Młoda Polska - WYKŁAD 07 (09.04.2014)
C.d. prądów artystycznych – 4 terminy ważne (groteska, ekspresjonizm, impresjonizm, symbolizm), m.in. także: parnasizm. Za pomocą tych najważniejszych mówi się o światopoglądzie epoki. Ekspresjonizm nie tylko kategoria estetyczna, ale przede wszystkim ważna jako świadomość tej epoki. Wyznaczniki świadomości/postaw wobec świata. Prądy mogą się mieszać – elementy 3 poetyk związanych z trzema nurtami.
Ekspresjonizm – ujawnia się na terenie sztuki, początki lata 90-te (Requiem Eternam – przykład ekspresjonizmu).
Cezary Jelenta – w 97r. opublikował Intensywizm – artykuł znamienny dla ekspresjonizmu, mówi, że sztuka musi oddać dynamikę wnętrza a jednocześnie być syntetyczna.
1903/04 Ignacy Matuszewski – krytyk który pisze wstep do 6t. wydania dzieł Słowackiego – Wzniosłość u Słowackiego (1904) rozróżnia pojęcie piękna od pojęcia wzniosłości, które oznacza dyspozycje literatury, która wzbudza uczucia intensywne, ostre, drażniące i pobudzające. Wzniosłość przełamuje konwencje, łamie przyzwyczajenia odbiorcy. I symptomy wzniosłości w koncepcji utworów np. Przybyszewskiego.
I refleksja l.90-tych, na temat ekspresjonizmu nie nazywała go wprost. Pojęcia wzniosłości i intensywizmu. Ekspresjonizm to konflikt między poglądami różnych badaczy. Spory wynikały z samoświadomości estetycznej prądu, która ujawnia się dopiero przy końcu epoki. I teksty w latach wojny światowej, ukazują się artykuły Przebyszewskiego Powrotna Fala. Na około ekspresjonizmu. Drugi: Ekspersjonizm, Słowacki i Genezis z Ducha. Ukazały się w piśmie Zdrój, wydawanym w Poznaniu. Ukazują się w 18’. Słowacki jest patronem ekspresjonizmu pisarzy Młodej Polski, Requiem Eternam było zaprzeczeniem Króla Ducha, odwrócenie poetyki Słowackiego przez Przybyszewskiego. Słowacki jako zbiór inspiracji.
Przybyszewski na łamach Zdroju wypowiada się, że Polska to ekspresjonizm. Pismo miało syntetyzować wszystkie osiągnięcia Młodej Polski.
Ekspresjonisyczne utwoy: Przybyszewski, Kasprowicz (hymny), powieści Wacława Werenta np. Żywe kamienie, Tadeusz Miciński – tomik W mroku gwiazd – cała jego twórczość przesiąknięta jest estetyką ekspresjonistyczną, W mrokach złotego pałacu – dramat oparty na historii I chrześcijaństwa, Kniaź Papomkin – dramat oparty na wydarzeniach buntu marynarzy w czasie rewolucji 1905r. Maria Komornicka Biesy.
Przepływ wrażeń przez ja kontemplujące krajobraz, odbieranych z wrażeń zewnętrznych – impresjonizm, symbolizm – stan wewnętrzny człowieka czyniący jego duszę częścią absolutu, ekspresjonizm – żywioły głębin zaczajone poza granicami świadomości, których nie można poznać poprzez omówienie, opis
Ekspresjonista = zapisywacz żywiołów w służbie demona głębin – tzn. próbuje oddać chaos wewnętrznych sprzeczności targających człowiekiem żywiołów.
Bełgot najlepszy sposób oddania chaosu podświadomości.
Wyznaczniki stylistyczne ekspresjonizmu:
Chaos niekontrolowanych przez porządkująca świadomość zjawisk rozbija tok mówienia i ram konstrukcyjnych wypowiedzi;
Rozbicie wszystkich szablonów, schematów;
Dysonans;
Kontrast;
Hiperbolizacja;
Deformacje;
Zachwianie proporcji;
Dokonuje się to na wszystkich poziomach tekstu: stylistycznym (Requiem eter nam – porwany tok zdań, wykrzykniki, przerywniki), kompozycyjnym (requiem,… rozbicie spójności, perspektywa Chuci a nie pojedynczego bohatera) rozbiciu kompozycyjnego sprzyja kontrast (Przykład w Hymnach – kontrast między ich I a II częścią, od tradycji chrześcijańskiej do próby pogodzenia się z tradycją i Bogiem);
Bohaterem Hymnów jest Adam – ucieleśnienie grzechów ludzkości – pojedynczy bohater będący ucieleśnieniem/przedstawicielem zbiorowości.
Manifestacja walk dobra ze złem. Świat to arena walki dobra ze złem; dobro = duch, zło = materia. Doznania zmysłowe przeciwstawiane duchowym.
Blisko od ekspresjonizmu do katastrofizmu.
Nacechowanie etyczne.
Pierwsze zwiastuny ekspresjonizmu pojawiają się w l. 90 fasa proekspresjonizmu, faza właściwa ujawnia się po 1905r. (kluczowy dramat Kniaź na…), a faza … po 1918.
1905 ruchy uliczne, niepokoje społeczne, manifestacje tworzyły napiętą etycznie wizję świata zmagania się dobra ze złem.
Po 905r. pojawia się też groteska, która wyrasta ze wszelkiego rodzaju deformacji. Młodopolska groteska jest groteską lingwistyczną – ujawnia się na poziomie języka, stylistyki i kompozycji, operuje deformacją, dziwacznością, naruszaniem wszelkich norm estetycznych literackiego mówienia, narracja satyryczno-pamfetowa, gra słów, kalambury, parodia słownictwa, stylu, zwrotów językowych epoki, past iż, trawestcje, deformacja semantyczna, brzmieniowa i składniowa, mieszanie stylów mówienia (np. realistycznego i symbolistycznego). W grotesce one są warością samą w sobie, nie tak jak w ekspresjonizm, którego bełkotliwość próbuje uwidocznić wewnętrzny chaos. Groteska to kult brzydoty, która pozwala odczuć dziwność świata poprzez samą formę, język, dziwność sztuki. Jaworski Historia maniaków – (teksty likwidacyjne) zbiór opowiadań pełnych absurdu, odczucie dziwności świata poprzez absurd. Rzeczywistość łączy się z nierzeczywistością.
Przedstawiciele groteski: Felicjan Faleński Meandry, Jan Lemański, Adolf Nowaczyński Meandry, Andrzej Stróg (Tadeusz Dołecki) Zakopanoptikon – kronika 40 dni deszczowych w Zakopanym.
Groteska lingwistyczna wpisywała się w teksty likwidacyjne.