raczej działacze społeczni, ukierunkowani na politykę -> Ludwik Krzyzwicki, Wacław Nałkowski, Edward Abramowski, Jan Ludwik Popławski, Kazimierz Kelles-Krauz, Julian Marchlewski.
Istotne dla krytyki literackiej: Ekspresja i empatia Głowińskiego – dwa bieguny krytyki bo
dzieło lit. Jest związane nierozerwalnie z osobą autora (wg MP) (pisze się raczej to, co czuje autor, nie to, co dzieje się w utworze, dusza, przeżywanie) ponieważ istotą twórczości jest wyrażanie siebie, swojej duchowości -> EKSPRESJA, język ma ekspresyjną rolę, którą stawia się wyżej od roli poznawczej – im większy bełkot tym lepiej (jak u Przybyszewskiego) o artyzmie słowa decyduje jego potencjał emocjonalny. Metafora schodzenia do głębi – wchodzenie w głąb duszy artysty – to najważniejszy cel krytyka lit./czytelnika – sprostanie dziełu jako ekspresji, krytyk traktuje dzieło jako utwór niezamknięty – ekspresja dokonuje się ciągle.
EMPATIA – artysta zawiera w danym dziele emocje, przeżycia swojej duży, krytyk krytykuje, odczytuje tenn potencjał emocji i waloryzuje go wtedy, gdy w krytyku dokonują się podobne emocje. Konsekwencje: krytyk wczuwa się za bardzo w utwór, więc pisząc tekst krytyczny interpretuje własnymi myślami, posługuje się językiem autora, przejmuje jego aparat pojęciowy.
Co cechuje MP jako część Modernizmu – ukierunkowanie polityki w świat kultury, epoka zbrojnego pokoju, epoka niby pokoju, ale tworzyło się mnóstwo partii, za pomocą sympatii politycznej można tłumaczyć dziwne zachowania Żeromskiego – np. gdy nagle zaczął krytykować Wyspiańskiego np. za rozdrapywanie narodowych ran.
LATA 14-18 -> WYBUCH I WOJNY ŚWIATOWEJ -> 1914 Austio-Węgry wypowiadają wojnę Serbii, co zapoczątkowało kolejne wypowiedzenia. Trójprzymierze – Anglia, Francja, Rosja – Polacy mięli ogromny sentyment do Francji a tu ona z Rosją (zaborcą) – Polacy są w niejasnej sytuacji, II trójprzymierze – Niemcy, Austrowęgry i Włochy – te koalicje zaczynają się przeciwstawiać same sobie, dochodzi do niepokojoe na Bałkanach, gdzie o wpływy zaczyna walczyć Serbia. Ginie następca tronu autrackiego – książę Ferdynant z ramienia jakiegoś Serba – nacjonalistę i terrorystę.
Kilka dni po wypowiedzeniu wojnę przez autriowęgry Niemcy wypowiadają wojnę Rosji.
Niektóre podręczniki zamykają MP do r.14.
Z doświadczenia wojny, rodzi się nurt pacyfistyczny, absurd doświadczeń wojennych, walk bratobójczych – I wojna to wybór interesów ekonomicznych, walki w opływy w koloniach.
3 orientacje polityczne – proniemiecką, prorosyjską, proaustriacka – 2 najważniejsze – austriacka i rosyjska – Miciński, Reymont – ros. Na Niemca – opowiadanie trydejskkie, zapowieść wojny bratobójczej, austriacka – Stróg, Tetmajer; wyznawali powściągliwość: Irzykowski, Berent, Nałkowska .
PO 1915 r. front się przesuwa dochodzi do linii Wisły, ros. Odchodzą z królestwa kongresowanego, warszawa ewakuowana w głąb Rosji – na emigracji na wschód udaje się Miciński, Staff. W Niemczech walczono z każdą kultrą, która nie jest niemiecka.
II FAZA WOJNY – nastroje pogarszają się, wyrazem tego jest twórczość legionowa, któ®a powstaje w ramach tzw. II brygady Karpackiej.
1917 0 do wojny przystępują Stany Zjednoczone i okazuje się, że nie ma znaczenia orientacja polityczna, ważne, że USA przystępuje do walki. Dochdzi do konfliktu między Piłsudzkim a dowódcą legionów autrowęgrów, legiony zostają aresztowane.
Ponad tymi ruchami pojawiają się utwory próbujące oddać panoramę przemian Chimera – Andrzeja Struga – Zofia Nałkowska Hrabia Emil trylogia Żeromskiego – Walka z szatanem – powieści łączy próba oddania panoramy przemian od czasów przedwojennych do 1918r. traktje się wybuch wojny i udział w walce zbrojnej jako bodziec do przezwyciężenia dekadentyzmu, pesymizmu, ozdrawiają duchowo. Powieści dokonują zamknięcia artystycznej biografii MP.