praca dyplomowa reso[1]


UNIWERSYTET WARMIŃSKO - MAZURSKI

W OLSZTYNIE

PODYPLOMOWE STUDIUM

PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJ I RESOCJALIZACJI

SŁAWOMIRA WIKIEŁ

PRACA WYCHOWAWCZA I RESOCJALIZACYJNA

Z UCZNIEM NIEDOSTOSOWANYM SPOŁECZNIE

W WARUNKACH ZAKŁADU POPRAWCZEGO

PRACA DYPLOMOWA

NAPISANA POD KIERUNKIEM

DR SŁAWOMIRA PRZYBYLIŃSKIEGO

OLSZTYN 2005

Spis treści

Wstęp

Dojrzewanie to czas, w którym młody człowiek nabywa zdolność do refleksji i abstrahowania od konkretów, co jest warunkiem niezbędnym do analizy własnych wrażeń, odczuć i odkrycia siebie jako osoby. W oparciu o budzącą się świadomość szerokiej przebudowie ulega struktura relacji młodego człowieka z otoczeniem. Motywacją zachowań dziecka w coraz większym stopniu staje się głębsze rozumienie społecznego sensu analizowanych samodzielnie zasad. Młody człowiek zaczyna samodzielnie szukać sensu życia i krytycznie ocenia swoje otoczenie. Dominuje u niego zdolność do wychwytywania i nagłaśniania wszelkich niekonsekwencji i absurdów, jakie zauważa w obserwowanym świecie. Jest to szczególnie widoczne na gruncie szkolnym. Tego typu reakcje wynikają z przekonania o doskonałości świata a rozbieżności miedzy światem potencjalnie możliwym a rzeczywistością są trudne do przyjęcia.

Największą role w kształtowaniu osobowości i pozytywnego obrazu samego siebie odgrywają: rodzina, szkoła i grupy rówieśnicze. Wpływ tych ostatnich w dużym stopniu wiąże się również ze środowiskiem szkolnym.

Często zdarza się, że na skutek zaburzeń wewnętrznych lub nieodpowiednich warunków środowiskowych następują niekorzystne zmiany w kształtowaniu osobowości młodego człowieka. Zaczynają występować powtarzające się zaburzenia w zachowaniu. Dziecko nie potrafi odnaleźć się w rolach przypisanych mu przez dorosłych i rówieśników: rodziców, nauczycieli, kolegów.

Zaczynamy mówić wtedy o problemie niedostosowania społecznego młodzieży. Na światło dzienne problemy wychowawcze wychodzą najczęściej w środowisku szkolnym. Tu nazywa się je niepowodzeniami szkolnymi lub trudnościami wychowawczymi.

Nieprzystosowanie społeczne do dawna jest w centrum uwagi pracowników nauk społecznych jak i pedagogów odpowiedzialnych za wychowanie dzieci i młodzieży.

Powszechnie wiadomo, że podstawową formą pracy nauczyciela w szkole jest prowadzenie lekcji, przekazując jednocześnie szereg wartości dającej zwykłemu uczniowi możliwość odróżniania dobra od zła. W stosunku do ucznia niedostosowanego społecznie należy praca nad likwidacją przejawianego przez takiego ucznia opóźnienia szkolnego oraz wyrównywaniem jego zaburzeń emocjonalnych. Wywiązywaniem się z podstawowych zadań jest najlepszym sprawdzianem nauczyciela.

Jako nauczyciel i wychowawca w zakładzie poprawczym i schronisku dla nieletnich chciałbym przedstawić w swojej pracy problem niedostosowania społecznego wśród wychowanków poprzez pryzmat indywidualnego przypadku. Zaprezentuję także działania mające zapobiegać lub minimalizować zakres tych zachowań.

Moi wychowankowie to większości dzieci bez korzeni, bez wzorców wychowania. Praca z nimi to „praca u podstaw”. Za każdym niemal wychowankiem kryje się tragedia ludzka, tragedia domu. Wszelkiego rodzaju instytucje opiekuńcze nie są władne i nie mają możliwości uzdrawiania rodzin swoich podopiecznych. Mają zaś możność wypracować pewne metody pracy resocjalizacyjnej, wyrównywać i korygować braki w wychowaniu, kreować możliwości rozwojowe. Stąd też diagnoza i praca resocjalizacyjna winna być ukierunkowana na poszukiwanie potencjałów, a nie deficytów, winna prowadzić do wykształcenia jak najtrwalszych nawyków wychowawczych pogubionych gdzieś w ciągu życia.

Moja praca jest właśnie taką próbą tworzenia nowych nawyków, kreowania możliwości rozwojowych a w konsekwencji jedną z propozycji przeciwdziałania zachowaniom niedostosowania społecznego nieletniego w szczególnych warunkach pobytu w zakładzie poprawczym.

W badaniach teoretycznych dopiero na początku lat sześćdziesiątych wyraźnie określono problem niepowodzeń szkolnych. W swojej pionierskiej pracy Powodzenia i niepowodzenia szkolne /1966/ J.Konopnicki zwracał uwagę, że „pojęcie powodzeń i niepowodzeń w nauce szkolnej możemy i musimy rozpatrywać łącznie, kiedy bowiem kończy się powodzenie, wówczas rozpoczyna się niepowodzenie i odwrotnie”. Autor ten przez niepowodzenie rozumie proces trwający dłużej lub krócej, proces zaczynający się w momencie dla nikogo nieznanym, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka. „W toku tego procesu obserwujemy /lub obserwować powinniśmy/ z jednej strony naturalny wzrost braków w wiadomościach, a z drugiej - zmiany w zachowaniu dziecka, czyli symptomy psychologiczne”.

Podobnie jak J. Konopnicki na dynamiczny charakter tego zjawiska wskazuje W. Okoń, definiując je jako „proces pojawiania się i utrwalania rozbieżności między celami edukacji a osiągnięciami szkolnymi uczniów oraz kształtowanie się negatywnego stosunku młodzieży do wymagań szkoły”.

Z niepowodzeniami szkolnymi mamy więc do czynienia od dawna, a właściwie od początku istnienia szkoły, jednak w związku z koniecznością przygotowania polskiego systemu edukacji do aktualnych potrzeb rynku i gospodarki a także wymaganiami Unii Europejskiej, problem ten przeżywa w ostatnich czasach renesans.

W przypadku niepowodzeń szkolnych przede wszystkim kojarzymy je z samym dzieckiem. Należy jednak pamiętać, że to nie ono odpowiada za taki stan rzeczy. W szkole ta odpowiedzialność spada na nauczycieli, organizację nauczania i cały system oświaty. Nie zawsze jednak dopuszczamy do siebie takie wnioski.

Jeżeli dziecko nie opanowuje programu nauczania, a braki te zostają przez nauczyciela stwierdzone, mówimy o jawnym niepowodzeniu szkolnym. Jego konsekwencją są słabe stopnie i powtarzanie klas.

O ukrytym niepowodzeniu mówimy wtedy, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych nie znajdują odzwierciedlenia w postaci złych ocen. Niezgodność pomiędzy poziomem rzeczywistych osiągnięć szkolnych a jakością ocen często bywa spowodowana zwykłym przeoczeniem nauczyciela, tylko niekiedy wynika z jego świadomego postępowania, kiedy zawyża stopnie ucznia dla jakichś specjalnych powodów. Nieujawnianie w ciągu dłuższego czasu braków szkolnych stanowi poważne zagrożenie dla kariery szkolnej dziecka. Na ogół ukryte niepowodzenia szkolne szybko się przekształcają w jawne i skłaniają dorosłych do interwencji.

Ukryte niepowodzenia szkolne mogą wystąpić poza zakresem opanowania wiadomości, umiejętności i nawyków. Pełnowartościowy udział uczniów w procesie dydaktycznym wymaga nie tylko odpowiednich wiadomości i uprzednich doświadczeń, lecz także rozwiniętych zdolności poznawczych, właściwej aktywności i samodzielności, jak również zainteresowania pracą szkolną. Wszelkie zaniedbania w rozwijaniu tych czynników stanowią o niepowodzeniach szkoły, jeszcze trudniejszych do ujawnienia niż poprzednie.

Wśród niepowodzeń szkolnych możemy wyróżnić także te, które określa się jako - obiektywne. Dzieje się tak wtedy, gdy braki szkolne są faktem stwierdzonym przez osoby bezstronnie oceniające poziom osiągnięć szkolnych dziecka. Niepowodzenie szkolne nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste braki w opanowaniu wiedzy i umiejętności. Czasami takie niepowodzenie może mieć charakter subiektywny. Bywa tak wtedy, gdy dopuszczające, dostateczne lub dobre oceny nie zadawalają samego dziecka albo jego rodziców. Przyczyną subiektywnie odczuwanych niepowodzeń są często zbyt wygórowane w stosunku do możliwości dziecka ambicje rodziców.

W przypadku niepowodzeń trzeba również pamiętać, ze dotyczą one w tym samym stopniu uczniów słabych jak i tych bardzo zdolnych. Zainteresowanie dzieckiem zdolnym zaczęło się jednak dużo później niż dziećmi sprawiającymi trudności wychowawcze. Początkowo wychowawcy i psychologowie nie widzieli problemu w postępowaniu z uczniem zdolnym, nie sprawiał on kłopotów - uczył się szybko, zachowywał grzecznie na lekcji, czasami tylko przeszkadzał w jej prowadzeniu, zadając zbyt wiele pytań. Krotko mówiąc, był znacznie mniej uciążliwy od ucznia mało zdolnego.

Jednak wraz z rozwojem badań psychologicznych i socjologicznych okazało się, że dzieci zdolne często opuszczają szkołę, popadają w konflikty z prawem, sięgają po narkotyki i alkohol.

Unikanie problemu niepowodzeń szkolnych może prowadzić do stałych zmian w osobowości dziecka, w jego zachowaniu, kreowaniu pozytywnego wizerunku własnego „ja”. Przede wszystkim jednak tak kształtowany młody człowiek nie będzie potrafił prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.

1.2. Niedostosowanie społeczne

Z niepowodzeniami szkolnymi ściśle wiąże się pojęcie niedostosowania społecznego, które jest groźniejsze w swym odniesieniu do rzeczywistości.

Określenie „społecznie niedostosowany” wprowadzone zostało w Polsce w 1957 roku przez Marię Grzegorzewską. Uważała ona, że niedostosowanie społeczne jest to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, wyrażające się długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

Co do definicji tego pojęcia w obecnym czasie należy mówić o różnorodności. Słuszne wydaje się być stwierdzenie L.Pytki, który podkreśla, iż „o wiele łatwiej jest odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób nieprzystosowanie społeczne się przejawia, niż na pytanie, czym ono jest”. Istnieje, bowiem zasadnicza zgodność, co do jego objawów, natomiast istotne różnice dotyczą interpretacji mechanizmów i determinantów psychospołecznych.

Zdaniem psychologów i pedagogów, hołdujących teoriom psychoanalitycznych uwarunkowań, trudności wychowawczych należy poszukiwać w okresie wczesnego dzieciństwa. Są one związane z uruchamianiem różnego rodzaju mechanizmów obronnych, redukujących nadmierne napięcie psychiczne i działających w sferze przeżyć podświadomych.

Inni uważają, że trudności wychowawcze powstają przede wszystkim jako rezultat wadliwie przebiegającego procesu uczenia się, rozumianego zarówno w sensie nabywania wiadomości i umiejętności, jak również przyswajania sobie określonych sposobów postępowania w życiu codziennym.

Jako główne symptomy nieprzystosowania społecznego określa się:

Niektórzy autorzy są skłonni uznać za symptomy nieprzystosowania społecznego również takie zachowania jak:

Natomiast MEN za objawy, które należy brać pod uwagę, przyjęło:

Wspomniana wcześniej Maria Grzegorzewska w następujący sposób charakteryzuje jednostkę społecznie niedostosowaną:

Zgodnie z wszystkimi badaniami i teoriami przyczyn niedostosowania społecznego należy szukać w:

Mówiąc o niedostosowaniu należy pamiętać, że narastające jego manifestacje mogą prowadzić do wykolejenia społecznego. Trudności szkolne takie jak wagary i opóźnienia szkolne często wyprzedzają pierwszą sprawę sądową.

Czesław Czapów przedstawił trzy stadia „wykolejenia społecznego”:

I Stadium

II Stadium

III Stadium

Przedstawione typy zachowań są czymś ostatecznym i często nieodwracalnym. Na pewno olbrzymią role w procesie zapobiegania takim deformacjom osobowości ma do odegrania szkoła. Nie zawsze jednak to się udaje a czasami te zachwiania osobowości ulegają pogłębieniu.

Przyczyny - są to takie czynniki, które warunkują tworzenie się zaburzeń osobowości, przejawiających się w zachowaniach antagonistyczno - destruktywnych.

Przyczyny sklasyfikować można w dwóch grupach

1) przyczyny motywacyjne - czynniki, które skłaniają (motywują) jednostkę do zachowań destruktywnych,

2) przyczyny predyspozycyjne - czynniki ułatwiające jednostce wybór zachowań negatywnych, spośród repertuaru wszystkich czynności takie, jakie ma ona do dyspozycji w danych sytuacjach. Czynniki te predysponują jednostkę do określonych zachowań.

Przyczyny motywujące młodzież do zachowań destruktywnych to:

- niezadowolenie z obecnych warunków życia i pragnienie warunków lepszych,

- pragnienie zdobycia bogactwa w sposób łatwy i niewymagający wysiłku,

- nuda,

- tendencja do rozładowania napięcia przez picie alkoholu lub używanie

narkotyków,

- dążenie do uzyskania zadowolenia seksualnego,

- dążenie do wyładowania wrogości i zademonstrowania swej przewagi i

dominacji,

- chęć dokonania czegoś i zwrócenia na siebie uwagi innych osób.

Wymienione czynniki motywacyjne wiążą się z niezaspokojeniem głównie takich potrzeb jak:

- potrzeba uznania,

- potrzeba bezpieczeństwa,

- potrzeba nowych doświadczeń,

- potrzeba zadowolenia seksualnego.

Wśród przyczyn predyspozycyjnych znajdują się czynniki organiczne i społeczne. Do czynników organicznych zalicza się różnego rodzaju zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego - charakteropatię, nerwicową agresywność i różne odmiany upośledzenia umysłowego. Społeczne czynniki predyspozycyjne tkwią w środowiskach, które preferują zachowania antagonistyczno - destruktywne.

W toku interakcji dziecka z otoczeniem tworzą się doświadczenia, które stanowią później podstawę jego społecznego działania. Tą drogą rozwija się rozwija się „proces kształtowania osobowości dziecka i przystosowanie go do życia w zbiorowości, polegający na uczeniu go i wprowadzaniu do kultury, umożliwiający mu porozumienie się i inteligentne działanie w jego ramach”, czyli jego socjalizacja.

Na rozwój psychiczny dziecka wywierają swój wpływ zasadniczo trzy środowiska społeczne:

- środowisko rodzinne,

- środowisko szkolne,

- środowisko rówieśnicze.

      1. Rola rodziny

Środowisko rodzinne jest pierwszym i najistotniejszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka. To w rodzinie dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego.

Od wychowania i wpływów środowiskowych, jakim poddana jest jednostka zależy to by nie doprowadziły one do czynów przestępczych J. Bowlby (1953) mówił o zależności pomyślnego rozwoju dziecka od uczuć, jakim darzy je matka. Wiele zaburzeń życia emocjonalnego u dzieci i młodzieży, jest rezultatem złego oddziaływania rodziców.

Wśród czynników negatywnych wymienia się:

- niezgodne współżycie rodziców,

- brak wzajemnego szacunku,

- zbyt szybkie tempo życia rodzinnego,

- niewłaściwe metody wychowawcze. (Gerstmann S.1956)

Zaburzenia życia uczuciowego powoduje odrzucenie autorytetu rodziców, a wraz z nim wszelkich innych wartości i autorytetów oraz norm społecznie akceptowanych.

Według S. i E. Glueck (1950) najbardziej negatywnymi czynnikami występującymi w środowisku rodzinnym, są:

a) niewłaściwa postawa wychowawcza ojca (zbytnia pobłażliwość lub rygoryzm),

b) brak opieki i kontroli ze strony matki,

c) wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców do dziecka,

d) brak harmonijnego współżycia rodzinnego.

      1. Emocjonalna więź dziecka z rodziną

Zaspokajanie potrzeb

Potrzeba bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb dziecka, których zaspokojenie jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju jego życia emocjonalnego.

Istnieją trzy wielkie kategorie potrzeb:

- potrzeby biologiczne,

- potrzeby psychiczne,

- potrzeby kulturalne.

Zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych umożliwia wpajanie potrzeb wyższych, społecznych. W ten sposób może być realizowany proces uspołeczniania.

Spionek H. (1973) wyróżniła następujące podstawowe potrzeby psychiczne, które powinny być zaspokojone w rodzinie:

a) potrzeba pewności i poczucia bezpieczeństwa,

b) potrzeba solidarności i łączności z bliskimi osobami,

c) potrzeba miłości,

d) potrzeba akceptacji i uznania.

Psychologowie amerykańscy na liście potrzeb dodają jeszcze jedną - „potrzeba nowych doświadczeń”, zwaną inaczej „potrzebą realizowania samego siebie”.

Jeżeli któraś z wymienionych podstawowych potrzeb psychicznych nie zostanie zaspokojona w rodzinie, rozwój psychiczny dziecka będzie przebiegał nieprawidłowo. Na atmosferę wychowawczą rodziny decydujący wpływ wywierają stosunki emocjonalne między rodzicami. Szczególnie drastyczny wpływ na dziecko wywiera sytuacja rozwodowa. Nieprawidłowości struktury małżeństwa bywają przyczyną wielu zaburzeń zachowania dzieci, wywołują, utrwalają i usztywniają patologiczne cechy osobowości. Istotnym czynnikiem wpływającym na dezorganizację życia rodzinnego i zaburzenie rozwoju wychowujących się w takich rodzinach dzieci jest nadużywanie alkoholu. Wówczas dom przestaje być schroniskiem, gdzie można się skryć przed przykrym przeżyciem życiowym. Osobowość dzieci alkoholików określana bywa jako bierno - agresywna. Mają one poważne trudności w precyzowaniu swoich własnych dążeń i nie potrafią opanować uczucia złości wywołanego trudnościami życiowymi. (Kessel, Walton 1967)

Emocjonalnie niezrównoważeni rodzice często odtrącają swoje dzieci, które nie czując się kochane przez rodziców, wykazują wrogi i agresywny stosunek do otoczenia. Rodzice nieletnich przestępców często są ludźmi popędliwymi, wybuchowymi, nieopanowanymi. (Spionek H. 1965; Żabczyńska E. 1974)

Gerstmann S.(1965), analizując wpływ oddziaływań środowiskowo - wychowawczych w rodzinie na powstanie reakcji lękowych u dzieci, stwierdza:

1. Surowe oddziaływanie ojca i matki,

2. Nieopanowane, wybuchowe, gwałtowne zachowanie się ojca,

3. Osoba ojca jest najsilniejszym bodźcem napięć lękowych.

Dziecko musi się czuć w rodzinie kochane i akceptowane.

Symonds (1959) wymienia kilka wskaźników odrzucenia:

- dziecko jest niepożądane,

- rodzice nie mają czasu dla swojego dziecka, nie interesują się jego

problemami, nie udzielają rady ani zachęty,

- nie dbają o zdrowie, ubiór i naukę swojego dziecka,

- porównują swoje dziecko z innymi na jego niekorzyść, krytykują jego

postępowanie, zrzędzą lub kpią z niego,

- stosują surową kontrolę, dotkliwe kary, z cielesnymi włącznie,

- grożą wyrzuceniem z domu, umieszczeniem w zakładzie,

- w stosunku do swego dziecka są podejrzliwi, nie darzą go zaufaniem, nie

włączają go w sprawy rodzinne.

Picie alkoholu przez nieletniego bywa często bezpośrednią przyczyną dokonywania przestępstw, szczególnie o charakterze chuligańskim. Rodzina, której członkowie popełniają przestępstwa, dostarcza drastycznie negatywnych wzorów postępowania.

      1. Opieka nad dzieckiem i stosowane metody wychowawcze

Jednym z najbardziej negatywnych czynników występujących w środowisku rodzinnym jest brak kontroli i opieki ze strony matki. Zaniedbanie domu, mieszkania, rażące niedożywienie dziecka, niedostateczne ubranie, zupełny brak kontroli jego zachowania, to sytuacje, które są charakterystyczne dla najbardziej wykolejonych nieletnich. (Żabczyńska E. 1974)

Istotną sprawą opieki domowej jest czas, jaki rodzice poświęcają swym dzieciom. Należy wziąć tu pod uwagę problem pracy zarobkowej matek. W takich wypadkach kontakt z dzieckiem jest słaby, odczuwany przez dziecko niedosyt emocjonalny powoduje poważne zaburzenia w życiu uczuciowym dziecka. Rodzice nieletnich stosują najczęściej autorytatywne metody wychowania, czyli przestrzeganie surowych zasad i przepisów oraz stosowanie kar (często fizycznych) za ich naruszanie.

Najgorszą metodą - w sensie skutków wychowawczych - jest metoda oparta na karze, połączona z równoczesnym brakiem dbałości o dzieci.

      1. Problem sieroctwa społecznego

Obecnie pojęcie sieroctwa ma szeroki zakres znaczeniowy, dlatego dla określenia jego rodzaju używa się przymiotników: naturalne i społeczne.

Powszechnie wiadomo, że sierotą naturalną jest dziecko, którego rodzice nie żyją. W przypadku sieroctwa społecznego dziecko pozbawione jest opieki rodzicielskiej z innych powodów, najczęściej jest to alkoholizm, rozkład pożycia małżeńskiego, bieda, choroby psychiczne i fizyczne rodziców.

Często dzieci takie trafiają do różnego rodzaju placówek. Pobyt w różnego rodzaju zakładach powoduje, że dzieci takie nie mają poczucie przynależności do wspólnoty rodzinnej, czują się odtrącone emocjonalnie. Istotnym problemem sierot społecznych jest fakt, że nie mają one żadnej materialnej więzi z domem. Czują, że „do nikogo nie należą” i „nikt nie należy do nich”.

Sieroty społeczne cechuje: osłabienie zdolności myślenia abstrakcyjnego i logicznego rozumowania, trudności w rozumieniu siebie i innych, brak koncentracji uwagi, brak inicjatywy, słaba wyobraźnia. System wychowania zakładowego ma swe własne swoiste właściwości, negatywnie oddziaływujące na społeczne przystosowanie się dzieci sierocych. (Pospiszyl K., Żabczyńska E. 1980)

      1. Rola szkoły

Szkoła jest obok rodziny, głównym czynnikiem kształtowania osobowości dziecka. „Szkoła ma za zadanie przygotować dziecko do tego, by stało się człowiekiem dorosłym, zdolnym do uczestniczenia w życiu grupy społecznej, do której należy, realizowania własnego wkładu w jej rozwój i przetwarzanie.”. Szkoła jest środowiskiem różnym od domowego ze względu na strukturę, a także atmosferę uczuciową, zazwyczaj bardziej chłodną niż rodzinna. Niepowodzenia szkolne wpływają znacząco na obniżenie samooceny, niewiarę we własne siły, na motywację do podejmowania dalszych wysiłków i w konsekwencji na rezygnację z jakichkolwiek osiągnięć na tym polu. Naruszeniu ulegają także stosunki rówieśnicze.

Specjalną rolę ma do spełnienia szkoła w stosunku do dzieci pochodzących z rodzin nie realizujących prawidłowo swej funkcji opiekuńczo - wychowawczej. Szkoła staje się wówczas powołana do wyrównania istniejących braków wychowawczych u takich dzieci. Dzieci z rodzin niewydolnych społecznie często już z chwilą przyjścia do szkoły zdradzają różne zaburzenia rozwoju osobowości. Dzieci takie bardzo szybko wchodzą na drogę wykolejenia społecznego. Uczniowie odznaczający się zmniejszoną zdolnością intelektualną, napotykający w swej karierze szkolnej na niepowodzenia w nauce, nie uzyskawszy właściwej pomocy ze strony szkoły ulegają często procesowi wykolejenia. Szkoła powinna być instytucją, w której przede wszystkim powierza się obowiązek czuwania i szczególnego zajmowania się dziećmi moralnie zaniedbanymi. (Pospiszyl K., Żabczyńska E. 1980)

      1. Rola grup rówieśniczych

Społeczne kontakty z rówieśnikami pojawiają się w życiu dziecka później niż z dorosłymi. W momencie rozpoczęcia nauki szkolnej ta sfera życia ulega intensywnemu rozszerzeniu i wzbogaceniu.

Rola grup rówieśniczych w procesie uspołeczniania dziecka, głównie w powstawaniu zaburzeń tego procesu, uwidacznia się zwłaszcza w sytuacjach, sytuacjach, których wyraźnie słabnie więź dziecka z rodziną. Wówczas grupa rówieśnicza pozbawiona kontroli osób dorosłych, stanowi wyjątkową, atrakcyjna wartość i staje się tym środowiskiem z którym dziecko szuka kontaktu i w którym szuka akceptacji i zrozumienia. Grupa zaczyna szukać dla siebie miejsca trudno dostępnego dla dorosłych, np. strychu, piwnicy. Wówczas to dochodzi często do pierwszych wspólnie popełnionych przestępstw.

Pawełczyńska A. (1964) wymienia pięć typowych sposobów zawierania znajomości między nieletnimi:

1) sąsiedztwo,

2) sąsiedztwo w połączeniu ze szkoła,

3) szkoła,

4) teren niekontrolowanej zabawy (np. parki),

5) miejsca ucieczki.

Systematycznie działająca grupa przestępcza „wyciska” w psychice swych członków trwały ślad; nabyte umiejętności i przyzwyczajenia przestępcze są trudne do wyeliminowania. Działalność przestępcza nieletnich w grupach powoduje szybkie pogłębianie się procesu demoralizacji. W związku z tym jest bardzo niebezpiecznym etapem procesu wykolejania się nieletnich.

Czynniki makrospołeczne a niedostosowanie społeczne

Jednym z czynników silnie związanych z przestępczością jest urbanizacja. Z urbanizacją wiąże się migracja ludności. Zmiana miejsca pobytu pociąga za sobą trudności adaptacyjne, które przekraczają wytrzymałość fizyczną i psychiczną człowieka, a to może odegrać rolę dezorganizującą. Sposób życia w regionach silnie urbanizowanych i uprzemysłowionych oddziałuje na stosunki uczuciowe między rodzicami i dziećmi. Matki częściej pracują poza domem i tym samym mniej przebywają w domu z dziećmi. (Pospiszyl K., Żabczyńska E. 1980)

Niektóre formy zachowania się dziecka są nie tylko skutkiem takich czy innych bodźców środowiskowych, lecz także tego, co się z nim działo w pierwszych latach dzieciństwa, w momencie narodzin oraz w jego życiu płodowym. (Konopnicki J. 1964)

Przyczyn niedostosowania społecznego jest przeważnie więcej niż jedna, o zachowaniu dziecka decyduje ich splot, zazwyczaj jedna przyczyna jest dominująca. Środowisko, w jakim dziecko żyje, odbija się na jego zachowaniu.

Konopnicki J. (1971) wyróżnił kilka rodzajów środowisk dziecięcych, z których każde inaczej może wpływać na dziecko. Najważniejsze z nich to:

a) środowisko domowe,

b) środowisko szkolne,

c) życie dziecka przed jego urodzeniem (życie płodowe i moment narodzin).

W każdym z tych rodzajów Konopnicki J. (1971) wyróżnił kilka podrodzajów.

1) W środowisku domowym wymagają uwzględnienia:

- warunki kulturalne domu i braki w tej dziedzinie (także warunki materialne),

- atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie - awantury, alkoholizm i inne,

- stosunki panujące między dzieckiem a rodzicami i jego ogólne poczucie

bezpieczeństwa.

2) W środowisku szkolnym autor wyróżnił:

- stosunek nauczyciela do dziecka i dziecka do nauczyciela,

- wzajemne stosunki dziecka z innymi ludźmi,

- opóźnienie w nauce szkolnej.

3) Przyczyny środowiskowe wrodzone:

- życie płodowe dziecka,

- moment narodzin dziecka.

Szkoła jest instytucją realizującą zadane jej przez społeczeństwo cele kształcenia i wychowania. Z tego wynika, że pomiędzy szkołą a powołującym ją społeczeństwem zachodzą związki, których nie można pominąć w analizie skutków jej działalności.

Sam Tadeusz Kotarbiński tak mówił o roli szkoły i jej zadaniach: „ W szkole najważniejsze wychowawczo jest chyba samo życie szkoły, jego tok właściwy i żeby w nim był ład i skład, uczciwy rozkład odpowiedzialności i napięcie pracy: bezcenny bywa przykład i autorytet osobisty samych wychowawców. Niech każdy uczy i bada, jak umie, byle uczył i badał z dobrym skutkiem. Niechaj wypracowuje nowe sposoby i odmiany sposobów.”

Bez zastanowienia możemy więc stwierdzić, że szkoła jest obok rodziny głównym czynnikiem kształtowania osobowości dziecka. Jest następną po rodzinie społecznością, z którą ono się styka. Społeczność ta, wraz z wszelkimi sytuacjami, które kreuje, wywiera ogromny wpływ na proces uspołecznienia i na przyszłe życie jednostki.

Szkoła jest środowiskiem odmiennym od środowiska domowego, zarówno ze względu na strukturę, jak i rodzaj więzi interpersonalnych. Dzieci nie wdrożone do samodzielności, wychowane w domu w cieplarnianych warunkach, dzieci o słabszej strukturze nerwowej, często nie umieją sprostać trudnościom życia szkolnego.

Dlatego szkoła staje się czasami pierwotnym źródłem zaburzeń rozwoju. Prowadzić mogą do tego:

-nieprawidłowe warunki życia szkolnego

-niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań

-niekorzystne cechy nauczyciela - wychowawcy.

Z wyników badań prowadzonych przez PAN przez Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000”( rozdział „Rola szkoły w procesach patologii społecznej”) wynika, że około 20% dzieci jest faktycznie niedojrzałych ani do przekazywanej im problematyki, ani tym bardziej do sposobu podawania im i egzekwowania od nich materiału dydaktycznego przewidzianego w programach. Sytuacja ta dotyczy również dzieci wykazujących rozwój umysłowy w granicach normy dla wieku. Wyrazem niewydolności szkolnej tych dzieci jest brak zainteresowania nauką, powierzchowna percepcja materiału szkolnego i faktyczna niezaradność w sytuacjach szkolnych (sprawdziany, praca domowa, odpowiedzi).

Nierzadko już w momencie przyjęcia do szkoły, dziecko zdradza pewne zaburzenia rozwoju osobowości. Często podyktowane jest to strukturą rodziny, jej rozkładem, patologicznym wpływem rodziców na dzieci, przykrymi doświadczeniami, które mogą się powtarzać. Dzieci takie w wielu przypadkach powiększają grono repetentów i szybko wchodzą na drogę wykolejenia społecznego.

Liczne badania prowadzone nad nieletnimi przestępcami wskazują na niepowodzenia szkolne jako na pierwszy etap pojawiającego się niedostosowania społecznego

Znajomość uwarunkowań i podstawowych symptomów zjawiska niepowodzeń edukacyjnych pozwala na całościowe podejście do zagadnień profilaktyki, diagnozy i terapii pedagogicznej. Dostatecznie szybkie stwierdzenie przyczyn niepowodzeń szkolnych może stanowić realną szansę pomocy uczniowi.

Przyczyny trudności i niepowodzeń szkolnych można podzielić na trzy główne grupy:

1. Czynniki społeczno - ekonomiczne;

Należy tu wymienić całość warunków materialnych, społecznych i kulturowych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży w środowisku rodzinnym i pozaszkolnym. Są to:

- złe warunki materialne rodziny,

- brak należytej opieki ze strony rodziców,

- bezrobocie,

- niekorzystne stosunki rodzinne,

(niski poziom intelektualny rodziców, alkoholizm, wielodzietność, nieodpowiednie warunki do odrabiania lekcji i wypoczynku)

- niedojrzałość szkolna dzieci (choroby, nieuczęszczanie do przedszkola, opóźnienia w rozwoju fizycznym).

2. Czynniki biologiczno - psychiczne.

Zadatki wrodzone, np. anatomiczna struktura mózgu, warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.

- różnice pomiędzy uzdolnieniami a zamiłowaniami poszczególnych uczniów,

- poziom intelektualny uczniów,

- temperament uczniów,

- charakter uczniów( lenistwo, brak silnej woli),

- defekty narządów zmysłu,

- zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego,

- braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych (powolne tempo uczenia się, ubogi słownik, niestałość uwagi, brak wiary we własne siły).

3. Czynniki pedagogiczne.

- nieprzystosowanie treści nauczania do potrzeb życia i społecznie uwarunkowanych zainteresowań uczniów,

- niedoskonałość dydaktyczna w pracy nauczyciela,

- warunki materialne i organizacyjne w pracy szkoły,

- częste zmiany nauczycieli pracujących w danej klasie,

- zbyt wielka liczebność klas.

Na szczególną uwagę zasługują przyczyny niepowodzeń dydaktycznych tkwiące w pracy nauczyciela. Można tu wyróżnić:

  1. Błędy i usterki metodyczne w prowadzeniu lekcji.

Proces nauczania i uczenia się można podzielić na 7 poszczególnych ogniw, z których każde spełnia bardzo ważną rolę. Niestety nauczyciele przeważnie koncentrują się na zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem i kontrolowaniu oraz ocenianiu wyników nauczania. Nie zawsze natomiast uwzględnia się dostatecznie w procesie dydaktycznym takie jego elementy jak:

- uświadamianie uczniom celów zadań nauczania

- kierowanie procesami uogólniania (np. wprowadzanie zbyt wielu nowych pojęć naraz)

- utrwalanie wiadomości uczniów

- wiązanie teorii z praktyką

- kształtowanie umiejętności nawyków i przyzwyczajeń

2. Niedostateczną znajomość ucznia przez nauczyciela.

- nauczyciele nie interesują się jednakowo wszystkimi uczniami, skupiając przede wszystkim uwagę na uczniach „trudnych”,

- niedostateczna praca z uczniem zdolnym.

3. Brak opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.

- brak dodatkowych zajęć (zespoły wyrównawcze)

- zbyt późne podejmowanie środków.

Znajomość i umiejętność rozpoznawania przyczyn niepowodzeń szkolnych pozwala w odpowiednim momencie zareagować. Niezbędna okazuje się tu jednak wiedza na temat metod i dostępnych środków działania.

1. Profilaktyka pedagogiczna - zapobieganie powstawaniu luk i zaległości w opanowanym przez uczniów materiale.

- wprowadzenie nauczania problemowo - grupowego

- systematyczna kontrola prac domowych

- systematyczne powtarzanie materiału

- jawne ocenianie wyników nauczania

- koordynacja pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczycieli uczących w danej klasie

- organizowanie samopomocy uczniowskiej

- ścisła współpraca z rodzicami

2. Diagnoza pedagogiczna - wczesne wykrywanie luk i zaległości tworzących się dopiero w wiadomościach uczniów.

- diagnoza indywidualna - nauczyciel określonego przedmiotu sam wykrywa luki w wiadomościach uczniów, jeżeli nie zwraca uwagi na przyczyny to diagnoza ta ma charakter fragmentaryczny

- diagnoza zbiorowa - ścisła współpraca wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie

3.Terapia pedagogiczna - likwidowanie zaległości w nauce.

- terapia indywidualna

  1. kontakt ucznia słabszego z uczniem zdolnym,

  2. powierzanie uczniowi mającemu kłopoty pewnych obowiązków związanych z przedmiotem,

  3. włączanie uczniów słabych do zespołów wyrównawczych,

  4. systematyczna kontrola wykonywanych przez dziecko zadań,

  5. indywidualizacja nauczania

  6. angażowanie zagrożonych wychowawczo uczniów zdolnych do kół zainteresowań i konkursów szkolnych.

- terapia zbiorowa

  1. zajęcia w zespołach mających charakter samopomocy koleżeńskiej,

  2. zajęcia w grupach wyrównawczych.

Dotychczasowe uwagi pozwalają sformułować następujące wnioski, istotne zarówno dla zrozumienia mechanizmu powstawania opóźnień, jak i ich zwalczania:

  1. Dydaktyczne przyczyny niepowodzeń szkolnych-tak zależne, jak względnie niezależne od nauczyciela, tylko w wyjątkowych przypadkach występują pojedynczo. Najczęściej tworzą powiązane ze sobą kompleksy, a niejednokrotnie pojawiają się także obok przyczyn pozapedagogicznych, przede wszystkim społeczno - ekonomicznych.

  2. Wśród przyczyn dydaktycznych dominuje na ogół niewłaściwa praca nauczyciela, tzn. popełniane przez niego błędy metodyczne, niedostateczna znajomość uczniów oraz brak należytej opieki nad uczniami borykającymi się z trudnościami nauce. Niemałą rolę odgrywają również nieodpowiednie narzędzia tej pracy, w tym wadliwe programy nauczania oraz złe warunki pracy szkół.

  3. Każdy przypadek niepowodzenia w nauce wykazuje sobie tylko właściwe cechy i dlatego wymaga odrębnej analizy.

  4. Zapobieganie opóźnieniom szkolnym oraz zwalczanie niepowodzeń już ujawnionych zapewnia dobre wyniki w tym tylko przypadku, kiedy szkoła bierze pod uwagę cały kompleks ewentualnych przypadków owych opóźnień, także pozadydaktycznych, ujawnia przyczynę właściwą dla danego ucznia i na niej koncentruje swoją aktywność korektywną.

Według Górskiego S. „przejawy wykolejenia społecznego, a więc antagonistyczno - destruktywne zachowania jednostki, polegające na łamaniu przez nią norm prawnych. Mówimy wtedy o wykolejeniu przestępczym. Gdy łamane są normy moralne i obyczajowe, wówczas mamy do czynienia z wykolejeniem obyczajowym.”

Zdarza się, że jednostki wykolejone obyczajowo, łamią również normy prawne. Wtedy mamy do czynienia z wykolejeniem obyczajowo - przestępczym.

Osoby wykolejone społecznie są negatywnie ustosunkowane wobec różnych norm i wartości społecznych. Ten negatywny stosunek przejawia się w formie zachowań opornych i zaczepnych. (Czapów Cz. , Jedlewski S. 1971)

Zachowania oporne polegają na niepodejmowaniu przez osobę wymaganych od niej działań lub na kontynuowaniu przez nią czynności zakazanej.

Zachowania zaczepne - przejawiają się w nich negatywne ustosunkowania ludzi wobec społecznych oczekiwań.

Zachowania jednostki stają się negatywne w stosunku do systemu wówczas, gdy odrzuca ona podstawowe jego wartości, a także cele i środki. Jeśli zachowania te przejmą cechy destruktywności, to wtedy nabierają charakteru przejawów wykolejenia społecznego i przybierają trojaką postać:

- zachowania, które są charakterystyczne dla ludzi wyobcowanych z życia społecznego, ignorujących wymagania społeczne, ale nie uciekających się do atakowania. Istotną cechą tego typu zachowań jest obojętność, izolacja i unikanie wszelkich oczekiwań oraz obowiązków społecznych. Zachowania te określane są jako asocjalne,

- inne zachowania charakteryzuje te osoby, którym brakuje zdolności do uwewnętrznienia zasad moralnych, a które równocześnie szukają oparcia wśród ludzi. Osoby takie są niezdolne do związania się uczuciowego z bardziej ogólnymi wartościami, ideałami i celami. Dlatego też poszukują tych wartości w innych ludziach. Człowiek tego pokroju wiąże się z osobami a nie z ideami, jakie reprezentują te osoby. Zachowania tego rodzaju noszą nazwę dysocjalnych,

- jeszcze inne zachowania cechują ludzi, którzy nie są związani, ani ze społeczeństwem, ani z żadną grupą, ani z żadnymi osobami czy też wartościami społecznymi. Przeciwstawiają się oni wszelkiej więzi społecznej. Osoby takie zazwyczaj nie cofają się przed niczym w zaspokajaniu swych egoistycznych potrzeb. Są niewrażliwi na sytuację i los innych. Często bywają agresywni. Zachowania takie nazywamy antysocjalnymi. (Górski 1985).

K. Pospiszyl i E. Żabczyńska (1980) wymieniają następujące objawy wykolejenia:

a) niepowodzenia szkolne i wagary

Sytuacja szkolna nieletnich i ogółu uczniów znacznie się różni i przejawia głównie w opóźnieniu szkolnym. Znamienną sprawą jest również częstość i długość wagarów nieletnich.

b) ucieczki z domu

Traktowane są jako objaw dość zaawansowanego procesu wykolejenia. Dziecko, które raz zdecydowało się na ucieczkę z domu, łatwiej podejmuje taką decyzję po raz kolejny będąc w podobnej sytuacji. Ucieczki z domu są dowodem zerwania emocjonalnego kontaktu ze środowiskiem rodzinnym.

c) picie alkoholu

Picie alkoholu przez nieletniego jest bardzo poważnym symptomem jego wykolejenia. Jest ono często bezpośrednią przyczyną dokonywania przestępstw, szczególnie tych o charakterze chuligańskim. Poza tym jest z reguły poprzedzane występowaniem innych objawów wykolejenia i świadczy o niepokojącym zaawansowaniu tego procesu. Picie alkoholu uniemożliwia naukę szkolną, wybija nieletniego z normalnego trybu życia, wprowadza w świat zdemoralizowany, często przestępczy. Proces wykolejenia następuje wówczas nieuchronnie szybko.

d) zachowania przestępcze

Nieletni popełniają przestępstwa najczęściej we dwoje lub troje, a nawet większej grupie. Nieletni stosunkowo rzadko popełniają przestępstwa samodzielnie.

Na nieprzystosowanie społeczne jednostki wskazują te jej zachowania, które są nieadekwatnymi, powtarzającymi się uporczywie reakcjami na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych. Ta nieadekwatność reagowania na przepisy i nakazy ról społecznych ujawnia się w łamaniu norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych) i lekceważeniu przez jednostkę powszechnie uznawanych oczekiwań społecznych.

Wymienione zachowania, jako sprzeczne z powszechnie uznawanymi standardami społecznymi, budzą zwykle dezaprobatę i podlegają sankcjom rozmaitych instrumentów kontroli społecznej. Tak pojmowane nieprzystosowanie społeczne może być interpretowane w trzech płaszczyznach:

- behawioralnej, jako charakterystyka występujących form zachowania,

- psychologicznej, jako charakterystyka postaw i motywacji jednostki,

- etiologicznej, jako charakterystyka psychospołecznych uwarunkowań.

(Pytka L. 1984)

Grzegorzewska M. (1964) wśród właściwości charakteryzujących najczęściej młodzież niedostosowaną społecznie wymienia:

- tendencje społecznie negatywne (brak życzliwości dla ludzi, poszanowania norm i cudzego mienia),

- podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów, brak zainteresowania

wartościami pozytywnymi, chęć wyżycia się w działalności destruktywnej,

cynizm i brawura w manifestowaniu swoich zainteresowań tzw. „złymi

czynami”,

- nieodpowiedni stosunek do własnych czynów,

- brak umiejętności zżycia się z grupą,

- uciekanie się do kłamstwa w zrzucaniu z siebie winy,

- niechęć do pracy i nauki,

- brak poczucia odpowiedzialności za swoje życie,

- życie chwilą, przygodą, awanturą,

- duża wyobraźnia,

- brak krytycyzmu i podatność na sugestie,

- brak umiejętności i wiary w możliwość rozwiązywania trudnych sytuacji,

- znaczne zaburzenia w procesach emocjonalnych.

Wyżej wymienione właściwości mogą być uwarunkowane zaburzeniami wyższych czynności nerwowych bądź zmianami charakterologicznymi, spowodowanymi wpływami środowiskowymi.

Pytka L. w swojej książce napisał: „Wspólnym elementem różnodyscyplinarnych definicji nieprzystosowania społecznego jest przekonanie, iż zjawiskami wskazującymi na nieprzystosowanie społeczne młodzieży są te jej zachowania, które pozostają w sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami, wartościami i oczekiwaniami. Najczęstszymi wskaźnikami nieprzystosowania społecznego młodzieży, które budzą niepokój ze względu na konsekwencje społeczne, są tzw. zachowania antagonistyczno - destruktywne.” (Pytka L. 2000, s.90-91)

Objawami społecznego nieprzystosowania młodzieży są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych. Do jego typowych przejawów zalicza się:

- nadużywanie alkoholu przez młodzież,

- toksykomania,

- uzależnienie lekowe,

- samobójstwa i zamachy samobójcze,

- promiskuityzm i prostytucja,

- wagary,

- ucieczki z domu,

- pasożytnictwo społeczne,

- uczestnictwo w gangach podkulturowych. (Pytka L. 2000)

Niektórzy autorzy uznają także za symptomy niedostosowania społecznego takie formy zachowania, jak:

- notoryczne kłamstwa,

- werbalną agresję (wulgarność),

- nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów,

- lenistwo szkolne,

- zaburzenia koncentracji uwagi,

- konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami,

- lękliwość. (Lipkowski O. 1976; Lipka O. 1977; Pytka L. 1984)

Pytka L. (1984) uznał także jako cząstkowe wskaźniki nieprzystosowania społecznego takie symptomy jak, m.in.:

- niekonwencjonalne zachowania seksualne,

- rozmaite formy agresji antyspołecznej, łącznie z autoagresją.

MENiS za objawy, które należy brać pod uwagę przy nieprzystosowaniu społecznym, przyjęło:

- nagminne wagary,

- ucieczki z domu i włóczęgostwo,

- sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu,

- odurzanie się (jego próby i faktyczne odurzanie się),

- niszczenie mienia,

- stosowanie przemocy,

- bójki,

- przywłaszczanie cudzego mienia,

- kradzieże,

- udział w grupach negatywnych,

- usiłowanie i dokonanie samobójstwa.

W tzw. ewidencyjnej karcie ucznia wskazuje się na dodatkowe objawy niedostosowania społecznego:

a) demoralizacja seksualna,

b) tatuaże,

c) inne przestępstwa, np. włamania, rozboje, wymuszenia, chuligaństwo, gwałty. (Zachoruk A. 1991)

4. Skutki niedostosowania społecznego

Krótko mówiąc negatywnymi skutkami przedstawionych w niniejszym rozdziale zachowań w skali makrospołecznej są zaburzenia w funkcjonowaniu systemu społecznego, np. dezorganizacja społeczna. Zjawisko dezorganizacji społecznej już ze swej natury utrudnia ludziom życie, powoduje zaburzenie ustalonego w świecie porządku. W skali mikrospołecznej są to zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego poszczególnych jednostek. Niedostosowanie społeczne ma wpływ na konkretnego człowieka, zarówno tego, który uległ niedostosowaniu społecznemu jak i temu, który stał się ofiarą poczynań osoby wykolejonej społecznie. Zachowaniom tym przypisuje się negatywne oceny społeczne, obwarowuje zakazami i sankcjami. Pomimo tego ciągle rośnie liczba wykolejonej społecznie młodzieży, a wraz z tym liczba ludzkich tragedii. (Pytka L. 2000)

Myślę, że warto inwestować głównie w profilaktykę niedostosowania społecznego, gdyż ona może przynieść największe owoce. W końcu jak mówi przysłowie: „lepiej zapobiegać niż leczyć”.

  1. Metodologiczne założenia projektu

2.1. Cele i założenia oddziaływań wychowawczo - resocjalizacyjnych.

Na główne cele i założenia projektu działań zwróciłam już uwagę we wstępie do mojej pracy i w samym jej temacie. Istotą projektu jest wskazanie, poprzez analizę indywidualnego przypadku i określony program działań, możliwości skutecznego eliminowania lub hamowania niedostosowania społecznego u wychowanka zakładu poprawczego.

Metodologia współczesna wielką wagę przywiązuje do wstępnego etapu usystematyzowanych poszukiwań. Obejmuje on postawienie i sformułowanie problemu, co stanowi początek pewnego procesu myślenia, który ma doprowadzić do wartościowych naukowo faktów.

Przyjmując, że problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie i realizacja zamierzonych działań, jako uzupełnienie problemu głównego mogą posłużyć pytania szczegółowe:

-Jaką rolę w powstawaniu pierwotnych symptomów niedostosowania społecznego wychowanka odegrała rodzina, szkoła i grupa rówieśnicza?

-Czy w warunkach zakładu poprawczego możliwe jest skuteczne eliminowanie niedostosowania społecznego lub jego zachowań ?

Uszczegółowienie głównego problemu prowokuje do postawienia pierwszych założeń czy hipotez. Są one pierwszą propozycją odpowiedzi na postawione wcześniej pytania. Kierując się tą zasadą można pokusić się o następujące stwierdzenia:

-Rodzina, jako mała grupa społeczna stanowi podstawę wychowania dzieci, przygotowuje je do wejścia w życie społeczne, stanowi pieczę nad ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi. Niekorzystny wpływ wychowania w domu, błędy w rodzinie adopcyjnej, nieumiejętność postępowania z dzieckiem sprzyjają powstawaniu pierwotnych symptomów niedostosowania społecznego, na które składają się między innymi zachowania agresywne.

-W warunkach zakładu poprawczego nie jest możliwa całkowita eliminacja elementów niedostosowania społecznego a jedynie jego czasowe zahamowanie. Szansą na sukces w tym przypadku jest intensywna praca wychowawcza i resocjalizacyjna oraz większa integracja wychowanka ze środowiskiem zewnętrznym.

-Długotrwała izolacja wychowanka i sztuczność środowiska w zakładzie nie sprzyjają resocjalizacji i działaniom wychowawczym. Współczesny zakład poprawczy musi być coraz bardziej otwarty na środowisko lokalne, co wydaje się być zasadne, gdyż to właśnie w środowisku wychowankowie będą musieli ponownie zaistnieć.

Udzielenie odpowiedzi na postawione pytania i rozwinięcie wysuniętych wyżej założeń oraz ich przypuszczalna weryfikacja to efekty, które chcę uzyskać na drodze badań i konkretnych działań wynikających z projektu.

2.2.1. Rodzaje zakładów resocjalizacyjnych

W Polsce wyróżniamy kilka rodzajów zakładów resocjalizacyjnych. Określa to Dz. U. z dn. 26 października 2001 r. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich §3. W §4 - §11 tego rozporządzenia znajdziemy przeznaczenie tych zakładów. Paragrafy te dokładnie określają, jacy wychowankowie mogą być umieszczani w poszczególnych rodzajach zakładów, jakie kształcenie się w nich odbywa oraz ilość wychowanków w poszczególnych grupach.

Rozróżnienie zakładów dla nieletnich jest niezbędne, ze względu na chociażby stopień demoralizacji czy różnego rodzaju zaburzeń zachowania. Wielkim błędem byłoby przecież umieszczanie w tej samej placówce wychowanków silnie i przeciętnie zdemoralizowanych. Resocjalizacja w takim razie byłaby mniej skuteczna. A do tego, aby była skuteczna należy dostosować odpowiednie metody pracy resocjalizacyjnej itd. Stąd też bardzo ważną rzeczą jest postawienie odpowiedniej diagnozy przy doborze placówki resocjalizacyjnej dla poszczególnych wychowanków. Istotną sprawą jest także liczba wychowanków w poszczególnych rodzajach zakładów. Oczywiste jest, że w zakładach o wzmożonym rygorze nie może być tyle samo wychowanków, co w zakładzie półotwartym. Praca z młodzieżą wykolejoną społecznie, już ze swej natury jest pracą trudną i wymaga szczególnej uwagi. Jeszcze większego znaczenia nabiera to w pracy z wychowankami silnie zdemoralizowanymi, aby mogła być skuteczna wymaga indywidualnej pracy z nieletnim. Stąd w placówkach tego typu liczba wychowanków jest bardzo ograniczona.

2.2.2. Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich

Definicję pojęcia „nieletni”, wypadki, w których podejmuje się działania resocjalizacyjne i sposoby postępowania z nieletnimi znajdziemy w Dz. U. z dn. 12 listopada 1982 r. - ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, art. 1 §1, art. 2 i art. 3. Ważne jest, aby podjąć działania resocjalizacyjne już po zauważeniu pierwszych objawów zdemoralizowania. Wówczas podejmowane działania resocjalizacyjne będą dużo skuteczniejsze, a sposoby postępowania z nieletnimi mniej bolesne dla nich, gdyż np. działania te mogły być prowadzone w środowisku naturalnym nieletniego. Ustawa ta określa również środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich oraz cel podejmowania tychże środków - art. 5, art.6, art. 10, art. 65, art. 66. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążyć do korzystnych zmian w jego zachowaniu się oraz osobowości nieletniego. Nie jest to rzeczą łatwą, z praktyki wynika, że wychowankowie rzadko chcą współpracować z kadrą wychowawczą. Niestety często zdarza się, że nieletni umieszczeni w zakładach uważają wychowawców za kogoś, kto jest niejako „z urzędu” po drugiej stronie. Takie nastawienie wychowanka bardzo utrudnia naprawę jego zachowania i osobowości.

Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu poprawczego, dokładne wytyczne na ten temat znajdują się w art. 86 - art. 88 u.p.n. Dyrektor zakładu poprawczego może umieścić wychowanka na określony czas poza zakładem. Mówi o tym art. 90 u.p.n. Powszechnie wiadomo, że życie w zakładzie zamkniętym nie jest naturalnym środowiskiem człowieka. Dlatego umieszcza się wychowanków na czas określony poza zakładem w celu sprawdzenia jak będą oni sobie radzili w swoich naturalnych środowiskach. Jeśli wychowanek umieszczony w trybie art.90 u.p.n. potrafił będzie zachowywać się w sposób akceptowany społecznie, będzie to znaczyło, że cel resocjalizacji został w jakimś stopniu osiągnięty i dłuższy pobyt wychowanka w zakładzie jest bezcelowy.

O środkach przymusu bezpośredniego wobec nieletnich - rodzaju i okolicznościach ich stosowania mówi art. 95 a - 95c. Istnieją sytuacje w życiu zakładowym, które wymagają szczególnego sposobu postępowania wobec wychowanków. Są to sytuacje wyjątkowe, w których oddziaływania psychologiczno - pedagogiczne nie są wystarczające. Środki te mogą być stosowane w ściśle określonych przypadkach i nie należy ich nadużywać. Wszystkie oddziaływania resocjalizacyjne mają na celu przede wszystkim służenie wychowankom. I o tym należy pamiętać w każdych okolicznościach.

2.2.3. Organizacja zakładów poprawczych

W Dz. U. z dn. 26 października 2001 r. - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich znajdziemy informacje o tym, co określa wewnętrzny porządek funkcjonowania zakładu - §14; co wchodzi w skład zakładu oraz to, co jest potrzebne do prawidłowej realizacji zadań zakładu - §15. W §16 znajdują się informacje o tym, jakich pracowników w szczególności zatrudnia się w zakładzie. Każda placówka, także ta resocjalizacyjna musi mieć ściśle określony regulamin, sposób funkcjonowania. Zapewnia to pewną harmonię i porządek. Ważne jest, aby zatrudnieni pracownicy pedagogiczni byli odpowiednimi ludźmi. Jest to bardzo istotne, szczególnie w tego rodzaju placówkach, gdzie talent pedagogiczny jest niezbędny, aby móc dotrzeć do tak trudnej młodzieży. Pracownicy powinni zawsze i wszędzie „świecić” przykładem dla wychowanków i być dla nich oparciem w każdej sytuacji, a nade wszystko szanować ich prawa.

W §17 jest mowa o organach zakładu. Paragrafy §18 - §21 i §25 określają warunki objęcia stanowiska dyrektora zakładu. Dyrektor nie może być osoba przypadkową. Konieczne jest, aby była to osoba kompetentna, która godnie będzie reprezentowała zakład i mądrze nim kierowała.

W §22 i §23 znajdują się informacje dotyczące rady zakładu i jej funkcjonowania. Aby zakład mógł dobrze funkcjonować, niezbędna jest współpraca rady zakładu z dyrektorem. Owocna współpraca będzie podnosiła jakość pracy w zakładzie i tym samym podnosiła efektywność resocjalizacji przebywających w placówce wychowanków.

W zakładzie poprawczym prowadzi się dokumentację pobytu wychowanków. Dokumentacja taka w znacznym stopniu ułatwia pracę, szczególnie, jeśli chodzi o wszelka tzw. „papierkową pracę”. Dokładne informacje znajdują się w §26. Szczegółowe zasady kierowania, przyjmowania, przenoszenia i zwalniania nieletnich w zakładach określa rozdział 4 wspomnianego rozporządzenia.

O szczegółowych zasadach pobytu nieletnich w zakładzie poprawczym dowiemy się czytając rozdział 6 rozporządzenia. Znajdują się tam informacje o tym, co wychowankowie muszą mieć zapewnione w trakcie pobytu w zakładzie - §57. Umieszczeni w zakładzie nieletni muszą mieć zapewnione odpowiednie warunki, by móc dobrze funkcjonować w placówce. Paragrafy §58 i §59 mówią o tym, co zakład robi w ramach prowadzonej działalności resocjalizacyjnej wobec wychowanka. §61 mówi o powinnościach wychowanka w czasie jego pobytu w zakładzie. Wychowanek przychodząc do zakładu zapoznaje się z regulaminem obowiązującym w placówce i zobowiązuje się do przestrzegania go, składając własnoręcznie podpis. Wiadomo, że różnie to wygląda w praktyce, jednak prawa obowiązujące w placówce muszą być znane wychowankowi, aby miał jasność tego, co można a czego nie. Klarowność przepisów jest tu elementem bardzo istotnym.

Paragrafy §65 i §66 zawierają informacje o nagrodach przyznawanych wychowankowi. W metodyce pracy resocjalizacyjnej bazuje się na systemie kar i nagród. Dzięki temu, wychowanek wie, że za pozytywne zachowania dostanie nagrodę. Jest to dla niego wzmocnienie pozytywne.

Natomiast w paragrafach §70 - §74 są informacje dotyczące środków dyscyplinarnych. W zakładzie nie może zabraknąć również środków dyscyplinarnych, których stosowanie ma „oduczyć” wychowanka złych zachowań. Środki dyscyplinarne, aby były skuteczne i pełniły swoją rolę, muszą być adekwatne do przewinień.

Wytyczne na temat przepustek i urlopów znajdują się w §68 i §69. Warunki dotyczące przepustek i urlopów muszą być znane wychowankom. Powinni oni wiedzieć w jakich okolicznościach i na jakich warunkach zostaje im udzielona bądź odmówiona przepustka. Znajomość tych przepisów pozwoli uniknąć pewnego rodzaju pretensji wychowanków, którym np. nie została udzielona przepustka. Wiedzą oni wówczas, że nie jest to dowolna decyzja rady zakładu, ale wynika to z przepisów.

Paragraf §78 określa warunki skreślenia wychowanka z ewidencji zakładu. W zakładach resocjalizacyjnych jest bardzo duża rotacja i w związku z tym, aby uniknąć przepełnienia skreśla się według podanego wyżej paragrafu wychowanków z listy ewidencji zakładu.

Wychowanek powinien być przygotowany do zwolnienia z zakładu, w tym celu zakład podejmuje pewne działania, określa to §80, §81 i §82. Zakład troszczy się o to, by wychodzący na wolność wychowanek był przygotowany do życia w sposób akceptowany społecznie. Aby mogło się to dokonać, należy zapewnić mu odpowiednie warunki do tego.

Paragrafy §100 i §101 określają, kto sprawuje zwierzchni nadzór nad zakładami i schroniskami.

Rozdział 9 rozporządzenia określa sposób wykonywania nadzoru pedagogicznego w zakładach i schroniskach. O tym, kto sprawuje nadzór pedagogiczny w tych placówkach mówi §102. Skład okręgowego nadzoru pedagogicznego określa §104. Paragraf §105 mówi o tym, kto i w jaki sposób sprawuje nadzór pedagogiczny w stosunku do pracowników pedagogicznych zatrudnionych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. W każdym zakładzie, więc także w zakładzie poprawczym są osoby nadzorujące pracę pracowników zatrudnionych w placówce. Jest to potrzebne dla lepszego funkcjonowania zakładu.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich została znowelizowana i weszła w życie z dn. 15 września 2000 r., nie wpłynęło to jednak na treść mojej pracy magisterskiej. Dlatego też opierałam się w niej na ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich z dn. 12 listopada 1982 r.

2.2.4. Charakterystyka Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich
w Laskowcu

            Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Laskowcu funkcjonuje od 3. 03. 1977 roku jako zakład o charakterze półotwartym.
Usytuowany jest we wsi Laskowiec, 7 km od Ostrołęki przy trasie Łomża - Ostrołęka. Teren zakładu obejmuje kilka hektarów otoczonych murem z płyt betonowych około 3,5 m wysokości. Zakład wkomponowany jest w piękny leśny krajobraz - lasy rozciągają się po obu stronach szosy, wchodząc również na teren placówki. W pobliżu, odległości około 300 - 400 m płynie rzeka Narew. Wejście i wjazd na teren zakładu odbywa się poprzez otwarte w ciągu dnia bramę i furtkę. Sam budynek zakładu ma architekturę „pawilonową”, połączoną długim korytarzem, z którego prowadzą wejścia do każdego pawilonu. Wejście do budynku odbywa się przez drzwi, elektromagnetycznie otwierane przez strażnika z dyżurki. Wzdłuż korytarza głównego znajdują się pokoje kadry kierowniczej, administracji i obsługi. Pierwsze i drugie piętro trzech głównych pawilonów zajmują pomieszczenia grup internatowych, partery zaś wykorzystywane są na: dział gospodarczy (kuchnia, pralnia, stołówka), izbę przejściową, dział sanitarno - medyczny, pokoiki dla gości oraz ciąg pomieszczeń do pracy kulturalno - oświatowej (biblioteka, klub - kawiarenka, pracownia muzyczna, pracownia plastyczna, kaplica). Pozostałe trzy pawilony to: budynek szkoły, sala gimnastyczna i budynek warsztatów szkolnych. Jak wcześniej wspomniano, wejście do każdego z pawilonów odbywa się z korytarza głównego, na którym w okresie jesienno - zimowym prowadzone są poranne i popołudniowe zbiórki i apele. W czasie dobrej pogody odbywają się one na placu apelowym usytuowanym pomiędzy pawilonami. Z placem apelowym sąsiaduje kompleks boisk:
- lekkoatletyczne (skocznia w dal, bieżnia, plac do pchnięcia kulą),
- do siatkówki plażowej,
- boisko asfaltowe.
Każda grupa w internacie zajmuje jedno piętro. Przebywa tam 10 - 12 wychowanków. W grupie pracuje na zmiany średnio trzech wychowawców. Wzdłuż korytarza po jednej stronie znajdują się sypialnie chłopców (średnio trzy - osobowe), świetlica grupowa oraz pomieszczenia do zajęć według własnych zainteresowań. Są to, w zależności od grupy, siłownie, sale do gry w tenis stołowy, ciemnia fotograficzna, „majsterkownie”, sala gier komputerowych itp. Po drugiej stronie znajduje się pokój wychowawców z podręcznym magazynkiem odzieży, pościeli i sprzętu, szatnia, pomieszczenia sanitarne z ciepłą wodą i prysznicami, pomieszczenie do suszenia wypranej odzieży oraz grupowa kuchenka, wyposażona w kuchnię elektryczną, zlew, lodówkę, meble kuchenne z dużym stołem i ławami dookoła. W świetlicy każdej grupy znajduje się kolorowy telewizor, odtwarzacz video oraz różnego rodzaju gry.
Sypialnie grupowe są bardzo ładnie urządzone, wyposażone w stwarzające miły nastrój meble (często własnoręcznie wykonywane w szkolnych warsztatach bądź grupie), radiomagnetofony. Ściany zdobi duża ilość kwiatów doniczkowych i własnoręcznie wykonywanych dekoracji.
 

2.2.5. Struktura ZPiSdN w Laskowcu

Organizacyjnie Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Laskowcu składa się z czterech podstawowych działów:
1. Dział administracji i obsługi, kierowany przez kierownika administracyjno - gospodarczego i główną księgową.
2. Internat, kierowany przez kierownika internatu.
3. Szkoła, kierowana przez dyrektora szkół - kl. VI szkoły podstawowej, gimnazjum oraz zasadnicza szkoła zawodowa.
4. Warsztaty szkolne, kierowane przez kierownika warsztatów (przynależne formalnie i merytorycznie do zespołu szkół).
Nad całością czuwa dyrektor i jego zastępca, organizując pracę poszczególnych działów. Zakład posiada własną służbę medyczną.
Bardzo ważną rolę w procesie resocjalizacji nieletnich w placówce odgrywają zespoły psychologiczno - pedagogiczne (po jednym pedagogu i psychologu w schronisku i zakładzie).

Struktura wykształcenia pracowników pedagogicznych w poszczególnych działach przedstawia się następująco:
1. Internat zatrudnia wraz z kierownikiem 14 wychowawców, w tym z wykształceniem wyższym 13 i jeden po SN.
2. Szkoła zatrudnia wraz z dyrektorem 6 nauczycieli - wszyscy posiadają wyższe wykształcenie i przygotowanie pedagogiczne.
3. Warsztaty szkolne zatrudniają wraz z kierownikiem 8 pracowników, z czego czterech posiada wyższe wykształcenie. Pozostali to nauczyciele po SN, trzech z nich uzupełnia wykształcenie wyższe systemem zaocznym.
Podstawą działalności ortopedagogicznej placówki jest opracowany przez pracowników zakładu w 1991 r. i zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną System oddziaływań resocjalizująco - profilaktyczno - terapeutycznych w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Laskowcu. Zakłada on, że osobą najważniejszą wśród organizatorów oddziaływań w systemie wychowawczym jest wychowawca prowadzący, który kumuluje wszystkie informacje i koordynuje wszelkie działania dotyczące wychowanka wynikające z realizacji funkcji opiekuńczo - wychowawczo - dydaktycznej. Każdy wychowanek zostaje przydzielony przez kierownika internatu pod opiekę konkretnemu wychowawcy prowadzącemu, który zajmuje się odtąd wszelkimi sprawami dotyczącymi wychowanka.

Więcej o działalności Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich można znaleźć na stronie internetowej www.zpisdnwlaskowcu.pl, której jestem autorką. 

  1. Przeciwdziałanie niedostosowaniu społecznemu nieletniego w warunkach zakładu poprawczego w Laskowcu

Sebastian (ur. 1985r), pochodzi z e związku formalnego. Wychowywany jest w rodzinie rozbitej. Rodzice od 19991 roku są w separacji. Rodzina nieletniego do 1991 r. zamieszkiwała w Wałbrzychu. Ojciec nieletniego Ryszard , l. 41, wykształcenie zawodowe - . górnik pracował w kopalni. W 1991 r. straciła pracę i rodzina przeniosła się do Szczecina. Matka nieletniego Ewa,l.50,w 1994 r. rozstała się z ojcem nieletniego i powróciła do Wałbrzycha. Od tego czasu nie kontaktowała się z synem. Sebastian pozostaje pod opieką ojca. Nieletni i jego ojciec nie mają stałego miejsca zamieszkania. Początkowo mieszkali u ciotki nieletniego, następnie wynajmowali, od marca 1997 r., pokój w dwupokojowym mieszkaniu, w którym mieszkał również wynajmujący mający problemy alkoholowe. Mieszkanie to było pozbawione dopływu gazu i prądu. Sebastian, w tym czasie sprawiał poważne trudności wychowawcze na terenie szkoły, do której uczęszczał. Często opuszczał lekcje bez usprawiedliwienia, popadał w konflikty z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Zdarzały się przypadki zastraszania i wymuszania pieniędzy od młodszych kolegów. Ojciec w coraz mniejszym stopniu miał wpływ na zachowanie syna. Sebastian 16 lutego 1998 r. nieletni został dowieziony przez pedagoga szkolnego do Pogotowia Opiekuńczego a następnie umieszczony został w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w szczecinie. Ojciec nieletniego po opuszczeniu wynajmowanego mieszkania (właściciel został eksmitowany z a niepłacenie czynszu) zamieszkał na terenie ogródków działkowych w murowanej altanie zaadaptowanej na pomieszczenie mieszkalne. Sebastian w okresie letnim zamieszkiwał wspólnie z ojcem, w czasie zimy przebywał u swojej ciotki p. Haliny. Ze względu na pogarszające się zachowanie Sebastiana wobec ciotki i wynikające stąd nieporozumienia, nieletni zamieszkiwał wspólnie z ojcem na terenie działek. Nieletni w 2001 r. podjął naukę w OHP w zawodzie sprzedawcy, jednak przerwał praktykę i uchwałą rady z dnia 21.01.2002 r. nie otrzymał promocji na następny semestr roku szkolnego. W tym czasie nieletniego widywano na terenie targowiska „Manhattan”, gdzie zajmował się grą w kości na pieniądze. Nieletni od kilku lat praktycznie nie kontynuuje nauki, twierdzi, ze podejmuje się dorywczych prac i pomaga choremu ojcu.

      1. Określenie stanu fizycznego

Nieletni jest dzieckiem pochodzącym z trzeciej ciąży o prawidłowym przebiegu. Poród nastąpił o czasie poprzez cesarskie cięcie. Chłopiec urodził się zdrowy. Rozwój psychoruchowy w pierwszych latach życia przebiegał prawidłowo. Poza chorobami wieku dziecięcego poważnie nie chorował, nie był tez hospitalizowany. Aktualnie uskarża się na kołatanie serca, które jak twierdzi pojawiają się w sytuacji napięcia emocjonalnego.

Zdrowie somatyczne:

Podczas badań w ambulatorium nieletni zgłosił dolegliwości serca (arytmia). Waga i wzrost stosowne do wieku. Wzrok i słuch prawidłowe. Płuca i serce bez zmian. Pozostałe układy i narządy bez odchyleń od normy. Stan zdrowia dobry.

Stan psychiczny: Zachowanie spokojne dostosowane do miejsca i sytuacji. Kontakt nawiązuje samorzutnie. Nie rozkojarza się. Ostrych wytwórczych objawów psychotycznych nie ujawnia. Świadomość jasna. Życie popędowe nie zaburzone. Nastrój wyrównany. Modulacja afektu żywa. Intelekt w granicach normy. Struktura osobowości zwarta.

Wnioski: bez objawów choroby psychicznej, bez objawów ogniskowych i oponowych, bez zaleceń farmakologicznych.

      1. Przebieg nauki szkolnej i aktualny poziom dydaktyczny

Z ustaleń wynika, że nieletni naukę szkolną rozpoczął w normie wiekowej w szkole podatkowej w Wałbrzychu.

W klasie III, po przeprowadzeniu się do szczecina, kontynuował naukę najpierw w Szkole Podstawowej nr 63. Tu ukończył klasę III, IV i V, po czym od września 1997r. został przeniesiony do szkoły Podstawowej nr 68 również w Szczecinie. Klasę VI i VII ukończył w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w miejscu zamieszkania, dokąd trafił na wniosek szkoły. Do klasy VIII chodził w Szkole Podstawowej nr 70, ale nie zdołał jej ukończyć (uchwała Rady z dnia 14.06.2000). Od września miał kontynuować naukę w klasie II gimnazjum, ale zaniechał realizowania obowiązku szkolnego. W roku 2001/2002 został zapisany do Gimnazjum Dla Dorosłych w Zespole Szkol Sportowych w Szczecinie, ale i tu wagarował, więc nie zaliczył pierwszego półrocza. Od tego czasu nie realizował obowiązku szkolnego. Od dnia 11.03.2003 r. jest uczniem klasy II Gimnazjum przy Schronisku dla Nieletnich Chojnicach. W końcu marca z wynikiem pozytywnym zdał egzamin klasyfikacyjny za semestr pierwszy i zachowuje szansę otrzymania promocji do klasy programowo wyższej w klasyfikacji końcoworocznej. Aktualnie wyniki badań pedagogicznych, wskazują na zaległości w opanowaniu przez ucznia materiału programowego, co jest związane głównie z tym, że przez ponad trzy lata nie realizował obowiązku szkolnego. Język polski - tempo czytania jest mocno obniżone i aktualnie odpowiada normie przewidzianej dla początku roku w klasie V (ok. 90 wyrazów w ciągu jednej minuty). Rozumienie treści czytanego tekstu - pełne. W pisaniu uczeń popełnia liczne podstawowe błędy ortograficzne i interpunkcyjne. Podstawowe formy wypowiedzi uczniowskich są opanowane na poziomie oceny dopuszczającej. Fragmentaryczne są wiadomości ucznia na temat części mowy i zdania pojedynczego, utrwalenia wymagają odmiany i składania zdania złożonego. Zasób słownictwa mierny. Należy utrwalić podstawowe wiadomości ucznia z większości przedmiotów, szczególnie z historii i geografii. Matematyka. Słabo opanowane jest wykonanie czterech działań na liczbach całkowitych, zarówno systemem pamięciowym, jak i sposobem pisemnym. Uczeń nie wykonuje działań na ułamkach zwykłych ani dziesiętnych, nie wykonuje obliczeń procentowych. Radzi sobie przeciętnie z rozwiązywaniem prostych równań z jedną niewiadomą, ale nie podejmie próby rozwiązywania nierówności. Nie zna pierwiastków, na poziomie oceny dopuszczającej opanował potęgowanie. Nie rozwiązuje zadań z treścią, słaba jest jego orientacje w podstawowych pojęciach z geometrii, utrwalenia wymagają podstawowe umiejętności w tym zakresie.

      1. Poziom rozwoju poznawczego i charakterystyka osobowości nieletniego

Badany prawidłowo nawiązuje kontakt społeczny. Skoncentrowany na zdaniu, polecenia stara się wykonać starannie i dokładnie. Kontakt werbalny nawiązuje prawidłowo, zasób słownictwa jest adekwatny do wieku i wykształcenia.

Ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego mieści się w obszarze przeciętnym. Zakres wiadomości ogólnych znajduje się znacząco poniżej poziomy rozwoju pozostałych funkcji intelektualnych, co wskazuje na niewystarczającą prace własną i/lub niewystarczające oddziaływanie środowiska w tym zakresie. Zdolność do abstrakcyjnego myślenia w procesie tworzenia pojęć jest zbliżono do aktualnego poziomu funkcjonowania intelektualnego. Umiejętność rozumowania arytmetycznego jest prawidłowo wykształcona. Zdolność do rozumienia norm, zasad i konwencji społecznych jest zbliżona do aktualnego poziomu funkcjonowania intelektualnego. Prawidłowo wykształcona zdolność antycypacji zdarzeń i planowania w stanie stosować się do norm zasad i konwencji społecznych. Zdolność do spostrzegania niezgodności i niespójności w materiale percepcyjnym jest zbliżona do aktualnego poziomu funkcjonowania intelektualnego. Prawidłowo wykształcone są funkcje analizatora wzrokowego. Zdolność do uczenia się nowych umiejętności na materiale pozasłownym jest zbliżona do aktualnego poziomu funkcjonowania intelektualnego.

Osobowość o względnej równowadze cech ekstra- i introwertywnych. W sytuacji badania uwidoczniła się tendencja do pokazywania się w lepszym świetle. Badany stosuje silne mechanizmy obronne takie jak zaprzeczenie, tłumienie, racjonalizowanie, które mogą wtórnie wypaczać obraz rzeczywistości. Ze względu na stosowanie silnych mechanizmów obronnych słabo radzi sobie ze stresem i sytuacjami trudnymi. Wykazuje cechy osobowości niedojrzałej, jest to osoba napięta i niespokojna. Możliwe są stany obniżonego nastroju. Silna zewnętrzną kontrola emocji, szczególnie impulsów agresywnych w sytuacji dużego napięcia może okazywać się niewystarczająca, stąd też może pojawiać się zdenerwowanie i rozdrażnianie nie korespondujące z sytuacją zewnętrzną.

Potrzeby badanego są związane akceptacją społeczną. Na plan pierwszy wysuwają się potrzeby skupiania na sobie uwagi, aprobaty ze strony innych, przynależności i uznania. Niezaspokojenie tych potrzeb oraz rzutowanie na innych wrogich i zagrażających. Małe umiejętności społeczne i oraz wrażliwość na odrzucenie może powodować poczucie alienacji społecznej i osamotnienia. Słaby wgląd w siebie i swoje problemy. Wysoki poziom autoagresji emocjonalnej sugeruje, iż badany może dokonywać negatywnej samooceny.

Funkcjonowanie Sebastiana w placówce sugeruje, że jest on podatny na oddziaływania wychowawcze prowadzone w warunkach jasno określonych norm i zasad.

      1. Analiza niedostosowania społecznego

Z analizy akt wynika, że pierwsze poważniejsze trudności chłopiec zaczął sprawiać w szkole. Przejawiały się one w opuszczaniu zajęć lekcyjnych, braku aktywności podczas lekcji, z czasem - w drastycznych próbach zakłóceń ich przebiegu. Trudności i te eskalowały z chwilą podjęcia przez nieletniego nauki w Szkole Podstawowej nr 68 w szczecinie, j. w roku szkolnym 1997/98. Stosowane przez szkołę środki zaradcze w postaci rozmów wychowawczych z uczniem, rozmów telefonicznych i spotkań z jego ojcem, wizyt domowych wychowawcy klasy i pedagoga szkolnego okazały się nieskuteczne.

W związku z powyższym, pismem z dn. 16.02.1998 r, dyrekcja szkoły zwróciła się do Sądu prośbą o umieszczenie nieletniego w placówce opiekuńczo-wychowawczej. W tym samym dniu chłopiec został przez pedagoga szkolnego odwieziony do Pogotowia opiekuńczego w szczecinie.

Po zasięgnięciu opinii również z poprzedniej szkoły (Nr 63 w Szczecinie) „Postanowieniem” z dn. 07.04.1998 r. w sprawie R.IX.Nsm.164/98 Sąd orzekł umieszczenie nieletniego w ośrodku szkolno-wychowawczym.

Od dn. 29.04.1998 r. środek ten był realizowany w OSW w Szczecinie. W placówce, jak wynika z opinii wychowawczyni, chłopiec funkcjonował dobrze. Deklarował tez poprawę zachowania w środowisku otwartym. Dyrekcja ośrodka wnioskowała o umożliwienie mu powrotu do domu rodzinnego ze wskazaniem zmiany środowiska szkolnego.

W październiku 1998 r. Sąd zastosował nadzór kuratora, ograniczając w ten sposób władzę rodzicielską rodzicom nieletniego.

Zastosowany środek okazał się niewystarczający: chłopiec spędzał czas w sposób niekontrolowany, z czasem pojawiały się czyny karalne. „Postanowieniem” z dn. 23.11.1999 r. Sąd zastosował wobec Sebastiana kolejny środek wychowawczy w postaci upomnienia, uznawszy, że nieletni wykazał przejaw demoralizacji polegający na tym, że w dn. 17.06.1999 r. używał obraźliwych słów i zachowywał się niegrzecznie wobec T.D., który zwrócił mu uwagę na jego niewłaściwe zachowanie.

Nieletni, działając w poczuciu bezkarności, wagarował, wykazywał lekceważący stosunek do nauki. Na terenie szkoły funkcjonował nagannie: przejawiał agresję w stosunku do kolegów i nauczycieli, był podejrzewany o wymuszenia rozbójnicze. W czerwcu 2000 r. nie ukończył klasy ósmej, dlatego został przeniesiony do klasy II gimnazjum, ale od listopada przestał w ogóle realizować obowiązek szkolny. Sytuacji nie zmieniło przeniesienie chłopca do gimnazjum dla dorosłych, o czym pisałam wcześniej.

Jak wynika z opinii RODK w Szczecinie, Sebastian zachowywał się agresywnie również w stosunku do Ojca. Dopuścił się tez czynów karalnych o wysokiej szkodliwości społecznej.

W tym czasie podejrzewany był o dokonanie czynów przewidzianych w art. 13§1 kk w zw. Z art. 148§2 w zb. Z art. 157§1w zw. Z art.11§2 kk przez to, że w dniu 04.11.1999 r. działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, po uprzednim doprowadzeniu pani J. M. do stanu bezbronności, poprzez dwukrotne ugodzenie nożem w tył głowy i prawe ramię, zabrał w celu przywłaszczenia pieniądze w kwocie 3000 PLN, z tym, że skutek zabójstwa nie nastąpił, lecz pokrzywdzona doznała obrażeń w postaci rany ciętej ramienia z sińcem w tej okolicy, rany karku, plamistych przebarwień przedramienia i otarcia naskórka na okres powyżej siedmiu dni.

Ponadto nieletniemu zarzuca się popełnienie czynu z art. 158§1 kk polegającego na tym, że w dniu 06.10.2000 r. w swojej miejscowości, działając wspólnie z i porozumieniu z R.K., kilkakrotni kopał obutymi nogami M.T, po całym ciele, w następstwie czego pokrzywdzony doznał obrażeń w postaci rany tłuczonej głowy w okolicy czołowej,, co skutkowało naruszeniem czynności narządu ciała na okres siedmiu dni.

Podejrzewany był również w tym czasie o to, że w dniu 6.10.2000 r. w Szczecinie, działając wspólnie i porozumieniu z innymi osobami, wybił szybę w drzwiach wejściowych sklepu „Biedronka”, czym spowodował stratę w kwocie 200 PLN, tj. o czyn przewidziany w art. 124§1 kw.

Mając na uwadze fakt, że nieletni nie miał jednego pewnego miejsca zamieszkania, a także o to, ze nie stawiał się na wezwania, w szczególności biorąc pod uwagę ciężar gatunkowy zarzucanych nieletniemu czynów, „Postanowieniem” z dn. 12.02.20003 r. Sąd orzekl umieszczenie go w schronisku dla nieletnich.

W ty samym dniu Sąd wydał „Postanowienie” o rozpoznaniu sprawy Sebastiana w postępowaniu poprawczym.

Do czasu wskazania miejsca we właściwym schronisku nieletni został umieszczony w Izbie Dziecka KMP w Szczecinie. Do Zakładu Poprawczego w Laskowcu doprowadzony został 30.06.2004 r.

W dniu 11.03.2003 r. został przekazany do Schroniska dla Nieletnich w Chojnicach.

      1. Zachowania nieletniego w schronisku

Proces adaptacji nieletniego w grupie wychowawczej nie trwał długo: szybko został on w pełni zaakceptowany przez kolegów.

Sebastian jest chłopcem skrytym, małomównym, który z własnej inicjatywy nie angażuje się w rozmowy z przełożonymi. W ostatnim czasie odnotowano pewną poprawę w tym zakresie.

W początkowych dniach pobytu w grupie wychowanek nagminnie używał wulgaryzmów, jednak w tym przypadku ustne napomnienia przełożonych odniosły pozytywny skutek.

Z powierzonych w internacie obowiązków nieletni wywiązuje się poprawnie. Nie wykazuje jednak własnej inicjatywy, ograniczając się jedynie do wykonywania poleceń wychowawców.

Sebastian posiada ubogi zakres zainteresowań, a największe zaangażowanie jak dotąd, wykazuje podczas zajęć sportowych (zwłaszcza podczas gry w piłkę nożną oraz zajęć w siłowni). Poza tym wychowanek jest miłośnikiem boksu, o którym mówi często z zapałem i dużym znawstwem.

Podczas zajęć szkolnych, Sebastian realizuje naukę na poziomie II klasy gimnazjalnej. Nie sprawia poważnych problemów wychowawczych i osiąga wyniki na poziomie zadowalającym.

Podczas zajęć warsztatowych z nieletnim prowadzi się preorientację odnośnie jego przydatności do zawodu stolarza. Sebastian jest tam postrzegany jako wychowanek uczynny, chętnie wykonujący prace stolarskie i lubiący wykonywać powierzone zadania samodzielnie.

Wychowanek posiada III stopień resocjalizacji, co w warunkach tut. Schroniska jest równoznaczne z posiadaniem bardzo dobrej oceny średniej z trzech działów (internat, szkoła, warsztaty).

Systematyczny kontakt telefoniczny z wychowankiem utrzymuje jego ojciec, który pomimo znacznych trudności z dojazdem, odwiedził również syna w schronisku.

W naszej placówce - Zakładzie Poprawczym sytuacja nieco zmieniła się.

      1. Aktualna sytuacja wychowanka - pobyt w zakładzie poprawczym

Sebastian w zakładzie jest od 30.06.2004 r.

Wychowanek w roku szkolnym 2004/2005 jest uczniem I kl. ZSZ o specjalności kowal. Pierwszy semestr zaliczył ze średnią ocen 4,1 (najwyższa w klasie) i zachowaniem poprawnym. Otrzymał oceny b. dobre z przedmiotów humanistycznych, dostateczne z przedmiotów zawodowych, dostateczne z warsztatów. Nie było zastrzeżeń co do nauki.

Zachowanie wychowanka w stosunku do nauczycieli jest dobre - wykonuje polecenia, zachowuje właściwy dystans, prowadzi zeszyty, zalicza sprawdziany. W stosunku do kolegów jest lekceważący, arogancki, używa wulgaryzmów, nie znosi sprzeciwu, bywa napastliwy i roszczeniowy.

W warsztatach szkolnych od początku swojego pobytu w placówce, tj. od 1 września 2004 r. do 28 lutego br. odbywał praktyczną naukę zawodu w dziale kuźni. Początkowo zachowywał się wzorowo i pracował bardzo dobrze, wszystkie prace wykonywał chętnie, zgłaszał się nawet do prac dodatkowych, dobrze współpracował z kolegami przy wykonywaniu prac zespołowych, dbał o porządek w całym dziale. Mniej więcej od początku listopada nastąpiła zmiana w jego zachowaniu i stosunku do pracy. Stał się butny i zarozumiały, opowiadał o swoich przestępstwach, aby zaimponować innym wychowankom, często używał wulgarnych słów, nie reagował na uwagi i upomnienia. Wszystkie prace zaczął wykonywać pod przymusem i bez żadnego zaangażowania.

Od początku lutego 2005 r. zajęcia praktycznej nauki zawodu odbywa w dziale ślusarni - kuźni. W ostatnim okresie jego zachowanie poprawiło się dość widocznie. W czasie zajęć jest grzeczny, spokojny, koleżeński. Nie odmawia wykonywania prac, szczególnie prace spawalnicze wykonuje chętnie i starannie. Przestrzega przepisów bhp, dba o czystość i porządek w dziale, stara się być najlepszy w dziale. Na zakończenie nauki w kl. I przewidywana jest ocena pozytywna.

W bieżącym roku wychowanek uczęszczał również na kurs spawania elektrycznego (metodą MAG), który zakończył zdaniem egzaminu i uzyskaniem książeczki spawacza oraz Certyfikatu Unijnego uprawniającego do pracy na terenie Unii Europejskiej.

W internacie należy do wychowanków o wysokiej pozycji socjometrycznej. Zna doskonale obowiązujący regulamin, dobrze wie, co mu się opłaci, a czego powinien unikać. Sebastian często prezentuje postawę roszczeniową i dominującą, chce kontrolować zachowanie innych chłopców, mieć władzę nad innymi. Krytycznie ocenia sugestie innych, w większości spraw ma swoje zdanie.

Wychowanek uczestniczył w zajęciach koła turystycznego: chodził na rajdy, pojechał na wycieczkę w Bieszczady. Podczas tych imprez zachowywał się bardzo dobrze - wykonywał wszelkie potrzebne prace bez przypominania i zwracania uwagi. Zaangażował się też w prace wykonywane na rzecz Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Brał udział w zawodach wędkowania spławikowego w ramach zajęć koła ekologiczno - wędkarskiego, uczestniczył w dodatkowych zajęciach „Kultury i religie świata”. Sebastian jest przewodniczącym Rady Młodzieżowej oraz był przewodniczącym koła naukowego istniejącego w naszej placówce, jednak tego typu działalność w znacznej mierze była nastawiona na czerpanie płynących z tego profitów w postaci wyjazdów do Krakowa, teatru czy po prostu byciu uznawanym za lepszego i poważanego przez innych wychowanków.

3.2. Indywidualny program resocjalizacyjny wychowanka

a. rodzaje i formy oddziaływań wychowawczych

- rozbudzić zainteresowania związane z pracą kowala,

- wykorzystywać pożytecznie naturalną skłonność do dominowania,

- na co dzień nie pozwalać manipulować otoczeniem,

- umożliwić uczestnictwo we wszelkich zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań (turystyczne i naukowe)

- zwracać uwagę na negatywne skutki prób dominowania nad wychowankami

- wychowanie religijne (z uwzględnieniem woli prawnych opiekunów lub deklaracji pełnoletniego wychowanka): Sebastian deklaruje uczestnictwo w zajęciach z religii i we Mszach Świętych, rekolekcjach. Sebastian w tym roku będzie chrzczony.

b. zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi wychowanek ma zostać objęty oraz jego indywidualne obowiązki wiążące się z przebiegiem nauczania:

- określenie poziomu edukacji szkolnej jaki wychowanek powinien osiągnąć w czasie pobytu w zakładzie, określenie terminu: w czerwcu 2005 r. ukończenie klasy I ZSZ i kontynuowanie nauki w placówce,

- określenie potrzeb w zakresie włączenia do zajęć wyrównawczych lub reedukacyjnych: wskazane objęcie wychowanka zajęciami wyrównawczymi w grupie - zadawanie dodatkowych prac z matematyki na grupę w celu eliminowania zaległości, zwrócić uwagę na samodzielność pracy przy wykonywaniu dodatkowych zadań,

- określenie prognozy dotyczącej ewentualnego uczęszczania wychowanka do szkoły poza zakładem: nie ma potrzeby, by wychowanek obecnie kontynuował naukę poza placówką

- kierunek kształcenia zawodowego w ramach edukacji szkolnej i jego zgodność z preferencjami wychowanka: nauka zawodu kowala,

- nastawienie do zdobywania wiedzy (w tym deklaracje i zamiary wychowanka): Sebastian na lekcjach nie jest zbyt aktywny. Ze swoich obowiązków wywiązuje się jednak poprawnie. Nie wykazuje w czasie lekcji własnej inicjatywy. Zależy mu na dobrych ocenach. Ujawnia tendencje do dominacji.

- planowane formy pozaszkolnego kształcenia zawodowego w formie kursowej (w zakładzie Lu poza nim): nauka zawodu kowala. Nie ma potrzeby włączać w dodatkowe kursy. Chłopiec chce iść do szkoły gastronomicznej.

c. zakres i sposoby współpracy z rodziną i innymi osobami w celu doprowadzenia do integracji społecznej oraz do usamodzielnienia się:

-rodzice lub inne osoby, z którymi należy współpracować: rodzina - ojciec Ryszard, ciotka Halina L., matka ciągle mieszka w Wałbrzychu i kontaktu z synem nie utrzymuje.

- sposoby kontaktowania się (telefoniczny, korespondencyjny, osobisty); telefoniczny jak również listowny z ojcem i ciotką. Ojciec w miarę możliwości przesyła synowi pieniądze.

- możliwości wzajemnych odwiedzin: nie ma możliwości odwiedzin przez ojca - względy zdrowotne (chory kręgosłup), jak również względy finansowe,

- przepustki (termin pierwszej, częstotliwość): 18 październik 2005 r. następna w grudniu,

- określenie potrzeby pedagogizacji rodziców: brak kontaktu z matka, podtrzymywać więzy z ojcem i ciotką

- miejsce, gdzie wychowanek będzie mógł zamieszkać po opuszczeniu zakładu: dom ciotki jest jedynym miejscem, do którego obecnie Sebastian obecnie jeździ na przepustki.

d. sposoby i kryteria oceny przebiegu procesu resocjalizacji

- analiza postępów w nauce, uzyskiwania promocji do następnych klas, zdobywanie kwalifikacji zawodowych na kursach: na koniec roku szkolnego i po zaliczeniu kolejnych semestrów w następnym roku szkolnym. Obecnie wychowanek jest uczniem klasy I ZSZ

- monitorowanie powrotów z przepustek i zachowania w czasie ich trwania; kontakt telefoniczny i osobisty z domem-ojcem, ciotką, sądem, policją,

- monitorowanie udziału w wydarzeniach nadzwyczajnych, stosowania środków dyscyplinarnych; rozmowy z chłopcem, kolegami, pracownikami zakładu, analiza dokumentów

- monitorowanie udzielanych nagród, zaangażowanie w kółka zainteresowań, zajęcia dodatkowe i konkursy: analiza dokumentów, kontakt z psychologiem, pedagogiem, wychowawcami działów. Sebastian należy do koła naukowego, turystycznego, uczęszcza na zajęcia grupowe dotyczące religii i kultur świata.

e. program przygotowania wychowanka do życia po zwolnieniu z zakładu

-nawiązanie kontaktu z Centrum Pomocy Rodzinie (określić termin zgłoszenia i właściwość CPR); Sebastian ukończył 18 lat 31.04.2003. kontakt z PCPR - styczeń 2005 r.

- termin zgłoszenia do CPR-po opuszczeniu placówki tj. po ukończeniu ZSZ w 2005/2006 r.

-termin przedstawienia Radzie ZPiSdN wstępnego typowania do zwolnienia lub umieszczenia poza zakładem w trybie art. 90 u.p.n. - najwcześniej po ukończeniu ZSZ w Laskowcu i unormowaniu spraw mieszkaniowych.

- możliwości powrotu do środowiska rodzinnego: obecnie Sebastian ma Możliwość tylko w czasie przepustek powrotu do domu do ciotki. Przebywa tam również ojciec chłopca

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

  1. J. Konopnicki, Powodzenia i niepowodzenia szkolne, Warszawa 1966.

  2. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1996.

  3. J. Łysek, Niepowodzenia szkolne, Kraków 1998.

  4. B. Łuczak, Niepowodzenia w nauce, Poznań 2000.

  5. A. Karpińska, Niepowodzenia szkolne jako kategoria edukacyjnego dialogu. W: „Edukacja w dialogu i reformie”. Białystok 2002.

  6. E. Borek, Szkolne niechęci, „Dziennik Polski”, nr 262/99.

  7. K. Pospiszyl; E. Żabczyńska, Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, Warszawa 1981.

  8. H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1973.

  9. J. Konopnicki, Niedostosowanie społeczne, Warszawa 1971.

  10. Rola szkoły w procesach patologii społecznej, w: Elementy problemu patologii społecznej w Polsce. PAN Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000”, Warszawa 1973.

  11. D. Wójcik, Środowisko szkolne a nieprzystosowanie społeczne i przestępczość młodzieży, w: Zagadnienia nieprzystosowania społecznego i przestępczości w Polsce.

  12. Cz. Kupisiewicz, Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny i niektóre środki zaradcze, Warszawa 1964.

  13. T. Kukołowicz, Szkoła wobec niepowodzeń szkolnych ucznia, Stalowa Wola 1992.

  14. O. Lipkowski, Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, Warszawa 1971.

  15. A. Rozbach, Trudności wychowawcze, w: „Życie szkoły” nr 2, 1994.

  16. K. Lewicki, Jak powstają trudności wychowawcze?, Warszawa 1957.

  17. D. Wójcie, Nieprzystosowanie społeczne młodzieży. Analiza psychologiczno-kryminologiczna, Wrocław 1984.

  18. L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1993.

  19. L. Pytka, Skala nieprzystosowania społecznego, Warszawa 1984.

  20. http://bap-psp.lex.pl/serwis/du/2000/1010.htm

S. Górski , Metodyka resocjalizacji 1985, s.34

C. Czapów Młodzież a przestępstwo, T. I. W-wa,1962, s.38-48

A. Bandura, R.H. Walters, Agresja w okresie dorastania. W-wa,1968

C. Czapów, Młodzież a przestępstwo. T.I. W-wa 1962,s. 47

S. Górski, Metodyka resocjalizacji, 1985, s 34

J. Szczepński, 1972, s.53

K. Pospiszyl , E. Żabczyńska, Resocjalizacja, WA, s.103

S. Górski, Metodyka resocjalizacji, 1985, s. 14-17

L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, W-wa 2001,s128

L. pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, W-wa, 2000,s 90-91

H. Muszyński, Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa 1970, s. 174.

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1980, s. 214.

Cz. Betke, T. Betke, Zakład poprawczy jako placówka resocjalizacji nieletnich, [w:] red. B. Kosek-Nita, D. Raś, Kontakty z ludźmi „Innymi” jako problem wychowania, opieki i resocjalizacji, Katowice 2000.

www.zpisdnwlaskowcu.pl

62


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prezentacja praca dyplom
Praca dyplomowa Strona tytułowa etc
PRACA DYPLOMOWA BHP - ORGANIZACJA PRACY W PSP, TEMATY PRAC DYPLOMOWYCH Z BHP
praca dyplomowa 1 strona wzor, Szkoła, prywatne, Podstawy informatyki
d druku BIBLIOGRAFI1, cykl VII artererapia, Karolina Sierka (praca dyplomowa; terapia pedagogiczna z
Praca dyplomowa(1)
streszczenie panelu, Prace dyplomowe i magisterskie, praca dyplomowa, materiały z internetu
praca dyplomowa BR5VQ5NYN263L77S7YKAVS66LCHECBHKF2E3GEQ
praca dyplomowa informatyka programowanie 7B5PTOE5KXERFXSEJISGCMFJDQ5X6LRRZEBNOJY
praca dyplomowa
praca dyplomowa edycja wbn1 2011
PRACA DYPLOMOWA MAGISTERSKA OCZ SC TYPU LEMMNA
Internet - UE prawo, Studia - IŚ - materiały, Semestr 07, Praca dyplomowa
do druku ROZDZIAŁ III, cykl VII artererapia, Karolina Sierka (praca dyplomowa; terapia pedagogiczna
PRACA DYPLOMOWA SPIS TREŚCI, TEMATY PRAC DYPLOMOWYCH Z BHP
strona tytulowa, WNPiD, moje, praca dyplomowa
inżynierska praca dyplomowa wzorzec
Wytwarzanie biogazu - wysypisak śmieci., Studia - IŚ - materiały, Semestr 07, Praca dyplomowa

więcej podobnych podstron