ROZDZIAŁ 4

• Ewolucja form handlu i ich wpływ na infrastrukturę łańcuchów logistycznych

1. Wstęp - rola handlu w tworzeniu wartości dodanej dla klienta

Coraz bardziej zindywidualizowany popyt przy jednocześnie wzmożonych i zróżnicowanych formach konkurencji i walki o klienta powoduje konieczność tworzenia nowych form sprzedaży towarów, przy równoczesnym oferowaniu produktów o nowych cechach zaspokajających potrzeby nowe bądź dotychczasowe, w odmienny sposób związane z zakupem w określonym miejscu, czasie i formie. Istotą współczesnego zarządzania dystrybucją towarów i usług jest wytworzenie wartości dla klienta po najniższych kosztach, co jest kluczowym elementem sukcesu rynkowego [M.E. Porter, 1980]. Stąd też w realizacji orientacji „ssania” przez klienta wzrasta rola handlu, który będzie coraz aktywniej uczestniczył w tworzeniu wartości dla klienta, co przedstawiono na rys. 1.

Rysunek 1. Rola handlu w tworzeniu wartości dla klienta

Źródło: W. Szczepankiewicz: Rola handlu w kształtowaniu łańcucha dostaw, w: Kierunki rozwoju logistyki w Polsce w świetle tendencji światowych, red. M. Sołtysik, Wyd. Ak. Ekon., Katowice, 2004, s. 76.

2. Ewolucja form handlu w Europie w drugiej połowie XX w.

Druga połowa XX w. to okres ewolucji i zmian relacji pomiędzy przemysłem a handlem, zwłaszcza reprezentowanym przez rozwijające się sieci handlowe. Etapy ewolucji w kształtowaniu się partnerskich stosunków pomiędzy podmiotami sfery produkcji a sieciami handlowymi przedstawiono na rys. 2. Znajduje to odzwierciedlenie w wykształcaniu się następujących relacji pomiędzy producentami a detalistami [W. Szczepankiewicz, 2004, s. 147]:

• przyjmowanie przez producenta pozycji pasywnej wobec marketingowej aktywności sieci handlowych,

• współpraca producenta z handlem w zakresie działań marketingowych w wybranych kanałach dystrybucji,

• producent przyjmując strategię wobec określonego rynku musi uwzględniać siłę przetargową detalisty,

• producent często świadomie wybiera bezpośrednie formy docierania do finalnego nabywcy, tworząc sklepowe, bądź pozasklepowe formy sprzedaży własnych towarów.

Rys 2. Etapy procesów przemian w relacjach producent-detalista i ich podstawowe czynniki

Źródło: W.Szczepankiewicz: Organizacja źródeł zaopatrzenia i rola handlu detalicznego w kanałach rynku, w: Handel detaliczny. Funkcjonowanie i kierunki rozwoju, red. J.Szumilak Oficyna Ekonomiczna, 2004, s. 146.

Ewolucja form handlu detalicznego została przedstawiona na rys. 3. Generalnie występuje pełna różnorodność form handlu zgodnie z zasadą: ”jedność w różnorodności”, która wynika z konieczności dostosowania się do dużego zróżnicowania i fragmentaryzacji rynku europejskiego. Od lat 70. następuje szybki exodus kiper- i supermarketów z centrów miast na obrzeża wielkich aglomeracji (ze względu na koszty wynajmu powierzchni sprzedażowych, parkingów i przepisów ograniczających ich rozwój), zaś z drugiej strony budowa wielu sklepów powszechnego przeznaczenia (ang. Department Stores), sklepów dyskontowych oraz mikro-centrów, których rozwój jest preferowany przez władze lokalne.

W warunkach wzrastającej konkurencji wynikającej z nasycenia rynku produktami FMCG na początku lat 90. nastąpił gwałtowny rozwój technologii powodujący zmiany strukturalne w infrastrukturze dystrybucji produktów szybkorotujących. Należały do nich:

- systemy kodów kreskowych i nowa jej generacja RFID (ang. Radio Frequency Identification Tagging) oraz

- handel elektroniczny (internetowy) e-commerce.

Pierwotna wersja pierwszego z tych systemów, system kodów kreskowych i elektronicznej wymiany, znalazł już zastosowanie w budowie przezroczystych i działających w czasie rzeczywistym systemów zaopatrzenia sieci super- i hipermarketów z centrów zaopatrzenia (dystrybucji)(por. rys. 2) w postaci systemów ECR (ang. Efficient Customer Response. Oprócz tego następuje szybki rozwój sprzedaży wygodnej w punktach sprzedaży rozmieszczonych na stacjach benzynowych, w galeriach handlowych w centrach miast, a także w sieci transportowej.

Rysunek 3. Ewolucja form handlu detalicznego w Europie w XX w.

Formy detalu

Upływ czasu

Otwarty rynek

Od czasów starożytnych

Specjalistyczne sklepy

Występują współcześnie

Sklepy użytku powszechnego

supermarkety

Dużej skali sklepy specjalistyczne

hipermarkety

Sklepy dyskontowe

Centra zakupów

Sieci sklepów fabrycznych

Dostawy do domu

Sieci sklepów internetowych

Inne możliwo-ści sprzedaży

Przed II Wojną Światową

Po II Wojnie Światowej

Współcześnie

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Żródło: H.J. Schmidt: Perspectives of European Retailing-Trend taker or Trend Setter of Supply Chain Management, 7 International Conference on Management in AgriFood Chains & Networks, Ede, 2006, s. 2.

.

Wojna cenowa pomiędzy sieciami hipermarketów i sklepów dyskontowych, która również dotyczy Polski, przedstawiona została na rys 4a oraz rys .4b. Opisuje etapy cyklu życia obu form handlu i fazy ich rozwoju w różnych państwach Unii Europejskiej, w tym Polski. Na podstawie przedstawionych rysunków widać, że w rozwoju hipermarketów Polska znajduje się na początku fazy wzrostu, natomiast w zakresie rozwoju sklepów dyskontowych nieco dalej w środku tej fazy.

Natomiast rozwój handlu elektronicznego i internetowego związany był początkowo z dużymi sieciami handlowymi. Jego szerokie zastosowanie nastąpiło dzięki wykorzystaniu w sektorze hotelarskim i turystycznym. Bezpieczeństwo transakcji, rozpowszechnienie kart kredytowych oraz sprawnie działająca logistyka (firmy przewozowe) przyspieszą wykorzystanie e-commerce w sieci małych podmiotów handlu detalicznego ze względu, między innymi, na niskie koszty i możliwości zaopatrzenia starzejącej się ludności miast europejskich.

Rys. 4a. Cykl życia hipermarketów i jego faza rozwoju w Polsce

Żródło: H.J. Schmidt: Perspectives of European Retailing-Trend Taker or Trend Setter of Supply Chain Development, referat na: 7 International Conference on Management in AgriFood Chains& Networks, Ede, Holandia, maj 2006.

Rys. 4b. Cykl życia sklepów dyskontowych i ich faza rozwoju w Polsce

Żródło: H.J. Schmidt: Perspectives of European Retailing-Trend Taker or Trend Setter of Supply Chain Development, referat na: 7 International Conference on Management in AgriFood Chains& Networks, Ede, Holandia, maj 2006.

3. Ewolucja form handlu w Polsce na przełomie XX i XXI w.

3.1. Ewolucja form handlu w drugiej połowie XX w.

Podobnie jak w państwach wysoko rozwiniętych, w Polsce obserwuje się ostatnio zmiany zachodzące w kanałach dystrybucji zarówno w hurcie, jak i w detalu. Przewiduje się, że ta tendencja będzie utrzymywała się w przyszłości, przy czym do podstawowych czynników będących zagrożeniem dla dotychczasowej roli hurtu zalicza się:

• ograniczanie liczby bezpośrednich klientów hurtowych przez producentów;

• bezpośrednie zakupy sieci detalicznych od producentów;

• silną konkurencję cenową ze strony hipermarketów;

• przejmowanie przez operatorów logistycznych wielu funkcji wykonywanych tradycyjnie przez hurtowników;

• dynamiczny rozwój największych hurtowni przez przejmowanie klientów mniejszych hurtowni;

• spadek liczby tradycyjnych sklepów spożywczych oraz realizowanych przez nie obrotów.

Badania firm CAL i GfK Polonia wskazują, że dynamiczne zmiany zachodzące na polskim hurtowym i detalicznym rynku towarów szybkorotujących FMCG, można podzielić na 3 etapy [Rutkowski, 2005, s. 44-54]:

♦ Lata 1990 - 1995 - okres rozwoju całego sektora hurtowego, charakteryzujący się m.in.:

• bezsprzecznie dominującą pozycją hurtu w dystrybucji produktów masowego użytku;

• szybkim rozwojem wszystkich rodzajów hurtowni;

• dominującą formą „firm rodzinnych”, prowadzących działalność na własny rachunek;

• dużym rozdrobnieniem rynku detalicznego, wymagającym dużej liczby hurtowni;

• dużym znaczeniem podhurtu;

• wysokimi marżami;

• niskim poziomem obsługi klientów.

W okresie tym udział obrotów niezależnych sklepów spożywczych w całości obrotów wynosił aż 95%.

♦ Lata 1996 - 2000 - okres konsolidacji i rozwoju najsilniejszych hurtowni, charakteryzujący się m.in.:

• nasilającą się konkurencją sieci detalicznych przy utrzymaniu się hurtu jako najsilniejszego ogniwa kanałów dystrybucji;

• dalszym rozwojem tylko najsilniejszych hurtowni;

• współpracą najsilniejszych producentów z silnymi hurtowniami;

• dużą konkurencją, intensyfikacją procesów integracji poziomej;

• dużym znaczeniem integracji pionowej;

• wzrostem zainteresowania hurtowników powiązanych kapitałowo z detalem.

Udział obrotów niezależnych sklepów spożywczych wahał się w granicach ok. 70-90%. Strategie producentów opierały się głównie na współpracy z preferowanymi regionalnymi i lokalnymi hurtowniami.

• Lata 2001 - 2005 - okres pionowej integracji charakteryzujący się tym, że:

- sieci detaliczne oferowały własny serwis logistyczny, hipermarkety uzyskały dominującą rolę w dystrybucji;

- rozwój sieci Cash & Carry uległ zahamowaniu;

- nastąpiła integracja pionowa hurtowni aktywnych z niezależnymi detalistami i lokalnymi sieciami detalicznymi;

- hurtownie pozostały ważnym dostawcą dla sklepów specjalistycznych, np. AGD;

- następował ciągły spadek liczby niezależnych detalistów.

• Lata po 2006 r. - okres zamiany tradycyjnej roli pełnionej przez poszczególne podmioty na szczeblu hurtu [B. Borusiak, P. Drygas, M. Małkowska-Borowczyk - Akademia Ekonomiczna, Poznań] charakteryzowały się:

- intensywnymi procesami integracji przedsiębiorstw handlu hurtowego, zwłaszcza integracji kapitałowej (proces konsolidacji kapitałowej na szczeblu hurtu postępował szybko);

- licznymi fuzjami i przejęciami w handlu hurtowym;

- dalszym tworzeniem się zintegrowanych sieci hurtowych (w rezultacie liczba hurtowni zwłaszcza lokalnych, wyraźnie spadała);

- koniecznością wyboru przez przedsiębiorstwa handlu hurtowego między dwoma opcjami strategicznymi: integracją i specjalizacją;

- podejmowaniem przez przedsiębiorstwa hurtowe licznych działań usprawniających ich działalność, ukierunkowanych na poprawę jakości i zakresu świadczonych usług;

- wychodzeniem regionalnych hurtowników często poza tradycyjną rolę pośrednika handlowego i podejmowanie takich działań, jak: wydawanie własnych ulotek promocyjnych, organizację programów.lojalnościowych.dla.swoich.klientów,otwieranie.infolinii,uczestnictwo.w. targach;

- intensywnym inwestowaniem w systemy informatyczne, co zapewniało sprawne zarządzanie informacją wewnątrz organizacji, a także umożliwiłoa klientom składanie zamówień drogą elektroniczną;

- dalszą integracją pionową w celu częściowego uniezależnienia się od zagranicznych sieci handlowych. Duże hurtownie rozwijają własne sieci detaliczne oparte na zintegrowanym systemie zarządzania informacją oraz własnym systemie logistycznym.

Analizując rozwój rynku detalicznego w Polsce po 1990 r. można wyróżnić podobnie trzy następujące etapy [Rutkowski 2005]:

• Lata 1990 - 1995 - okres dezintegracji tego rynku charakteryzujący się gwałtownie rosnącą liczbą punktów sprzedaży detalicznej. W okresie tym udział hipermarketów, supermarketów i sklepów dyskontowych w obrotach kształtował się na poziomie ok. 5%. Strategie sprzedaży i dystrybucji producentów oparte były na sieci preferowanych hurtowni;

• Lata 1996 - 2000 - okres przyspieszonej konsolidacji rynku charakteryzujący się spadkiem liczby i roli tradycyjnych detalistów (np. sklepów specjalistycznych oraz różnej wielkości sklepów spożywczych). W okresie tym gwałtownie rozwija się nowoczesna dystrybucja masowa oraz znacznie rośnie udział w obrotach hipermarketów, supermarketów i sklepów dyskontowych. Strategie sprzedaży i dystrybucji producentów opierają się na systemie hybrydowym, a mianowicie z jednej strony na sieciach hurtowni preferowanych, a z drugiej na bezpośredniej sprzedaży do dużych detalistów oraz sieci typu Cash & Carry;

• Lata 2001 - 2005 to okres postępującej konsolidacji spadku liczby i znaczenia tradycyjnych detalistów, przy jednoczesnym wzroście znaczenia: kiper-, supemarketów i sieci sklepów dyskontowych na poziomie 40%-60% Strategie sprzedaży i dystrybucji będą się opierały głównie na sprzedaży bezpośredniej do dużych detalistów i sieci hurtowych.

• Lata 2005 - 2007 to okres nasycenia wielkopowierzchniowymi placówkami handlu detalicznego. Są one jak najbardziej pożądane na polskim rynku i często wybierane jako miejsce dokonywania zakupów przez konsumentów. Ponadto na uwagę zasługuje fakt, że mieszkańcy dużych miast (ponad 50 tys. mieszkańców), w których znajduje się ok. 80% hipermarketów i ponad połowa supermarketów, zwłaszcza rzesze nastolatków, przejmują zachodnioeuropejskie nawyki zakupowe, więc perspektywy rozwoju tego segmentu rynku są obiecujące, a wielkopowierzchniowe placówki handlu detalicznego stanowić będą konkurencję dla istniejących sklepów ogólnospożywczych i innych form sprzedaży detalicznej [D. Woźny, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie, 2007].

Na podstawie rys. 6a, 6b i 6c wyraźnie widać tendencję, choć malejącą, spadku liczby sklepów oraz wzrostu nowoczesnych form handlu: hipermarketów, supermarketów i sklepów dyskontowych, co jest zgodne z tendencjami europejskimi. Wzrost liczby sklepów z wygodną formą sprzedaży następuje także w sieciach alternatywnych (HoReCa - Hotele-Restauracje-Catering) oraz na stacjach benzynowych.

3.2. Dynamika sprzedaży detalicznej w Polsce w latach 2000-2006

W 2006 r. odnotowano wzrost sprzedaży detalicznej w cenach stałych. Dynamika sprzedaży detalicznej w cenach stałych zrealizowana przez przedsiębiorstwa handlowe i niehandlowe była o 8,1% wyższa niż przed rokiem. Znacznie wyższy od przeciętnego wzrost dynamiki odnotowano w sprzedaży towarów niekonsumpcyjnych (wzrost o 17,4%). Wyższa od przeciętnej (wzrost o 9,8%) była sprzedaż towarów konsumpcyjnych nieżywnościowych. Sprzedaż żywności i napojów bezalkoholowych wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o 3,2%.

Rysunek 5a. Dynamika sprzedaży detalicznej w Polsce w latach 2000-2006

Źródło: GUS; Rynek wewnętrzny w 2006 r.

• 3.2.1. Analiza sieci punktów sprzedaży detalicznej

Na koniec 2006 r. funkcjonowało na terenie kraju ponad 395 tys. sklepów. Oznacza to, że w stosunku do poprzedniego roku wystąpił wzrost liczby sklepów ogółem o 2,5%. Odnotowano zarówno zwiększenie się o 2,8% liczby sklepów przedsiębiorstw, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób jak i o 2,4% liczby sklepów należących do podmiotów, w których liczba pracujących wynosi 9 i mniej osób. Charakterystyczną cechą krajowego handlu detalicznego jest duży udział sklepów o powierzchni sprzedażowej do 99 m2, które w ogólnej liczbie sklepów stanowią 93,9%.

Rysunek 5b. Udział wybranych typów sklepów w ogólnej ilości sklepów w 2006 r.

Źródło: Frynia P.: Struktura handlu detalicznego w Polsce; ACNielsen

W dalszym ciągu obserwowany jest wzrost sieci hipermarketów i supermarketów .

Rysunek 5c. Liczba sklepów wg wybranych form organizacyjnych w 2006 r.

Źródło: GUS; Rynek wewnętrzny w 2006 r.

W grupie przedsiębiorstw, w których liczba pracujących wynosi 10 i więcej osób, nadal przybywało sklepów należących do przedsiębiorstw zagranicznych bądź z udziałem kapitału zagranicznego. Dynamika przyrostu liczby sklepów należących do tych przedsiębiorstw wyniosła 9,2%, a powierzchni sprzedażowej 8,5%, co stanowi, iż średnia powierzchnia w tych sklepach wyniosła 807 m² (odpowiednio w sklepach przedsiębiorstw własności prywatnej krajowej - 149 m²). Natomiast udział liczby tych sklepów w liczbie sklepów ogółem wyniósł 1,5% wobec 1,4% w 2005 r.

Tabela 1. Liczba sklepów przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym*

Wyszczególnienie Specification	2005	2006
Liczba sklepów z kapitałem zagranicznym Number of shops with foreign capital	5385	5878
Udział w ogółem sklepach w % Share in total shops in %	1,4	1,5
Powierzchnia sklepów z kapitałem zagranicznym w m2 Sales area of shops with foreign capital in m2	4370422	4742374
Udział w powierzchni ogółem w % Share in total sales area in %	15,5	16,5

* Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.

* Data concern enterprises with number of employees exceeding 9 persons.

Targowiska stałe i sezonowe wciąż odgrywały dużą rolę w infrastrukturze handlowej. Na koniec 2006 r. w urzędach gminnych w całym kraju zarejestrowanych było 2297 stałych targowisk, w tym z przewagą sprzedaży drobnodetalicznej - 2072.

Analizując targowiska stałe można zauważyć nieznaczny spadek ich liczby o 0,7%
w stosunku do roku poprzedniego. Największy spadek odnotowano w woj. pomorskim, gdzie było ich mniej o 8. Miało to wpływ na spadek powierzchni targowisk stałych w tym województwie o 8,6% i liczby stałych punktów sprzedaży drobnodetalicznej o 17,0%. W 2006 r. w woj. mazowieckim, śląskim i wielkopolskim znajdowało się 34,1% ogółu targowisk stałych w kraju i był to wzrost o 0,2 pkt procentowego w stosunku do roku poprzedniego. Jednocześnie zauważono, że ich udział w ogólnej powierzchni targowisk stałych wyniósł 38,9 % i był o 0,3 pkt wyższy niż przed rokiem.

Na targowiskach handlowano w ok. 120 tys. stałych punktach sprzedaży drobnodetalicznej, wśród których 86,1 tys. otwartych było codziennie.

Uzupełnieniem stałej sieci targowiskowej były targowiska sezonowe. W 2006 r. odnotowano ich 6203, co oznacza spadek w stosunku do roku ubiegłego o 7,8%. Największy spadek zanotowano w woj. pomorskim (o 54,9%) i podkarpackim (o 17,9%), natomiast największy wzrost był w woj. łódzkim (o 63,3%) i opolskim (o 47,1%).

Roczne wpływy z opłaty targowej, w stosunku do 2005 roku, zmniejszyły się o 6,1% i wyniosły 262769,6 tys. złotych.

3.2.2.Analiza powierzchni sprzedażowej w 2006 r.

W 2006 r. wzrosła o 7,5% liczba sklepów mających 400 m² i więcej powierzchni sprzedażowej, a powierzchnia sprzedażowa w tej grupie sklepów wzrosła o 8,2%. Największy przyrost tych sklepów odnotowano w województwie opolskim (o 14,9%), kujawsko-pomorskim (o 14,6%), łódzkim (o 12,2%), pomorskim (o 10,9%).

Rysunek 6. Struktura powierzchni sprzedażowej w 2006 r.

Źródło: GUS; Rynek wewnętrzny w 2006 r.

W konsekwencji tych przemian uległa zmianie struktura powierzchni sprzedażowej sklepów. W porównaniu z rokiem poprzednim powierzchnia sprzedażowa zajmowana przez sklepy do 99 m² obniżyła się o 2,0 pkt. (do 59,0% ogólnej powierzchni sprzedażowej), a wzrosła: o 0,3 pkt dla sklepów w przedziale 100-399 m² (do 11,0%), o 0,5 pkt. dla sklepów w przedziale 400-999 m² (do 10,4%) oraz o 1,2 pkt. dla sklepów o powierzchni sprzedażowej 1000 m² i więcej (do 19,6%).

Porównując wartość sprzedaży detalicznej sklepów do przedziałów powierzchniowych sklepów odnotowano, że sklepy zajmujące 59,0% powierzchni sprzedażowej realizują 55,3% sprzedaży detalicznej ogółem. Udział sklepów z przedziału powierzchniowego 100-399 m² wyniósł w sprzedaży detalicznej ogółem sklepów 14,5%, z przedziału powierzchniowego 400-999 m² - 11,6%, natomiast w przedziale powierzchniowym 1000 m² i więcej - 18,6%.

4. Perspektywy rozwoju sieci handlowej na świecie i w Europie

W przyszłości będzie następowała dalsza integracja pionowa w łańcuchach dostaw ze szczególnym uwzględnieniem roli sieci detalicznej, która będzie najbliżej nabywcy i - mając odpowiednie zaplecze kapitałowe dzięki sieciom dyskontowym i nowoczesnym operatorom logistycznym - będzie w stanie w sposób kreatywny zaspokajać przyszłe potrzeby klientów (por. rys. 7). Będzie to realizowane dzięki dwóm strategiom: niskich cen i odpowiedniej jakości oraz własnych marek. Strategie te będą przeprowadzane na bazie partnerstwa opartego o kontrakty długookresowe.

Rysunek 7. Sieć handlowa jako kreator współpracy uczestników łańcucha dostaw

Otoczenie detalisty

Żródło:H.J.Schmidt:Perspectives of European Retailing-Trend Taker or Trend Setter of Supply Chain Development ,referat na 7 International Conference on Management in AgriFood Chains & Networks, Ede, Holandia, maj 2006.

4.1.Tendencje w rozwoju światowego handlu detalicznego kształtujące je czynniki

Przeobrażenia strukturalne form organizacyjnych handlu detalicznego są wynikiem ich dostosowywania się do dynamicznie zmieniających się warunków ekonomicznych, społecznych i technologicznych. Mają one źródła w procesach zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu, w jakim funkcjonują detaliści. Wszystko, co ma wpływ na społeczeństwo, wpływa też na handel detaliczny. W gwałtownie zmieniającym się i coraz bardziej złożonym otoczeniu najważniejsze wyzwania, które stoją przed konkurentami, to zdobycie przewagi w gwarantowaniu satysfakcji klienta oraz ciągłe usprawnianie wydajności operacyjnej. Aby to osiągnąć, menedżerowie sektora handlu detalicznego wciąż muszą być świadomi i reagować na te wyzwania, które przejawiają się w czynnikach zewnętrznych. Rozmiar, tempo i charakter tych zmian są różne w różnych krajach. Istnieje jednak kilka trendów dających się zaobserwować w skali globalnej. Wydaje się, że cztery determinanty wywarły decydujący wpływ na kształt dystrybucji w ostatnich latach, szczególnie w sferze detalicznej:

• zmiany zachowań konsumenckich i rosnąca siła nabywcza w Europie;

• internacjonalizacja i globalizacja gospodarki; rozwój technologiczny, w szczególności pojawienie się handlu i biznesu elektronicznego.

4.1.1. Zmiany zachowań konsumenckich i rosnąca siła nabywcza

Wydaje się, że teza, iż szansę odniesienia sukcesu na rynku będą mieć tylko takie formy handlu detalicznego i kanałów dystrybucji, które wchodzą naprzeciw dynamicznie zmieniającym się potrzebom i wymaganiom klientów, jest poza dyskusją.

W krajach wysoko rozwiniętych, a więc tych, z których pochodzi przeważająca część klientów firm handlowych, zachodzą wyraźne zmiany demograficzne. Najważniejsze z nich to ciągły spadek wskaźników przyrostu naturalnego, stabilizacja liczby konsumentów oraz wzrost liczby konsumentów lepiej wykształconych, o wyższych wymaganiach. Firmy handlowe są zmuszone dostosowywać swoje oferty i strategie do nowej struktury społecznej. Szacuje się, że utrzymująca się w Europie od dłuższego czasu na poziomie ok. 100 mln liczba konsumentów z grupy wiekowej 10-19 lat spadnie do zaledwie 79 mln w 2010 r. Z kolei grupa konsumentów w wieku lat 50-59 zwiększy się z 80 mln do 102 mln.

Tabela 2. Konsumpcja produktów spożywczych spożywczych Europie w 2002 r.

Państwo	Rynek detaliczny artykułów spożywczych (mld EUR)	Średnie wydatki na jednego mieszkańca (EUR)
Polska Czechy Węgry Słowacja Rosja Inne kraje wschodnie i bałkańskie Szwecja Dania Norwegia Finlandia Litwa Łotwa Estonia Islandia Włochy Hiszpania Turcja Grecja Portugalia Cypr Niemcy Francja Wielka Brytania Holandia Szwajcaria Belgia Austria Irlandia Luksemburg	31,2 9,2 7,5 3,5 99,0 40,1 24,5 15,2 12,7 11,8 2,1 1,2 0,8 0,6 115,1 57,6 31,1 14,3 14,2 1,1 156,3 123,2 119,3 34,9 22,8 22,2 16,0 7,6 1,1	907 1121 899 744 742 - 3310 3403 3352 2799 695 558 643 3068 2536 1832 562 1648 1725 1573 2704 3236 2909 2466 3874 3044 2516 2941 3196
Razem	996,0	-
Średnie wydatki	-	1634

Żródło: IGD European Grocery Retailing 2003, za: „Logistics Europe” April 2005, s.20

Są to niewątpliwe trendy, które nie pozostaną bez wpływu na przyszły kształt handlu. Zmiany w stylu życia i wzorcach konsumpcji wyrażają się m.in. w kładzeniu większego nacisku na jakość życia, wartość czasu oraz dokonywanie świadomych zakupów. Firmy handlowe zmuszone są do coraz bardziej indywidualnego podejścia do klientów. Na znaczeniu zyskuje koncepcja masowej indywidualizacji jako element strategii marketingowych przedsiębiorstw handlowych. Klienci są coraz lepiej poinformowani o produktach, chcą mieć swobodę porównania i wyboru między różnymi ofertami oraz poszukują jak najkorzystniejszej relacji między wartością, a ceną danego produktu. Szczególnie istotnym aspektem jest świadomość klientów co do cech samego produktu w odróżnieniu od dodatkowych korzyści dodawanych przez miejsce sprzedaży. Dla znacznej grupy klientów poza możliwością dokonania odpowiedniego wyboru przy zakupie istotna jest możliwość oszczędności czasu i wysiłku przy tym procesie.

Siła klientów rośnie jednocześnie ze wzrostem ich siły nabywczej, która jest pochodną stopnia rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów i ich grup. Pośrednio tezę tę mogą uzasadnić dane tabeli I.3., wskazujące średnie wydatki na jednego mieszkańca na europejskim ryku produktów spożywczych. Wydatki te są 2-6 razy większe w najwyżej rozwiniętych państwach Europy aniżeli w krajach Europy Środkowo-Wschodniej czy Turcji.

Należy jednak dodać, że pojawiają się w tym zakresie niekiedy tendencje przeciwne - konsumenci wydają w wielu krajach mniej i w odmienny sposób, na co mają wpływ strukturalne zmiany gospodarcze i społeczne (np. w życiu rodzinnym, praca na kilku etatach, problemy dnia codziennego, mniej czasu wolnego, mniejsza chęć do zmiany miejsca zamieszkania, luźny styl ubierania, wyższe koszty kształcenia i opieki medycznej).

4.1.2. Internacjonalizacja i globalizacja sieci handlowych

Otoczenie, w jakim prowadzą działalność przedsiębiorstwa handlu detalicznego, charakteryzuje się ogromną konkurencją ze strony licznej grupy podmiotów. Coraz bardziej pogłębiająca się internacjonalizacja handlu sprawia, że konkurencja ta ma wymiar globalny. Sprzyjają jej: istnienie we wszystkich krajach nabywców o podobnych cechach, otwarcie granic, dążenie do zwiększenia rynków zbytu, osiągania ponadprzeciętnej rentowności oraz zmniejszania ryzyka.

Otoczenie, w jakim prowadzą działalność przedsiębiorstwa handlu detalicznego, charakteryzuje się ogromną konkurencją licznej grupy podmiotów. Coraz bardziej pogłębiająca się internacjonalizacja handlu sprawia, że konkurencja ta ma wymiar globalny. Sprzyjają jej: istnienie we wszystkich krajach nabywców o podobnych cechach, otwarcie granic, dążenie do zwiększenia rynków zbytu, osiągania ponadprzeciętnej rentowności oraz zmniejszania ryzyka.

W obliczu nasycenia lokalnych rynków wielkie sieci dokonują ekspansji za granicę. Szczególnie prężnie rozwijają się przedsiębiorstwa europejskie, mające do czynienia z nasyceniem rynków krajowych.

Internacjonalizacja wiąże się z rosnącymi wciąż zdolnościami konsumentów, detalistów i producentów do prowadzenia działalności na znacznie szerszą skalę aniżeli kiedykolwiek w przeszłości. Konsumenci mają coraz częściej globalne doświadczenia i oczekiwania, a także coraz częstsze możliwości dokonywania zakupów na rynkach globalnych (np. z wykorzystaniem handlu elektronicznego). Producenci mogą wytwarzać lub montować swe produkty na skalę globalną oraz przemieszczać je lub ich komponenty do różnych miejsc świata. Detaliści działają także w coraz bardziej zinternacjonalizowanym otoczeniu, zarówno pod względem zakupów towarów, jak i lokalizacji swych punktów sprzedaży. Tak rozumiane internacjonalizacja i globalizacja działań są podstawowym wyzwaniem dla współczesnej logistyki, która staje się coraz bardziej skomplikowana i wymaga rozwiązywania coraz trudniejszych problemów. Naprzeciw rozwiązywaniu tych problemów wychodzą jednak nowe technologie, coraz doskonalsze rozwiązania teleinformatyczne czy oferty operatorów logistycznych

Głównym wyzwaniem dla firm handlowych we wszystkich państwach świata staje się sprostanie nowym warunkom liberalnej gospodarki globalnej. Coraz więcej konsumentów poszukuje - niezależnie od swego pochodzenia oraz miejsca zamieszkania i pobytu - takiego stylu życia, jak ich bardziej zamożni sąsiedzi z wysoko rozwiniętych państw, a co za tym idzie - tych samych produktów i usług. Pragną oni najlepszego dostępnego produktu po możliwie najniższej cenie. W miarę wzrostu zamożności coraz więcej konsumentów chce „żyć i robić zakupy w Kalifornii”, następuje zatem »kalifornizacja«, czyli globalizacja potrzeb i popytu”. Procesy te nie omijają Polski i intensyfikują się od wielu lat.

Sieci handlowe z całego świata, a w szczególności potężne sieci detaliczne, wychodzą naprzeciw temu zapotrzebowaniu i coraz agresywniej wciskają się do wszystkich zakamarków światowego rynku, które jeszcze niedawno istniały w innej rzeczywistości gospodarczej, w innym wymiarze społecznym i kulturowym. Efektem wzmożonej działalności tych firm jest coraz większe nasilanie się procesów koncentracji handlu detalicznego. Trwająca już od wielu lat seria fuzji i przejęć w tej sferze wydaje się nie mieć końca, choć tak naprawdę proces ten dopiero się rozpoczął. Obraz tego, kto rządzi rynkiem detalicznym, staje się coraz bardziej klarowny. Konsumentom i inwestorom zwiększona fala konkurencyjności jest niewątpliwie na rękę, zatem witają oni jej przejawy z reguły bardzo przychylnie. Klienci lubią wybierać produkty najlepsze, zaoferowane wraz z niezbędnym pakietem obsługi po konkurencyjnej cenie.

Ekspansji sieci detalicznych na rynkach zagranicznych sprzyja przy tym szereg czynników, które umownie podzielić można na „pchające” i „ciągnące”. Do podstawowych czynników „pchających”, zwiększających internacjonalizację handlu detalicznego, należy zaliczyć:

• nasycenie rynków krajowych lub nadmierną konkurencję na tych rynkach,

• recesję gospodarczą lub ograniczony wzrost wydatków,

• zmniejszającą lub starzejącą się populację,

• restrykcyjną politykę dotyczącą otwierania nowych sklepów,

• wysokie koszty operacyjne (jak np. robocizna, czynsze, podatki),

• nacisk akcjonariuszy na utrzymywanie wzrostu zysków,

• syndrom „ja też”.

Z kolei podstawowymi czynnikami „ciągnącymi”, zwiększającymi internacjonalizację handlu detalicznego, są:

• niedorozwój niektórych rynków lub słaba konkurencja,

• szybki rozwój gospodarczy lub podnoszący się poziom życia,

• szybki przyrost liczby mieszkańców lub wysoka koncentracja ludzi młodych,

• liberalne przepisy,

• korzystna struktura kosztów operacyjnych (np. robocizny, czynszów czy podatków),

• geograficzne rozłożenie ryzyka handlowego,

• możliwość wprowadzenia innowacji w nowych warunkach rynkowych.

W wyniku oddziaływania powyższych czynników największe sieci detaliczne na świecie i w Europie rozpoczęły ekspansję na rynki zagraniczne. 20 największych detalistów świata było obecnych w 2002 r. na rynkach 82 państw, w porównaniu z 11 w 1992 r. (por. rysunek rysunek.8.). Wiele sieci kontynuuje ekspansję na rynki zagraniczne, często jest już obecnych na wielu kontynentach (por. tabela 3.). Szczególnie prężnie rozwijają się przedsiębiorstwa europejskie, mające do czynienia z nasyceniem rynków krajowych. Zestawienie najbardziej ukierunkowanych na działalność zagraniczną europejskich przedsiębiorstw handlu detalicznego przedstawiono na rys. 8. Natomiast ich udział wśród największych globalnych sieci handlowych przedstawiono w tabeli 3 oraz tabeli 4.

Z podanego zestawienia wynika, że najbardziej skłonne do handlu za granicą są przedsiębiorstwa wywodzące się z Europy. Spowodowane jest to nasyceniem rynku europejskiego. Tylko dwa koncerny handlowe generują większość swoich obrotów za granicą. Są to belgijski Delhaize (84%) i holenderski Ahold (82%). Firmy te osiągnęły taki wynik głównie dzięki zbudowaniu silnej pozycji na rynku amerykańskim.

Rysunek 8. Liczba państw, w których prowadziło działalność 20 największych detalis-tów świata w latach 1992 i 2003.

Źródło: S Evans: International Perspctive on Developments in Retailing,A.T. Kearney,2003,s.3.

Tabela 3. Dziesięć największych supermarketów sprzedających żywność w 2005 r.

Nazwa firmy	Sprzedaż detaliczna żywności (mln USD)	Całkowita sprzedaż detaliczna (mln USD)	Udział % żywności w całkowitej sprzedaży
Wal-Mart Carrefour Ahold Tesco Seven&1 Rewe Kroger Edeka Metro Group Schwarz Group	152134 87 055 67 953 53 529 44 970 43 704 43 132 42 658 40 854 40 843	338759 117 445 80 165 72 580 62 757 57 359 61 303 49 948 86 008 49 517	45 74 85 74 72 76 70 85 47 82

_Żródło: PlanetRetail [www.planetretail.net]

W dziesięciu największych supermarketach w 2005 r. sprzedaż żywności stanowiła od 45% do 85% całkowitej sprzedaży.

4.1.3. Procesy konsolidacyjne

Oprócz internacjonalizacji i globalizacji w branży detalicznej widać coraz większą kon-centrację podmiotów gospodarczych. Decydującą rolę w handlu odgrywają potężne sieci han-dlowe. Mali detaliście często nie wytrzymują takiej konkurencji i choć z reguły utrzymają się w różnych niszach rynku detalicznego, ich udział w sprzedaży maleje. Zwłaszcza w handlu żywnością zwiększa się znaczenie dużych sieci handlowych o wspólnym scentralizowanym kierownictwie, postępuje rozwój wielkopowierzchniowych punktów sprzedaży, maleje znaczenie sklepów samoobsługowych oraz małych wyspecjalizowanych sklepów. Badanie przeprowadzone przez M+M Planet Retail wykazują, że 30 największych światowych detalistów wypracowało sprzedaż przekraczającą 1 miliard USD, co stanowi 10% światowego rynku detalicznego. Sam Wal-Mart miał w tym rynku 2% udziału. Jeżeli ograniczy się obszar obserwacji do Europy, trend do koncentracji będzie jeszcze wyraźniejszy.(por. tab. 4 oraz tab. 5).

Tabela 4. Procentowy udział 5 największych przedsiębiorstw handlu detalicznego w całym rynku wg krajów w 2000 r.

(których konkretnie przedsiębiorstw, dane mówią tylko o 2, tabela niepełna, a statystyka bardzo nieświeża)

Norwegia Luksemburg Szwecja Finlandia Szwajcaria Francja Dania Austria Holandia Belgia Irlandia Wielka Brytania Węgry Niemcy Portugalia Hiszpania Grecja Czechy Włochy Słowacja Polska

98,5 96,7 94 91,5 88 80,7 79,3 78,8 77,8 76,2 64,7 63,7 62,5 62,4 60 56,6 44,7 36,9 28,8 18,7 16,1

1,5 3,3 6 8,5 12 19,3 20,7 21,2 22,2 23,8 35,3 36,3 37,5 37,6 40 43,4 55,3 63,1 71,2 81,3 83,9

Źródło: M+M Planet Retail, www.mm-eurodata.com/presse/index.htm

W 2001 roku 30 największych europejskich detalistów miało udział rynkowy 68,5% w porównaniu z 51,5% w 1992 r. Dokonało się to kosztem małych detalistów, którzy albo nie wytrzymali konkurencji, albo zostali przejęci. Przewiduje się, że już w najbliższych latach 30 największych detalistów może opanować nawet 90% rynku europejskiego. Stopień koncentracji różni się w zależności od kraju. Zjawisko to zilustrowano na rys. 6, na którym przedstawiono udział w całym rynku detalicznym handlu żywnością pięciu największych przedsiębiorstw w poszczególnych krajach w 2000 r., a jego przejawy w 2005 r. przedstawiono w tabeli 5.

BRAK RYS. 6

Tabela 5. Zasięg działania 10 największych globalnych sieci handlowych w 2004 r.

Nazwa firmy	Liczba sklepów	Zasięg działania
Wal-Mart Carrefour Ahold Tesco Rewe Kroger Aldi Ito-Yokado Metro Group ITM (Intermarche)	5 164 10 704 6 841 2294 12 077 3 667 6 609 14 448 2 370 10 753	Argentyna, Brazylia, Kanada, Chiny, Niemcy, Japonia, Meksyk., Singapur, Korea Płd, Wlk. Brytania, USA, Wietnam Argentyna, Belgia, Brazylia, Chile, Chiny, Czechy, Dominikana, Egipt, Francja, Grecja, Hiszpania, Indonezja, Japonia, Kolumbia, Katar, Malezja, Meksyk, Oman, Polska, Rumunia, Singapur, Słowacja, Szwajcaria, Tajwan, Tajlandia, Tunis,Turcja,USA Brazylia, Czechy, Estonia, Gwatemala, Holandia, Honduras, Litwa, Łotwa, Nikaragua, Norwegia, Polska,P ortugalia, Słowacja, Szwecja, USA Czechy, Irlandia, Korea Płd., Malezja, Polska, Słowacja, Syjam, Taiwan, Węgry, Wlk. Brytania, USA Australia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Rumunia, Słowacja, Węgry, Włochy USA Australia, Austria, Belgia, Dania, Francja, Irlandia, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Wlk. Brytania, USA Australia, Chiny, Filipiny, Japonia, Korea Płd., Malezja, Singapur, Syjam, Tajwan,Turcja Austria, Belgia, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Indie, Japonia, Luksemburg, Maroko, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Turcja, Ukraina, Wlk. Brytania, Wietnam Belgia, Bośnia i Hercegowina, Francja, Hiszpania, Macedonia, Polska, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Włochy

Legenda:Pochyłymi literami oznaczono pozaeuropejskie sieci handlowe.

Żródło: PlanetRetail [www.planetretail.net]

4.1.4. Rozwój technologiczny

Sektor handlu detalicznego jest niewątpliwie nastawiony na zastosowanie najnowszych osiągnięć technologicznych, szczególnie tych, które pozwalają nie tylko działać szybciej, lepiej, taniej czy efektywniej, lecz także tworzyć nowe modele biznesu i konkurowania. Taką przełomową technologią przełomu wieków był niewątpliwie Internet, a ostatnio technologia RFID. Obserwacja wdrażania tych technologii wskazuje jednocześnie, że ich zastosowanie wpływa na zwiększanie się luki produktywności między największymi sieciami detalicznymi, a pozostałymi graczami rynku detalicznego.

W obrotach coraz większą rolę odgrywa w ostatnich latach handel pozasklepowy, oparty na najnowszych technikach komunikowania się sprzedającego z nabywcą finalnym. Gwałtowny rozwój w dziedzinie technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest decydującym czynnikiem wpływającym na kształt i funkcjonowanie współczesnej dystrybucji. Szczególne znaczenie ma rozwój nowych mediów, które znajdują zastosowanie w nowatorskich sposobach sprzedaży. To one doprowadziły do zaistnienia handlu elektronicznego (ang. e-commerce). Przez pojęcie to rozumie się proces sprzedawania i kupowania produktów i usług, a więc zawierania transakcji handlowych z wykorzystaniem wszystkich możliwych środków elektroniki. Nowoczesny handel elektroniczny nie ogranicza się przy tym tylko do Internetu. Wykorzystywane są także telewizja kablowa i satelitarna (ang. t-commerce), telefonia (ang. m-commerce), karty elektroniczne i inne. Jednakże to Internet ma największe znaczenie w prowadzeniu transakcji w handlu elektronicznym.

Zastosowanie Internetu w kanałach dystrybucji przedsiębiorstw dało firmom wiele wymiernych korzyści. Pojawiły się nowe sposoby zwiększenia lojalności klientów. Nowy kanał bezpośredniej komunikacji z klientem umożliwił takie zindywidualizowanie kontaktów, które nie było możliwe w stosowanych poprzednio kanałach zbytu. Firmy podejmują ryzyko zastosowania nowych technologii w celu poprawienia satysfakcji klienta. Muszą w tym celu dokonywać zmian w organizacji i integracji procesów. Mimo tego, że handel internetowy jest szczególnie atrakcyjny dla nowych uczestników rynku, gdyż obniża bariery wejścia, okazuje się, iż szanse na sukces w handlu elektronicznym mają raczej firmy tradycyjne, posiadające wyrobioną markę i cieszące się dobrą reputacją, potrafiące w odpowiedni sposób zintegrować swoją dotychczasową działalność z działalnością w świecie wirtualnym. Handel elektroniczny obejmuje wszelkie sposoby kontaktu z klientem i zawierania transakcji handlowych, wykorzystujące elektroniczne środki przekazu: telefon stacjonarny i komórkowy, faks, Internet, telewizję. Jego najważniejszą obecnie częścią jest handel internetowy, realizowany przez sklep internetowy przedsiębiorstwa, a wspierany także przez jego stronę internetową.

O tym, że technologia może drastycznie zmieniać oblicze współczesnego biznesu, świadczą eksperymenty z wykorzystaniem technologii RFID, która daje możliwość przeniesienia większości czynności w łańcuchu dodawania wartości do cyberprzestrzeni poprzez globalnie połączone ze sobą sieci elektroniczne. Technologia RFID jest elementem umożliwiającym wkomponowanie łańcucha dostaw we wspólną infostradę. Dzięki niej możliwe będzie jeszcze efektywniejsze korzystanie z przepływającej pomiędzy partnerami informacji, która usprawni wewnętrzne funkcje przedsiębiorstwa, a także uczyni realnym zarządzanie procesami całej sieci dostaw.

Systemu Auto-ID stosowane do automatycznego identyfikowania obiektów, osób lub lokalizacji, podlegają dwóm fundamentalnym zmianom. Po pierwsze, następuje odejście od kodów czytanych optycznie (za pomocą skanera) do nowej generacji systemów bazujących na metkach elektronicznych przystosowanych do „odczytywania” przez bezprzewodowe odbiorniki. System ten znany powszechnie pod skrótową nazwą RFID (ang. Radio Frequency Identification) robi w świecie biznesu prawdziwą furorę. Po drugie następuje odejście od kodów produktowych na rzecz numerów seryjnych. Każdy kod EAN/ UPC jest nadawany przez producenta pewnej określonej klasie wyrobów. Zastosowanie technologii RFID umożliwia nadanie każdej pojedynczej butelce wody własnego kodu identyfikacyjnego. Technologie RFID są już obecnie stosowane w najróżniejszych systemach, m.in. w kontroli dostępu, zarządzaniu aktywami, czy automatyzacji składów. Ich znaczenie będzie niewątpliwie rosło w najbliższych latach, niektórzy eksperci mówią wręcz o ich rewolucyjnej roli w biznesie, zwłaszcza w zarządzaniu łańcuchem dostaw.

Nadanie każdemu opakowaniu produktów oddzielnego numeru seryjnego umożliwi m. in.:

• śledzenie materiałów i aktywów w łańcuchu dostaw, co prowadzi zmniejszenia stanu zapasów

• ustalenie miejsca kradzieży produktów

• wstrzymanie produktów, gdyby były wysłane w niewłaściwym kierunku

• wstrzymanie importu podrabianych produktów

• zwiększenie kontroli nad procesem wycofywania produktów z rynku (np. przeterminowanych wyrobów z półek sklepowych).

Liderem zastosowania technologii RFID w sferze handlu detalicznego jest niewątpliwie Wal-Mart, który odgrywa decydującą rolę w światowym handlu detalicznym. Jego obroty w roku obrachunkowym zakończonym 31.01.2005 r. osiągnęły zawrotną wysokość 288 mld USD. Przewagę nad konkurencją utrzymuje właśnie dzięki inwestycjom w technologie informacyjne i dzięki temu mieści się w pierwszej dziesiątce najbardziej międzynarodowych firm. (por.tab.4)

5. Formy handlu żywnością na rynkach rzeczywistych w Polsce.

Przedstawione procesy zmian relacji pomiędzy producentami a odbiorcami instytucjonalnymi bądź indywidualnymi, względnie, gdy oferentami produktów i usług są instytucje rządowe, powodują pojawienie się nowych instytucji w handlu żywnością. Dążenie kontrahentów do obniżania ryzyka transakcji, uproszczenia procedur i obniżenia kosztów transakcji doprowadziły do wysokiego poziomu organizacji - sformalizowania rynku. Na rynku tym występują dwie podstawowe formy dystrybucji:

• dystrybucja bezpośrednia relatywnie częściej wykorzystywana na rynku instytucjonalnym,

• dystrybucja pośrednia, której formy organizacyjne zostały bardzo rozbudowane.

W przypadku dystrybucji bezpośredniej kanał dystrybucji obejmuje dwa podstawowe ogniwa: producenta i nabywcę instytucjonalnego, ponieważ:

• projektowanie, kompletowanie, usługi przed- i posprzedażowe dotyczące produktów wysoko wyspecjalizowanych i złożonych (specyfika produktu) powinny być kontrolowane przez dostawcę;

• produkty znajdują się w fazie wprowadzania na rynek i ich wartość jednostkowa jest wysoka;

• nabywcy są zdefiniowani, reprezentują wysoką siłę nabywczą (klienci kluczowi); są skoncentrowani geograficznie;

• sprzedaż wymaga udziału w negocjacjach wyższego kierownictwa, koszty pośrednictwa są wysokie.

Dystrybucja bezpośrednia pozwala na rynku instytucjonalnym lepiej spełnić wspomniane tendencje w zakresie sprzedaży towarów konsumpcyjnych, ponieważ:

• bardziej niż dystrybucja pośrednia dostosowuje się do oczekiwań nabywców instytucjonalnych;

• producent przejmuje na siebie zwiększone ryzyko realizacji transakcji; z tego względu pozyskuje bieżące informacje o rynku;

• producent przejmuje na siebie także szeroki zakres funkcji związanych ze sprzedażą, jednocześnie przejmując całą marżę i zabezpieczając szybki przepływ gotówki; obniża koszty dystrybucji, co umożliwia uzyskanie niższej ceny bądź stwarza możliwości jej większego obniżania w walce konkurencyjnej o klienta.

Formy sprzedaży bezpośredniej dotyczą działania na rynkach rzeczywistych bądź elektronicznych.

5.1. Typologia form handlu na rynkach rzeczywistych

Działalność handlu na rynkach rzeczywistych można podzielić na:

- działalność na rynkach tradycyjnych, zorganizowaną przed okresem transformacji, funkcjonującą współcześnie,

- działalność ukształtowaną w okresie transformacji systemowej w Polsce..

5.1.1. Działalność tradycyjnych ogniw handlu hurtowego

Działalność hurtowa (należąca do zakresu pierwszej z wymienionych działalności) polega na zakupie dużych, jednorodnych partii produktów w celu dalszej ich odsprzedaży z zyskiem nabywcom instytucjonalnym (detalistom, usługobiorcom, producentom i innym hurtownikom), rzadko nabywcom indywidualnym [Czubała , 2001, s. 45].

Handel hurtowy pełni między innymi następujące funkcje [Dietl, 1991, s. 86]:

- gromadzenie i przechowywanie zapasów (tworzenie użyteczności czasu),

- organizowanie przebiegów towarowych (tworzenie użyteczności miejsca),

- tworzenie asortymentu towaru zorientowanego na ostatecznego nabywcę (przekształcanie asortymentu produkcyjnego w handlowy),

- dzielenie i koncentrowanie partii dostaw.

Można wyodrębnić następujące tradycyjne formy pośrednictwa w handlu hurtowym:

Tabela 6. Tradycyjne formy pośrednictwa w handlu hurtowym

Typ pośrednika	Forma działalności
1. Samodzielni pośrednicy (tradycyjni hurtownicy (funkcje pełne/ograniczone)	Dystrybutorzy (przejmują towar na własność), są niezależni: forma własności, sposób zarządzania. Asortyment: uniwersalny (artykuły spożywcze) i wyspecjalizowany (żywność mrożona)
2. Oddziały i biura sprzedaży	Agendy zarządzane przez producenta: - kryterium branżowe (centrale handlowe), - kryterium przestrzenne (biura sprzedaży/zbytu)
3. Agenci i brokerzy (hurt pierwotny)	Nie przyjmują towaru na własność, uczestniczą w negocjacjach i przekazaniu tytułu własności

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Classification of Whosalers, Mc Graw Hill, N. York 1984 (cyt za: B. Pilarczyk, M. Sławińska, H. Mruk: Strategie marketingowe przedsiębiorstw handlowych, PWE, 2001, s. 191-193)

W ostatniej grupie organizacji gospodarczych występują przedsiębiorstwa zajmujące się także skupem produktów rolnych, tzw. hurtem pierwotnym. Mogą to być [B.Pilarczyk, M.Sławińska, H. Mruk, 2001, s. 192]:

• niezależni kupcy prowadzący skup na własny rachunek i ryzyko;

• pośrednicy działający na zlecenie przedsiębiorstw przetwórstwa, eksporterów;

• spółdzielnie producentów bądź stowarzyszenia producentów;

• producenci (przedsiębiorstwa przetwórcze);

• agendy rządowe (np. jednostki Agencji Rynku Rolnego).

5.1.2. Działalność ogniw handlu hurtowego okresu transformacji

W okresie transformacji wykształciły się formy instytucjonalne handlu hurtowego, ułatwiające koncentrację obrotów handlowych bądź ich lokalizację w jednym miejscu. Podstawowymi formami rynków zorganizowanych, zwłaszcza w hurcie pierwotnym, są: rynki hurtowe, giełdy towarowe, aukcje, przetargi oraz centra handlu hurtowego.

Rynki hurtowe, jako alternatywa targowisk w handlu artykułami rolnymi, ukształtowane w latach 90. ubiegłego wieku, różnią się wyższym stopniem sformalizowania transakcji oraz lepszą infrastrukturą techniczną i organizacyjną. Rynki hurtowe to instytucje rynkowe, posiadające osobowość prawną, koncentrujące handel produktami rolnymi, względnie spożywczymi, w układzie przestrzennym i czasowym [Jerzak, 1997, s. 51-54]. Instytucje rynków hurtowych obejmują: sferę handlu (hale i wiaty prezentacji i transakcji produktów rolno-spożywczych), sferę towarzyszącą (magazynowanie, przygotowanie i konfekcjonowanie, pakowanie i wysyłkę, inne usługi towarzyszące) oraz centrum zarządzania i obsługi związane z administracją rynku hurtowego. Rodzaje rynków hurtowych i formy organizacji działalności przedstawiono w tabeli 7.

Tabela 7. Rodzaje rynków hurtowych i form organizacji ich działalności

Kryteria klasyfikacji	Formy działalności
1. Formy własności	Spółki kapitałowe, własność związków producentów rolnych i handlowców, przedsiębiorstwa publiczne i publiczno-prywatne
2. Lokalizacja rynku	Rynki popytowo-dystrybucyjne (otoczenie wielkich aglomeracji), rynki podażowe na potrzeby ośrodków produkcyjnych
3. Znaczenie gospodarcze	Rynki ponadregionalne, regionalne, przygraniczne i lokalne
4. Sposób zawierania transakcji	Fizyczne oferowanie towaru i bezpośrednie negocjacje. Stałe związki sprzedającego z rynkiem hurtowym (wynajęcie stałej powierzchni sprzedaży)

Źródło: M. Jerzak: Instytucje handlu hurtowego na rynku rolnym, w: Marketing w agrobiznesie, Materiały dla studentów Akademii Rolniczych, FAPA, 1997, s. 60-64.

Giełdy towarowe - to takie rynki formalne, na których w określonym czasie i miejscu dochodzi do przeciwstawienia się podaży i popytu oraz do kupna-sprzedaży towarów masowych wysoko ujednoliconych pod względem jakości, a także ogłaszania kształtujących się na nich cen. [Drewiński, 1997, s. 26, Zieleniewski, Szczypiorski 1961, s. 499].

Giełda oprócz wymienionych zadań przyczynia się również do standaryzacji towarów. Polega to na nadawaniu im ściśle określonych cech odnoszących się do jakości, gatunku, wagi, klasy. Umożliwia to przeprowadzanie transakcji giełdowych bez konieczności fizycznej obecności towarów na giełdzie [Adamowicz, 1997].

Według Ustawy z 26 października 2000 r. giełdy towarowe to „zespół osób, urządzeń i środków technicznych zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji giełdowych oraz jednakowy dostęp w tym samym czasie do informacji rynkowych, a w szczególności do informacji o kursach i cenach towarów giełdowych oraz o obrotach towarami giełdowymi” [Ustawa o giełdach towarowych Art. 2.1]¹⁰.

Podstawowym celem giełdy towarowej jest usprawnianie obrotu krajowego i międzynarodowego. W handlu międzynarodowym rola giełd towarowych wyraża się zwłaszcza w organizacji i ułatwianiu kontaktów handlowych krajom o różnych systemach gospodarczych. Giełdy są ponadto uważane za ważne narzędzie kształtowania koniunktury.

Celem nadrzędnym giełd towarowych są konkretne zadania. Należą do nich:

• zapewnienie rynku i regulowanie go tak, by jego uczestnicy korzystali z udogodnień w prowadzeniu handlu poszczególnymi towarami,

• ustanawianie słusznych zasad kupieckiego postępowania (etyki kupieckiej),

• organizowanie działań rynku poprzez ustalanie jednolitych reguł i standardów prowadzenia handlu(określanie przedmiotu transakcji, czasu prowadzenia operacji itp.),

• organizowanie dla zainteresowanych systemu informacji rynkowej,

• wprowadzanie mechanizmów rozstrzygania sporów, rozliczania transakcji i płatności zobowiązań,

• ustanawianie transakcji standardowych,

• kreowanie atrakcyjnych form inwestowania.

Rodzaje giełd towarowych przedstawiono w tabeli 8.

• Tabela 8. Rodzaje giełd towarowych

Kryteria klasyfikacji	Charakterystyka
1. Przedmiot obrotu	Giełdy towarowe, giełdy usług, giełdy papierów wartościowych, giełdy towarowo-pieniężne
2. Skala działania	Giełdy ogólnoświatowe (amer.: LCE, MATIF) Giełdy regionalne (Honkong-HKFE, Singapur-SIMEX), Giełdy lokalne (ziemniaki -Lille),
3. Formy prawne	Giełdy korporacyjne (model amerykański), Giełdy organizowane przez państwo (model niemiecki)
4. Charakter operacji	Giełdy otwarte i zamknięte Giełdy uniwersalne (Chicago-CBT), Giełdy wyspecjalizowane (np. zbożowa w Minneapolis)
5. Przedmiot transakcji	Giełdy towarowe, giełdy usług, giełdy finansowe

Źródło: Opracowanie własne: M. Drewiński: Giełdy towarowe, PWE, Warszawa, 1997, s. 29-41; G. Karasiewicz: System dystrybucji artykułów rolno-spożywczych na rynku polskim, Diagnoza i proponowany system zmian. Wyd. Naukowe Wydz. Zarządzania, Warszawa, 2001, s. 141

Sprawne funkcjonowanie giełd towarowych związane jest z:

• wyborem towarów giełdowych,

• doborem uczestników giełdy i określeniem ich uprawnień,

• określeniem zasad dokonywania transakcji, współdziałaniem z instytucjami wspomagającymi (izby rozrachunkowe i domy składowe).

Towary dopuszczane do obrotu giełdowego muszą spełniać określone wymogi, aby można było dokonywać transakcji przez upoważnionych pośredników (maklerów), bez okazywania produktu oraz bez obecności sprzedających i kupujących. Zatem towary te muszą być:

• masowe (ze względu na podaż i popyt),

• jednorodne (ze względu na tworzenie standardów jakościowych),

• trwałe (dlatego owoce i warzywa nie mogą być przedmiotem obrotu),

• charakteryzować się nadwyżką podaży nad popytem,

• charakteryzować się rozproszoną podażą i popytem,

• dotyczyć rynków o niepewnej wielkości popytu i podaży.

Na giełdach towarowych istnieje możliwość przeprowadzania transakcji (por. rys. 9) rzeczywistych i transakcji terminowych (ang. futures). Transakcje giełdowe charakteryzują następujące właściwości:

• w przypadku transakcji rzeczywistych następuje faktyczne wydanie towaru i przeniesienie praw własności; mogą one występować jako: transakcje natychmiastowe i dostawne;

• w wyniku transakcji natychmiastowych towar znajdujący się w składzie giełdowym po zawarciu umowy zostaje wydany kupującemu;

• transakcje dostawne to transakcje w wyniku których towar zostaje dostarczony z opóźnieniem (nawet dwuletnim);

• transakcje terminowe najczęściej nie dotyczą faktycznej dostawy towaru, a są źródłem zysku dzięki zmianom cen zachodzącym w czasie, bądź różnic cen pomiędzy giełdami;

• transakcje futures to jedynie obietnica dostawy. Możliwość otwierania pozycji długiej (ang. long), bądź zamykania ją pozycją krótką (ang. short) daje możliwość spekulacji giełdowych;

• transakcje terminowe zabezpieczające (ang. hedge) służą do ograniczenia ryzyka niekorzystnych zmian cen lub stóp procentowych. Wyróżniamy:

1. heagind sprzedażowy, chęć zabezpieczenia się przed spadkiem cen, oraz

2. heagind zakupowy, chęć zabezpieczenia się przed wzrostem cen.

Rysunek 9. Rodzaje transakcji na giełdzie towarowej




Źródło: M. Dudzik: Rynki formalne, Gospodarka materiałowa i logistyka, nr 6, 2001, s. 24.

Przedmiot obrotu giełd towarowych funkcjonujących w Polsce po 1990 r. ma charakter wielobranżowy. Głównymi przedmiotami ich obrotu są produkty rolne oraz ich przetwory. Zaliczamy tu: zboża, żywiec wieprzowy, mleko, ziemniaki i jego przetwory, cukier, tłuszcze roślinne i zwierzęce, wełnę oraz chmiel. Przedmiotem obrotu giełd są również niezbędne środki do prowadzenia uprawy (paliwa i nawozy sztuczne). Niektóre giełdy specjalizują się w handlu wybranymi produktami. Przykładem jest Giełda Rolno-Towarowa „Agromark” SA w Bydgoszczy, która jako jedyna w Polsce oprócz handlu artykułami rolno-spożywczymi, zajmuje się sprzedażą drewna i papieru [Tajer, 1999]. Zestawienia stanu giełd towarowych w Polsce i przedmiotu ich obrotu dokonano w tabeli 9.

• Tabela 9. Transakcje na giełdach towarowych




Źródło: M. Drewiński: Giełdy towarowe; PWE, Warszawa 1997, s. 34.

Tabela 10. Przedmiot obrotu poszczególnych giełd towarowych w Polsce

NAZWA GIEŁDY	PRZEDMIOT OBROTU
Białostocka Giełda Wschodnia SA	zboża, pasze, nawozy, paliwa
Giełda Rolno-Towarowa „Agromark" SA	artykuły rolno-spożywcze, drewno, papier
Pomorska Giełda Towarowa SA	zboża, mięso, tłuszcze, materiały budowlane, wyroby hutnicze
Gdańska Giełda Towarowa SA	zboża, pasze, mięso, nawozy, paliwa
Giełda Towarów i Usług „Kwadratowa"	zboża, mięso, tłuszcze, cukier, pasze, paliwa, materiały budowlane
Giełda Rolno-Towarowa „Agro-Trade" Sp. z o. o.	żywiec, mięso, zboża
Śląska Giełda Towarowa SA	zboża, mięso, nawozy, paliwa, materiały budowlane, wierzytelności, nieruchomości
Polska Giełda Surowcowa SA	zboża, mięso cukier, paliwa, nawozy, opał
Małopolska Giełda Towarowa SA	zboża, pasze, mięso, tłuszcze, nawozy, materiały budowlane
Giełda Towarowa Lublin SA	zboża, mięso, pasze, wyroby hutnicze
Wschodnie Giełda Zbożowa i Towarowa Sp. z o. o.	zboża, mięso, nawozy, paliwa
„Agrogiełda - Canoe"	zboża, mięso, drób, tłuszcze, cukier, nawozy
Giełda Łódzka SA	mięso, zboża, cukier
Giełda Paliwowo-Rolna „Rol-Petrol"	mięso, zboża, nawozy, opał
Olsztyńska Giełda Towarowo-Pieniężna SA	mięso, zboża, nawozy
Olsztyńska Giełda Zbożowa SA	zboża, pasze, mięso, tłuszcze
Opolska Giełda Rolno-Towarowa SA	zboża, pasze, mięso
Płocka Giełda Towarowa SA	mięso, zboża, pasze, tłuszcze
Giełda Poznańska SA	mięso, zboża, pasze, cukier
Radomska Giełda Rolna SA	zboża, mięso, nawozy, pasze
Sieradzka Giełda Rolno-Towarowa Sp.z o. o.	mięso, zboża, nawozy
Giełda Rolno-Towarowa „Rolmark" SA	zboża, pasze, mięso, nawozy, cukier, tłuszcze, ryby
Giełda Zachodniopomorska Sp. z o. o.	mięso, zboża, pasze, tłuszcze
Giełda Galicyjska Sp. z o. o.	zboża, mięso, tłuszcze, cukier, paliwo, materiały budowlane
Giełda Mięsa i Żywca „PEK-POL" SA	żywiec, półtusze, ćwierci wołowe
Warszawska Giełda Towarowa SA	zboża, pasze, mięso, tłuszcze
Dolnośląska Giełda Towarowa SA	mięso, tłuszcze, zboża
Zielonogórska Giełda Rolno-Towarowa SA	zboża, mięso, pasze, nawozy, paliwa

Źródło: Tajer S.: 1999. Giełdy towarowe w Polsce - stan obecny i przewidywane zmiany”, Handel Wewnętrzny, nr1, s. 24.

Porównanie różnic pomiędzy giełdą towarową a rynkiem hurtowym przedstawiono w tab. 11.

• Tabela 11. Różnice pomiędzy giełdą towarową a rynkiem hurtowym

Wyszczególnienie	Giełda towarowa	Rynek hurtowy
Forma prawna	Stowarzyszenie kupców, spółki akcyjne	Stowarzyszenie kupców, spółki akcyjne, instytucje prawa publicznego
Infrastruktura techniczna	Sala sesyjna, łącza telekomunikacyjne i teleinformatyczne	Hale targowe, chłodnie, magazyny, urządzenia do sortowania, pakowania oraz załadunku
Sposób zawierania transakcji	Postępowanie ofertowe bez obecności towaru in natura, publiczne licytowanie ceny	Oferowanie fizycznie obecnego towaru, bezpośrednie negocjacje między sprzedającym a kupującym, aukcja
Cel zawarcia transakcji	Spekulacja w celach zarobkowych bez fizycznej dostawy towaru, zabezpieczenie ceny w przyszłych dostawach (rynek terminowy), fizyczna dostawa towaru (rynek gotówkowy)	Fizyczne zaopatrzenie w towary rolno-spożywcze dla detalu, gastronomii i inne operacje
Uregulowania prawne	Ogólne prawodawstwo państwowe oraz regulacje ustawowe, wewnętrzne regulaminy oferowania towaru i zawierania transakcji	Ogólne prawodawstwo państwowe orz wewnętrzne regulaminy użytkowania infrastruktury technicznej rynku
Uczestnicy	Maklerzy	Producenci lub organizacje producentów, detaliści i konsumenci

Źródło: M. Jerzak: Instytucje handlu hurtowego na rynku rolnym, w: Marketing w agrobiznesie, Materiały dla studentów Akademii Rolniczych, FAPA, 1997, s. 53-54.

Przetarg jest ułomną formą rynku zorganizowanego; jest sposobem zawarcia umowy, w którym strona zainteresowana świadczeniem przedmiotowym w ramach transakcji handlowej organizuje składanie ofert, wg określonych warunków przetargowych - aby były w pełni ze sobą porównywalne [Dudzik, 2003, s. 102]. Ogłoszenie przetargu powinno zawierać informacje na temat: czasu, miejsca, przedmiotu oraz warunków przetargu. Organizujący przetarg musi zapewnić oferentom przygotowanie warunków przetargowych. Ważna jest bowiem identyfikacja najkorzystniejszej oferty nie tylko z punktu widzenia pierwotnych kosztów pozyskania oferty, ale także z punktu widzenia kosztów jej eksploatacji i utrzymania.

Przetarg jako sposób zawierania umowy jest obowiązkowym trybem postępowania w ramach ustawy o zamówieniach publicznych, a także w przypadkach finansowania przedmiotu umowy z międzynarodowych funduszy pomocowych. Wyróżniamy następujące rodzaje przetargów:

Tabela 12. Rodzaje przetargów

Kryteria	Charakterystyka
1. Ogólna dostępność	Przetarg otwarty na podstawie ogłoszeń mediach Przetarg zamknięty na podstawie skierowanych ofert
2. Spełnienie wymogów	Przetarg nieograniczony skierowany do każdego zainteresowanego Przetarg ograniczony - skierowany do zainteresowanych spełniających dodatkowe kryteria,
3. Etapowość przetargu	Przetarg jednoetapowy, Przetarg dwuetapowy.

Źródło: T.M. Dudzik: Organizacja rynków instytucjonalnych, w: Marketing na rynku instytucjonalnym, PWE, 2003, s.102-106

Aukcja to publiczna sprzedaż w drodze licytacji. Aukcje organizuje się wtedy, gdy do zawarcia przyszłego kontraktu wystarczy jedynie ustalenie ceny, a przedmiotem obrotu akcyjnego są towary niemające cech zamienności (nabywcy nie jest obojętne, który egzemplarz towaru otrzyma), ponieważ nie dają się wystandaryzować. Dotyczy to: skór zwierząt futerkowych, tytoniu, niektórych gatunków owoców i warzyw, koni, kamieni szlachetnych, dzieł sztuki. Możemy dokonać podziału aukcji ze względu na:

• formę licytacji: ustna, pisemna, mechaniczna ( zegarowa);

• zasady licytacji towarów:

- system anglosaski - od ceny minimalnej ustalonej przez sprzedawcę w górę, aż do zakupu towaru;

- system holenderski - od ceny maksymalnej w dół aż do poziomu, kiedy towar znajdzie nabywcę;

- system japoński - w którym potencjalni nabywcy podają swoje propozycje cen zakupu towaru oferowanego na aukcji i ceny najwyższej, po której zostanie sprzedany;

- system francuski - który zastosowano po raz pierwszy w 1997 roku, sprzedając za pomocą Internetu dokumenty dotyczące afery Dreyfusa. Licytowano przez kliknięcie myszką; jedno kliknięcie oznaczało wzrost ceny o 300 FF.

Porównanie sposobów zawierania umów na: giełdach, przetargach i aukcjach przedstawiono w tabeli 13.

Tabela 13. Porównanie umów zawieranych na giełdach, przetargach i aukcjach

Parametr	Przetarg	Aukcja	Giełda
Określony czas zawarcia umowy	nie	tak	tak
Określone miejsce zawarcia umowy	nie	tak	tak
Regulamin	tak	tak	tak
Cena jako jedyny nieznany warunek przyszłej umowy	nie	tak	tak
Istnienie ceny minimalnej	tak w przetargu na sprzedaż	tak	nie
Możliwość zastrzeżenia w umowie zmiany ceny	tak	nie	nie
Możliwość zawierania transakcji terminowych	nie	nie	tak
Obowiązek standaryzacji przedmiotu umowy	nie	nie	tak
Sposób zawarcia umowy	tryb obowiązujący dla oferty i przyjęcia oferty	wybór oferty	wybór oferty

Źródło: M.Dudzik: Rynki formalne, Gospodarka materiałowa i logistyka, 6, 2001, s. 26

5.2. Przykład Warszawskiej Giełdy Towarowej - WGT S.A.

Celem spółki jest: koncentracja podaży i popytu na towary będące przedmiotem transakcji giełdowej, zorganizowanie bezpiecznego sprawnego przebiegu transakcji giełdowych i rozliczeń realizowanych w ramach WGT S.A., upowszechnianie informacji giełdowych, propagowanie odpowiednich norm zachowań przez uczestników obrotu oraz odpowiednich reguł i standardów prowadzenia obrotu towarami giełdowymi.

Przedmiotem działania spółki jest prowadzenie giełdy towarowej, a cel ten realizuje poprzez: wprowadzanie do obrotu towarów giełdowych, organizowanie sesji, tworzenie i udostępnianie baz danych oraz upowszechnianie informacji na temat towarów giełdowych. Do zadań WGT S.A. należy także organizowanie: wystaw, szkoleń, kursów, konferencji oraz seminariów.

5.2.1. Historia WGT S.A.

Akt notarialny powołujący do życia Warszawską Giełdę Towarową podpisano 25 lipca 1995 roku. Aktualnie giełda mieści się w Warszawie przy ulicy Nowy Świat 6/12. W chwili powstania giełdy kapitał założycielski spółki wynosił 17,8 mln zł i dzielił się na 178 akcji po 100 tys. zł każda. 56% akcji należało do Fundacji na Rzecz Giełdy Zbożowo-Paszowej (Sielanko, 1995). Reszta udziałów należała do innych firm handlowych i produkcyjnych, takich jak: Elektrim i Rolimpex oraz bank PKO BP.

Przy powstawaniu WGT S.A. duży udział miała amerykańska giełda towarowa z Chicago CBOT, która była „projektodawcą” WGT S.A. CBOT zagwarantował WGT S.A. pomoc techniczną i gwarancję jej wiarygodności na międzynarodowych rynkach finansowych oraz pomoc przy tworzeniu Izby Rozliczeniowej.

W 2000 roku WGT S.A. została poddana prywatyzacji. Dzięki prywatyzacji, w rękach prywatnych udziałowców znalazło się około 98% akcji (www.wgt.com.pl). W 2003 roku około 35% akcji należało do rodziny Komorowskich, a 30% do rodziny Łukowskich, reszta udziałów należała do biur maklerskich, banków oraz przedsiębiorców [Sielanko, 2003b].

Warszawska Giełda Towarowa według pierwotnego założenia miała mieć charakter giełdy zbożowo-towarowej, potem rolno-spożywczej, a ostatecznie giełdy towarowej, która może przeprowadzać transakcje na wszystkie towary giełdowe i finansowe [Krawiec i Krawiec, 2002]. Głównym celem giełdy jest rozwój rynku transakcji terminowych, możliwych dzięki powołaniu Izby Rozliczeniowej, która będąc stroną w tego typu kontraktach, ponosi odpowiedzialność za poprawną realizację umów i gwarantuje prawidłowe przeprowadzenie transakcji.

WGT S.A. wyemitowała pierwsze opcje już w 1995 roku i była drugą giełdą w Polsce oferującą tego typu instrumenty pochodne. Były to opcje na półtusze wieprzowe [ Dzierżyńska-Nowak, 1997].

W roku 1999 WGT S.A. osiągnęła około 1 miliona złotych zysku, a w latach 1996-2000 obroty produktami rolnymi zwiększały się systematycznie, przy czym koncentrowały się głównie na mięsie oraz handlu zbożem i paszami.

W czerwcu 2001 roku WGT S.A. rozpoczęła przetargi na platformie internetowej IGT. Platforma daje możliwość sprzedaży towarów masowych, wystandardyzowanych, podzielonych na kontrakty, a przedmiotem handlu obok towarów pochodzenia rolniczego mogą być towary takie jak: paliwa stałe, paliwa płynne, stal oraz inne surowce.

W ciągu pierwszych 18 miesięcy obroty na platformie internetowej WGT S.A. osiągnęły ponad miliard złotych. Tak wysokie obroty osiągnięto handlując głównie: mięsem, zbożem oraz masłem [Sielanko, 2003a]. W roku 2005 obroty wzrosły już do ponad 4 miliardów złotych, dzięki temu platforma internetowa WGT S.A. stała się największą platformą handlową tego typu w Polsce (www.wgt.com.pl). W 2003 r. WGT S.A. planowała rozszerzyć swoją działalność o handel warzywami i owocami przy współpracy z rynkami hurtowymi, jednak przedsięwzięcie to nie przyniosło większych rezultatów ze względu na trudności organizacyjne [Sielanko, 2003a]. WGT S.A. zamierza także pośredniczyć w międzynarodowym handlu internetowym za pomocą internetowej platformy transakcyjnej. Handel ten ma się opierać na porozumieniu z giełdami i biurami maklerskimi ze Wschodu. W tym celu podpisano już wstępne umowy z Uzbecką Giełdą Towarową i Surowcową. Prowadzone były także rozmowy z giełdami towarowymi w Rosji i Kazachstanie. W planie jest otwieranie biur maklerskich w takich krajach, jak: Ukraina i Azerbejdżan [Sielanko, 2004].

5.2.2. Cele WGT S.A

Na podstawie Regulaminu: Warszawskiej Giełdy Towarowej, p. 1.1: „Celem WGT S.A. jest organizowanie obrotu towarami i kontraktami w sposób zapewniający wszystkim uczestnikom obrotu jednakowe warunki zawierania transakcji, w których cena kształtowana jest w sposób publiczny, otwarty i konkurencyjny.”

W ramach realizacji wymienionego celu Zarząd ma obowiązek nadzorowania i przestrzegania przez uczestników obrotu zasad zawartych w regulaminie rynku WGT S.A. Uczestnikom WGT S.A. udostępniana jest niezbędna infrastruktura techniczna według zasad określonych przez Zarząd. Uczestnicy giełdy nie mogą zrzucić odpowiedzialności za straty wynikające z ich własnej działalności na WGT S.A. Sposób realizacji rozliczeń transakcji określony jest w Regulaminie Rozliczeń, który uchwalany jest przez Zarząd.

5.2.3. Rodzaje transakcji WGT S.A

Transakcje mogą być zawierane jedynie w czasie trwania sesji z zastrzeżeniem zasad funkcjonowania Elektronicznej Platformy Transakcyjnej - EPT. Sesje na WGT S.A. odbywają się od poniedziałku do piątku z wyjątkiem dni ustawowo wolnych od pracy. Kalendarz sesji powinien zostać ogłoszony przez WGT S.A. do 30 listopada każdego roku na następny rok kalendarzowy. Zarząd może w szczególnych przypadkach zmienić kalendarz sesji, o czym winien powiadomić na piśmie wszystkich Członków WGT S.A. nie później niż 30 dni przed wejściem zmian w życie. Nad przebiegiem sesji nadzór sprawuje Komisja Sesyjna do której wchodzi przynajmniej dwóch członków Komisji Obrotu, która powoływana jest przez Zarząd. Przewodniczący Komisji Obrotu wyznacza na daną sesję skład Komisji Sesyjnej i jej przewodniczącego.

Transakcje towarowe

Transakcje towarowe mogą być zawierane jako transakcje natychmiastowe, gdzie wydanie towaru kupującemu następuje w miejscu wskazanym przez sprzedającego z równoczesną zapłatą ceny sprzedającemu, niezwłocznie po zawarciu transakcji. Innym rodzajem transakcji jest transakcja z odroczonym terminem wykonania, w której dostawa, bądź odbiór towaru oraz zapłata ceny następują w określonym w warunkach transakcji przyszłym terminie; są to tzw. transakcje „forward”. Na WGT S.A. dokonano podziału towarów na 7 grup towarowych, grupy te przedstawione są na rys. 10.

Transakcje zawierane są na podstawie zleceń przekazanych przez klientów Uczestnikom Rynku lub w imieniu i na rachunek Uczestników Rynku. Zlecenie przyjęte do realizacji zawiera: rodzaj towaru, jakość towaru, ilość towaru, lokalizację towaru, cenę albo limit ceny, termin i warunki dostawy, termin i warunki zapłaty, termin ważności zlecenia, dane dotyczące właściciela towaru, akceptacje określonych form prezentacji ofert oraz określenie formy zabezpieczenia wykonania transakcji.

W przypadku gdy zlecenie nie spełnia wymogów Uczestnik Rynku winien odmówić przyjęcia zlecenia, a odmowa przyjęcia zlecenia winna być przekazana zlecającemu nie później niż 15 minut od otrzymania zlecenia i w tej samej formie, w jakiej zostało przekazane.


Rysunek 10. Podział grup towarowych na WGT S.A.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WGT S.A.

Uczestnik Rynku składa ofertę sporządzoną na podstawie otrzymanego zlecenia w Komisji Obrotu nie później niż w ciągu 30 minut od momentu przyjęcia zlecenia. Zlecenia kupna lub sprzedaży towarów składane przez uczestników rynku do Komisji Obrotu są zapisywane w Rejestrze Ofert, udostępnianym wszystkim Uczestnikom Rynku. Aby oferta była zarejestrowana w Rejestrze Ofert musi spełniać warunki specyfikacji towarowej.

1. Sesje rynku towarowego

Sesje rynku towarowego mają dwie formy: sesji ciągłej i sesji przetargowej, nad którymi sprawuje pieczę Komisja Sesyjna do której wchodzi przynajmniej dwóch członków Obrotu powołanych przez Zarząd.

1.1. Sesje ciągłe

Sesje ciągłe odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 14:00. Oferty powinny być przekazane na piśmie lub za pośrednictwem urządzeń telekomunikacyjnych. Oferta powinna zawierać: nazwę członka WGT S.A. składającego ofertę, rodzaj oferty, nazwę, ilość, jakość, lokalizację towaru, limit ceny, rodzaj transakcji, datę przekazania oferty, datę ważności oferty oraz podpis osoby upoważnionej do składania oferty. Transakcja zostaje zawarta z chwilą przyjścia oferty, która jest niezwłocznie potwierdzona w karcie zawarcia transakcji, podpisana przez maklerów i złożona w Komisji Obrotu. Ceny zawartych transakcji są na bieżąco ogłaszane uczestnikom obrotu.

1.2. Sesje przetargowe w systemie IGT - Internetowa Giełda Towarowa

Sesje przetargowe przeprowadzane są przy zastosowaniu platformy IGT. W przetargu biorą udział jedynie brokerzy posiadający licencję rynku towarowego. Przystąpienie do systemu IGT wymaga przyznania certyfikatu dopuszczającego każdemu brokerowi uczestniczącemu w sesji. Certyfikat zobowiązuje do uznania podpisów złożonych w formie elektronicznej przez maklerów w ramach IGT na równi z podpisem odręcznym. Przetarg rozpoczyna się złożeniem przez członka wniosku o sprzedaż lub zakup w formie przetargu do Komisji Obrotu. Wniosek powinien zawierać: nazwę Członka WGT S.A., nazwisko lub nazwę i adres osoby na rachunku, której ma być prowadzony przetarg, proponowany termin przetargu, rodzaj przetargu (przetarg na kupno, sprzedaż) nazwę, ilość, jakość towaru, cenę wywoławczą, termin i formę dostawy, lokalizację towaru, termin i formę płatności, wysokość wadium, formę zabezpieczenia, akceptację zasad sprzedaży oraz podpis.

Wniosek o przetarg powinien być złożony najpóźniej do godziny 11:00 na dwa dni robocze przed proponowanym terminem sesji. Komisja Obrotu rejestruje wniosek i sporządza Rejestr Ofert na sesję przetargową. Na podstawie Regulaminu Giełdy: Warszawskiej Giełdy Towarowej, punkt nr 5.7. Komisja Obrotu po zakończeniu przyjmowania wniosków udostępnia uczestnikom Rejestr Ofert w systemie IGT oraz rozsyła go pocztą elektroniczną do Członków WGT S.A. Komisja Sesyjna dopuszcza do udziału w sesji przetargowej tych maklerów, którzy najpóźniej na 30 minut przed rozpoczęciem sesji przetargowej złożyli oferty kupna lub sprzedaży wraz z wiarygodnym potwierdzeniem wpłat wadium, które jest wpłacone na rachunek WGT S.A..


Rysunek 11. Zawieranie transakcji w systemie Internetowej Giełdy Towarowej - IGT

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WGT S.A.

Sesja przetargowa IGT rozpoczyna się o godzinie 10:00 i jest podzielona na poszczególne przetargi. Brokerzy w przetargu składają oferty zakupu lub sprzedaży, rejestrując w systemie IGT cenę towaru oraz ilość kontraktów. W przetargu na kupno, licytowana cena musi być równa, bądź wyższa o wielokrotność postąpienia od ceny wywoławczej oraz wyższa od licytowanej minimalnej ceny. W przetargu na sprzedaż, licytowana cena musi być równa bądź niższa o wielokrotność postąpienia od ceny wywoławczej oraz niższa od maksymalnej licytowanej ceny.

Na podstawie Regulaminu Giełdy: Warszawskiej Giełdy Towarowej, punkt nr 5.8: „System IGT wybiera ofertę brokera, który w danym czasie zaoferował najkorzystniejszą cenę. Za cenę korzystniejszą uznaje się:

1. cenę niższą w przypadku przetargu na sprzedaż towaru;

2. cenę wyższą w przypadku przetargu na kupno towaru.

Przetarg kończy się w momencie, gdy w danym przetargu przez 1 minutę nie zostanie złożona żadna oferta. Jeżeli przetarg trwa dłużej niż 5 minut, czas ten zostaje skrócony do 30 sekund. Komisja Sesyjna może wydłużyć ten czas do 5 minut przed rozpoczęciem każdego przetargu. Ostateczna akceptacja ofert zakupu przez system IGT (bez możliwości przelicytowania) następuje w momencie zakończenia przetargu i oznacza:

1. zawarcie transakcji przez Uczestników Rynku, których oferty kupna poszczególnych kontraktów zawierały najwyższą cenę w przypadku przetargu na kupno;

2. zawarcie transakcji przez Uczestników Rynku, których oferty sprzedaży poszczególnych kontraktów zawierały najniższą cenę w przypadku przetargu na sprzedaż.”

Po zakończeniu każdego przetargu następuje 30-sekundowa przerwa, po której odbywa się następny przetarg. Jeżeli po zakończeniu ostatniego przetargu na danej sesji przetargowej pozostały jakiekolwiek kontrakty, które nie znalazły nabywcy lub sprzedającego, brokerzy mogą się zarejestrować w czasie 5 minut po zakończeniu ostatniego przetargu na sesję dogrywkową, która rozpoczyna się 6 minut od zakończenia ostatniego przetargu. Przedmiotem sesji dogrywki mogą być wszystkie kontrakty, które nie znalazły nabywcy lub sprzedającego

Na podstawie Regulaminu Giełdy Warszawskiej Giełdy Towarowej, punkt nr 5.8: „W czasie 5 minut od zakończenia sesji, brokerzy mogą zgłosić poprzez IGT chęć przekazania innym brokerom biorącym udział w sesji, zakupione lub sprzedane na tej sesji kontrakty. Informacja o kontraktach zgłoszonych do przekazania w wylicytowanej cenie transakcyjnej wyświetlana jest w systemie IGT. Brokerzy, którzy jako pierwsi zadeklarują przyjęcie kontraktów, nie później niż do 10 minut od zakończenia sesji IGT, stają się stroną transakcji w stosunku do Członka WGT S.A., który nabył te kontrakty w drodze licytacji. Po upływie 10 minut od zakończenia sesji przetargowej IGT generuje karty zawarcia transakcji dla każdego brokera i umożliwia wprowadzenie nazw nabywców lub sprzedających dla poszczególnych kontraktów”.

1.3. Sesje przetargowe na parkiecie WGT S.A.

Sesji przetargowej na parkiecie WGT S.A. przewodniczy Przewodniczący Komisji Sesyjnej. Podaje on do wiadomości: przedmiot poszczególnych przetargów, ceny wywoławcze, termin zapłaty, ceny, wielkość postąpienia. Przetarg zaczyna się od podania ceny towaru.

Na podstawie Regulaminu Giełdy: Warszawskiej Giełdy Towarowej, punkt nr 5.9:

„Brokerzy uczestniczący w przetargu składają oferty z coraz korzystniejszą o kolejne postąpienia ceną towaru. Za cenę korzystniejszą uznaje się cenę niższą w przypadku przetargu na sprzedaż towaru lub cenę wyższą w przypadku przetargu na kupno towaru.

Przez postąpienie rozumie się minimalną zmianę ceny, która jest ustalana przez Komisję Obrotu dla danego towaru. Wybrana zostaje oferta brokera, który zaoferuje najkorzystniejszą cenę. Momentem zawarcia transakcji jest przyjęcie przez prowadzącego przetarg najkorzystniejszej oferty poprzez wypowiedzenie słów: ”sprzedane” lub „kupione”.

Po zakończeniu przetargu brokerzy potwierdzają zawarte transakcje przez podpisanie karty zawarcia transakcji, a kopię broker kupujący przekazuje do komisji Obrotu. Oryginał karty pozostaje w dokumentacji Uczestnika Rynku.

Nadzór nad przebiegiem sesji przetargowej

Nadzór nad przebiegiem sesji przetargowej sprawuje Komisja Sesyjna. Sporządza ona protokół z przebiegu sesji przetargowej, który zawiera: bieżący numer sesji przetargowej, datę, przedmiot poszczególnych przetargów, nazwy Uczestników rynku (którzy dokonali sprzedaży lub kupna towaru), wielkość sprzedaży, wartość sprzedaży ogółem, wielkość popytu określoną wartością wpłaconych wadiów, wyszczególnienie nabywców poszczególnych kontraktów z cenami transakcyjnymi..

5.2.4. Rynek terminowy

Transakcje terminowe dotyczą ofert brokerów przekazywanych ustnie. Oferta sprzedaży lub nabycia kontraktu powinna być wykrzyczana przez brokera w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla wszystkich brokerów. Zgłoszenie oferty z korzystniejszą ceną powoduje anulowanie poprzednio zgłoszonej oferty. Cena korzystniejsza to: cena niższa w przypadku ofert sprzedaży oraz cena wyższa w przypadku oferty kupna. Akceptacja oferty następuje jedynie bezpośrednio po jej zgłoszeniu. Akceptacja oferty zgłoszona przez brokera znajdującego się w picie powoduje zawarcie umowy, której stronami są Członkowie WGT S.A., którzy upełnomocnili brokerów przyjmujących ofertę. Zawarcie transakcji powinno być potwierdzone przez brokerów na kartach transakcyjnych bezpośrednio po jej zawarciu. Jeżeli oferta złożona przez brokera nie została przyjęta do realizacji, broker może doprowadzić do zawarcia transakcji, przyjmując zgłoszoną przez siebie ofertę po trzykrotnym jej wywołaniu. W tych okolicznościach może zostać zawarta jedynie taka transakcja, gdzie sprzedaż i kupno dokonywane są na rachunek różnych podmiotów

Rysunek 12. Proces zawieranie transakcji towarowych na parkiecie WGT S.A.




Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WGT S.A.


Rysunek 13. Proces zawierania transakcji terminowych w systemie „open outcry” na WGT S.A.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WGT S.A.

Zlecenie składane przez klienta Publicznemu Członkowi WGT S.A. powinno zawierać: datę i czas złożenia zlecenia, nazwę kontraktu lub jego kod, a w przypadku opcji cenę wykonania, miesiąc i rok kontraktu, rodzaj transakcji, liczbę kontraktów, typ zlecenia, okres ważności zlecenia, imię i nazwisko bądź nazwę klienta, podpis klienta, podpis maklera reprezentującego publicznego Członka WGT S.A. Zlecenia mogą być przyjmowane drogą e-mailową lub przez Internet. Realizacja tych zleceń wymaga uprzedniej umowy z klientem oraz udzielonia przez niego pełnomocnictwa do podpisywania przez maklera zleceń w jego imieniu.

Na WGT S.A. dopuszczone jest zawieranie transakcji terminowych na instrumenty bazowe wyszczególnione na rys. 14.

Rysunek 14. Transakcje terminowe dostępne na WGT S.A.




Źródło Opracowanie własne na podstawie danych WGT S.A.

WGT S.A. po wykonaniu procedury kojarzenia, przekazuje Członkom WGT S.A. dwa zestawienia. Pierwsze zawiera wszystkie skojarzone transakcje zawarte przez danego Członka WGT S.A., drugie zawiera transakcje nieskojarzone.

Członek WGT S.A. ma obowiązek przekazać WGT S.A., w czasie nie dłuższym niż 15 minut od chwili otrzymania zestawienia, uzgodnione z Członkami WGT S.A. reprezentującymi przeciwne strony transakcji, korekty wpisów do Systemu Rejestracji Handlu - SRH. Na podstawie Regulaminu Warszawskiej Giełdy Towarowej, punkt nr 4.5: „ Korekty te mogą dotyczyć wyłącznie tych parametrów, które uniemożliwiały poprawne skojarzenie transakcji, a skorygowana wartość winna zawierać się pomiędzy jej wartością pierwotną, a wartością zapisaną przez przeciwną stronę transakcji. W warunkach szczególnie aktywnego rynku zestawienie korekt może być przekazane do 15 minut po zakończeniu sesji”.

Z zapisów nieskojarzonych WGT S.A. tworzy zapisy komplementarne [odpowiadające drugiej stronie transakcji, z tym, że kod brokera w zapisie komplementarnym jest identyczny z kodem brokera w zapisie nieskojarzonym. W następnym etapie zapisy nieskojarzone kojarzone są z zapisami komplementarnymi, z tym, że zobowiązanie wynikające z zapisu komplementarnego zapisywane jest jako przyjęte w imieniu Członka WGT S.A. na rachunek błędów brokera, który sporządził zapis niedający się skojarzyć.

5.3. Inne formy organizacji handlu hurtowego

Do tych form należą: centra handlu hurtowego oraz centra dystrybucyjne i logistyczne.

Centra handlu hurtowego są szczególną formą rynku zorganizowanego, ściśle związaną z działalnością hurtową. Tworzone są przez jednostki samorządu gospodarczego i terytorialnego, a także przez instytucje publiczne. Ich organizacją i prowadzeniem zajmują się wyspecjalizowane firmy. Przykładem takich centrów są centra handlu hurtowego produktami rolnymi. Jest to rodzaj hurtowych targowisk, umożliwiających sprzedaż produktów w ilościach hurtowych i ich nabywanie przez detalistów, zakłady gastronomiczne, instytucje użyteczności publicznej itp. Przykładem centrów handlowych są: Warszawski Rolno-Spożywczy Rynek Hurtowy w Broniszach oraz Wielkopolska Giełda Rolno-Ogrodnicza w Poznaniu.

Oprócz centrów handlu hurtowego, do innych form tworzących skoncentrowane, a jednocześnie nowoczesne formy koncentracji funkcjonalno-przestrzennej wspólnych sieci handlowych i hurtowych należą:

• centra dystrybucyjne oraz

• centra logistyczne.

Centra dystrybucyjne i usług logistycznych zaczęto budować w połowie lat 70., w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Najbardziej rozpowszechnione formy centrów dystrybucyjnych i centrów usług logistycznych tworzone są przez przedsiębiorstwa w celu obsługi własnej sieci handlowej i magazynowej.

Centra dystrybucyjne oferują wyłącznie standardowe usługi logistyczne, jak [Koncentracja w handlu i współpraca producentów i dystrybutorów, 2000, s. 34]:

• zbieranie i zestawianie zamówień,

• przyjęcie i składowanie towarów,

• zapewnienie właściwych środków transportu,

• przechowywanie, etykietowanie i kompletowanie przesyłek zgodnie z zamówieniami.

• Rysunek 15.Centrum usług logistycznych jako rozszerzenie funkcji centrum dystrybucyjnego




Źródło: Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystrybutorów, IRWiK, Warszawa, 2000, s. 35.

Centra usług logistycznych pełnią dodatkowo funkcje związane z kompleksowym zarządzaniem procesami dystrybucji towarów, między innymi w zakresie:

• procedur zakupu i sprzedaży,

• transportu i operacji ładunkowych,

• składowania zapasów,

• przepływów informacji towarzyszących zakupom i sprzedaży,

• rejestracji potrzeb klientów.

Brak możliwości posiadania własnych struktur usług logistycznych powoduje wzrost znaczenia centrów prowadzonych przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa. Ich usytuowanie w logistycznych systemach dystrybucji przedstawiono na rys. 15.

W centrach usług logistycznych dokonuje się wyboru najkorzystniejszych wariantów kosztów: transportu, składowania, operacji zakupu i sprzedaży, pakowania, przeładunku towarów, zapewniających satysfakcjonujący poziom obsługi klientów.

6. Podstawowe elementy infrastruktury łańcuchów logistycznych

Do podstawowych elementów infrastruktury łańcuchów logistycznych należą z jednej strony ogniwa umożliwiające przeprowadzanie transakcji handlowych, magazynowanie i transport, tj. giełdy towarowe oraz centra logistyczne, z drugiej strony środki techniczne przenoszenia ładunków i informacji, będących postawą tych transakcji oraz śledzenia ruchu ładunków i usług, a więc kody kreskowe identyfikujące ładunki i na ich podstawie elektroniczna wymiana informacji (ang. Electronic Data Interchange).

6.1. Pojęcie , cechy centrów logistycznych

Centrum logistyczne możemy zdefiniować jako: obiekt przestrzennie funkcjonalny wraz z infrastrukturą i organizacją, w którym realizowane są usługi logistyczne związane z przyjmowaniem, magazynowaniem, rozdziałem i wydawaniem towarów, oraz usługi towarzyszące, świadczone przez niezależne względem nadawcy lub odbiorcy podmioty gospodarcze [Fechner 2004].

Według S. Abt „do zdefiniowania centrum logistycznego konieczne jest ukazanie go jako elementu systemu dystrybucyjnego, jak również jego sieci transportowej. Jest to centrum dystrybucyjne w wewnątrzorganizacyjnej sieci dystrybucyjnej, zarządzające przez firmę transportową. Wszystkie operacje związane z dystrybucją dóbr (transport, magazynowanie, obsługa zamówień) są tutaj wykonywane przez tą samą firmę i zależnie od oferowanego serwisu” [Abt, 2001].

Według E. Gołembskiej „centrum logistyczne jest to międzyregionalna jednostka gospodarcza, w której koordynuje się usługi magazynowania, transportu na małe i wielkie odległości, wraz z przepływem informacji i systemem kontroli tej działalności" [Gołembska, 2001].

Natomiast F.J Dauber uważa, że „centrum logistyczne to regionalny ośrodek zajmujący się koordynacją logistycznych usług i transportu na krótkie i dalekie odległości (np. transport kontenerowy, samochodowo-kolejowy, wodny, drogowy). Zintegrowane połączenia transportowe polegają na koordynowaniu wszystkich gałęzi transportu, z punktu widzenia przewozów od producenta do konsumenta. Centra te są niezależnymi przedsiębiorstwami i działają w obrębie danego regionu ekonomicznego" [Dauber, 1992].

W literaturze niemieckiej centrum logistyczne - CL to centrum gospodarcze, w którym jedno lub wiele przedsiębiorstw oferuje, oprócz świadczeń transportowych, szerokie spektrum usług logistycznych, często uzupełniane dodatkowymi świadczeniami.

W literaturze F.J.D Dauber można znaleźć definicje określające centrum logistyczne jako:

- terytorialnie połączoną aktywność organizacji świadczącej usługi logistyczne w punkcie korzystnie usytuowanym w stosunku do odbiorcy;

- szczególny rodzaj centrum gospodarczego, organizujący oraz stymulujący przepływ towarów na obszarze swojej działalności;

- centrum przemysłowe, w którym jedna lub kilka firm oprócz usług transportowych świadczy także całe spektrum usług logistycznych.

Centrum logistyczne musi posiadać określone cechy, do których można zaliczyć: infrastrukturę transportową, a więc: drogi wewnętrzne różnych gałęzi transportu, parkingi, place postojowe dla własnych i obcych środków transportu, stacje paliw itp. Następną cechą są środki transportu bliskiego i dalekiego zasięgu oraz infrastruktura przeładunku, a także zaopatrzenia centrum w: media, wodę i energię, obiekty budowlane mieszczące biura i urzędy itp. Koncepcja centrum logistycznego została przedstawiona na rys.16a.

• Rysunek 16a. Schemat centrum logistycznego




Źródło: I. Fechner: Centra logistyczne w Europie, w: Sieci logistyczne na zintegrowanym rynku europejskim, Biblioteka Logistyka, Poznań, 2004, s. 210.

Otwarte centra logistyczne to centra świadczące usługi logistyczne i usługi towarzyszące wszystkim zainteresowanym nadawcom i odbiorcom, na zasadzie wolnej konkurencji. Są to centra o charakterze publicznym, w których rozmieszczają się niezależni operatorzy.

Elektroniczna platforma logistyczna tworzy jądro centrum logistycznego. Została wyżej zdefiniowana jako rozproszone środowisko systemów i narzędzi informatycznych zintegrowanych funkcjonalnie na potrzeby realizacji usług świadczonych drogą elektroniczną.

Każde centrum logistyczne (CL) ma inne wymagania, zgodne z zapotrzebowaniem na danym obszarze. W zależności od wielkości, liczby i charakteru klientów działających na tym obszarze struktura CL powinna być różna. Przeprowadzane są liczne badania i czynione wielokierunkowe obserwacje, aby móc zaprojektować odpowiedni typ centrum logistycznego we właściwej lokalizacji [Mindur, 2001].

Centra logistyczne CL powinny dysponować profesjonalną kadrą pracowniczą, która powinna świadczyć swoje usługi. Dobra obsługa będzie możliwa dzięki rozwiniętemu systemowi informatycznemu między nadawcami i odbiorcami ładunków, a także sieci własnych magazynów gromadzących niezbędne zapasy towarów. Centra logistyczne mogą być tworzone jako: morskie porty handlowe, terminale lądowe transportu multimodalnego w wyniku połączenia których można stworzyć kompleksowe usługi logistyczne wewnątrz systemu dostaw. Poniżej zostały przedstawione dwa modele centrów logistycznych: modelu skupionego (rys. 16b) i wirtualnego (rys. 16c),stanowiące bazę koncepcyjną zaprezentowanego na rys. 16a schematu centrum logistycznego.

Rysunek 16b. Ogólny model skupionego centrum logistycznego




Źródło: opracowanie własne na podstawie: Fechner I.: 2004. Związek CL z rozwojem gospodarczym i przestrzennym. www.logistyka.net

Model wirtualnego centrum logistycznego obejmującego moduły: ofertowy, transakcyjny, nadzoru nad realizacją zamówienia i informacyjny przedstawiono na rys. 17c.

W tabeli 14 przedstawiono cechy pozwalające zakwalifikować dany obiekt jako centrum logistyczne [www.nkl.ae.katowice.pl].

• Rysunek 16c. Model wirtualnego centrum logistycznego




Źródło I. Fichner: Centra logistyczne w Europie, w: Sieci logistyczne na zintegrowanym rynku europejskim, Poznań, 2004, s. 225

6.2. Rola, zadania i funkcje centrów logistycznych - CL

W latach 70. centra logistyczne CL tworzone były w Europie przez podmioty prywatne do celów biznesowych. Rządy państw Europy Zachodniej zauważyły pozytywny ich wpływ na gospodarkę i zaczęły finansować ich rozwój.

Dynamicznie rozwijające się sieci handlowe, postęp w informatyzacji gospodarki, rozwój handlu elektronicznego, a także przemiany w organizacji przedsiębiorstw to przyczyny większego zainteresowania przepływem i dostępnością towarów. Mimo że łatwiej jest znajdować dostawców różnorodnych dóbr materialnych, to nadal muszą być one fizycznie transportowane i magazynowane. Dlatego wzrosło zainteresowanie budową centrów logistycznych, czyli kompleksów magazynowo-biurowych zlokalizowanych w pobliżu ważnych ciągów komunikacyjnych, mających własną infrastrukturę [www.logistyka.net.pl].

„Rolą CL jest tworzenie wartości dodatkowej w przepływie dóbr, łagodzenie lub eliminowanie uciążliwości, jakie działalność logistyczna wywiera na otoczenie, a także wspieranie, a często inicjowanie pozytywnych tendencji i kierunków rozwoju działalności gospodarczej głównie, ale nie tylko, w obszarze logistyki” [Fechner, 2004].

Centra logistyczne spełniają różną rolę, w zależności od lokalizacji i funkcji:

• tworzenia dokładnych planów dostaw oraz kontroli przebiegu,

• przygotowania partii do transportu z dokumentacją i terminową ich odprawą,

• doradztwa na temat odpowiednich taryf, przepisów celnych itp.,

• usług pocztowych, bankowych, celnych,

• działań marketingowych w obszarze świadczenia usług logistycznych.

Tabela 14. Cechy centrum logistycznego




Źródło: opracowanie własne na podstawie „Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań w transporcie i logistyce", www.nkl.ae.katowice.pl . Naukowe Koło Logistyki „Dialog”, Ustroń- Jaszowiec, 6-7 maja 2004

Centra logistyczne mają za zadanie tworzyć korzyści w przepływie dóbr, łagodzić lub eliminować niedogodności, także wspierać kierunki rozwoju działalności gospodarczej.

Działalność centrów logistycznych może złagodzić lub wyeliminować pewne uboczne, negatywne skutki działalności gospodarczej. Mowa jest tutaj o nadmiernej liczbie przewozów towarowych w transporcie samochodowym, o zatłoczonych i zniszczonych drogach, nadmiernej emisji spalin. W literaturze zwrócono także uwagę na złą lokalizację i rozproszenie inwestycji w infrastrukturze logistycznej tj. na: zatory komunikacyjne, utrudniony dojazd operatorów logistycznych do źle zlokalizowanych terminali czy obiektów magazynowych, nieterminowość dostaw.

Istotnymi zadaniami stającymi przed centrami logistycznymi, na jakie autorzy wielu publikacji na temat centrów logistycznych zwracają szczególną uwagę, jest między innymi wzrost intermodalności transportu towarowego, czyli zmniejszenie przewozów samochodowych, a wzrost przewozów kolejowych i wodnych. Równie ważnym zadaniem jest rozwój działalności gospodarczej wokół centrów logistycznych i napływ inwestycji (budowa CL pociąga za sobą inne inwestycje). Rozwój regionalny, czyli walka z bezrobociem, nowe miejsca pracy a także rozwój usług logistycznych z obszaru logistyki miejskiej, tzn. ułatwienie zarządzania dostawami, planowanie czasu i warunków przewozu w łańcuchu transportowym, prowadzenie i kontrola procesu zamówień, kontrola zapasów magazynowych, prowadzenie doradztwa ekonomicznego i prawnego, przekaz informacji do odpowiedniego ogniwa, świadczenie usług socjalno-bytowych i celnych - również odgrywają znaczącą rolę [Fechner, 2004].

Centra logistyczne pomagają w problemach związanych z przepływem surowców i produktów w łańcuchu dostaw. Zmniejszenie kosztów przepływu dotyczy sfery ekonomicznej, wzrost intermodalności transportu - dziedziny ekologicznej, zaś redukcja zjawiska chaosu przestrzennego dotyczy urbanistyki.

Korzystanie z CL przez przedsiębiorców przynosi duże korzyści: różnorodność oferowanych usług logistycznych i innych, zmniejszenie kosztów przepływu materiałów, elastyczność w konfigurowaniu łańcuchu dostaw, kompleksowość obsługi, wzmacnianie tendencji rozwojowych łańcuchów kooperacyjnych [Fechner, 2004].

Funkcje, jakie spełnia centrum logistyczne, zależą od następujących czynników:

- jego typu i wielkości,

- rodzaju obsługiwanych środków transportu,

- otoczenia gospodarczego i popytu na usługi logistyczne,

- rodzaju obsługiwanych ładunków.

Fechner wyróżnia trzy podstawowe funkcje centrów logistycznych: funkcje logistyczne, pomocnicze i uzupełniające[2004].

Funkcje logistyczne i pomocnicze tworzą całość jako sprawnie działającą organizację. Funkcja kompletacji polega na rozpakowywaniu i pakowaniu oraz konfekcjonowaniu. Ze względu na posiadaną przez centra bogatą bazę magazynową (budynki i budowle magazynowe, podziemne magazyny gazu i paliw) mają one możliwość składowania krótko- i długoterminowego, sortowania, przyjmowania i rozdzielania towarów. Za obsługę i koordynację transportu kołowego, szynowego, lotniczego, wodnego oraz transport lokalny, krajowy i międzynarodowy odpowiedzialna jest funkcja transportowa. Centa logistyczne posiadają również bazę załadunkowo-wyładunkową, rampy, stacje przeładunkowe i rozrządowe, terminale kontenerowe, które mogą skrócić czas dowozu przesyłki do miejsca docelowego [www.logistyka.net.pl].

.

Rysunek 17a. Funkcje logistyczne centrum logistycznego-CL




Źródło: opracowanie własne na podstawie: Fechner I.: 2004 „Centrum logistyczne Cel - Realizacja - Przyszłość ", s.22-23.

Funkcje pomocnicze dotyczą: planowania, wyboru środków i taryf, zawierania umów, dokumentacji i nadzoru nad realizacją celów (por. rys. 18). Funkcje informacyjne pełnione są poprzez dostarczanie pełnej informacji o rynku (zbycie lub zaopatrzeniu), o towarach znajdujących się w obrocie w danym kraju oraz o przebiegu poszczególnych procesów logistycznych, w sposób odpowiadający potrzebom zarządzania, także wymiany dokumentacji. Umożliwiają one otrzymanie pełnego obrazu produktu, jego ilości i jakości oraz miejsca w łańcuchu logistycznym. Obsługa celna, czyli zgłoszenia, deklaracje i odprawy celne również odbywają się na placu centrów logistycznych. Kontrola ryzyka, umowy, odszkodowania i likwidacja szkód również odbywają się na terenie centrum. Promocja i marketing działają na zasadzie reklamy i obsługi technicznej [www.logistka.net.pl]


Rysunek 17b. Funkcje pomocnicze centrum logistycznego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Fechner I.: 2004. Centrum logistyczne Cel - Realizacja - Przyszłość, s. 22-23.

Funkcje dodatkowe są uzupełnieniem (por. rys. 17c), które odgrywa istotną rolę podnosząc komfort współpracy użytkowników i klientów na terenie centrum logistycznego. Dostawy części zamiennych oraz wykonywanie usług i remontów w warsztatach remontowych odbywają się na terenie centrum. Centra logistyczne CL posiadają - oprócz szeroko rozbudowanej sieci hoteli, punktów gastronomicznych - również instytucje finansowe, np. banki rozlokowane na terenie, gdzie prowadzone są płatności oraz ewidencje finansowe. Serwis środków transportowych, opakowań bezzwrotnych i kontenerów należy także do form działalności centrum [www.logistyka.net.pl]

Rysunek 17c. Funkcje dodatkowe centrum logistycznego




Źródło: opracowanie własne na podstawie: Fechner I.: 2004. Centrum logistyczne Cel - Realizacja - Przyszłość, s. 22-23.

6.3. Rodzaje i uwarunkowania rozwoju centrów logistycznych - CL

Klasyfikacja rodzajów centrów logistycznych została przedstawiona w tabeli 15.

Tabela 15. Klasyfikacja rodzajów centrów logistycznych

Kryteria	Charakterystyka cech
Lokalizacja Specjalizacja Stopień integracji Formy zarządzania Forma własności	międzynarodowe CL: zasięg globalny, promień 500-800 km regionalne CL; zasięg regionalny, promień 50-80 km lokalne CL; zasięg lokalny 5-8 km branżowe CL; wyspecjalizowane w określonej branży, zintegrowane centra logistyczne -ZCL, poza aglomeracjami, rozczłonkowane centra logistyczne -RCL, tradycyjne, wirtualne publiczna, prywatna, prywatno-publiczna

Żródło: Opracowanie własne np.:I.Fechner: Centra logistyczne w Polsce. Cel-realizacja-przyszłość, Biblioteka logistyka, Wydawnictwo Instytutu Logistyki i Magazynowania, Poznań, 2004 oraz W. Szymanowski: Łańcuchy i sieci dostaw żywności w Polsce i w wybranych krajach europejskich - ewolucja i przykłady zastosowań technologii informacyjnych, Wyd. WSHiFM, Warszawa, 2006, s. 113-115.

W literaturze przedstawiono i opisano trzy modele centrów logistycznych [Fechner 2004, Szymanowski 2006]. Są to:

• Model ewolucyjny naturalnego tworzenia się CL w wyniku rozwoju gospodarczego. Jest on obarczony najmniejszym ryzykiem niepowodzenia, gdyż decyzje o budowie CL podejmowane są gdy popyt bieżący na usługi logistyczne jest znany, a przyszli uczestnicy przedsięwzięcia, czyli nadawcy, odbiorcy i operatorzy logistyczni, są pewni. To model formowania się koncepcji centrum logistycznego jako konsekwencji polityki długookresowego rozwoju gospodarczego określonego obszaru zurbanizowanego, w którym sektor publiczny tworzy warunki do inwestowania w działalność produkcyjną i handlową(por. rys. 16a);

• Model zarodkowy - w którym inwestorzy zachęcają do wejścia na rynek. Jego charakterystycznymi elementami są: kolejowy terminal kontenerowy, obiekty magazynowe, place składowe, np. w wybranych miejscach dobrze przygotowane grunty usytuowane wokół terminali kontenerowych, o korzystnym połączeniu z siecią dróg. To model aktywizowania gospodarczego określonego obszaru poprzez tworzenie warunków zachęty do podejmowania działalności: produkcyjnej, logistycznej i handlowej w określonym obszarze gospodarczym.

• Model wirtualny - tworzący jedną całość z pojedynczych elementów infrastruktury logistycznej poprzez ich integrację w internetową platformę informacyjno-transakcyjną, która integruje rozproszone elementy informacyjnej infrastruktury logistycznej. Model wirtualny to próba zintegrowania interesów nadawcy i odbiorcy poprzez skumulowaną ofertę usług logistycznych w jednym miejscu, jakim może być wspomniana internetowa platforma informacyjno-transakcyjna (por. rys. 16b) [Fechner, 2004].

Doświadczenia Europy wskazują jeszcze na podział ze względu na źródła finansowania. Na przykład w Niemczech centra logistyczne budowane są za środki publiczne, we Włoszech CL tworzone są dzięki środkom niepublicznym. Środki niekomercyjne (Resort Badań Naukowych), środki UE i środki rozwoju regionalnego to kolejne źródła finansowania centrów logistycznych [Fechner, 2004].

W warunkach polskich modele centrów logistycznych nadające się do wykorzystania to jedynie model skupionego CL (por. rys. 16b) wg formuły partnerstwa publiczno-prywatnego oraz model wirtualnego CL. Obie koncepcje mają swoje zalety. Pierwsza sankcjonuje zdecentralizowaną strukturę infrastruktury logistycznej, druga służy rozbudowie skoncentrowanej strefy przemysłowej wspartej rozbudowanym centrum logistycznym. Stąd też w zastosowaniach praktycznych zostaną najprawdopodobniej wykorzystane warianty obu koncepcji realizujących cele rozwoju, przewidziane do zastosowania w konkretnych warunkach gospodarczych.

6.3.1. Uwarunkowania rozwoju centrów logistycznych

Na funkcjonowanie centrów logistycznych mają wpływ następujące składowe infrastruktury logistycznej:

• infrastruktura liniowa, którą tworzą korytarze transportowe rozumiane jako ciągi infrastruktury transportowej, przystosowanej do przenoszenia znaczących potoków ruchu o charakterze stałym, wzdłuż których przebiegają drogi transportowe o odpowiednich parametrach technicznych z rozmieszczonymi na nich węzłami transportowymi, którymi mogą być centra dystrybucji lub centra logistyczne;

• infrastruktura punktowa w skład której wchodzą wyodrębnione przestrzennie obiekty służące stacjonarnej obsłudze ładunków. Przykładem są centra logistyczne;

• infrastruktura komunikacyjna (informatyczna), w skład której wchodzą środki przekazu, standardy wymiany danych i środki zabezpieczające ich przepływ.

Składowymi infrastruktury liniowej są korytarze transportowe. Korytarze transportowe tworzą ciągi transportowe, stanowiące pas terenu o szerokości do 100 km, w którym funkcjonują co najmniej dwie gałęzie transportu. Tworzą one główne połączenia pomiędzy centrami logistycznymi i miejscami nadania i odbioru ładunków. Korytarze transportowe w odróżnieniu od innych dróg transportowych cechuje [Szyszka, 2004, s. 19]:

- międzynarodowy charakter powiązań,

-możliwość stosowania technologii multimedialnych w przewozie ładunków,

- przenoszenie znacznych potoków ruchu o trwałym charakterze,

- lokalizacja w regionach o rozbudowanym potencjale gospodarczym,

- unifikacja rozwiązań techniczno-technologicznych, organizacyjnych, prawnych, taryfowych i dokumentacyjnych.

Centra logistyczne jako podstawowe składowe struktury punktowej - węzłów sieci logistycznej, spełniają następujące funkcje:

• stwarzają warunki dla lepszego wykorzystania urządzeń logistycznych poprzez realizację usług: przeładunkowych, sortowania, magazynowania, kompletacji, kojarzenia różnych rodzajów transportu;

• zapewniają sprawne zarządzanie przepływami informacji wspomagających planowanie, koordynację i realizację operacji logistycznych;

• umożliwiają generowanie wartości dodanej poprzez przepakowywanie towarów, znakowanie itp.

• zapewniają konkurencyjne warunki usług outsourcingowych dla nadawców i odbiorców towarów.

Obserwuje się dwie tendencje w budowie centrów logistycznych:

• komasacji liczby centrów logistycznych, co ma służyć obniżce kosztów ich funkcjonowania, oraz drugą tendencję, przeciwstawną

• decentralizacji struktur sieci logistycznych i rozwoju centrów na poziomie lokalnym.

Podstawowym elementem infrastruktury informatycznej są elektroniczne platformy logistyczne, stanowiące jądro centrów logistycznych (por. rys. 15). Podstawowym zadaniem elektronicznych platform logistycznych jest racjonalizacja zarządzania informacją przez podmioty gospodarcze uczestniczące w sieciach logistycznych poprzez prezentowanie: ofert logistycznych, opisy produktów i usług, profilów uczestników procesu logistycznego, jak również transmisje danych, wymianę dokumentów i procedur obsługi procesów biznesowych.

Realizowane przez platformy logistyczne funkcje logistyczne to [G. Szyszka, 2004, s. 19]:

• kojarzenie potrzeb w zakresie usług logistycznych,

• zarządzanie infrastrukturą,

• mapowanie dróg przesyłek,

• zarządzanie zamówieniami,

• wspomaganie elektronicznej wymiany informacji i dokumentów pomiędzy uczestnikami procesu logistycznego,

• oferowanie usług: ubezpieczeniowych, finansowych i celnych związanych z przemieszczaniem ładunków,

• zapewnienie współpracy z platformami transakcyjnymi,

• dostarczanie informacji o: szlakach komunikacyjnych, innych centrach logistycznych i dystrybucyjnych, bazach magazynowych, terminalach transportowych agencji celnych, przejściach granicznych itp.

1. Wielkopolska Giełda Rolniczo-Ogrodnicza jako przykład ewolucyjnego modelu budowy centrum logistycznego

W tworzeniu instytucjonalnych form rynku podstawową rolę odegrała realizacja Rządowego Programu Organizacji Rynków Hurtowych i Giełd Towarowych, w wyniku którego miał powstać system rynków hurtowych¹¹:

• 8 rynków ponadregionalnych,

• 6 rynków regionalnych,

• 7 rynków przygranicznych,

• 17-20 rynków lokalnych.

Na rynku produktów rolno-spożywczych wyodrębnia się 3 rodzaje centrów handlu hurtowego:

 hurtowe rynki producenckie (zaopatrzeniowe), zwane też pierwotnymi, zlokalizowane w rejonach o dużej produkcji rolno-ogrodniczej. Ze względu na wysoki stopień specjalizacji, oferowanie jednego rodzaju warzyw lub owoców, podstawową funkcją producenckiego rynku hurtowego jest skup produktów w celu dalszej ich odsprzedaży lub wysyłki na inny rynek. Forma sprzedaży na tego typu rynkach zależy w dużej mierze od stopnia zorganizowania się producentów rolnych;

 hurtowe rynki dystrybucyjne (wtórne bądź pośrednie). Głównym ich zadaniem jest przygotowanie produktów pod względem standardów jakościowych i sanitarnych, stawianych przez sieci detaliczne, gastronomię, instytucje administracyjne i pozarządowe. Centra pośrednie mają ograniczony zasięg, przeważnie do rynków o dużej koncentracji podaży towarów krajowych i z importu. Przykładem takiego rynku jest Wielkopolska Giełda Rolniczo-Ogrodnicza S.A. (WGRO SA);

 rynki zorientowane na zaopatrzenie wielkich miast. Przykładem jest Warszawski Rolno-Spożywczy Rynek Hurtowy S.A. (WRSRH) w Broniszach.

Wielkopolska Giełda Rolniczo-Ogrodnicza S.A. (WGRO S.A.) jest przykładem realizacji ewolucyjnego modelu budowy giełdy dystrybucyjno-logistycznej. WRGO S.A. położona jest pod Poznaniem przy trasie katowickiej i węźle kolejowym Poznań-Frankowo. Istniejąca spółka dysponuje terenem o powierzchni około 15 ha. Wokół terenów spółki jest dostępny teren o łącznej powierzchni około 45 ha, którym dysponuje dwóch właścicieli - Miasto Poznań i PKP, która użytkuje grunty Skarbu Państwa. Cały teren jest dobrze skomunikowany z kolejową stacją rozrządowo-przeładunkową Poznań-Franowo.

• 6.4.1. Historia i geneza powstania

26 listopada 1992 roku otwarto Wielkopolską Giełdę Rolno-Ogrodniczą S.A. w Poznaniu (WGRO S.A. - noszącą obecnie nazwę Wielkopolska Gildia Rolno-Ogrodnicza S.A.) - pierwszy w Polsce hurtowy rynek owoców, warzyw, kwiatów żywych i sztucznych oraz artykułów spożywczych, o europejskim standardzie. WGRO S.A jest obecnie miejscem zaopatrzenia dla około 9 000 firm z terenów Polski Środkowo-Zachodniej i Północnej. Roczne obroty rynku wynoszą wartościowo 400 - 500 mln złotych i ilościowo - 250 do 350 tys. ton.

Rysunek 18. Lokalizacja WGRO S.A.




Źródło: opracowanie na podstawie www.wgro.com.pl

WRGO S.A położona jest pod Poznaniem przy trasie katowickiej i węźle kolejowym o powierzchni 4 ha. Producenci i sprzedawcy hurtowi mają prawo do użytkowania boksów handlowych na podstawie wykupionego pakietu akcji o wartości zależnej od powierzchni i standardu boksu. Sprzedający niebędący akcjonariuszami mają prawo wstępu na podstawie wykupionego miesięcznego abonamentu lub jednorazowego biletu wjazdu (www.wgro.com.pl 20.06.2006).

Istotą działania Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A. w Poznaniu jest budowa zintegrowanego łańcucha dystrybucji produktów rolno-spożywczych i stworzenie optymalnych warunków dla jego uczestników przy zapewnieniu obowiązujących wymogów bezpieczeństwa żywności.

Z biegiem lat narastały trudności ze sprzedażą produktów rolnych poprzez WGRO S.A. Spadek obrotów na rynkach hurtowych wynikał z:

• braku dodatkowych usług kreujących wartość dodaną,

• pojawianie się w obszarze rynków hurtowych nowych konkurentów hurtowni typu Cash & Carry, które przejmowały obsługę małych i średnich sklepów spożywczych,

• aktywizacji działalności sieci handlowych i sklepów wielkopowierzchniowych, które powodują upadek drobnego handlu [Fechner 2001].

Na rys. 19 ukazano model działalności WGRO S.A przed wdrożeniem systemu logistycznego.

Rysunek 19. Model działalności WGRO S.A przed wdrożeniem systemu logistycznego




Źródło: opracowanie na podstawie Fechner I.: Centra logistyczne w Polsce. I. Ogólnopolska Konferencja. Roz.: Wielkopolskie inicjatywy dotyczące budowy i rozwoju centrów logistycznych. Wyd. CL Consulting i Logistyka, Oficyna Wydawnicza „Nasz Dom i Ogród", Wrocław, 2001, s. 12.

Chcąc pomóc średnim i małym producentom w dostarczaniu produkcji do potrzeb rynku należało podjąć inicjatywę budowy systemu logistycznego. Dzięki pomocy Instytutu Logistyki i Magazynowania projekt celowy pt: System logistyczny dla regionalnych rynków produktów realizowanych w latach 1998-2000 został sfinansowany ze środków KBN.

Cechą charakterystyczną systemu logistycznego jest olbrzymia rola rynku hurtowego w łańcuchu dostaw [Fechner, 2001]. Nowy system logistyczny stał się sukcesem w przepływie informacji i produktów rolno-ogrodniczych od wielkopolskich producentów do ostatecznego klienta. Przy powstaniu systemu współpracowali ze sobą: producenci, dystrybutorzy, firmy handlowe oraz firmy świadczące usługi lepszego przygotowania produktu do sprzedaży np. sortowania, pakowania, znakowania kodami kreskowymi EAN, przechowywania, itp.

Model łańcucha logistycznego Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A. przedstawia rys. 20).

Rysunek 20. Model łańcucha logistycznego Wielkopolskiej Gildlii Rolno-Ogrodniczej w Poznaniu




Źródło: opracowanie na podstawie: Wartecki A..: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, wyd. Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, 5/2002, s. 34-42.

System logistyczny cały czas rozwija się przez dystrybucję dodatkowych produktów spożywczych, takich jak: mięso, ryby, przetwory mleczarskie itp. Ewolucja łańcucha dostaw ma na celu usprawnienie dystrybucji i sprzedaży produktów rolno-ogrodniczych na terenie Wielkopolski, jak również stać się przykładem dla innych rynków hurtowych [Fechner, 2001]. Syntetyczny schemat działania systemu przedstawiono na rys. 21.

Producenci mogą przesyłać do WGRO S.A. swoje oferty otrzymując w zamian informacje pozwalające im lepiej dostosować produkcję do potrzeb coraz bardziej wymagającego polskiego rynku. Z kolei produkty dostarczone przez producentów na rynek hurtowy operator logistyczny poddaje dodatkowym zabiegom marketingowym: sortowaniu, pakowaniu i znakowaniu kodami kreskowymi EAN, zwiększając w ten sposób zawartą w nich wartość dodaną. Następnie dostarcza je dalej w zbiorczych pojemnikach zwrotnych lub na paletach do różnych odbiorców, w tym sieci handlowych i hipermarketów. Wraz z fizycznym przepływem towarów odbywa się elektroniczna wymiana dokumentów oraz dwustronny przepływ informacji.

Rysunek 21. Model centrum logistyczno-dystrybucyjnego WGRO S.A.


BRAK RYSUNKU

Źródło: opracowanie na podstawie: Fechner I.: Logistyka. Cebula i ziemniaki w kilobajtach, cz. I, nr 3/2001, s. 8.

Efektem wdrażania systemu logistycznego jest lepsze niż dotychczas powiązanie producentów z rynkiem i większe możliwości sprzedaży ich produktów w nowych kanałach dystrybucji. System logistyczny jest narzędziem integracji producentów i ich powiązań z rynkiem. Jednocześnie rynek hurtowy pełni rolę organizatora i koordynatora tej współpracy z udziałem głównie małych i średnich producentów, co przyczynia się do lepszego zorganizowania tego segmentu rynku [www.wgro.com.pl]

• 6.4.2. Działalność centrum logistyczno-dystrybucyjnego Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A. w Poznaniu w zakresie wdrażania Systemu Informacji Rynkowej (SIR)

Ideą Systemu Informacji Rynkowej - SIR jest udzielanie pomocy producentom rolno-ogrodniczym w sprzedaży swoich produktów, informacji o podaży i popycie. Producenci otrzymują informacje o tym, jakich produktów, jakich odmian i w jakich ilościach poszukuje klient i do tych potrzeb dostosowują swoją produkcję. Jednocześnie, jeszcze przed zbiorami mogą przekazać rynkowi hurtowemu informację o tym, co, kiedy i w jakich ilościach mogą mu zaoferować do sprzedaży, co pozwoli Działowi Obsługi Klienta centrum logistyczno -dystrybucyjnego odpowiednio wcześnie poszukiwać na tą ofertę nabywcy. System Informacji Rynkowej działa poprzez powiaty, które współpracują z gminami [Fechner, 2001].

Wymiana informacji z producentami i klientami rynku hurtowego odbywa się poprzez Internet, w którym został udostępniony katalog elektroniczny SIR, utworzony przez Instytut Logistyki i Magazynowania. Informacje od producentów przesłane są do bazy danych, która administruje centrum logistyczno-dystrybucyjne WGRO S.A. i udostępnione poprzez Internet w odrębnej części dane katalogu elektronicznego. Pozostałe elementy procesu logistycznego centrum logistyczno-dystrybucyjne - CLD zleca operatorom logistycznym [Fechner, 2001].

Pozyskiwanie producentów do programu logistycznego odbywa się przez samorząd lokalny. W każdej gminie odbywają się spotkania z producentami. Są oni informowani o możliwościach i zasadach współpracy z Wielkopolską Gildią Rolno-Ogrodniczą S.A. oraz o związanych z tym korzyściach, a także o potrzebach rynku i pożądanych kierunkach produkcji. Większość producentów rolnych nie ma dostępu do Internetu, stworzono właśnie dla nich dokument papierowy w formie ankiety dostępnej w urzędach gmin i ośrodkach doradztwa rolniczego. Ułatwia to producentom dostęp do informacji rynkowej i pozwala wykorzystywać ją w planowaniu produkcji i jej realizacji Wypełnione ankiety są przepisywane do formularza elektronicznego przez pracowników [Fechner, 2001].

Na rys. 22 pokazany został schemat przepływu informacji od producenta do odbiorcy rynkowego. Docelowo zakłada się samodzielność producentów we współpracy z centrum logistycznym WGRO S.A. poprzez media elektroniczne. Wraz z rozwojem rolnictwa będzie rosła dostępność do Internetu i komputerów w indywidualnych gospodarstwach.

Dzięki uczestnictwu w systemie logistycznym producenci uzyskują szereg korzyści:

• informacje marketingowe, pozwalające lepiej dostosować produkcję do potrzeb rynku,

• darmowe doradztwo w zakresie produkcji preferowanej przez rynek, doboru odmian, prowadzenia upraw, standaryzacji i jakości, możliwości przekazywania bez żadnych opłat swoich ofert rynkowi hurtowemu, który wykorzystując różne formy reklamy i promocji, poszukuje nabywców na oferowane produkty,

• dostęp do nowych kanałów dystrybucji i grup odbiorców,

• redukcję kosztów dystrybucji.

Rysunek 22. Działanie Systemu Informacji Rynkowej-SIR



























Źródło: opracowanie na podstawie www.czasopismologistyka.pl

Katalog elektroniczny Systemu Informacji Rynkowej - SIR został podzielony na dwie części. Pierwsza z nich przeznaczona jest dla komunikacji WGRO S.A. z producentami. Druga służy do komunikacji WGRO S.A. z rynkiem nabywcy.

Część I katalogu elektroniczego - współpraca centrum logistyczno-dystrybucyjnego - CLD z producentami

Katalog pozwala producentowi w prosty sposób zarejestrować się w systemie, następnie rozpocząć współpracę poprzez wymianę ofert i informacji z CLD. Producenci mają do dyspozycji szereg opcji pozwalających im składać, modyfikować oraz wycofywać oferty w dowolnym czasie. Mogą także przekazywać dodatkowe informacje, które uczynią ofertę bardziej atrakcyjną, np. informacje o możliwościach i warunkach przechowywania, czyszczenia, sortowania, pakowania itp. [Fechner, 2001].

• Rysunek 23. Główny ekran części katalogu dla producentów




Źródło: opracowanie na podstawie www.wgro.com.pl

Część II katalogu elektronicznego: - współpraca centrum logistyczno-dystrybucyjnego - CLD z rynkiem. W tej części katalogu Wielkopolska Gildia Rolno-Ogrodnicza S.A. prezentuje klientom oferty sprzedaży produktów wraz z dodatkowymi informacjami o możliwości odpowiedniego pakowania, znakowania kodami kreskowymi EAN i dostarczania do odbiorców. Dodatkowym udogodnieniem dla klientów jest możliwość realizacji transakcji handlowych przy użyciu elektronicznych dokumentów udostępnionych w katalogu elektronicznym [www.wgro.com.pl].Rysunek 24. Główny ekran części katalogu przeznaczonego dla klientów WGRO S.A.




Źródło: opracowanie na podstawie www.wgro.com.pl

W katalogu udostępniono pięć najczęściej wykorzystywanych dokumentów handlowych: zamówienie, potwierdzenie zamówienia, zmiana w zamówieniu, awizo dostawy, faktura.

„Funkcjonalność katalogu umożliwia klientom składającym zamówienia zarządzanie nimi oraz obserwowanie procesu ich realizacji. Poufność danych została zapewniona przez przydzielenie użytkownikom nazw i haseł dostępu oraz odpowiednie szyfrowanie przesyłanych informacji” [Fechner, 2001].

Zarządzanie zamówieniami, zapasami, kompletacją i dostawami wspomaga zintegrowany system informatyczny; wymianę ofert i dokumentów handlowych pomiędzy dostawcami i odbiorcami zapewni katalog elektroniczny [Fechner, 2004].

Dotychczasowe działania w zakresie propagowania i wdrażania Systemu Informacji Rynkowej przynoszą coraz większe efekty. System zapewnia płynność zapasami i lepsze planowanie przyszłej produkcji. Na uwagę zasługuje dobrze układająca się współpraca WGRO S.A. z władzami lokalnymi w zakresie wdrażania SIR. Organizowane są szkolenia podczas których producenci są informowani o systemie Systemu Informacji Rynkowej, a także o wymogach i obowiązujących normach w zakresie parametrów jakościowych, produktach wysyłanych na rynek krajowy i zagraniczny. Wszyscy uczestnicy tego procesu mają bowiem świadomość, że tak ważny element infrastruktury rynkowej, jakim są centra logistyczne i systemy informacji rynkowej, będzie w przyszłości przesądzał o obecności polskich produktów na rynku, a szczególnie Unii Europejskiej [Fechner, 2001].

• 6.4.3. System logistyczny dla Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A.

Gospodarka WGRO S.A skierowana na zaspokojenie potrzeb klienta wymaga realizacji zasady logistycznej popularnie zwanej „6 razy W". Realizacja tych zasad wymaga pełnej współpracy dostawcy i producenta z WGRO S.A.

●Pierwsza zasada dotyczy właściwego towaru, gdzie agrodoradztwo pomaga w wyborze odmian. Towar musi być jednolity odmianowo, zgodny z normami jakościowymi, szczególnie w eksporcie musi być potwierdzony sporządzeniem odpowiednich dokumentów standaryzacyjnych, a w eksporcie na rynki wschodnie zaopatrzony w certyfikat zgodności [www.wgro.com.pl].

●Druga zasada kontroluje ilości. System Informacji Rynkowej ma na celu połączenie ze sobą kilku ofert. Odbiorca oczekuje regularnych dostaw, dlatego tak ważna jest aktualna informacja o ofertach w systemie SIR. Dostawy zawsze powinny być realizowane dokładnie w ilościach, jakie zamówił odbiorca (np. zmniejszenie ilości załadunkowej to wzrost kosztów transportu).

●Do prowadzenia właściwego centrum logistyczno-dystrybucyjnego czas jest niezbędnym czynnikiem, dlatego zamówienia muszą być realizowane zgodnie z harmonogramem potwierdzeń. W momencie potwierdzenia dostawy towar jest już sprzedany odbiorcy, a moce produkcyjne na jego przetworzenie są już zaplanowane. Wszystkie niezgodności powodują powstawanie wysokich zapasów w magazynie, co w rezultacie daje dodatkowe koszty [www.wgro.com.pl].

●Kolejna czwarta zasada dotyczy jakości: doboru odmian, sortowania i opakowania. Jakość rozumiana jest bardzo szeroko, co można określić stwierdzeniem "dobra jakość to przydatność towaru do zużycia przez odbiorcę". Odbiorca definiuje jakość, a potwierdzona dokumentacja umożliwia przepływ towaru [www.wgro.com.pl].

●Właściwe miejsce i właściwa cena to dwie ostatnie zasady, które zakładają, że odbiorca żąda towaru tu i teraz. Dostawy realizowane są zarówno transportem własnym WGRO S.A., jak i dostawcy i/lub odbiorcy, przy pełnej dbałości o optymalizację kosztów transportu, na które składa się odległość od miejsca załadunku do miejsca rozładunku oraz maksymalny 20-tonowy załadunek. Przestrzeganie powyższych parametrów prowadzi do uzyskania najniższych kosztów, dzięki temu cena zakupu towaru jest akceptowana przez klienta.

Oddzielną częścią systemu logistycznego jest kompleks MRS (mięso, ryby, sery), w którym w trzech oddzielnych halach, o powierzchni około 4000 m² każda, wystawiają swoje wyrobu producenci. W boksach producentów odbywa się krótkookresowe składowanie i sprzedaż hurtowa, a kompletacja i dostawy zlecane są operatorom logistycznym, którzy obsługują fronty przeładunkowe w szczytach hal. Operatorzy logistyczni przyjmują również dostawy z macierzystych zakładów produkcyjnych i dostarczają je do boksów producentów [www.gr.com.pl].

Wdrażany przez WGRO S.A. system logistyczny przy współpracy producentów-dostawców przynosi coraz większe korzyści obu stronom. Do efektów handlowych w postaci obrotu ok. 12 tys. ton sprzedanych owoców i warzyw, dochodzą nowe rynki zbytu, nowe kontrakty oraz dodatkowy asortyment oferowany przez Centrum Logistyczne [www.wgro.com.pl]

Istnieje wielu odbiorców, czyli kilka tysięcy firm handlowych zaopatrujących się w produkty rolno-ogrodnicze na rynku hurtowym WGRO S.A. Tradycyjnym sposobem komunikowania się dostawcy z odbiorcą są bezpośrednie kontakty na terenie rynku hurtowego WGRO S.A. Niestety brak było trwałych powiązań kooperacyjnych, a minimalne wykorzystanie rozwiązań logistycznych zostało jedynie ograniczone do działalności samego rynku hurtowego. Odpowiednim rozwiązaniem dla takiego łańcucha dostaw było wdrożenie systemu logistycznego, które zmieniło sposób funkcjonowania Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A i całego łańcucha dostaw produktów rolno-spożywczych.

W odniesieniu do informacji uwidoczniły się następujące korzyści [Fechner, 2001]:

• dokładna i szybka informacja w całym systemie,

• eliminacja części papierowego obrotu dokumentów,

• niższe koszty pozyskiwania i przetwarzania informacji,

• szybsza reakcja na potrzeby klienta,

• możliwość wykorzystania informacji do analiz i prognoz.

W odniesieniu do produktów zanotowano następujące korzyści:

• szybszy przepływ produktów (efektywny system dystrybucji),

• mniejsze koszty przepływu,

• mniejsze koszty magazynowania,

• mniejszy negatywny wpływ dystrybucji na jakość produktów

• 6.4.4. Model łańcucha logistycznego i organizacji Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej WGRO S.A.

Na funkcjonowanie WGRO S.A składają się trzy następujące po sobie fazy: faza zaopatrzenia, faza kompletacji towaru do wysyłki (logistyki produkcji) oraz faza dystrybucji [Wartecki, 2002].

W fazie zaopatrzenia oprócz producentów indywidualnych i grup producentów biorą udział wyspecjalizowane przedsiębiorstwa przetwórcze. Niestety, indywidualni producenci narażeni są na poważne problemy z powodu jakości i rozdrobnienia produkcji czy asortymentu. Dlatego przed centrami logistyczno-dystrybucyjnymi staje ważne zadanie połączenia indywidualnych producentów w grupy produkujące duże ilości produktów o odpowiedniej jakości. Powstanie centrum logistycznego pomogłoby w rozwiązaniu wielu problemów tego typu. Grupy producenckie współpracujące z WGRO S.A otrzymują pomoc w zakresie doradztwa i organizacji dostaw artykułów koniecznych do produkcji ogrodniczych. Podstawowym zadaniem działu Doradztwa i Pomocy Producentom jest nadzorowanie i doradzanie oraz organizowanie szkoleń dla plantatorów zorganizowanych w grupach producenckich.

W fazie kompletacji dostaw i zaopatrzenia dużych odbiorców handlowych w produkty rolno-ogrodnicze WGRO S.A organizowane jest pakowanie i kompletacje dostaw w duże partie produktów, zgodnie z życzeniami odbiorcy. Nowoczesne, wydajne, doskonałe urządzenia do pakowania dają możliwość bieżącego przygotowania odpowiednich partii produktów z odpowiednim oznakowaniem, etykietami informacyjnymi oraz kodem kreskowym. Równocześnie laboratorium tego działu prowadzi systematyczne badania zawartości azotynów w warzywach i owocach .

W fazie dystrybucji ważną funkcję spełniają dwa działy: marketingu i handlu. Głównym zadaniem Działu Marketingu jest zwiększanie zakresu oddziaływania i udziału WGRO S.A w hurtowym rynku produktów rolno-ogrodniczych i spożywczych. Popieranie nowoczesnych form handlu hurtowego, a także promocja polskich produktów rolno-ogrodniczych i spożywczych również należy do Działu Marketingu. Dział ten prowadzi regularne badania i obserwacje oraz utrzymuje współpracę z uczestnikami rynku. Oprócz tego zajmuje się codzienną rejestracją cen hurtowych produktów rolno-ogrodniczych na giełdzie oraz informacją prasową, telefoniczną i internetową o cenach i stanie rynku. Kolejnymi zadaniami Działu są reklamy i promocje giełdy, szkolenia, seminaria i konferencje z zakresu marketingu.

Poważne wyzwania, jakim musi podołać Dział Handlu to przede wszystkim pozyskanie nowych odbiorców na rynkach krajowym i zagranicznym (szczególnie wschodnim). Na podstawie informacji Centrum Logistyczno-Dystrybucyjnego dział ten nawiązuje kontakty z producentami. Informacje uzyskane z systemu logistycznego (SIR), przedstawiane są na stronach internetowych potencjalnym odbiorcom. Dział Handlowy ukazuje się tutaj w roli przedstawiciela producentów i zajmuje się negocjowaniem cen, warunków dostawy i płatności. Razem z Działem Doradztwa i Pomocy Producentów pomaga ułatwić rynek zbytu towarów.

Realizowana jest również polityka jakościowa, która zapewnia obrót produktami rolno-spożywczymi w sposób spełniający wymagania bezpieczeństwa żywności. Z uwzględnieniem zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Higienicznej oraz systemu HACCP w obszarze działalności handlowej polityka jakościowa jest również realizowana przez podnoszenie świadomości i umiejętności kadry w obszarze doskonalenia przedsiębiorstwa w zakresie Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001 [Wartecki, 2002].

Just-In-Time (JIT) również działa w systemie zarządzania logistycznego, który zakłada, że:

• proces produkcji rozpoczęty jest jedynie na podstawie zamówień i zleceń. Nie produkuje się niczego jedynie w celu wykorzystania mocy i zdolności produkcyjnych;

• dąży się do minimalizacji czasu, w którym partie produktów, surowców znajdują się w firmie u producenta;

• eliminuje się produkty złej jakości.

Zmiany, jakie powinny nastąpić to przede wszystkim utworzenie systemu informatycznego, który polepsza relacje pomiędzy producentem a odbiorcą.

W modelu organizacji Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A uwypuklono rolę menedżera ds. logistyki. Umożliwienie poprawy w zarządzaniu łańcuchami dostaw m.in. poprzez automatyczną identyfikację towarów, kontroling, elektroniczną wymianę danych oraz kompleksowy rachunek kosztów wpływa na większy przepływ towarów. Giełda jest szczególnym przypadkiem logistyki, gdzie łańcuch logistyczny odgrywa znaczącą rolę. Rozwój zależy od dyrektora logistyki, od tego czy będzie dynamicznie rozwijał się proces wymiany dóbr i usług na rynku rolno-ogrodniczym.

Do najważniejszych obszarów działań i zamierzeń dyrektora ds. logistyki można zaliczyć:

• strategię logistyczną giełdy,

• budowę nowych kanałów dystrybucyjnych,

• wdrażanie nowych rozwiązań logistycznych,

• ocenę i kwalifikację dostawców usług logistycznych,

• ocenę rynku i konkurencji,

• koordynację rynku,

• przyjmowanie i obsługę zamówień.

Dyrektorowi ds. logistyki podporządkowane są następujące działy: Marketingu, Obsługi Klienta oraz Informatyczno-Analityczny.

Zadaniem Działu Obsługi Klienta jest zwrócenie szczególnej uwagi na współpracę z producentami, więc niezbędni są tutaj specjaliści od produkcji rolnej i ogrodniczej. Podstawowym zadaniem specjalisty ds. logistyki zaopatrzenia powinna być koordynacja przepływów produkcji pomiędzy: producentem, giełdą a odbiorcą, czyli organizowanie kanałów dystrybucyjnych. Rolą operatorów logistycznych jest świadczenie różnych usług, takich jak: pakowanie, przechowywanie, składowanie, magazynowanie, obsługa celna, itp.

Dział Informatyczno-Analityczny powinien łączyć, integrować cały system zarządzania giełdą. Główne zadania Działu Informatyczno-Analitycznego to: Obsługa Centrum Informacji Rynkowej (CIR) i zarządzanie Systemem Informacji Rynkowej (SIR). Analitycy, którzy tworzą i interpretują różne informacje mają za zadanie zarządzać prawami dostępności użytkowników, rozwojem systemów oraz nadzorować techniczne systemy informatyczne.

Dział Kosztów natomiast sprawuje nadzór nad sprawozdawczością finansową, analizą kosztów, przygotowywaniem dokumentów sprawozdawczych i raportów, tworzeniem polityki cenowej wobec dostawców i analizą cen.

Zadania, jakie są przydzielone poszczególnym działom i stanowiskom tworzą jedną całość. Wdrożenie systemu nie jest operacją zbyt kosztowną, warto więc zwrócić szczególną uwagę na dokładne wypracowanie zadań poszczególnych działów; warto ulepszać działania systemu, gdyż odgrywa on znaczącą rolę w dalszym rozwoju giełdy.

Dzięki wdrożeniu systemu logistycznego WGRO S.A. zachowała silną pozycję rynkową i stała się atrakcyjnym partnerem handlowym dla sieci handlowych i sklepów wielkopowierzchniowych. Na rys. 25 przedstawiono schemat fizycznego przepływu produktów i informacji towarzyszących w systemie logistycznym WGRO S.A.

Dzięki specyfice rynku nabywcy i wielkim możliwościom wykorzystania Internetu i technologii informatycznych powstały nowe możliwości zastosowania elektronicznych platform do pełnienia określonych funkcji w systemie hurtowym, czego przykładem jest platforma elektroniczna budowana dla WGRO S.A.

Rozszerzonym przykładem realizacji koncepcji elektronicznej platformy dla działań na obszarze Unii Europejskiej będzie budowa platformy e-Handel.

• 6.4.5. Perspektywy rozwoju Wielkopolskiej Gildii Rolno-Ogrodniczej S.A.

Koncepcją wspomagającą funkcjonowanie sieci logistycznych jest elektroniczna platforma logistyczna, którą możemy zdefiniować jako: obiekt przestrzennie funkcjonalny wraz z infrastrukturą i organizacją, w którym realizowane są usługi logistyczne związane z: przyjmowaniem, magazynowaniem, rozdziałem i wydawaniem towarów, oraz usługi świadczone przez niezależne względem nadawcy lub odbiorcy podmioty gospodarcze za pomocą środowiska systemów i narzędzi informatycznych zintegrowanych funkcjonalnie na potrzeby realizacji usług świadczonych drogą elektroniczną. Platforma dotyczy więc nie tylko segmentów: B2B (B2B handel elektroniczny zaopatrzeniowy pomiędzy podmiotami gospodarczymi) i B2C (B2C detal elektroniczny¹² pomiędzy detalistą a konsumentami) [Szymanowski, 2006].

Rada Ministrów 22 lipca 2003 r. zaakceptowała program „Tworzenie mechanizmów i struktur rozwoju handlu elektronicznego w Polsce/ Elektroniczna Platforma Wspomagania Handlu e-Handel". Realizacja koncepcji platformy e-Handel była znaczącym krokiem w tworzeniu ogólnodostępnego środowiska informatycznego, ułatwiającym działania w obszarze europejskim. Najistotniejsze korzyści jakie oferuje platforma to dostępność i możliwość uczestnictwa w światowych rynkach oraz dostęp do globalnej bazy towarów i usług [Szyszka i Fechner, 2006].

Rysunek 25. Struktura informacyjna i produktowa systemu logistycznego WGRO S.A.




Źródło: I. Fechner: Cebula i ziemniaki w kilobajtach, cz. 2, Logistyka, nr 4, 2001, s. 13.

Elektroniczną platformę logistyczną, można zdefiniować również jako rozproszone

Elektroniczne platformy logistyczne, stały się podstawowym elementem infrastruktury i odgrywają podstawową funkcję w centrum logistycznym. Zadaniem elektronicznych platform logistycznych jest racjonalizacja zarządzania informacją przez podmioty gospodarcze uczestniczące w sieciach logistycznych poprzez prezentowanie: ofert logistycznych, opis produktów i usług, profilów uczestników procesu logistycznego, jak również transmisję danych, wymianę dokumentów i procedur obsługi procesów biznesowych.

Zadania realizowane przez platformy logistyczne to [Szymanowski, 2006]:

• kojarzenie potrzeb w zakresie usług logistycznych,

• zarządzanie infrastrukturą,

• mapowanie dróg przesyłek,

• zarządzanie zamówieniami,

• wspomaganie elektronicznej wymiany informacji i dokumentów pomiędzy uczestnikami procesu logistycznego,

• oferowanie usług: ubezpieczeniowych, finansowych i celnych związanych z przemieszczaniami ładunków,

• zapewnianie współpracy z platformami transakcyjnymi,

• dostarczanie informacji o: szlakach komunikacyjnych, innych centrach logistycznych i dystrybucyjnych, bazach magazynowych, terminalach transportowych agencji celnych, przejściach granicznych itp.

Realizacja koncepcji platformy e-Handel ma być znaczącym krokiem w tworzeniu ogólnodostępnego środowiska informatycznego wspomagającego informację operacyjną i transakcyjną działania gospodarczego w obszarze europejskim (por. rys. 26).

Przyjętym standardem dla platformy e-handel jest protokół ebXML. Standard bazuje na zdefiniowanych rejestrach profili, dokumentach i protokołach umów elektronicznych współpracy biznesowej. W jego ramach funkcjonują elektroniczne protokoły nawiązywania współpracy pomiędzy partnerami (ang. ebXML Colaboration Protocol Agreement - CPA), stanowiące podstawę do identyfikacji profili biznesowych partnerów w e-biznesie (ang. ebXML Colaboration Protocole Profile - CPP). Schemat realizacji transakcji biznesowych przedstawiono na rys. 26.

Współpraca ta obejmuje następujące działania (por. rys. 26):

1. Zapytanie przedsiębiorstwa A wymagania specyfikacji informacyjnej przedsiębiorstw wg zasad CPP oraz zasad współpracy z partnerami biznesowymi CPA (z partnerem B);

2. Odpowiedź Centralnego Rejestru (ang. Global Registry - ebXML Registry) dotycząca przesłania danych profilu firmy A wg wymagań ebXML oraz stworzenia zasad współpracy zgodnie z CPP;

3. Rejestracja profilu przedsiębiorstwa A w Centralnym Rejestrze ebXML zgodnie z CPP;

4. Zapytanie i odpowiedź Centralnego Rejestru o profil biznesowy firmy B oraz przesłanie tych danych firmie A;

5. Przesłanie przez firmę B warunków współpracy z firmą A wg zasad CPA i akceptacja tych warunków przez firmę A;

6. Nawiązanie współpracy pomiędzy firmami A i B.

Rysunek 26. Koncepcja platformy e-Handel jako narzędzia współpracy międzynarodowej w skali europejskiej




Źródło: B. Śliwczyński: Zarządzanie łańcuchem dostaw - elektroniczne platformy współpracy na usługach procesów biznesowych, Logistyka, 5, 2004.

Podejście procesowe do analizy i zabezpieczenia potrzeb podmiotów gospodarczych w zakresie realizacji transakcji gospodarczej określa potrzeby kompleksowej, elektronicznej obsługi wszystkich płaszczyzn współpracy partnerów gospodarczych, tj. wymagań informacji standaryzowanych dotyczących zaopatrzenia w narzędzia i dokumentację, wymagań bezpieczeństwa i ochrony prawnej.

Mapowanie procesów biznesowych, dokładna analiza i symulacja potrzeb użytkowników oraz wielokryteriowa analiza potrzeb realizacji procesów gospodarczych dotycząca: czasu, kosztów, niezawodności, elastyczności, zasięgu, jakości i standaryzacji dostępu do informacji, pozwala na zdefiniowanie różnych modeli biznesowych działalności gospodarczej wg standardów modeli procesów biznesowych zawartych w Katalogu Procesów Biznesowych eb XML (por. rys. 27).

Zarejestrowane w bazie danych modele procesów biznesowych są klasyfikowane, umożliwiając tym samym bardzo szybką identyfikację w bazie danych. Zgodnie z określonymi wymaganiami ustalonymi na podstawie zasad metodyki ebXML (ang. Business Process Specification Scheme) modele procesów biznesowych są podzielone na 8 kategorii obszarów biznesowych: zaopatrzenie/sprzedaż, projektowanie, produkcja, logistyka, działalność kadrowa, finanse, regulacje prawne i legislacyjne, ochrona zdrowia.

W ramach kategorii obszarów biznesowych wyróżniane są fazy współpracy gospodarczej. Jest to podział obszaru działalności gospodarczej na procesy biznesowe zgodnie z 5-stopniowym modelem fazowym:

• planowanie - działania operacyjne zmierzające do podjęcia decyzji: jaką działalność gospodarczą realizować na rynku;

• identyfikacja - działania operacyjne polegające na wymianie danych pomiędzy partnerami biznesowymi w celu zdobycia informacji niezbędnych do podjęcia decyzji związanych z ustaleniem powiązań biznesowych i partnera;

• negocjacje - działania operacyjne polegające na ustaleniu i aktualizacji danych za pomocą CPP, zmierzające do osiągnięcia porozumienia CPA;

• aktualizacja - działania operacyjne polegające na wykorzystaniu wyników negocjacji podczas transakcji biznesowych;

• działalność po aktualizacji - działania operacyjne wynikające z osiągniętych rezultatów transakcji biznesowych, aktualizujące uzgodnione warunki współpracy biznesowej.

Rysunek 27. Schemat współpracy biznesowej wg metodyki ebXML




Źródło: B. Śliwczyński, R. Ejsmont: Wspomaganie zarządzania łańcuchem dostaw - elektroniczna platforma e-Handel, w: Sieci logistyczne na zintegrowanym rynku europejskim, Biblioteka Logistyka, Poznań, 2004, s. 148.

Organizację współpracy elementów realizacji modelu procesów biznesowych przedstawiono na rys. 28.

Rysunek 28. Organizacja realizacji modelu procesów biznesowych




Źródło: B. Śliwczyński, R. Ejsmont: Wspomaganie zarządzania łańcuchem dostaw - elektroniczna platforma e-Handel, w: Sieci logistyczne na zintegrowanym rynku europejskim, Biblioteka Logistyka, Poznań, 2004, s. 156.

Współpraca na podstawie przedstawionych zasad działania przedsiębiorstw w łańcuchu dostaw pozwala wykorzystać wszystkie znane modele biznesowe do racjonalizacji decyzji biznesowych przez partnerów.

Korzyści z prezentowanej koncepcji platformy elektronicznej będą wielorakie. Realizacja tej koncepcji usprawni i zwiększy skuteczność zarządzania wszystkimi partnerami łańcucha dostaw. Równocześnie zmniejszy liczbę błędów wynikających z braku wystandaryzowania danych, na podstawie których są podejmowane decyzje, co także przyczyni się do wzrostu pozycji konkurencyjnej poszczególnych partnerów transakcji biznesowych na rynku.

7. Automatyczne Zbieranie Danych (ADC) i jego wykorzystanie do zarządzania łańcuchami dostaw

7.1. Uwarunkowania powstania i pojęcie Automatycznej Identyfikacji (AI)

Składowanie w punktach logistycznych ogromnych ilości różnorodnych towarów sprawiało w przeszłości duże trudności z identyfikowaniem i kontrolą przepływów ładunków. Dlatego właśnie jednym z pierwszych zastosowań techniki komputerowej w logistyce była automatyczna identyfikacja. Spotykamy się z nią na co dzień, chociażby robiąc zakupy w supermarketach. Wprowadzona w latach 70. automatyczna identyfikacja polegała na zastosowaniu czytników kodów kreskowych (lub innych oznakowań), podłączonych do systemów informatycznych, umożliwiających niemal natychmiastową identyfikację badanych: towarów, dokumentów czy innych przedmiotów lub osób. Najszybciej znalazła ona zastosowanie w odniesieniu do towarów, dzięki czemu uzyskiwano daleko idące usprawnienia w systemach dystrybucji, a także w gospodarce magazynowej.

Przez „Automatyczną Identyfikację (AI) rozumiemy jedną z najbardziej efektywnych technik wprowadzania danych do systemów komputerowych za pomocą kodów kreskowych. Pozwala ona na rozpoznanie danego obiektu, którym może być produkt, maszyna czy urządzenie, osoba, dokument, przez system komputerowy bez udziału człowieka lub z jego minimalnym udziałem. Rozpoznanie to polega na identyfikacji obiektu z opisem zawartym w systemie komputerowym [Gołembska, 2004].

W zastosowaniach logistycznych automatyczna identyfikacja może odbywać się z wykorzystaniem [Gołembska, 2004]:

• kodu kreskowego (bar code),

• ścieżki magnetycznej (magnetic stripe),

• fal radiowych (RFID - Radio Freąuency Identification),

• rozpoznawania znaków (OCR - Optical Character Recognition),

• rozpoznawania obrazu (vision systems).

Automatyczne gromadzenie danych (ADC) poprzez kody kreskowe, zwane wcześniej automatyczną identyfikacją danych (AI), to nowoczesna, najtańsza i jedna z najbardziej efektywnych technik zbierania i wprowadzania danych do systemów komputerowych, bądź innych urządzeń sterowania mikroprocesorem bez użycia klawiatury z wykorzystaniem np. kodu kreskowego. W ostatnim dziesięcioleciu korzystanie z techniki kodów kreskowych znajduje zastosowanie w coraz to innych dziedzinach gospodarki.

7.2. Historia kodów kreskowych na świecie i w Polsce

Pierwsze kody wdrażane były w handlu w Stanach Zjednoczonych. Projekt pierwszych automatycznych punktów kasowych w supermarketach, opartych na przesuwnych stojakach i kartach perforowanych, opracował w 1932 r. student Harvardu - Wallace Flint, syn hurtownika artykułów spożywczych z Massachusetts. W swojej pracy magisterskiej wykazał także korzyści wynikające z wdrożenia takich systemów. Projekt, który zaproponował, nie mógł być w tych czasach stosowany ze względów ekonomicznych, ale po raz pierwszy wykazał korzyści wypływające ze zautomatyzowania obsługi klientów w sklepach. Pierwszą metodę graficznego sposobu przedstawiania danych opatentowano dopiero w roku 1949. Miała ona formę koncentrycznych pierścieni i także nie znalazła praktycznego zastosowania w handlu, ale jako pierwsza została nazwana kodem kreskowym. W następnych latach powstawały nowe projekty zastosowania identyfikacji towarów poprzez specjalne znaki, często były to postaci kodu kreskowego, jednak nadal trudno czytelnego zarówno dla skanerów, jak i dla ludzi [Hałas, 2000].

Dopiero w latach 60. w USA i Kanadzie, kiedy to miał miejsce gwałtowny rozwój supermarketów, zaczęto poważnie myśleć nad rozwojem systemu pozwalającego na automatyczne identyfikowanie towarów w kasach. W 1970 r. powstało specjalne stowarzyszenie założone przez producentów i handlowców tych krajów - Komitet ds. Jednolitego Kodu - UCC {Universal Code Council), które doprowadziło do zaprojektowania i uznania w 1973 r. 12-cyfrowego systemu kodu kreskowego UPC (Universal Product Code), zwanego standardowym kodem produktu. Pierwsze kody zaczęto skanować w 1974 r [Hałas, 2000]. Najważniejsze wydarzenia w historii systemów Automatycznego Gromadzenia Danych (ADC) przedstawiono w tabeli 16.

Tabela 16. Najważniejsze wydarzenia w historii ADC

ROK	WAŻNIEJSZE WYDARZENIA
1970	Opracowanie kodu UPC (Universal Product Code) w USA
1973	Przyjęcie kodu UPC jako standardu ds. znakowania towarów w handlu detalicznym w USA i w Kanadzie
1974	Utworzenie europejskiej organizacji ds. znakowania towarów EANA (European Article Numbering Association), kod EAN standardem w systemie EAN (European Article Number)
1976	Rozpoczęcie prac nad stworzeniem europejskiego systemu znakowania towarów
1981	Przekształcenie europejskiego w międzynarodowy system EAN (zmiana nazwy organizacji z EANA na IANA - International Article Numbering Association); wprowadzenie kodu 128 przedstawiającego znaki ASCII;
1984	Przyjęcie międzynarodowego systemu znakowania jednostek wysyłkowych ( SSCC- Serial Shipping Conteiner Code)
1986	Opracowanie przez ONZ ogólnoświatowego standardu EDIw postaci UN/EDIFACT (United Nations Rules for EDI for Administration Commerce &Transport)
1990	Przyjęcie Polski do systemu EAN i powołanie Centrum Kodów Kreskowych przy Instytucie Logistyki i Magazynowania w Poznaniu;
1992	Wydanie Polskiej Normy dotyczącej kodu EAN
1998	Utworzenie ogólnoświatowej organizacji znakowania towarów EAN
2003	Utworzenie organizacji EPCgloball dla komercjalizacji i wdrażania technologii EPC (Electronic Product Code)
2004	Utworzenie organizacji GDSN (Global Data Synchronization Number) w celu wdrażania globalnej synchronizacji danych.
2005	Utworzenie Centrali Stowarzyszenia GS-1 (Global System-One)

Źródło: Opracowanie własne.

7.3. Kody kreskowe i ich przyszłość: EPC i RFID

Pod pojęciem kod kreskowy rozumiemy: wzór równoległych, prostokątnych, jasnych i ciemnych kresek lub komórek, uporządkowanych zgodnie z opisami poszczególnych symbolik w celu przedstawienia danych w postaci czytelnej maszynowo [Hałas, 2000].

W ostatnich latach opracowano wiele kodów kreskowych. Źródła mówią o powyżej 400 ich rodzajach. Są to głównie kody branżowe, czy wręcz zakładowe. W praktyce zastosowanie znalazło około 50 z nich, a tylko nieliczne doczekały się opracowań normalizacyjnych [Gołembska, 2004].

Przedstawiciele wytwórców i dystrybutorów z 12 najbardziej uprzemysłowionych krajów Europy ustanowili na naszym kontynencie jednolity system identyfikacji wyrobów EAN (European Articie Numbering - por. tab. 16).

Kody kreskowe można ogólnie podzielić na [Szpon i wsp., 2005]:¹³

• liniowe do których zaliczamy EAN-13, EAN-8, Kod 128, Kod 39, ITF (Interleaved 2 z 5), UPC-A, UPC-E.;

• dwuwymiarowe do których zaliczmy: kod 49, Kod 16K, PDF 417, DataMatrk,Maxi-Code, Aztec Code, QR;

• złożone, np.: • EAN-UCC-13, EAN-UCC-128, EAN-UCC-RSS.

Symbole linearnych kodów kreskowych są łatwo rozpoznawalne przez pionowe paski ciemne i jasne o różnych szerokościach. Istnieje wiele różnych rodzajów linearnych kodów, natomiast najczęściej używane to: EAN-13, EAN-8, Kod 128, Kod 39, ITF (Interleaved 2 z 5), UPC-A, UPC-E.

7.3.1. Kod kreskowy EAN-13

Kod EAN występuje w dwóch wersjach: pełnej EAN-13 kodującej 13 znaków, w tym 12 znaków danych, i w wersji skróconej EAN-8, kodującej 8 znaków, w tym 7 znaków danych. Wersję skróconą kodu stosuje się tylko w przypadku, gdy z powodu braku miejsca nie ma możliwości umieszczenia na towarze pełnego kodu. Jest to również kod numeryczny i ciągły [Gołembska, 2004].

EAN-13 jest jednowymiarowym kodem kreskowym typu 4W, w którym występują paski o czterech różnych szerokościach. Kodowanymi znakami mogą być cyfry od 0 do 9. Długość kodu wynosi 12 cyfr. EAN-13 jest europejską wersją kodu UPC-A, stosowanego w USA i Kanadzie. Różnica jest tylko w prefiksach i ilości znaków - EAN może być 13 lub 8 znakowy, a UPC-A - odpowiednio 12 i 6 znakowy. Każde urządzenie lub program, które jest przystosowane do czytania kodów EAN-13 może także czytać kody UPC-A. Stosowany jest do oznaczania artykułów sprzedawanych detalicznie w Europie i w Japonii. Kod ten może być z powodzeniem wykorzystywany również w różnych zastosowaniach wewnątrz firm, np. do znakowania pojemników, półek w magazynach itd. [Szpon i wsp., 2005]. Strukturę kodu i numeru w kodzie EAN-13 przedstawiono na :rys. 29 oraz rys. 30.

7.3.2. Kody kreskowe: Code 128 (A, B, C) i EAN-128

Code 128 to jednowymiarowy kod kreskowy typu 4W, w którym znajdują się paski o czterech innych szerokościach. Kodowane znaki w 3 zbiorach to: A: ASCII(O)-ASCII(95), B: ASCII(32)-ASCII(127), C: cyfry 0-9. Długość kodu jest niestała. Kod Code 128 jest alfanumerycznym kodem o bardzo dużej gęstości. Ilość kodowanych znaków może być dowolna. Kodowane mogą być wszystkie 128 znaków ASCII. Jest używany między innymi w: magazynach, logistyce (opakowania transportowe), sprzedaży detalicznej (daty produkcji, okresy trwałości) do opisania zawartości opakowań zbiorczych. Dzięki zastosowaniu tzw. Identyfikatorów Zastosowań (IZ) możliwe jest zawarcie w kodzie informacji o: rodzaju towaru, ilości, dacie ważności, numerze seryjnym i innych. Ze względu na oszczędność miejsca najczęściej wykorzystywane są IZ dwucyfrowe. Kod tworzony może być przez wytwórcę lub magazyn. Naklejany jest w postaci etykiety na opakowanie. Zadaniem systemu informatycznego jest rozpoznanie typu pola na podstawie odpowiedniego identyfikatora zastosowań [Szpon i wsp., 2005].

Rysunek 29. Struktura kodu EAN-13




Źródło: E. Gołembska: 2004. Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa, s. 162.

Rysunek 30. Struktura numeru w kodzie EAN-13




Miejsce cyfr

Struktura

Numeru

EAN-13

Źródło: Materiały Centrum Kodów Kreskowych.

Kod EAN-128 powstał w roku 1989 na bazie kodu Code 128. Umożliwia precyzyjne kodowanie zarówno typu, jak i samych danych [Dlaczego warto stosować kod UCC/EAN-128?, 2001, Logistyka 6]. W przypadku kodów kreskowych ważne jest nie tylko zakodowanie informacji, ale również możliwość jej dokładnego odczytania. EAN-128 rozwiązuje ten problem. Posiada on, podobnie jak Code 128, listę Identyfikatorów Zastosowań -IZ (ang. Application Identifiers), które tworzą zbiór oznaczeń cyfrowych, służących do zakodowania rodzaju i formatu występujących po nich danych[http://ean-128.dlawas.com]. W kodzie tym przechowywać można np.: datę produkcji, długość, numer przesyłki, ilość a nawet numer zamówienia itp.

Poniżej zaprezentowano przykład kodu EAN-128 (por. rys.3 1). Odczytanie jego wygląda następująco: identyfikator 01 wskazuje Globalny Numer Jednostki Handlowej (w tym przypadku 5904055000331), następnie zawarty jest numer serii produkcyjnej 010599, data ważności 02 2004, oraz ilość sztuk na palecie - 50.

Rysunek 31. Przykład kodu EAN-128




Źródło: http://www.cardco.com.pl/pliki/kody.htm

Kod EAN- 128 stosuje się w opakowaniach zbiorczych i logistycznych w: przemyśle, handlu, transporcie, służbie zdrowia. Dzięki wykorzystaniu go w systemie EAN/UCC stał się w latach 90 jednym z najpopularniejszych kodów na świecie. Daje on zupełnie nowe możliwości w zakresie wymiany informacji pomiędzy partnerami handlowymi [http://www.autoid.pl/autoid-kody-kreskowe/standardy01.html].

7.3.3. Przyszłość kodów kreskowych - EPC i RFID na świecie i w Polsce

Wraz z rozwojem techniki informatycznej oraz coraz powszechniejszym dostępem do Internetu, pojawiły się nowe potrzeby oraz nowe sposoby ich zaspokajania. Naukowcy z Centrum Automatycznej Identyfikacji, działającego przy Massachusetts Institute of Technology, opracowali zupełnie nową koncepcję automatycznej identyfikacji. Opiera się ona na tzw. Elektronicznym Kodzie Produktów, nazywanym z skrócie EPC (ang. Electronic Product Code) [Iwicka E., 2001]. W odniesieniu do nich używa się również synonimów: „tag”, „transponder”, ,„znacznik RFID” (ang. Radio Frequency Identification) [Kwaśniowski, Zając, 2006].

EPC to przede wszystkim sieć EPCglobal, powstała 15 września 2003 r., której zadaniem jest wprowadzenie na rynek i zarządzanie siecią EPC, stanowiącą połączenie technologii RFID oraz Internetu [Hałas, Jelitto, 2004]. Najważniejsze działania i cele organizacji EPCglobal w latach 2006-2008 to [Najlepsze praktyki w logistyce, 2006]:

• wsparcie rozwoju standardów EPC stosowanych przez użytkowników w celu integracji działań w całym globalnym łańcuchu dostaw;

• umożliwienie transformacji łańcucha dostaw poprzez standaryzację wymiany danych przy zastosowaniu standardów i protokołów sieci EPCglobal;

• wypracowanie i udostępnienie kompletnych standardów dla wszystkich zainteresowanych ich wykorzystaniem. Podobnie jak kod kreskowy, system EPC opiera się na łańcuchu numerycznym i służy identyfikacji producenta, produktu oraz numeru seryjnego. Możliwe jest oznaczenie pojedynczego produktu kodem EPC (np. opakowanie jajek), a takie informacje jak: data zniesienia jaja, adres fermy, rodzaj karmy, rodzaj hodowli, można umieścić w bazie danych [Ejsmont, 2006]. Poza identyfikacją pojedynczych obiektów, można również identyfikować zbiory obiektów, agregaty i zestawy [Swarcewicz, 2001].

Nośnik danych zbudowany jest z microchipa z anteną i aktywowany za pomocą fal radiowych [Sokołowski 2006]. Znacznik tag przechowuje tylko kod EPC, który służy do odszukiwania dodatkowych danych o obiekcie. Dane te mogą być przechowywane albo na serwerze lokalnym, albo w Internecie [Swarcewicz, 2001].

Koncepcja systemu EPC oparta jest na następujących założeniach [Kraska2006]:

• w tagu zapisany jest wyłącznie numer identyfikacyjny;

• wykorzystywane jest specjalne oprogramowanie - tzw. middleware, stanowiące interfejs między czytnikiem RFID a aplikacją użytkową i Internetem, służące do zarządzania przepływem informacji w całej sieci EPC;

• informacja dotycząca każdego obiektu jest przechowywana w publicznej sieci, dostęp do niej odbywa się poprzez tzw. usługę ONS [Object Naming Service), podobną do DNS (Domain Naming Service) dla stron www;

• ceny tagów i czytników wykazują tendencje malejące, a urządzenia są dostosowane do funkcjonujących obecnie standardów,

• tagi i czytniki są kompatybilne z otwartym, globalnym standardem identyfikacji i gwarantują, że będą współpracować ze sobą bez względu na kraj pochodzenia.

Technologia EPC znajduje coraz szersze zastosowanie w: ochronie zdrowia, transporcie i logistyce, branży motoryzacyjnej, aerokosmicznej, wojskowej, odzieżowej, obuwniczej, artykułów spożywczych, chemicznej [Ejsymont, 2006].

System RFID zwany „radiowym kodem kreskowym” dzięki możliwościom globalnej łączności przez Internet ma wiele zalet, m.in. [Bazela, 2001]:

• wymiana informacji następuje drogą radiową, dzięki czemu tag nie wymaga bezpośredniej widzialności z anteną urządzenia czytającego;

• RFID jako technologia ma najniższy współczynnik występowania błędów odczytu spośród wszystkich technologii automatycznej identyfikacji;

• tagi są praktycznie niewrażliwe na warunki otoczenia (błoto, deszcz, wibracje itp.);

• tagi mogą być wykonane w kształcie odpowiadającym indywidualnym wymaganiom (krążek, pierścień, kolczyk itp.);

• tagi radiowe umożliwiają wielokrotny zapis danych;

• tagi są praktycznie „niepodrabialne” - ich numer seryjny jest nadawany przez producenta w chwili wytwarzania i nie może być zmieniony, a zapisana informacja może być chroniona hasłem użytkownika.

Na przeszkodzie zastosowaniomh elektronicznego kodu produktu i stosowania technologii RFID do celów handlowyc stoją takie czynniki jak [Kwaśniowski, Zając, 2006]:

• stosunkowo wysoka cena;

• mały zasięg transmisji danych (0,1-1,5 m); w specjalnych rozwiązaniach, zależnie od częstotliwości działania, zasięg ten może zostać zwiększony do 6 m, a nawet do 10 m. Wiąże się to jednak z wyższymi kosztami;

• wrażliwość na usytuowanie EPC względem anteny bazowej.

Badania rynku wykazały, że system EPC ma szansę stać się systemem następnej generacji do identyfikacji i śledzenia produktów w łańcuchu dostaw. Zastosowanie technologii RFID na paletach w magazynach i centrach dystrybucji stworzy firmom szanse zaoszczędzenia milionów dolarów. Dzięki systemowi EPC firmy będą w posiadaniu informacji lepszej do podjęcia właściwej decyzji i do wprowadzenia usprawnień we wspólnych procesach biznesowych [Hałas, Jelitto, 2004].

7.4. Elektroniczna wymiana danych - EDI

Elektroniczna wymiana danych (ang. Electronic Data Interchange) funkcjonuje na świecie już od ponad 25 lat, łącząc możliwości informatyki i telekomunikacji. Jest to technologia obiegu i wymiany dokumentów w: szeroko pojętej logistyce, edukacji, bankowości, administracji, handlu, czy usługach [Matulewska, Matulewski 2006]. Wymieniane dokumenty nie muszą być drukowane. Tworzone są one poprzez wygenerowanie odpowiadających im struktur danych w systemie informatycznym nadawcy i przesyłanie elektronicznie do systemu komputerowego adresata, gdzie są przetwarzane automatycznie, bez interwencji człowieka. .Należy zwrócić uwagę, że systemy komputerowe nadawcy i adresata mogą być różne (Wstęp do systemów informacyjnych, 2005].

W słownikowym ujęciu EDI to elektroniczne przesyłanie ustrukturyzowanych danych handlowych z komputera programu użytkowego lub bazy danych w jednej organizacji do programu użytkowego lub bazy danych innej organizacji [Bartczak, 2002].

Stosowanie EDI w przedsiębiorstwie umożliwia lepsze spełnianie potrzeb odbiorców i dostawców. Jest w stanie poprawić funkcjonowanie łańcucha dostaw i tym samym wpłynąć na podniesienie poziomu obsługi klienta oraz znacznie zredukować koszty obsługi obrotu dokumentowego [Gołembska,Szymczak, 1997].

Międzynarodowa normalizacja w dziedzinie EDI dotyczy dwóch obszarów: normalizacji formatów danych oraz normalizacji systemu komunikacyjnego. W przypadku EDI stosuje się kilka standardów danych, które dzielimy na standardy de facto i de jure. Standardy de facto są standardami, które powstały bez żadnego formalnego planu; w przeciwieństwie do standardów de jure, które są formalnymi, legalnymi standardami projektowanymi i publikowanymi przez upoważnione organizacje standaryzujące [Bartczak, 2002 ] (por. rys. 33).

Obowiązujący obecnie ogólnoświatowy standard UN/EDIFACT (ang.United Nations Rules EDI for Administration Commerce and Transport) został opracowany przez ONZ w 1986 r. Określa on zasady stosowanych reguł dotyczących całego szeregu zagadnień związanych m.in. ze stosowanymi formami gramatycznymi, czy zbiorem dostępnych słów. W ramach tego standardu można opracowywać nowe komunikaty, będące odpowiednikami dokumentów handlowych, transportowych, bankowych, celnych, itp. [Matulewska, Matulewski, 2006].

Rysunek 32.




EDI przciw bez EDI







bez EDI




z EDI

Źródło: Leyland V. 1995. Elektroniczna wymiana dokumentacji. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, s. 46.

Najbardziej rozpowszechnionym standardem w handlu hurtowym i detalicznym jest EANCOM [Hałas E. 2001]. Określa on sposób wypełniania komunikatów, eliminuje zbędne informacje, oraz korzysta z numerów GS1(do identyfikacji produktów i miejsc lokalizacji). Może on być stosowany zarówno w transakcjach krajowych ,jak i międzynarodowych.

Badania wykazały, że wprowadzenie systemu EDI może obniżyć koszty wytwarzania i obrotu od 5% do 15%, a koszty jego wprowadzenia amortyzują się w ciągu dwóch lat [Abt 1998].

Rysunek 33. Standardy komunikatu EDI




Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Leyland V. 1995. Elektroniczna wymiana dokumentacji. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa; Bartczak K.: Mobilne EDI w towarowym transporcie drogowym. Logistyka, 2002, 1, s. 70-72.

W Polsce wprowadzaniem i udoskonalaniem komunikatów EDI stosowanych w transakcjach handlowych między dostawcami a sieciami handlowymi zajmuje się Grupa ds. EDI, która powstała 9 listopada 2001 r. z inicjatywy członków Klubu ECR Polska [http://www.ecr.pl,].

7.5. Standardy identyfikacyjne EAN-UCC w logistyce

W systemie EAN-UCC przyjmuje się standardy dla obszarów, które przedstawiono na rys. 34 oraz w tabeli 17.

Tabela 17. Siatka wdrażania standardów EAN-UCC

Zasady identyfikacji danych	Odpowiadające technologie	Narzędzia danych EAN-UCC
Standardy identyfikacji Standardy przechwytywania i przechowywania Zarządzanie połączeniami Standardy wymiany	Automatyczna identyfikacja Automatyczne gromadzenie Elektroniczne przetwarzanie danych Elektroniczna wymiana danych	SSCC, GTIN, GLN, IŻ EAN/UCC.GS1- 128 EACOM/XML

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sokołowski G: GS1 Global Standards & EPCglobal As a Solution Enabling Traceability of Goods in Supply Network, w: Log- Forum, 3, 2006.

Rysunek 34. Standardy systemu EAN-UCC




Źródło: W. Szymanowski: Łańcuchy i sieci dostaw żywności w Polsce i w wybranych krajach europejskich - Ewolucja i przykłady zastosowań technologii informacyjnych”, WSHiFM, Warszawa, 2006, s. 112.

Jednoznaczna identyfikacja produktów, rozmiarów produkcji i jednostek logistycznych, umożliwiająca ich śledzenie za pomocą systemu EAN-UCC, obejmuje następujące standardy danych:¹⁴

- przedmiot - opisujący co jest przedmiotem wysyłki; to nazwa Seryjny Numer Jednostki Wysyłkowej (ang. Serial Shipping Container Code - SSCC), niepowtarzalnej dla każdej pojedynczej jednostki logistycznej. Ogólną strukturę SSCC jednostek transportowych zarejestrowanych obejmuje numer seryjny nadany przez jednostkę kodującą. Jednostka logistyczna to jednostka utworzona z jednostek handlowych dla potrzeb przechowywania lub transportu, która musi być identyfikowana i śledzona w całym łańcuchu dostaw [Kody kreskowe 2000]. SSCC zapewnia połączenie przedstawionych w kodzie kreskowym informacji dotyczących jednostki logistycznej z informacjami o jednostce, wymienianymi pomiędzy partnerami handlowymi za pomocą Elektronicznej Wymiany Danych. Przydzielony numer pozostaje niezmienny przez cały okres egzystowania danej jednostki logistycznej. Może on być stosowany jako klucz dostępu do informacji dotyczących jednostek logistycznych w plikach komputerowych [http://www.gs1pl.org/]. Nadawany jest jednokrotnie w momencie formowania jednostki logistycznej i identyfikuje ją przez cały czas jej trwania, nie dłużej niż 1 rok. Po tym okresie może być wykorzystany przez inną jednostkę logistyczną;

- jednostka handlowa, tj. Globalny Numer Jednostki Handlowej (ang. Global Trade Item Number GTIN) to dowolna jednostka (produkt lub usługa), która może być wyceniana, zamawiana lub fakturowana w celach handlowych pomiędzy uczestnikami w dowolnym punkcie łańcucha dostaw. Oznaczanie jednostek handlowych symbolami kodów kreskowych umożliwia automatyzację detalicznego punktu sprzedaży, przyjmowania towarów, gospodarki zapasami, automatycznego ponawiania zamówień, analizy sprzedaży i szerokiego zakresu innych aplikacji biznesowych. Służy do unikalnej identyfikacji jednostek handlowych na całym świecie z wykorzystaniem jego czterech struktur: EAN/UCC-8, UCC-12, EAN/UCC-13 i EAN/UCC-14 [Kody kreskowe 2000];

- podmiot wymiany - tzw. kod lokacyjny, opisujący (skąd dokąd, czy od kogo, do kogo) określone przez firmę kodującą-tworzącą jednostki logistyczne. Część numeru lokacyjnego nadawana jest przez krajową organizację GS-1, a pozostała część przez stronę będącą właścicielem identyfikowanej jednostki funkcjonalnej. Kod lokacyjny jest niepowtarzalnym i uniwersalnym identyfikatorem, stosowanym przez wszystkie podmioty. Numer lokacyjny GS-1 składa się z trzynastu cyfr. Stosowanie globalnych numerów lokalizacyjnych umożliwia szczegółową identyfikację lokalizacji oraz automatyczną identyfikację. Jest również warunkiem efektywnego EDI [Kody kreskowe 2000]. Globalny Numer Lokalizacyjny służy jako klucz dostępu do danych o partnerze handlowym lub lokalizacji takich jak: adres fizyczny, rodzaj miejsca lokalizacji, dane teleadresowe, numery REGON, NIP itp. GLN można przedstawiać w kodzie kreskowym GS1-128;

- IZ - Standardowy Identyfikator Zastosowań (ang. Identified Data). Każdy IZ jest to dwu-, trzy-, czterocyfrowy prefiks definiujący znaczenie następujących po nim danych. Istotną cechą kodu GS1-128 jest występowanie standardów IZ, co umożliwia przedstawienie danych biznesowych w sposób standardowy za pomocą kodu kreskowego w taki sposób, by system informatyczny potrafił go bezbłędnie zidentyfikować i umieścić w bazie danych.

Standardy wymiany danych wykorzystują standardy XML (ang. Extended Markable Language), zapewniając użytkownikom globalny język dla e-biznesu, służący prowadzeniu efektywnej gospodarki elektronicznej opartej na Internecie, w postaci elektronicznego komunikatu ebXML (ang. eXtensible Mark up Language), opracowanego przez firmy OASIS I UN/CEFACT, ze względu na brak na rynku stosowanych przez partnerów biznesowych standardów komunikacji i interfejsów obsługi wymiany danych. W 2004 r. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) zaaprobowała zestaw 4 standardów ebXML pod nazwą Electronic Business eXtensible Markup Language Standard ebXML, nastawiony na integrację rynku B2B. Standard dla e-biznesu eb-XML definiuje: rejestry, profile i procesy biznesowe, dokumenty oraz protokoły umów elektronicznej współpracy biznesowej. W ramach tego standardu powstały elektroniczne protokoły nawiązania współpracy biznesowej pomiędzy partnerami (ang. Collaboration Protocol Agreement - CPA) oraz profile biznesowe (ang. Collaboration Protocol Profile - CPP). Ze względu na konieczność zapewnienia systemów dostępu w wymianie danych, interfejs wymiany danych, bazujący na ebXML Registry Service Specification definiuje standardy metod zarządzania obiektami i zbiorami danych wewnątrz katalogu (ang. Object Manager Life Cycle Manager LM), sterowania i przeszukiwania danych na podstawie zapytania klienta (ang. Query Management Interface QM).¹⁵

7.6. Wykorzystanie standardów EAN-UCC w automatycznej identyfikacji danych

Korzystanie z: numeru jednostki wysyłkowej - SSCC oraz z numerów lokacyjnych - GLN służy usprawnieniu śledzenia (ang. Traceability)¹⁶ przepływu fizycznego ładunków i odpowiedniego przepływu informacji, ponieważ dane te stanowią składowe ogólnego systemu zbierania i przetwarzania informacji. Znajdują one zastosowanie w oznaczaniu przesyłek za pomocą standardowych etykiet logistycznych oraz identyfikacji nadawcy i odbiorcy dokumentów elektronicznych, które są odczytywane za pomocą urządzenia - czytnika kodu i w sposób automatyczny wprowadzane do systemu informatycznego. Stosowanie jednolitych oznaczeń przesyłek daje korzyści wszystkim partnerom, tj. redukuje koszty gromadzenia i przetwarzania informacji w systemie informatycznym przewoźnika, umożliwiając bieżące monitorowanie ruchu ładunków i natychmiastowe otrzymywanie informacji zwrotnej o dotarciu przesyłki do odbiorcy. Procedurę wykorzystania GLN, SSCC oraz EDI w przesyłaniu ładunku do centrum dystrybucyjnego i z centrum dystrybucyjnego do odbiorcy przedstawiono na rys. 35 oraz rys. 36.

Przedstawiona na rys. 35 procedura dotyczy śledzenia towarów w fazie produkcji i składa się z następujących kroków [Elektroniczna Gospodarka Elektroniczna, 2006]:

1 Kilku dostawców o różnej lokalizacji (GLN1-GLN3) wysyła ładunki surowców oznakowanych Seryjnymi Numerami Jednostki Wysyłkowej SSCC1-SSCC4;

2.Po przyjęciu materiały są magazynowane, bądź przekazywane do produkcji;

3.W miejscu produkcji (GLN4) jednostka handlowa (GTIN 1) zostają wytworzone w odrębnych partiach (oznakowanych jako SSCC 5-SSCC 7);

4.W procesie pakowania jednostki handlowe (GTIN1 w połączeniu z numerami partii SSCC5- SSCC7) pakowane są w opakowania zbiorcze oznakowane jako GTIN2;

5.Rozpoczyna się etap przechowywania i przygotowania do wysyłki opakowań SSCC-5-SSCC-7, które zostają wysłane do klientów (GLN5-GLN6).

Rysunek 35. Wykorzystanie standardów GS1 do śledzenia towarów w fazie produkcji




Źródło: Gospodarka Elektroniczna. Raport 2006, red. M.Kraska, ILiM, Poznań 2007, s. 293.

Na rys. 35 przedstawiono wykorzystanie standardów GS1 do identyfikacji lokalizacji podmiotów (GLN), jednostek logistycznych (SSCC), partii produkcyjnych (AI-10) i jednostek handlowych (GTIN) w obszarze produkcji.

Natomiast na rys. 36 przedstawiono wykorzystanie standardów GS1 związanych z identyfikowaniem lokalizacji (GLN) i jednostek logistycznych (SSCC) w obszarze dystrybucji.

Zarządzanie informacją i śledzenie produktów w obszarze dystrybucji odbywa się następująco:

1.Przyjmujemy kilka lokalizacji dostawców (GLN1 -GLN3), którzy wysyłają przesyłki materiałów (SSCC1-SSCC4);

2.W centrum dystrybucyjnym (GLN 4) przesyłki są przechowywane i wysyłane do realizacji zamówienia;

3.Realizacja zamówień odbywa się poprzez wysyłanie przesyłek, cross docking. Przesyłki są przesyłane dalej bez zmian (SSCC 1), przepakowywane (SSCC5- SSCC7), pochodząc z innych przesyłek (SSCC2-SSCC4)

4.Po etapie magazynowania oraz przygotowania do wysyłki, zarówno przesyłki nieprzepakowywane (SSCC1), jak i przepakowywane (SSCC5-SSCC7) są wysyłane do klienta lub do punktu sprzedaży GLN 5-GLN 6.

Zarządzanie łańcuchami dostaw powinno więc uwzględniać globalne standardy, tak aby jednostki logistyczne mogły być identyfikowane w różnych jego ogniwach. Standardem takim jest system GS1.

Rysunek 36. Wykorzystanie standardów GS1 w procesie śledzenia produktów w obszarze dytrybucji




Źródło: Gospodarka Elektroniczna. Raport 2006, red. M.Kraska, ILiM, Poznań, 2007, s. 295.

Integrated multi-channel retailing: A roadmap to the future, IBM Institute for Business Value, 2003, s.1.

European Retailing 2010, http://www.ideabeat.com/eslib/pricewaterhouse/euroretail2010/pagel.

M. Sławińska, H. Mruk: Strategie marketingowe przedsiębiorstw handlowych, PWE, Warszawa 2001, s.232.

Dystrybucja jako źródło konkurencyjności przedsiębiorstw na przełomie XX i XXI w. Raport z badań, red. M. Strużycki, Instytut Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa 2001, s. 237-238

K. Ohmae, The Global Logic of Strategic Alliances, „Harvard Business Review”, March - April 1989, s.144.

M+M Planet Retail, www.mm-eurodata.com/presse/index.htm.

H. Schramm-Klein: Multi-Channel-Retailing, op. cit., s. 34.

Integrated multi-channel retailing, op.cit., s. 1.

Dystrybucja jako źródło konkurencyjności przedsiębiorstw na przełomie XX i XXI w. Raport z badań, red. M. Strużycki, op. cit., s. 260

¹⁰ Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie giełd towarowych w Polsce jest Ustawa z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez:

- Ustawę z dnia 30 października 2002 r. o zmianie ustawy o giełdach towarowych [DzU Nr 200, poz. 1686];

- Ustawę z 26 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o giełdach towarowych oraz niektórych innych ustaw [DzU Nr 223, poz. 2216];

- Ustawę z 12 marca 2004 r. o zmianie ustawy - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz zmianie innych ustaw [DzU Nr 64, poz. 594] (Dz. U. 2005 Nr 121, poz. 1019).

¹¹ Planowane lokalizacje dla rynków - ponadregionalnych: Warszawa, Gdańsk, Kraków, Lublin, Poznań, Wrocław, Szczecin; - regionalnych: Białystok, Bydgoszcz, Łódź, Radom, Rzeszów, Zielona Góra; - przygranicznych: Bielsko-Biała, Biała Podlaska,-Terespol, Przemyśl-Medyka, Suwałki, Wałbrzych, Zgorzelec; oraz lokalnych: Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Toruń, Słupsk, Koszalin, Legnica, Sandomierz, Kalisz, Gorzów Wielkopolski, Włocławek, Kielce, Tarnów, Olsztyn, Opole, Płock, Grójec, Łowicz

¹² Dla odróżnienia handlu elektronicznego zaopatrzeniowego od sprzedaży towarów konsumpcyjnych, sprzedaży detalicznej pomiędzy detalistą a konsumentami wprowadzono termin e'tailine od (ang. electronic retailing), co w tłumaczeniu na język polski można przyjąć jako detal elektroniczny.

¹³ Bardziej szczegółowy podział kodów liniowych obejmuje: kody przeplatane 2 z 5,TTF, ITF-14, ITF-16; kodabar: Kodabar 18, Kodabar 2, Kodabar ABC; kody alfanumeryczne: Kod 39, Kod 32, EAN-128, Kod 93; kody dwuwymiarowe: kod 49, Kod 16K, PDF 417, DataMatrk, MaxiCode, Aztec Code, QR.

¹⁴ Oprócz omówionych standardów występują także następujące standardy obejmujące: Globalny Identyfikator Zasobów Indywidualnych (ang. Global Individual Asset Identyfier-GIAI), Globalny Identyfikator Zasobów Zwrotnych (ang. Global Returnable Asset Identyfier-GRAI), Globalny Numer Relacji Usługowych (ang. Global Service Relation Number-GSRN).

¹⁵ W globalnej komunikacji pomiędzy przedsiębiorstwami niezbędnym są standardowe dokumenty transakcyjne. W tym celu utworzono Centralne Repozytorium Wzorów Dokumentów Elektronicznych zapewniające dokumentowanie transakcji gospodarczych, udostępniając standardowe i certyfikowane wzory dokumentów elektronicznych przedsiębiorstwom i instytucjom gospodarczym.

¹⁶ Pojęcie traceability zostanie wyjaśnione w R.8.1.3

PRZEDMIOTY TRANSAKCJI
TOWARY	USŁUGI	TRANSAKCJE FINANSOWE
				PAPIERY PRZYNOSZĄCE STAŁY DOCHÓD	INNE
		Produktu roślinne (konsumpcyjne)	Usługi transportowe i frachtowe	Obligacje państwowe	Indeksy giełdowe
				Obligacje municypalne
		Produkty zwierzęce
				GNMA i inne obligacje zabezpieczone
		Metale i kruszce szlachetne	Usługi ubezpieczeniowe	Obligacje z prawem poboru akcji
	Produkty roślinne i zwierzęce przemysłowe			Dewizy
			Depozyty
	Produkty naftowe	Usługi pośrednictwa transakcyjnego	Weksle skarbowe
				Papiery handlowe spółek
	Chemikalia
				Skrypty dłużne

	Cecha
Współpraca przewoźników	Na terenie CL powinno działać przynajmniej dwóch przewoźników
Multimodalność	Dostęp do różnych gałęzi transportu: najczęściej są to transport kolejowy i samochodowy. Często w pobliżu CL znajduje się lotnisko, które nie jest jego częścią.
Wielofunkcyjność	Polega na świadczeniu kompleksowej usługi logistycznej, tzn. organizowaniu przez firmę zewnętrzną transportu i miejsca magazynowania produktów z pełną obsługą formalną-prawną.
Dostępność	Oferowanie usług dla wielu podmiotów. Chodzi tu zarówno o dostęp przewoźników do centrum jak i dostęp indywidualnych klientów do CL poprzez przewoźników.
Funkcja integracyjna	Stworzenie platformy integrującej przedsiębiorstwa z różnych branż.
Informatyka	Wdrażanie najnowszych technologii komputerowych i telekomunikacyjnych wspomagających zarządzanie logistyczne CL
Wartość dodana	Tworzenie korzyści makroekonomicznych dla rozwoju regionów oraz korzyści mikroekonomicznych dla uczestników łańcuchów logistycznych.

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

Numer Kraju

Numer jednostki kodującej i numeru towaru

Cyfra Kontrolna K K K K

5

9

0

J1

J2

J3

J4

T1

T2

T3

T4

T5

5

9

0

J1

J2

J3

J4

J5

T1

T2

T3

T4

5

9

0

J1

J2

J3

J4

J5

J6

T1

T2

T3

5

9

0

J1

J2

J3

J4

J5

J6

J7

T1

T2

Rynek terminowy

(futures)

Sektor walutowy:

Kontrakty terminowe na USD/PLN

Opcje na kontrakty terminowe na USD/PLN

Kontrakty terminowe na EUR/PLN

Opcje na kontrakty terminowe na EUR/PLN

Kontrakty terminowe na CHF/PLN

Opcje na kontrakty terminowe na CHF/PLN

Kontrakty terminowe na EUR/USD

Opcje na kontrakty terminowe na EUR/USD

Kontrakty terminowe na EUR/HUF

Kontrakty terminowe na EUR/CZK

Sektor towarowy:

Kontrakty terminowe na pszenicę konsumpcyjną

Kontrakty terminowe na pszenicę paszową

Kontrakty terminowe na żywiec wieprzowy

Sektor obligacji Skarbu Państwa::

Obligacje Skarb Państwa 2 letnie

Obligacje Skarb Państwa 5 letnie

Obligacje Skarb Państwa 10 letnie

Sektor krótkoterminowych stóp procentowych:

Kontrakty terminowe 1M WIBOR

Kontrakty terminowe 3M WIBOR

Rejestr Ofert

w

systemie

IGT

Klient kupujący

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

Klient sprzedający

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

Broker rynku towarowego posiadający certyfikat dopuszczający brokera do uczestnictwa w IGT na WGT S.A.

Broker rynku towarowego posiadający certyfikat dopuszczający brokera do uczestnictwa w IGT na WGT S.A.

Komisja obrotu

Komisja sesyjna

wniosek o kupno w formie przetargu

wniosek o sprzedaż w formie przetargu

Transport fizycznego towaru

klient kupujący

Komisja sesyjna

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

klient sprzedający

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

WGT S.A.

Broker kupujący
Broker sprzedający

Przetarg ustny w formie licytacji

Przetarg ustny w formie licytacji

Komisja obrotu

Broker kupujący przekazuje kopię „karty zawarcia transakcji”

Transport fizycznego towaru

Klient kupujący

Komisja sesyjna

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

Klient sprzedający

Biuro maklerskie akredytowane przy WGT S.A.

PIT

Broker kupujący
Broker sprzedający

Broker komunikuje się za pomocą głosu i sygnałów przekazywanych rękoma

Broker komunikuje się za pomocą głosu i sygnałów przekazywanych rękoma

Komisja obrotu

Broker kupujący przekazuje kopię „karty zawarcia transakcji”

Nie znają się na wzajem

Broker-Członek WGT S.A.

Broker-Członek WGT S.A.

Członek Izby Rozliczeniowej

Członek Izby Rozliczeniowej

Izba Rozliczeniowa

Rejestracja transakcji i rozliczanie

Dla kupujące Izba Rozliczeniowa jest sprzedawcą kontraktu

Dla sprzedającego Izba Rozliczeniowa jest kupującym kontrakt

Grupy towarowe

Zboża:

Paszowe

Konsumpcyjne

Dodatki paszowe

inne

Rośliny oleiste:

Oleje

Nasiona

Biopaliwa

inne

Inne:

Ryby

Jaja spoż.

I inne

Mięso:

Wołowina

Wieprzowina

Tłuszcze zwierzęce

Konserwy

Konina

Drób

Cielęcina

I inne

Artykuły mleczarskie:

Kwota mleczna

Margaryna

Masło

Mleko w proszku

Artykuły sypkie:

Płatki

Mączka

Kasza

Cukier

I inne

Nawozy:

Wapniowo magnezowe

Wapniowe

Potasowe

Organiczne

Mieszane

Fosforowe

Azotowe

I inne

funkcje

logistyczne

kompletacja

pakowanie

Zarządzanie zapasami

Zarządzanie zamówieniami

magazynowanie

transport

Przeładunki na terminalu kontenerowym

funkcje

pomocnicze

ubezpieczenia

Promocja i marketing

Systemowy obrót zbiorczymi opakowaniami transportowymi wielokrotnego użytku

Wynajem kontenerów, palet i innych opakowań transportowych

Obsługa celna

spedycja

Usługi informacyjne i informatyczne

funkcje

dodatkowe

Usługi parkingowe

Usługi telekomunikacyjne

Usługi gastronomiczne

Usługi bankowe

Usługi hotelarski

Techniczna obsługa pojazdów

Techniczna obsługa pojazdów

P

R

O

D

U

C

E

N

C

I

O

D

B

I

O

R

C

Y

WGRO S.A

Hale i wiaty

Dział pakowania i kompletacji PAKER

Produkt

Produkt

Pieniądze

Pieniądze

Pieniądze

ar

Zamówienie

Towar

ar

SIR

CLD

Odbiorcy

Dostawcy

Grupy producenckie

Indywidualni producenci

Przedsiębiorstwa

WGRO

Edycja informacji:

-fax

-sieć lokalna

-internet

-e-mail

Zarządzanie:

-planowanie

-organizowanie

-sterowanie

-motywowanie

-kontrolowanie

• Producent

• Gmina

Rynek hurtowy

Odbiorca rynkowy

Ankieta

Wypełnia formularz papierowy

Przepisuje ankietę do formularzu elektronicznego

Przetwarza dane i tworzy z nich oferty rynkowe

Przegląda oferty z dowolnego miejsca gdzie sięga Internet

• Internet

Standardy komunikatu EDI

de facto

de jure

ODETTE

EDIFICE

CEFIC

TRADACOMS

AIAG

TDCC

VICS

WINS

GENCOD

DAKOM

TRANSCOM

UN/EDIFACT

ANSI X. 12

Wprowadzanie/wyprowadzanie danych przy wykorzystaniu formularzy

Wprowadzanie/wyprowadzanie danych

Usługi pocztowe/fax itp.

Producent

Hurtownik

Detalista

Operatywność &

Wiedza o rynku

Dostęp do kapitału

Klient/ Konsument

Formy penetracji rynku

akceptacja

Spadek

Wzrost

Wprowa-dzenie

Dojrzałość

310

---