Temat nr 1.

ROLA NAUKI O BEZPIECZEŃSTWIE PRACY W ŻYCIU GOSPODARCZYM KRAJU

• pojęcia podstawowe,

• historia profilaktyki wypadkowej i chorobowej,

• narodziny prawa o bezpieczeństwie pracy i państwowym nadzorze nad warunkami pracy,

• motywacja wewnętrzna do tworzenia bezpiecznych warunków pracy,

• wypadkowość jako miernik kultury bezpieczeństwa pracy,

• bezpieczeństwo pracy jako element i cel zarządzania,

• źródła inspiracji do tworzenia bezpiecznych warunków pracy

POJĘCIA PODSTAWOWE

1. Bezpieczeństwo i higiena pracy (bhp) to dwa różne pojęcia:

• Bezpieczeństwo pracy - to zespół warunków technicznych, organizacyjnych i finansowych, które powinny być zachowane w zakładzie pracy, aby pracownicy mogli wykonywać swoje zadania bezpiecznie i bez szkody dla zdrowia.

• Higiena pracy - to nauka zajmująca się badaniem wpływu czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy na organizm pracownika. Obejmuje ona wszelkie działania techniczne, organizacyjne i ekonomiczne służące zapobieganiu chorobom zawodowym.

Wypadek - to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć.

Wypadek przy pracy to działanie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć i mające związek z wykonywaną pracą.

Uraz - słowo często używane zamiennie ze słowem wypadek. Oznacza ono jednak tylko część składową wypadku, tzn. doznanie szkody przez poszkodowanego. Według art. 2 ustawy z dnia 30 października 2002r. (tzw. ustawa wypadkowa) - „uraz, to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego”

Choroba zawodowa - to choroba, której uległ pracownik na skutek wykonywania pracy w niekorzystnym dla zdrowia środowisku. Choroba ta musi być ujęta w wykazie chorób zawodowych.

Ryzyko - to określenie charakterystyczne dla osób podejmujących określone decyzje i/lub działania.

Niebezpieczeństwo - to odejście od przyjętej normy i stworzenie niebezpiecznej sytuacji, w wyniku czego może powstać szkoda.

Zagrożenie - to sytuacja niebezpieczna, w której występuje obiekt mogący doznać szkody w efekcie uaktywnienia się niebezpieczeństwa.

Niebezpieczne zdarzenie - to uaktywnione zagrożenie skierowane na obiekt, w efekcie czego powstała szkoda lub strata. Wyjątkowo może nie być szkody lub straty - tzw. niemalwypadek. Strata dotyczy strat materialnych , szkoda lub krzywda dotyczą człowieka.

Profilaktyka - to słowo pochodzenia greckiego. Określa ono wszelkie działania, których celem jest zapobieganie niekorzystnym zjawiskom, w tym wypadkom i chorobom zawodowym.

HISTORIA PROFILAKTYKI WYPADKOWEJ I CHOROBOWEJ

• Ludzie cenią sobie życie i zdrowie - to kod genetyczny,

• Przekazywanie nauki o bezpiecznym zachowaniu w podejmowanych działaniach:

• polowanie

• żeglowanie (wyprawy)

• wojny

• wierzenia i mity

• rytuał podczas przygotowywania wyprawy,

• rytuał podczas budowy statku, wyrobu broni, zbroi, itp.,

• zachowanie przed wyprawą i w czasie wyprawy (wstrzemięźliwość, amulet, zdrada żony),

• przejście od magii do profilaktyki wypadkowej to zdobywanie wiedzy i zmiana świadomości człowieka.

Człowiek musiał najpierw poznać otaczającą go przyrodę, oraz zrozumieć, że wypadki nie są skutkiem fatalistycznej siły wyższej ale konsekwencją jego własnych błędów, możliwych zarówno do przewidzenia, jak i do uniknięcia.

NARODZINY PRAWA O BEZPIECZEŃSTWIE PRACY I PAŃSTWOWYM NADZORZE NAD WARUNKAMI PRACY

• 1550r. Georgius Agricola w dziele „O metalach” podnosi po raz pierwszy problem bezpieczeństwa pracy w górnictwie

Cytat: „... górnictwo jest zawodem niebezpiecznym. Górnicy są czasem zabijani przez szkodliwe powietrze, którym oddychają, czasami ich płuca butwieją, czasami giną miażdżeni masami skał, czasami spadając z drabin do szybu łamią sobie ręce, nogi lub szyje. Zdarzenia te są przerażającej ciężkości. Należy rozważyć, czy metale mają być nadal wydobywane, jeżeli takie zdarzenia będą częste lub jeśli górnicy nie będą mogli się przed nimi obronić.”

• Rewolucja przemysłowa, wynalazek maszyny parowej, parowozu, energii elektrycznej - dalszy wzrost zagrożenia,

• Anglia - praca kobiet i dzieci w przemyśle włókienniczym.

Parlament uchwalił w roku 1802 ustawę „O zdrowiu uczniów”.

Określił godziny pracy, temperaturę pomieszczeń, wilgotność, oświetlenie.

• Ustawa nie poprawiła stanu bezpieczeństwa pracy,

• Kolejne ustawy ulepszone również nie poprawiły bezpieczeństwa pracy,

• Nadzór państwowy

• w 1833r. W Anglii,

• w 1867r. W Ameryce,

• w 1874r. We Francji

nad przestrzeganiem zapisów ustaw.

MOTYWACJA WEWNĘTRZNA DO TWORZENIA BEZPIECZNYCH WARUNKÓW PRACY

• impuls i motywacja do działania muszą pochodzić od wewnątrz, czyli od zakładu pracy

• w 1892 roku w zakładach Iolieto w Illinois Steel Company utworzono pierwszy na świecie dział BHP.

• cel - dokonanie przeglądu zabezpieczeń wałów oraz pasów transmisyjnych,

• efekt - po uzupełnieniu braków i wprowadzeniu nowych zabezpieczeń zmniejszono ilość wypadków o połowę

• w latach 1912-18 wprowadzono w hutnictwie statystykę wypadków (możliwość badania przyczyn wypadków i ustalania kierunków profilaktyki)

• ewolucja poglądów na temat przyczyn wypadków

• od „vis maior” do

• udziału człowieka

• model wypadku - jako następstwo błędów popełnianych z powodu braku: motywacji, wiedzy, doświadczenia, cech osobowości, złego stanu zdrowia, stresu (Feggetter 1982, Rasmussen 1982, Wagenaar i Groeneweg 1987)

• liniowy (Heinrich 1936) oraz wieloliniowy (Benner 1975) przebieg wypadków

• profilaktyka ukierunkowana została na:

• identyfikację zagrożeń i ich redukowanie (zakłady pracy same inicjują wypadki),

• zapewnienie technicznych standardów bezpieczeństwa,

• usprawnienie działania ludzi poprzez dobór zawodowy, szkolenie, motywowanie,

• eliminowanie stresorów ze środowiska pracy i zadań.

WYPADKOWOŚĆ JAKO MIERNIK KULTURY BEZPIECZEŃSTWA PRACY

• zakład pracy jest układem złożonym z ludzi, wyposażenia i środowiska pracy. Wszystkie elementy tego układu mają wpływ na bezpieczeństwo pracy:

• ludzie - ich wiedza, uznawane wartości, prawo, postawa wobec ryzyka

• zachowania formalne (zgodne z prawem)

• zachowania nieformalne(subkultura bezpieczeństwa pracy)

• wyposażenie techniczne

• zgodne z przepisami

• niezgodne (maszyny nie spełniające standardów bezpieczeństwa, niedostateczne środki ochrony zbiorowej lub indywidualnej itp.)

• środowisko pracy to w szczególności:

• zagrożenia występujące w środowisku pracy (zapylenie, hałas, temperatura, itp.),

• atmosfera pracy - stosunki międzyludzkie, napięcia, stresy.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY JAKO ELEMENT I CEL ZARZĄDZANIA

• zarządzanie bezpieczeństwem pracy - to efekt ewolucji profilaktyki wypadkowej i chorobowej - wzięto z niej to co najlepsze,

• zarządzanie bezpieczeństwem pracy jest działalnością praktyczną, w której wykorzystuje się wiedzę wielu nauk (organizacja, psychologia, socjologia, ekonomia, prawo, itp.)

• celem zarządzania bezpieczeństwem pracy jest obniżenie poziomu wypadkowości. Wypadkowość - ilość wypadków odniesiona do czasu, wielkości produkcji, liczby zatrudnionych.

Hasło (cel): zero wypadków w ciągu miesiąca, roku, itp.

• wypadkowość zależy od częstotliwości podejmowania przez pracowników niebezpiecznych zachowań. To zaś zależy m. in. od:

• cech osobowych pracowników,

• kwalifikacji i doświadczenia,

• obowiązujących w zakładzie wzorców zachowania,

• postawy kierownictwa zakładu wobec ryzyka,

• kultury bezpieczeństwa pracy w zakładzie.

INSPIRACJE DO TWORZENIA BEZPIECZNYCH WARUNKÓW

• Ludzie chcą świadomie podejmować decyzje, w tym również w zakresie bezpieczeństwa pracy.

• Źródła inspiracji działań profilaktycznych w zakresie bezpieczeństwa pracy wynikają m.in.:

• z obowiązującego prawa (tworzenie bezpiecznych warunków pracy jest obowiązkiem prawnym nałożonym na państwo, pracodawców, dozór i robotników),

• z obowiązku moralnego (nie wolno przyczyniać się do utraty zdrowia lub życia - V przykazanie),

• z korzyści ekonomicznych (mniejsza ilość i ciężar wypadków to mniejsze koszty)

Bezpieczeństwo pracy jako obowiązek prawny

• Porządek prawny w Polsce nakłada obowiązek dbałości o życie i zdrowie obywateli

• O bezpieczeństwie w pracy traktuje ustawa - Kodeks pracy oraz inne ustawy i rozporządzenia wydane na podstawie Kodeksu pracy.

• Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa jest realizowany poprzez:

• regulacje prawne

• system ubezpieczeń,

• stymulację rozwoju wiedzy i edukacji z zakresu bezpieczeństwa pracy,

• organizowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy w zakładach pracy,

• prowadzenie statystyki wypadków i chorób zawodowych

Schemat organizacji bezpiecznych warunków pracy w Polsce

BEZPIECZEŃSTWO JAKO NORMA MORALNA

• zawodowe normy higieniczne ustawione są tak, aby pracownik przepracował 40 lat codziennie przez 8 godzin i przeszedł na emeryturę bez symptomów choroby zawodowej,

• nie spełnienie wymaganych warunków w środowisku pracy przyczynia się do powstania choroby zawodowej i skrócenia życia pracownika (np. zbyt długa ekspozycja na czynniki szkodliwe, brak ochrony zbiorowej lub indywidualnej)

• zatrudnienie w warunkach wysokiego ryzyka bez możliwości sprostania temu ryzyku przez pracownika (np. wyjątkowe umiejętności, wysoka sprawność fizyczna) jest narażeniem jego zdrowia lub życia na niebezpieczeństwo

• tolerowanie odstępstw od:

• obowiązujących przepisów,

• stosowania wymaganych na danym stanowisku ochron osobistych,

• nieskutecznych ochron zbiorowych.

• uogólniając - można stwierdzić, że zatrudnienie pracowników w warunkach odbiegających od określonych w przepisach lub normach, a także podejmowanie przez pracowników niedozwolonych i ryzykownych zachowań jest sprzeczne z odpowiedzialnością moralną (V przykazanie) człowieka. Nie jest w prawdzie bezpośrednim zabijaniem innych lub siebie, ale przyczynia się do śmierci pośrednio wskutek choroby zawodowej lub wypadku (przypadek opisany w księdze Samuela - rozdział 11, 12 o królu Dawidzie, Uriaszu Chetycie, Amonitach i Natanie)

SKUTKI EKONOMICZNE WYPADKÓW

• stworzenie i utrzymanie bezpiecznych warunków pracy oraz stałe stymulowanie pożądanych zachowań pracowników wymaga nakładów finansowych (szkolenia, ochrona, odzież, eliminowanie zagrożeń, itp.)

• wypadek lub choroba zawodowa są źródłem strat dla zakładu pracy,

• sprawnie działający system bezpieczeństwa pracy wymaga mniejszych nakładów niż koszty ponoszone wskutek wypadków i chorób zawodowych (Bird i Germain 1966, Freeland 1993)

• wypadki na cele bhp są opłacalne, jeśli są one lokowane racjonalnie, z uwzględnieniem potrzeb na podstawie szacunków ryzyka i projektu działań profilaktycznych

7

Parlament

Rząd

Nadzór i Kontrola

Statystyka Wypadków i Chorób Zawodowych

Nauka

Edukacja

Ubezpieczenia

Ratownictwo

Prawna regulacja BHP

Zakłady Pracy

---