Afiliacja - usynowienie - zachowanie polityczne, polegajce na nawizaniu i podtrzymywaniu pozytywnych kontaktów i wspópracy przez jednostki, grupy, organizacje z innymi grupami i organizacjami; zgoszenie akcesu, przystpienie do danej grupy politycznej. Nawizanie trwaej wspópracy midzy zbiorowymi podmiotami, majcy podobny, lub róny potencja polityczny, wspópraca ta ma na celu realizacj podobnych, bd identycznych zada politycznych, przy zachowani samodzielnoci i niezalenoci organizacyjno - programowej danych podmiotów.
Aktor polityczny - jednostka, lub grupa osób uczestniczcych w roli podmiotu w sytuacji politycznej. Jako jednostka aktor polityczny jest najczciej politykiem, grup osób moe tworzy elektorat, naród, rzd, dziaacze partyjni. Aktor polityczny scen polityczn widzi jako teatr, o przyszoci jego kariery decyduje recepcja spoeczna, std najistotniejsza jest dla niego prezencja w mediach.
Aktywno polityczna - zachowanie ludzkie, polegajce na formuowaniu i realizacji celów politycznych, zwizanych z rolami spenianymi przez jednostki, lub grupy w ramach systemu politycznego. Aktywno polityczna okrela stopie uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji, oraz poziom zaangaowania w ycie polityczne. Okrela si pi stopni aktywnoci politycznej: 1) znikome zainteresowanie jednostki, lub grupy yciem politycznym;
2) ograniczenie si do speniania podstawowych obowizków politycznych (np. uczestnictwo w wyborach); 3) czonkostwo w organizacjach o charakterze politycznym (partie, grupy interesu); 4)spoeczne penienie ról kierowniczych w organizacjach politycznych; 5) zawodowe uprawianie polityki .
Alienacja - postawa, zachowanie polityczne, polegajce na uniezalenieniu si jednostki, lub grupy od spoecznoci i rzeczywistoci politycznej, w której si ksztatoway, które sprzyjay kreacji i promocji politycznej. Jest to zanik wizi pomidzy czowiekiem, a tym co jest wytworem jego dziaania, lub wspódziaania. Gówn przyczyn wkraczania na drog alienacji jest niedowartociowanie, oraz denie do wikszego samostanowienia i samodzielnoci. Alienacja pojawia si te jako wyraz bezsilnoci jednostek i grup wobec przywódców, jako postawa nieufnoci politycznej.
Anomia polityczna - stan wiadomoci spoecznej, polegajcy na wzgldnym zaniku norm w spoeczestwie, lub grupie. 5 stopni anomii: 1) przekonanie o obojtnoci przywódców politycznych wobec jednostki; 2) przekonanie, e niewiele da si osign w spoeczestwie, którego funkcjonowanie nie jest oparte na stabilnych reguach; 3) przekonanie, e niemoliwe jest osignicie zaoonych celów yciowych; 4) poczucie bezsensu wasnych dziaa i egzystencji ; 5) przekonanie, e czowiek nie moe liczy na wsparcie ze strony najbliszego otoczenia spoecznego. Anomia wystpuje w okresach politycznych przesile (kryzysów, transformacji, rewolucji), gdy przebudowie systemu gospodarczego, spoecznego i politycznego nie towarzyszy przebudowa systemu wartoci, gdy dotychczasowe wzorce normatywne s nieadekwatne do obecnej sytuacji, a nowe wzorce jeszcze si nie uksztatoway, bd nie zostay zaadoptowane przez spoeczestwo. Cech anomii jest dominujce przekonanie o niemonoci przewidzenia rozwoju wypadków, a w zwizku z tym niemonoci czynienia planów na przyszo. Scena polityczna jest trwale dzielona na rzdzcych i rzdzonych .
Artykulacja interesów - 1) w szerszym ujciu - proces ujawnienia i denie do zaspokojenia potrzeb i interesów jednostek, zbiorowoci, oraz grup spoecznych, odzwierciedlajcy si w dziaaniach politycznych i pozapolitycznych, podejmowanych przez nie; 2) w ujciu wszym - proces zmierzajcy do poinformowania orodków wadzy o istniejcych potrzebach i interesach podmiotów spoecznych
Autorytet polityczny - Jest to klasa poj sucych do opisu wpywu jednej osoby i instytucji na inne osoby, czy instytucje, czyli do opisu stosunków spoecznych, w tym stosunków politycznych. Istot autorytetu jest oddziaywanie jednego podmiotu na drugi za pomoc pewnego wzorca w duszym czasie, czy procesie. Autorytety s wanym czynnikiem rozwoju duchowego jednostek, wanym czynnikiem wychowawczym, a w rezultacie wanym determinantem kultury zbiorowoci ludzkich, oraz pewnym rodzajem wadzy. Autorytet polityczny to autorytet który uznawany jest przez due grupy spoeczne, który oddziauje na decyzje w sprawach dotyczcych spoecznoci lokalnych, a take i przede wszystkim zbiorowoci regionalnych, narodowych i globalnych. róda autorytetu: -reprezentowany system wartoci politycznych; - znajomo polityki; - sposób powstania (oparty na sile, czy na dobrowolnoci); - zaplecze polityczne; - mity polityczne.
Bezpieczestwo - pojcie wieloznaczne, odnoszce si do: 1) braku zagroenia; 2) systemu instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych gwarancji likwidacji, lub minimalizacji zagroe; 3) jedna z istotniejszych wartoci egzystencjalnych, wica si z poczuciem stabilnoci, trwaoci korzystnego stanu rzeczy, odczuciem zagroenia, wraeniem pewnoci. W sferze stosunków politycznych wystpuje bezpieczestwo midzynarodowe i bezpieczestwo wewntrzne pastwa. Rodzaje bezpieczestwa: narodowe, regionalne, planetarne, zbiorowe, militarne, ekonomiczne, technologiczne, ekologiczne, ideologiczne.
Biurokracja - grupa profesjonalnych urzdników, zorganizowanych w formie hierarchicznej piramidy, którzy maj do wypenienia racjonalne funkcje w warunkach istnienia uniwersalnych i sformalizowanych zasad i procedur postpowania. W innym znaczeniu: nadmiar formalistyki w dziaalnoci urzdów, powodujcy dugotrwae i niekompetentne zaatwianie spraw przy jednoczesnym zaniedbaniu interesów jednostki i dobra ogóu. Typ idealnej biurokracji wedug M. Webera: 1) stao i powtarzalno czynnoci urzdowych zwizana z ich formalizacj; 2) zasada kompetencji i hierarchii; 3) zasada, i dziaalno urzdnika jest zajciem podstawowym, stanowicym ródo utrzymania, ale nie dostarczajcym adnych dodatkowych korzyci; 4) zasada prowadzenia dokumentacji caej dziaalnoci; 5) struktura administracji jest jednoznacznie wyznaczona przez cel dziaania. Biurokracja moe przeistoczy si w biurokratyzm, nastpuje to wówczas, gdy administracja izolowana jest od kontroli spoecznej, pojawia si nadmierny formalizm w przestrzeganiu prawa, oraz centralizm w hierarchicznym systemie podporzdkowania.
Bd polityczny - dziaanie, decyzja, lub zachowanie podmiotu polityki, prowadzce do nieoczekiwanego rezultatu, sprzecznego z jego wasnym interesem, interesem grupy, któr reprezentuje lub caego spoeczestwa. Bdy mog wynika z: 1) braku dostatecznej siy; 2) braku wiedzy i dowiadczenia; 3) nadmiernej rutyny i pewnoci siebie 4) niedostatecznego zaangaowania i wysiku; 5) niewaciwej oceny sytuacji. W zalenoci od rangi bdu, a zwaszcza tego, czy dotyczy on dziaa strategicznych, taktycznych, czy operacyjno-wykonawczych, róne mog by jego konsekwencje - od biecych kopotów a po zachwianie równowagi caego systemu politycznego .
Charyzma - pojcie rozumiane zwykle w sposób dwojaki: 1) jako atrybut, osobista cecha jednostki, niecodzienna waciwo danej osoby; 2) jako relacja midzy liderem, a jego zwolennikami, czyli wpyw jaki ten pierwszy ma na drugich. Przywódca charyzmatyczny jest zawsze radykaem, który rzuca wyzwanie ustalonemu porzdkowi. Panuje nad ludmi dziki cechom nieosigalnym dla innych i nie dajcym si pogodzi z prawami myli i dziaania rzdzcymi yciem codziennym. Fenomen charyzmy pojawia si zwykle tylko w pewnych okolicznociach historycznych: zaamania si dotychczasowego adu, silnie odczuwanej deprywacji, ostrych przesile cywilizacyjnych.
Cele polityczne - zaoenia zwizane z deniem do zdobywania i wykonywania wadzy politycznej, praktycznym przejawem wyboru celów i rodków ich realizacji jest decyzja polityczna. Cele polityczne s tworzone przez róne podmioty polityki, a zwaszcza przez organizacje polityczne, elity, grupy spoeczne i jednostki. Cele polityczne mona rozpatrywa, przyjmujc róne kryteria ich podziau, np. jako ogólne i konkretne, gówne i uboczne, proste i zoone, indywidualne i grupowe, strategiczne i taktyczne itp. Cele polityczne s przyczyn i motywem dziaa spoecznych, su konkretyzacji potrzeb i wartoci jednostek i grup odnoszcych si do zakresu polityki.
Cywilizacja - poziom rozwoju spoecznego w danym okresie historycznym, ze szczególnym uwzgldnieniem poziomu kultury materialnej, rodków i umiejtnoci wytwarzania dóbr, jak równie tworzenia instytucji spoecznych. Obecnie odrzucane jest stanowisko o cywilizacjach wyszych i niszych, lub te o zupenym braku cywilizacji w danym spoeczestwie na rzecz pogldów wiadczcych o jednoci rodzaju ludzkiego, wedug których wszystkie spoeczestwa osigaj ten sam poziom cywilizacyjny na okrelonym przez czas i warunki stadium rozwoju.
Decyzja polityczna - nielosowy wybór dziaania, lub zaniechania politycznego, dokonywany przez orodek polityczny w polu polityki. Do cech charakteryzujcych decyzje polityczne zaliczamy: decydenta, stopie poinformowania orodka decyzyjnego, nastawienie na osignicie od razu wicej ni jednego celu, wielowymiarowo (jeden cel mona osign rónymi sposobami), wieloetapowo urzeczywistnienia. Decyzje polityczne dzielimy na: strategiczne (perspektywiczne), taktyczne (biece) i operatywne (dorane). Decyzje mog by podejmowane w warunkach pewnoci, w warunkach niepewnoci, bd w warunkach ryzyka. Decyzje mog mie charakter ogólnospoeczny, partykularny, bd indywidualny. Mog by podejmowane na szczeblu midzynarodowym, narodowym lub lokalnym.
Decyzji politycznych typologia - schemat klasyfikacyjno - porównawczy decyzji politycznych.
podzia w ujciu podmiotowym: jednoosobowe, zbiorowe, grupowe;
podzia wg kryterium adresata: odnoszca si do caego spoeczestwa, odnoszca si do wielkich grup spoecznych, do maych grup spoecznych i do jednostek;
ze wzgldu na relacje midzy podmiotem a adresatem: wadcze, dyrektywne (partnerskie), subordynacyjne;
ze wzgldu na odniesienie decyzji do sytuacji, zjawiska lub faktu, bdcego jej przedmiotem: antycypujce, inicjujce, reaktywne;
wg kryterium czasowego: strategiczne, taktyczne, operacyjne;
wiedza podmiotu: decyzje podejmowane w warunkach pewnoci, niepewnoci, ryzyka;
wg kryterium racjonalnoci: racjonalne, nieracjonalne, aracjonalne;
decyzje i nie-decyzje (zaniechanie dziaania)
intrajednostkowe (np. decyzja o wstpieniu do partii), interjednostkowe (np. decyzja ministra o powoaniu swojego zastpcy), intragrupowe (np. decyzja klubu parlamentarnego o zmianie swojego kierownictwa), intergrupowe (np. decyzja o poczeniu dwóch partii politycznych);
Decyzyjna implementacja - proces wprowadzenia decyzji w ycie za pomoc okrelonych metod i rodków. Za gówny cel wykonywania decyzji uwaa si przeksztacenie rzeczywistoci istniejcej w rzeczywisto podan. W procesie implementacji decyzji mog jednak powstawa niepodane skutki, które mog spowodowa, e decyzja okae si bezskuteczna. Naley speni pi warunków, aby implementacja bya skuteczna:
konsekwencja dziaania kierownictwa politycznego;
umiejtno mobilizacji zasobów politycznych;
zdolno do neutralizacji dziaa przeciwnych danej decyzji;
pozyskiwanie dla realizacji decyzji poparcia znacznych grup spoecznych;
spoeczne poczucie identyfikacji z powzit decyzj;
Na spoeczne poczucie identyfikacji z podjt decyzj wpyw maj:
ksztatowanie w skali spoecznej umiejtnoci podejmowania decyzji;
rozwijanie mechanizmów uczestnictwa w podejmowaniu decyzji jako warunku koniecznego do spoecznego uznania przesanek tej decyzji;
upowszechnienie potrzeby kontroli zarówno prawomocnoci jak i poprawnoci decyzji;
wytworzenie przekonania o tym, e system polityczny jest w stanie zabezpieczy waciw dynamik modyfikacji systemu wartoci decydenta politycznego;
Decyzyjna teoria - teoria decyzji rozwijana jest w dwóch gównych nurtach - normatywnej i opisowej teorii decyzji. Normatywna teoria decyzji jest prezentowana jako teoria aksjomatyczna. Opisowa teoria decyzji zajmuje si studiowaniem faktycznych procesów decyzyjnych, jest wic teori empiryczn. Teoria normatywna pretenduje do formalizacji intuicyjnego pojcia racjonalnoci, przy wykorzystaniu wiadectw empirycznych, których dostarcza teoria opisowa. Celem teorii normatywnej nie jest opis tego, jak decydenci podejmuj decyzje, ale skonstruowanie racjonalnego modelu decydowania.
Decyzyjny proces - zespó powiza przyczynowo - skutkowych, wystpujcych wewntrz orodka decyzyjnego w zwizku z sytuacj decyzyjn, struktur orodka i celami decydentów. Proces decyzyjny przebiega równoczenie na czterech poziomach:
racjonalnym, kiedy orodek decyzyjny logicznie analizuje sytuacj decyzyjn, swoje cele i moliwoci;
emocjonalnym, gdy orodek decyzyjny równoczenie z procesami mylenia racjonalnego ulega wpywom osobowoci decydentów, ich emocjom, oraz stresowi i frustracji;
spoecznym, kiedy ksztat i tre decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich grup spoecznych dcych do zaspokojenia swoich potrzeb i realizacji interesów;
organizacyjnym, stanowicym otoczenie orodka podejmowania decyzji politycznych, który to poziom jest zwizany z podmiotowoci organizacji politycznych wielkich grup spoecznych, wystpujcych jako podmioty dziaa politycznych;
Schemat procesu decyzyjnego powinien wyglda nastpujco:
pojawienie si sygnau o niezaspokojonych potrzebach spoecznych;
dostrzeenie problemu przez orodek decyzyjny, co staje si bodcem do rozpoczcia dalszych dziaa majcych na celu podjcie konkretnej decyzji;
zbieranie informacji dotyczcych tego problemu oraz warunków i moliwych sposobów jego rozwizania;
selekcja informacji dokonywana przez poszczególne ogniwa, poredniczce pomidzy spoeczestwem, a orodkiem decyzyjnym;
przygotowanie alternatywnych wariantów decyzji;
konsultacja tych wariantów z zainteresowanymi grupami spoecznymi lub caym spoeczestwem;
podjcie decyzji (wybór jednego z moliwych dziaa);
realizacja decyzji
Demokracja - typ reimu politycznego zakadajcy moliwo partycypacji i kontestacji (uczestnictwa i opozycji politycznej). Termin ten wszed w uycie ju w V w. p.n.e. Demokracj okrelano wadz, na któr wpyw mia lud. Obecni demokracj rozumie si jako wadz, na któr wpyw moe mie wikszo osób uprawnionych. Demokratycznie (lub niedemokratycznie) sprawuje si wadz w okrelonej zbiorowoci, w szczególnym przypadku w zbiorowoci pastwowej. Do zasad demokracji naley: wolno organizowania si, wolno tworzenia ugrupowa politycznych, istnienie opinii publicznej, wolno sowa i druku, stowarzyszania si, zgromadze, petycji i manifestacji, niezawise sdownictwo, zasada alternacji politycznej (wybory), moliwo odwoywania rzdzcych itd. System polityczny jest systemem demokratycznym o tyle, o ile gówne gremia podejmujce decyzje powoywane s w wyniku okresowo odbywajcych si wyborów, z wolnym dostpem kandydatów, ca za dorosa ludno ma prawo gosu. Wród uwarunkowa wpywajcych na rozwój demokracji wymienia si: struktur spoeczn (silna klasa rednia jest czynnikiem stymulujcym demokracj), poziom rozwoju ekonomicznego (wikszo pastw demokratycznych charakteryzuje si wysokim PNB), czynniki kulturowe, czynniki religijne, czynnik zewntrzny (dyfuzja demokratycznych wzorów z zagranicy).
Demokracja bezporednia - typ demokracji w której naród bezporednio podejmuje decyzje polityczne. Demokracja bezporednia polega zatem na tym, e wane decyzje podejmowane s nie przez reprezentantów narodu, ani tym bardziej urzdników, lecz przez samych obywateli. Funkcjonuje wspóczenie kilka instytucji demokracji bezporedniej. S to: referenda, sprzeciw ludowy (weto ludowe), inicjatywa ludowa, zebranie mieszkaców.
Doktryna polityczna - zespó pogldów, twierdze, przekona, z okrelonej dziedziny: filozofii, teologii, polityki itp., z reguy odnoszcych si do rónych aspektów ycia spoecznego. Doktryna polityczna w wskim znaczeniu obejmuje wyodrbniony w czasie i przestrzeni zakres problemów i zjawisk okrelonej ideologii, lub koncepcji okrelonego autora w danej dziedzinie. W szerokim znaczeniu doktryna polityczna wystpuje jako synonim ideologii (np. doktryna konserwatywna, liberalna, socjaldemokratyczna). Z reguy doktryna polityczna jest konkretyzacj ideologii. Stanowi uporzdkowany zbiór pogldów na organizacj polityczn spoeczestwa, problemy wadzy itp. Na gruncie jednej ideologii moe si jednak wyksztaci wiele doktryn politycznych. Jedna doktryna moe te nawizywa do kilku ideologii. Doktryny od XIX wieku charakteryzuje si jako prawicowe, centrowe i lewicowe.
Doradca polityczny - osoba zaufana, dobierana sporód grona praktyków i naukowców, bliskich pogldom i linii politycznej danego polityka. Doradcy musz posiada umiejtno sprawnego operowania sw wiedz i dowiadczeniem tak, aby formuowa swe opinie i wnioski w sposób, który bdzie moliwy do przyjcia przez polityka. J.D. Riviera wskaza na cztery przypadki znieksztacenia roli doradcy:
gdy doradcami zostaj ludzie podzielajcy pogldy szefa, i gdy wahaj si sformuowa i „poda” pogld odmienny;
gdy doradca jest jednoczenie szefem jakiego urzdu, co niechybnie wywouje konflikt ról, jakie on peni;
gdy rozstrzygnicie doradcy odbywa si na korzy racji partykularnych;
gdy doradca pragnie budowa wasn pozycj, bd si;
W razie zajcia jednej (lub kilku, albo wszystkich na raz) z powyszych dewiacji roli doradcy, zwiksza si bardzo prawdopodobiestwo podjcia przez decydenta decyzji zdecydowanie nietrafnej i niezoptymalizowanej, czyli popenienia bdu politycznego.
Dziaanie polityczne - podejmowanie i realizacja decyzji politycznych, poprzez zorganizowane podmioty, których wynikiem jest powstawanie faktów politycznych i ksztatowanie si okrelonych procesów politycznych.
Cechy dziaania politycznego:
ma charakter celowy;
podejmuje si je w celu wywoania okrelonych skutków politycznych (np. dymisja);
jest zazwyczaj podejmowane w interesie wielkich grup spoecznych;
duy stopie instytucjonalizacji, ze wzgldu na udzia aparatu pastwowego, partyjnego, oraz organizacji spoecznych;
cechuje je zwykle wysoki poziom zorganizowania uczestniczcych w nich grup spoecznych;
posiada charakter konfliktowy;
jest na ogó dziaaniem zbiorowym
Dziaania polityczne mog przybiera form bezporedni, bd poredni. Dziaania polityczne mona sklasyfikowa na podstawie:
stopnia zoonoci;
rodzaju podmiotów, podejmujcych dziaanie;
liczby podmiotów, uczestniczcych w dziaaniu, oraz zalenoci pomidzy nimi;
stopnia instytucjonalizacji;
zakresu swobody podmiotu wykonujcego dziaanie;
stopnia przymusowoci dziaa;
Ekspert polityczny - osoba, której kompetencje uznaje jej rodowisko zawodowe. Ekspert nie jest osob kreowan, poniewa mona jedynie powoa, czy te zamówi ekspertyz, co bdzie oficjalnym potwierdzeniem opinii ustalonej w jego rodowisku zawodowym. Ekspert zatem jest to czynnik, który ma si przyczyni do zapewnienia wszechstronnej, rzetelnej informacji, do jej wzbogacenia najnowszymi osigniciami wiedzy fachowej. Istotne jest zapewnienie ekspertowi swobody formuowania i wyraania pogldów. Jeli ekspert, poza godziwym wynagrodzeniem, bdzie oczekiwa dodatkowych korzyci, to jego opinie bd tendencyjne, dopasowane do ycze orodka powoujcego.
Elita polityczna - grupa ludzi, wyodrbniona na podstawie kryterium udziau w procesie podejmowania decyzji pastwowych. Istniej trzy metody wyodrbniania elity politycznej:
metoda pozycyjna - elit polityczn tworz osoby zajmujce strategiczne pozycje w pastwie;
metoda reputacyjna - elit polityczn tworz osoby, które w mniemaniu opinii publicznej maj istotny wpyw na decyzje pastwowe;
metoda decyzyjna - elit polityczn tworz osoby faktycznie podejmujce decyzje, bd majce na nie istotny wpyw;
Wedug teorii elit G. Mosca i V. Pareto kade spoeczestwo dziali si na wikszo rzdzon i mniejszo rzdzc, struktur poredniczc midzy elit, a masami jest subelita (urzdnicy pastwowi, intelektualici, naukowcy), elita sprawuje wadz posugujc si formu polityczn, która jest uzasadnieniem uprzywilejowanej pozycji elity, a kada elita zostaje po pewnym czasie zastpiona przez inn elit.
Ewolucja polityczna - wszelki rozwój polityczny sucy przechodzeniu do stanu bardziej zoonego lub pod pewnym wzgldem doskonalszego. Ewolucja, bdc przeciwiestwem rewolucji zakada unikanie w trakcie przeobrae politycznych zachowa gwatownych, wicych si z moliwoci uycia przemocy. Ewolucja polityczna wymaga wczeniejszych dziaa politycznych (np. zmian legislacyjnych), dajcych podstaw do ich waciwego przeprowadzenia. Ewolucja polityczna obejmuje takie przypadki transformacji polityczno - ustrojowej, które s dokonywane bez naruszenia ram instytucjonalnych funkcjonujcego ustroju politycznego, lub spoecznego. Ewolucja moe przebiega w sposób zaplanowany, bd mimo woli podmiotów polityki.
Fakt polityczny - przejaw procesów politycznych, zwizany z walk o zdobycie wadzy pastwowej, stanowicy cz ycia spoecznego i wystpujcy wszdzie tam, gdzie mamy do czynienia z organizacj spoeczestwa i sprawowaniem wadzy oraz zorganizowaniem i sterowaniem procesami spoecznymi .
Gra polityczna - 1) w odniesieniu do teorii gier jako metody analizowania polityki;
2) jako gry symulacyjne suce do ksztacenia polityków i analityków polityki, pozostajc w cisym zwizku z teori gier; 3) jako raczej publicystyczne okrelenie biecego ukadu si i dynamiki sceny politycznej; 4) pojcie uywane w kontekcie socjotechniki, rozumianej jako gra polityczna rzdzcych i spoeczestwa;
Interes polityczny - jedna z form interesów spoecznych, wyraajca konieczno zbiorowego wspódziaania w celu opanowania obiektywnych warunków istnienia i rozwoju w zakresie danej potrzeby politycznej. Interes polityczny mona rozpatrywa w dwóch paszczyznach:
jako interes polityczny sensu stricto, wyraajcy denie podmiotów spoecznych do udziau w sprawowaniu wadzy za porednictwem pastwa, systemu partii politycznych i organizacji spoecznych;
interes polityczny sensu largo, wyraajcy denie duych grup spoecznych do realizacji swoich interesów, przy udziale wadzy politycznej;
Wedug kryterium podmiotu: interesy ogólnospoeczne, narodowociowe i etniczne, jednostkowe. Wedug kryterium przedmiotu moemy wyróni interesy: ekonomiczne, ideologiczne, spoeczne, kulturalne, itp.
Klasa polityczna - grupa spoeczna skadajca si z ludzi, których dziaania maj charakter polityczny, tj. odnosz si do interesów rónych grup spoecznych. Na klas polityczn skadaj si zarówno czonkowie elity wadzy, jak te opozycji, jednostki wnoszce do systemu kwestie polityczne oraz reprezentanci interesów rónych si skadajcych si na spoeczestwo obywatelskie, a take przedstawiciele wyszych szczebli administracji pastwowej, oraz aparaty partyjne. Wedug penionych funkcji klas polityczn mona podzieli na:
elity artykulacyjne, które okrelaj potrzeby spoeczne i wyznaczaj cele polityczne;
elity wpywu skadajce si z osób zajmujcych wysokie pozycje poza struktur wadzy pastwowej, lecz wywierajce duy wpyw na decyzje polityczne;
elity decyzyjne, skadajce si z osób zajmujcych wysokie pozycje w strukturze organizacji pastwowej;
Funkcje klasy politycznej:
jest spoecznym fundamentem rekrutacji nowych czonków do elity wadzy;
jest paszczyzn artykulacji interesów spoecznych i wyraania celów politycznych;
jest paszczyzn ujawniania si konfliktów spoecznych, przez co dziaa stabilizujco na system polityczny;
Kompromis polityczny - porozumienie podmiotów polityki znajdujcych si w relacji konfliktu, dotyczce rezygnacji z walki we wszystkich, lub wybranych paszczyznach dotychczasowych stosunków, bd te podjcia realizacji wspólnych interesów. Zawarcie kompromisu w pewnych obszarach politycznego wspódziaania podmiotów, zwykle nie oznacza zaprzestania walki w innych obszarach. Jednake pod wpywem zawartego porozumienia moe doj do znaczcego zagodzenia gwatownoci i natenia dotychczasowych star politycznych. Do najczciej zawieranych w sferze polityki kompromisów zalicza si:
porozumienia programowe
wyborcze
koalicyjne
parlamentarne
decyzyjne
personalne
W ogólnym ujciu wyróniamy kompromisy:
strategiczne
taktyczne
akcyjne
Konflikt polityczny - przeciwstawne dziaania dwóch, lub wicej podmiotów polityki, wynikajce z ich wzajemnie sprzecznych interesów. W ogólnym ujciu interesy te dotycz czterech obszarów systemu spoecznego, wskazujcych zarazem na genez konfliktów:
sprawowania wadzy i wywierania wpywu w systemie politycznym;
partycypacji w tworzeniu i dystrybucji dóbr materialnych;
statusu poszczególnych podmiotów w strukturze spoecznej;
szans ksztatowania, upowszechniania i realizacji systemów wartoci, zwizanych z cywilizacyjn, ideologiczn, polityczn, etyczn itp. odrbnoci podmiotów;
Wedug kryterium podmiotowego wyrónia si konflikty, w których uczestnikami - w rónych konfiguracjach - s due grupy spoeczne, organizacje i ruchy polityczne, ich orodki decyzyjne, oraz jednostki. Inny rodzaj konfliktów stanowi te, w których stron stanowi podmioty wadzy pastwowej.
Biorc pod uwag kryterium systemowych i pozasystemowych przyczyn konfliktów politycznych wyróniamy:
konflikty powstae wewntrz systemu politycznego jako rezultat interakcji jego podmiotów, zwaszcza na linii wadza - opozycja;
konflikty zrodzone w relacjach systemu politycznego i pozasystemowych podmiotów polityki;
konflikty spowodowane bodcami zewntrznymi - ekonomicznymi, religijnymi, itp., poprzez niezalen od systemu transformacj konfliktów niepolitycznych w polityczne;
konflikty wywoane bodcami zewntrznymi;
Konflikt spoeczny - przeciwstawne dziaania dwóch, lub wicej podmiotów, wynikajce z ich wzajemnie sprzecznych potrzeb i interesów. Strony konfliktu d do osignicia okrelonych zasobów materialnych i niematerialnych, wystpujcych zwykle w rozmiarach niewystarczajcych dla penego zaspokojenia tych potrzeb i interesów. Rozróniamy trzy podstawowe typy konfliktu spoecznego:
konflikt strukturalny - wskazujcy, i w strukturze spoecznej istnieje „niezgodno, wzajemne wykluczanie si celów grupowych, spowodowane ograniczon iloci powszechnie podanych dóbr”;
konflikt behawioralny - akcentuje przeciwstawne dziaania podejmowane przez dane podmioty;
konflikt psychologiczny - odwouje si do takich uczy, które powoduj wrogo i walk midzy ludmi;
Wedug kryteriom podmiotowego wyróniamy konflikty midzy dwiema jednostkami, midzy jednostk, a grup spoeczn i midzy grupami (organizacjami) spoecznymi. Z kolei wedug kryterium róde konfliktu mona wyróni:
konflikt percepcji - podmioty w bdny sposób postrzegaj i interpretuj wzajemne relacje, cechy wasne, motywy i skutki dziaania drugiej strony, tworzc w swej wiadomoci faszywy obraz rzeczywistego stanu rzeczy;
konflikt wartoci - zwizany z respektowaniem, przez poszczególne podmioty odrbnych systemów wartoci ideologicznych, religijnych, obyczajowych, itp.;
konflikt interesów, gdzie strony walcz o dostp do pozytywnie wartociowanych dóbr, bez których nie jest moliwe zaspokojenie ich najwaniejszych potrzeb, warunkujcych ogólnospoeczny status danego podmiotu;
Korupcja - rozmaite sposoby wykorzystywania zajmowanego stanowiska do celów osobistych. Istota korupcji polega na utajonej wymianie dóbr, lub usug, korzystnej dla obu stron wymiany. Wyrónia si trzy rodzaje korupcji:
urzdnicz, kiedy urzdnik sam inicjuje korupcj, domagajc si korzyci w zamian za wydanie decyzji niezgodnej z prawem, lub pragmatyk subow;
komercyjn, inicjowana przez ludzi interesu w celu przekupienia polityków;
polityczn, kiedy politycy „przekupuj” wyborców w celu pozyskania gosów;
Korupcja jest charakterystyczna dla skostniaych i niewydolnych systemów spoecznych oraz takich systemów wadzy, które kontroluj wikszo paszczyzn ycia spoecznego.
Kultura polityczna - pojcie powstae dopiero w XIX wieku, jednake jak na to zwracali uwag niektórzy politolodzy , co na ksztat kultury politycznej towarzyszy czowiekowi od chwili, kiedy wypowiedzia si po raz pierwszy na temat polityki. Na gruncie polskiej nauki termin kultura polityczna nie jest nowy. Pojawi si on w publicystyce w czasie rewolucji w 1905r. Wówczas pojcie to uywane byo w rozumieniu potocznym, oznaczao powcigliwo polityczn, gr fair , wstrzymywanie si od dziaa ekstremalnych. W obecnym rozumieniu kultura polityczna to caoksztat wartoci, norm i regu zachowania, utrwalonych w wiadomoci podmiotów, biorcych udzia w dziaaniach politycznych. Tak rozumiana kultura polityczna spenia trzy gówne funkcje:
regulacyjn, odnoszc si do porzdkowania i ujednolicania dziaa politycznych;
socjalizacji politycznej, oznaczajcej proces wchodzenia czonków danej spoecznoci w kultur polityczn;
integracyjn, tworzc podstawy do skoordynowania dziaa politycznych, oraz do wspódziaania lub wspópracy jednostek i grup w deniu do osignicia okrelonych wartoci i dóbr;
Struktur kultury politycznej tworz:
wiedza o polityce, znajomo faktów, oraz zainteresowanie nimi;
ocena zjawisk politycznych, sdy wartociujce, dotyczce tego jak powinna by sprawowana wadza;
emocjonalna strona postaw politycznych;
uznane w danym spoeczestwie wzory zachowa politycznych;
Manipulacja polityczna - pejoratywne okrelenie metody realizacji celów politycznych, poprzez niejawne oddziaywania na wiadomo i zachowania jednostek, oraz grup spoecznych. W znaczeniu ogólnym manipulacja to wywieranie wpywu na kogo i celowe wprowadzanie go w bd, a take zaaranowanie sytuacji prowadzcej do podjcia przez jednostki z góry przewidzianych dziaa, przyjcia takich a nie innych opinii i pogldów, wyraania okrelonych postaw i zachowa, których efekty nie s uwiadomione przez manipulowane osoby.
Manipulacja polityczna stosowana jest zwykle, gdy podmiot dominujcy w stosunkach politycznych, pragncy zrealizowa okrelone cele (decyzje, reformy, itp.) a) nie posiada legitymacji politycznej; b) liczy si z oporem spoecznym, wobec zmian, które zamierza wprowadzi; c) nie dysponuje wystarczajcym czasem i rodkami na gratyfikacje materialne dla pewnych przynajmniej grup spoecznych; d) napotyka na irracjonalne (przynajmniej jego zdaniem) niezrozumienie wasnych intencji; e) wystpuje wród rzdzcych przekonanie, e emocjonalnie wzmocnione oddziaywanie na osobowo czowieka jest bardziej efektywne ni proces racjonalnego przekonywania.
Tendencja do manipulacji politycznej wystpuje w kadym systemie politycznym, jednake szczególnie w systemach autorytarnych i totalitarnych wystpuj warunki do efektywnej manipulacji politycznej.
rodki umoliwiajce manipulacj dzielimy m.in. na:
rodki jzykowe, uzyskujce róne wasnoci wyrae jzykowych;
rodki pozajzykowe, wród których poczesne miejsce zajmuj socjotechniki aktywizowania potrzeb jednostki, zmierzajce do ksztatowania podanej przez manipulatora ich hierarchii;
Manipulowa mona take wzbudzajc poczucie strachu, zagroenia, wykorzystujc fobie etniczne i religijne, stosujc kampani negatywn w wyborach itp.
Mit polityczny - najczciej okrelany bywa jako zmylenie, a wic produkt umysu, którego status najtrafniej przyrówna mona do wypowiedzi artystycznej w kulturze. Mity nie mog by rozpatrywane w kategoriach prawdy lub faszu. Mit umiejscowi mona pomidzy religi a nauk. Dzisiaj mity s wypróbowanym rodkiem socjotechniki i psychotechniki, a kultura masowa ma sama w sobie charakter mitogenny.
ywotno mitów we wspóczesnej rzeczywistoci spoeczno - politycznej wynika jednak z funkcji, roli i zada które mity realizuj:
mity suyy i su pewnym interesom grupowy, klasowym, kastowym itp.;
mity legitymizuj wadz, maj te zdolno do usprawiedliwiania jednostkowych bdów i niedoskonaoci;
mity uzasadniaj decyzje oraz stany wyszej koniecznoci;
mity udzielaj pozoru naturalnoci temu, co arbitralne;
rzeczywisto dziki mitom wydaje si prosta i nieskomplikowana;
mity socjalizuj jednostki, nadajc wartoci pewnym osobom i postpowaniom, tym samym lansuj wasne wzory zachowa;
mity ustanawiaj bezporedni i pozytywn czno midzy psychik indywidualn a spoeczestwem;
mity peni rol teorii spoecznych wzgldem technik praktycznego dziaania;
mity s form regulacji zachowa oraz form ich programowania i samoprogramowania;
mity uatwiaj osignicie porozumienia i spójnoci wewntrz grupy;
Wyróniamy mity polityczne, a wic te, dotyczce organizacji pastwa, spoeczestwa i wadzy oraz mity politycznego znaczenia, czyli wszystkie inne. Wedug kryterium treci ideowych mona wyróni mity ideowe, czyli dynamiczne, oraz mity statyczne, czyli budujce irracjonalne wyobraenia o rzeczywistoci.
Moralno polityczna - zbiór norm harmonijnego wspóycia spoecznego, rozumiany jako zbiór nakazów, dotyczcych tego jak postpowa na paszczynie dziaa politycznych w sposób politycznie akceptowalny. S cztery stanowiska, dotyczce rozwiza relacji pomidzy moralnoci a polityk:
stanowisko amoralistyczne - zakada jakociow odmienno moralnoci od polityki, jako e moralno dotyczy stosunków pomidzy jednostkami ludzkimi, natomiast polityka zajmuje si stosunkami pomidzy takimi organizacjami spoecznymi jak pastwa i narody;
stanowisko moralistyczne - zakada jedno polityki i moralnoci, bezwzgldny prymat sprawiedliwoci, podporzdkowanie celów politycznych zasadom moralnym;
stanowisko makiawelistyczne - rozumowanie przypisywane N. Machiavellemu, akcentuje przeciwstawno moralnoci w stosunku do polityki, „cel uwica rodki, nawet najbardziej niegodziwe z moralnego punktu widzenia rodki”;
realizm polityczny - w sytuacjach konfliktowych nakazuje kierowa si zasad mniejszego za, zwolennicy tej opcji argumentuj, e ni zawsze sprawowanie polityki w zgodzie z zasadami moralnoci jest moliwe;
Motywacja polityczna - proces psychiczny wywoujcy i ukierunkowujcy zachowania polityczne. Mechanizm motywacji oparty jest na wiadomym i/lub podwiadomym uleganiu ludzi wpywom rónorakich bodców, które skaniaj ich do podjcia lub zaprzestania dziaalnoci politycznej. Moe to by ch uzyskania wadzy, uzyskania prestiu, poczucie przynalenoci i solidarnoci grupowej, ch naprawy wiata itp. Ogólni rozróniamy bodce egoistyczne i prospoeczne.
Naród - oznacza wspólnot, nie spoeczno. Do cech spoecznoci brak mu bowiem wadzy, organizacji, instytucji prawnych. Naród, który uzyska te cech nie przestaje wprawdzie by narodem, ale staje si równoczenie spoecznoci pastwow. W wizi narodu naley wyróni pierwiastki materialne i duchowe. Do pierwiastków materialnych zaliczamy:
wizy krwi;
wspólnot ziemi;
Najwaniejsze pierwiastki duchowe uczucie, wiadomo i przekonanie o wspólnym pochodzeniu, wspólnym dobru, przeycie historyczne i wola jednoci.
Naród jest grup spoeczn, która tworzy si w dugich procesach dziejowych. Wspólne przeycia historyczne wytwarzaj w cigu licznych pokole nie tylko specyficzne obyczaje, ale nawet pewn wspólnot pogldów, pewien typ mylenia.
Wykadnikiem siy, prnoci, wartoci spoecznych i moralnych narodu jest kultura, a wykadnikiem kultury - jzyk narodowy. Kultura jzyka jest znakiem ogólnej kultury narodowej i pierwszym przejawem wizi narodowej. Do wspólnego dziedzictwa kulturowego narodu naley take twórczo artystyczna.
Kady naród cechuj trzy grupy de:
denie do jednoci narodowej w dziedzinie politycznej, gospodarczej, spoecznej i religijnej;
denie do wolnoci narodowej, samodzielnoci pastwowej i niezalenoci od wszelkich wpywów obcych;
denie do wyróniania si sporód innych narodów, do uzyskiwania wysokiej wród nich godnoci, wpywów, znaczenia;
Nie-decyzja - akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego. Nie-decyzja polityczna wystpuje w przypadku, gdy proces decyzyjny zostanie przerwany w którejkolwiek fazie przed dokonaniem przemiany rzeczywistoci istniejcej w rzeczywisto podan.
Rozróniamy sze typów nie-decyzji politycznej:
decyzja neglekcyjna - zaniechanie przez orodek decyzyjny uwiadomienia sobie istniejcego problemu, stanowicego element sytuacji decyzyjnej;
decyzja ominsyjna, polegajca na wiadomym poniechaniu dziaania;
decyzja kunktatorska, polegajca na taktycznym zaniechaniu dziaania politycznego;
decyzja remisyjna, polegajca na zaniechaniu precyzyjnego okrelenia celów dziaania politycznego;
decyzja symboliczna, polegajca na zadeklarowaniu poparcia dla podstawowych wartoci politycznych, przy jednoczesnym zaniechaniu okrelonych metod, rodków dziaania oraz implementacji;
decyzja optatywna, polegajca na przerwaniu procesu decyzyjnego w fazie implementacji;
Opinia publiczna - w sensie przedmiotowym oznacza obiekt zainteresowania i oceny, w sensie podmiotowym okrela, kto jest autorem opinii o rzeczywistoci, czy zjawisku, natomiast ujcie funkcjonalne odnosi si do funkcji jakie opinia publiczna spenia. Wyrazicielem opinii publicznej mog by jednostki posiadajce pewien autorytet, rónego rodzaju grupy spoeczne, wspólnoty religijne, grupy profesjonalne, zwizki zawodowe itp., wyraajce opinie o wanych dla spoeczestwa sprawach. Artykuowanie opinii publicznej moe mie charakter werbalny i niewerbalny. Do pierwszych mona zaliczy owiadczenia wydawane publicznie za pomoc mediów, do drugich za demonstracje, manifestacje itp., których celem jest zaprezentowanie aprobaty, bd dezaprobaty dla konkretnych dziaa politycznych. Do cech opinii publicznej zaliczamy zmienno i rozproszenie.
W kwestii istotnoci opinii publicznej panuje pogld, e z jednej strony politycy powinni uwzgldnia stanowisko opinii publicznej, z drugiej za pogldy i racje przedstawiane przez opini publiczn nie powinny by hamulcem dla wszelkich dziaa politycznych.
Optymalizacja decyzji politycznych - znalezienie takiego sposobu dziaania, który umoliwi podjcie najlepszej w danych warunkach decyzji politycznej. Decyzja optymalna stanowi wybór takiego z moliwych wariantów dziaania politycznego, którego realizacja prowadzi do najwyszego stopnia osignicia celu. Wród decyzji optymalnych moemy rozróni m.in.:
decyzj racjonaln rzeczowo - przeksztacona w dziaanie odpowiada w peni rzeczywistoci i rzeczywisto t przeksztaca zgodnie z jej istot i prawami ni rzdzcymi;
decyzj racjonaln metodologicznie - oznacza ona taki wybór dziaania, którego podstaw s wszystkie dostpne dla ukadu decyzyjnego informacje i reguy „sztuki” podejmowania decyzji;
Optymalizacja decyzji jest najtrudniejsz czci procesu decyzyjnego. Naley pamita bowiem, e decyzje optymalne w danym okresie bywaj nieoptymalne w okresie duszym, oraz e istnieje praktycznie nieograniczona liczba czynników pozostajcych poza kontrol decydenta.
W czasie podejmowania decyzji moe nastpi wiele bdów, s nimi przypadki naruszenia okrelonych wczeniej kryteriów optymalizacji decyzji politycznych. Z tego punktu widzenia moemy wyróni bdy merytoryczne i techniczne.
Orodek decyzji politycznej - mechanizm podejmowania decyzji politycznych, bdcy elementem systemu politycznego pastwa, lub elementem midzynarodowych struktur decyzyjnych. Orodek taki mona najprociej okreli jako centralny punkt jakiej struktury decyzyjnej. Jest to instytucja zasigiem dziaania obejmujca caoksztat spraw zwizanych z jak dziedzin ycia na pewnym terenie.
Perswazja - sposób wpywania na jednostki i grupy spoeczne w celu skonienia ich do przyjcia pewnych pogldów i postaw oraz spowodowania pewnych zachowa. W sferze polityki perswazja polega zatem na wiadomym ukierunkowanym informowaniu i wyjanianiu natury rónorakich zjawisk i procesów politycznych, konkretnych decyzji merytorycznych czy personalnych, uczestnictwa w wyborach, nawizywania koalicji itd. Istot perswazji jest przekonanie ludzi o zasadnoci prezentowanych treci, a zwaszcza o koniecznoci podjcia podanych przez oddziaujcy podmiot zachowa. Podstawowymi instrumentami perswazji s:
argumentacja racjonalna;
oddziaywanie emocjonalne;
Skuteczno perswazji zaley od:
poziomu politycznego zrónicowania, bd polaryzacj spoeczestwa (grupy), co moe skutkowa bezrefleksyjnym odrzucaniem komunikatów okrelonych podmiotów;
iloci i wzajemnych relacji orodków wadzy i orodków wpywu politycznego;
charakteru komunikacji politycznej, rodzaju i nateniem szumów, trafnoci argumentacji, umiejtnoci pobudzenia emocjonalnego odbiorców;
poziomu trwaoci wizi czcych nadawców i odbiorców;