PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU AP I PRAWA ADMINISTARCUJNEGO
aparat administracyjny - wszystkie jednostki wykonujące funkcje administracji publicznej, niezależnie od tego, czy są one państwowe, samorządowe czy też inne;
kontrola - funkcja organu polegająca wyłącznie na sprawdzaniu działalności tych jednostek, bez stałej możliwości wpływania na działalność jednostek kontrolowanych poprzez wydawanie wiążących nakazów lub poleceń; kontrola polega więc na:
ustaleniu istniejącego stanu rzeczy;
ustaleniu jak powinno być;
zestawieniu tego co jest z tym co powinno być;
- w celu właściwego przeprowadzenia kontroli organ kontrolujący legitymuje się określonymi kompetencjami, w ramach których powinien mieć co najmniej prawo do:
dokonywania przeglądu działalności organu kontrolowanego; może on dotyczyć całości lub części działalności jednostki kontrolowanej;
wglądu do akt i materiałów kontrolowanego organu;
wstępu do pomieszczeń i zakładów kontrolowanej jednostki;
żądania wyjaśnień w sprawie kontrolowanych materiałów.
- organ kontrolujący sporządza sprawozdanie z przebiegu kontroli; wyniki wraz z wnioskami są przedstawiane organowi wyższego szczebla nad organem, którego dotyczyła kontrola
- kontrola bywa także określana przy pomocy innych terminów:
inspekcja - jest kontrolą wykonywaną przez bezpośrednią obserwację zachowania się (działania lub zaniechania) danej jednostki i porównaniu tego zachowania się z odpowiednimi wzorcami zachowania poprawnego;
lustracja - kontrola nakierowana nie na zachowanie się podmiotu, lecz na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy w porównaniu z odpowiednimi wzorcami określającymi stan pożądany;
rewizja - łączy się z kontrolą w dziedzinie finansów, polegającą na bezpośredniej konfrontacji stanu faktycznego środków finansowych i innych składników majątkowych jednostki kontrolowanej z odpowiednią dokumentacją i na ocenie prawidłowości dysponowania składnikami;
wizytacja - kontrola mająca na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w jej całokształcie.
- kontrola administracji jest niezbędna; powinna ona jednak charakteryzować się określonymi cechami:
bezstronnością;
fachowością;
efektywna.
nadzór - jest pojęciem szerszym od kontroli; nadzorem określa się sytuacje, w których organ nadzorujący wyposażony jest w środki oddziaływania na postępowanie organów nadzorowanych; uprawienia nadzorcze oznaczają więc uprawnienia kontrolne wraz z możliwością wiążącego wpływania na organy czy instytucje nadzorowane w jego działalności;
- środki nadzoru mogą być stosowane tylko w wypadkach przewidzianych przez prawo oraz przy zastosowaniu środków nadzoru przez prawo określonych; środki nadzoru można sklasyfikować następująco:
środki oddziaływania merytorycznego;
środki nadzoru personalnego;
- inny podział:
środki nadzoru represyjnego;
środki nadzoru prewencyjnego
koordynacja - uprawnienia wykonywane przez organ w stosunku do organów czy instytucji, które nie są mu bezpośrednio organizacyjnie i służbowo podporządkowane. Są to jednostki bądź podległe innym organom, bądź też ze swojego założenia działające samodzielnie. Organ koordynujący posiada jednak możliwość oddziaływania na instytucje koordynowane przy użyciu różnego rodzaju środków w celu zharmonizowania działalności tych jednostek
kierownictwo - kompetencja organu kierującego do używania wszelkich środków w celu oddziaływania na postępowanie organów kierowanych, za wyjątkiem takich, których użycia zakazuje prawo.
- mówiąc o ap istotne są również takie pojęcia jak centralizacja, decentralizacja, dekoncentracja czy też dewolucja ap:
centralizacja - taki sposób zorganizowania aparatu administracyjnego państwa, w którym organy niższego stopnia są hierarchicznie podporządkowane organom wyższego szczebla;
- w strukturze administracji scentralizowanej występować może zjawisko skupienia i rozproszenia kompetencji; jest to odpowiednio koncentracja i dekoncentracja;
koncentracja - kompetencje są skupione w rękach nielicznej grupy organów (centralnych, decyzyjnych)
dekoncentracja - kompetencje zostały przeniesione na większą liczbę organów, zwykle niższego szczebla; może występować dekoncentracja rzeczowa lub terytorialna; (inna def. - przekazywanie uprawnień w ramach systemu scentralizowanego, opierającego się na więzach kierowniczych np. przekazywanie uprawnień wojewodom przez ministrów)
decentralizacja - przekazanie (zasadniczo dokonywane na drodze ustawowej) kompetencji podmiotowi, który nie podlegał dotychczas kontroli tego podmiotu, do którego kompetencje należały, a które w rezultacie znajdują się w stosunku nadzoru; zasadniczo decentralizacja dotyczy:
samorządu terytorialnego
przedsiębiorstwa
zakładu
- decentralizacja może też być podzielona na rzeczową i terytorialną (samorząd terytorialny)
dewolucja - oznacza szeroką decentralizację, dotyczącą określonych uprawnień nie tylko władzy wykonawczej (rządu i administracji), ale i ustawodawczej np. przekazywanie uprawnień parlamentom w Szkocji i Walii
- inne istotne pojęcia to:
władza publiczna - odpowiednik państwa w szerokim znaczeniu
zadania publiczne - zadania, które zgodnie z zasadą pomocniczości powinny być podejmowane przez organy władz publicznych, usytuowane na jak najniższym szczeblu z gwarancją prawidłowego wykonania tego zadania
środki publiczne - środki finansowe przeznaczone na realizację zadań publicznych
władze, organy, zadania państwowe, administracja państwowa - terminy dotyczące państwa w wąskim znaczeniu
administracja rządowa - administracja podlegająca RM
samorząd - wykonywanie ustawowo przekazanych zadań publicznych przez ustawowo utworzone zrzeszenia (wspólnoty, korporacje publicznoprawne) obywateli lub innych podmiotów prawa; podstawowe znaczenie ma samorząd terytorialny
organizacje pozarządowe - dobrowolne zrzeszenia i fundacje, stanowiące podstawowe formy samoorganizacji społeczeństwa obywatelskiego
służba cywilna - aparat urzędniczy administracji rządowej, który powinien być profesjonalny i neutralny politycznie
regulacja - zespół instrumentów władczego i niewładczego oddziaływania na przedsiębiorców działających na specyficznym ważnym rynku, który nie wytworzył mechanizmów zdrowej konkurencji, zwłaszcza na długi istniejący monopol prawny lub naturalny (telekomunikacja, energetyka, koleje) i zastępujący niekiedy zbyt słabe mechanizmy regulacji rynkowej
- obok tych terminów prawniczych występują także inne istotne terminy:
mienie publiczne - własność i inne prawa majątkowe przysługujące podmiotom publicznym (państwowym - mienie państwowe tj. mienie skarbu państwa; mienie publiczne można podzielić na:
dobra publiczne - służące wszystkim i zasadniczo niezbywalne np. drogi publiczne
mienie administracyjne - służące wykonywaniu podstawowych zdań publicznych
mienie gospodarcze - w nim wyróżnia się mienie użyteczności publicznej
ciężar publiczny - wynikający z mocy samego prawa lub z mocy decyzja administracyjnej organu władzy wykonawczej obowiązek publicznoprawny, którego treść polega na:
świadczeniu osobistym, którego przedmiotem jest wymóg pracy nieodpłatnej, przejściowej, uzasadnionej celami wyjątkowymi, podejmowanej w granicach nieprzekraczajacych rzeczywistej potrzeby, wyłącznie w ochronie interesu publicznego (np. klęski żywiołowej)
udostępnieniu rzeczy ruchomych lub nieruchomości w sposób nieodpłatny na rzecz konkretnego przedsięwzięcia o charakterze publicznym, którego organizacja należy do podmiotów władzy wykonawczej;
świadczeniu pieniężnym obejmującym obowiązkowe, stałe lub jednorazowe składki na ustawowo określone cele, różnego rodzaju opłaty, a także podatki będące świadczeniami obowiązkowymi, stałymi, nieodpłatnymi, pobieranymi przez wadzę publiczną, obciążające obywateli i przedsiębiorców.
sektor publiczny - zasoby rzeczowe i finansowe składające się na mienie publiczne (wraz z zatrudnionymi przy nich zasobami ludzkimi) oraz podmioty, których własność publiczna przekracza 50%
W skład SFP wchodzą (z UFP, 27 sierpnia 2009 r.)
5