Temat 1-2 - jednostka jako istota społeczna.
I E.Aronson „Człowiek istota społeczna”-Poznanie społeczne
1. Jak nadajemy sens światu:
a)powszechny pogląd-racjonalność procesów poznawczych-każda jednostka dokłada wszelkich starań, aby mieć słuszność i wyznawać poprawne poglądy i przekonania
-Bentham(XVIIIw. filozof)-stosujemy „rachunek szczęścia”(najwięcej przyjemności, najmniej przykrości), by ustalić, co jest dobre, a co złe
-H.Kelly(psycholog społ.)-ludzie starają się postępować jak „naiwni naukowcy”- chcąc wyjaśnić, dlaczego ludzie postępują tak, a nie inaczej, szukają 3 informacji: o konsekwencji(czy zawsze tak), powszechności(czy inni tak) i specyficzności działania danej osoby
b)racjonalne myślenie wymaga
-dostępu do dokładnych, użytecznych informacji
-nieograniczonych środków umożliwiających przetwarzania istotnych danych
c)warunki są rzadko spełnione w życiu codziennym, gdyż
-nie mamy perspektywy nacechowanej bezstronnością i wszechwiedzą
-nie mamy wolnego czasu ani środków na wszechstronną analizę każdego problemu
d)szukamy drogi na skróty-wg psychologów społ. S.Fiske i S.Taylor ludzie są „skąpcami poznawczymi”-zawsze starają się oszczędzać swoją energię poznawczą, upraszczając złożone problemy, co może prowadzić do poważnych błędów(np. gdy zignorujemy istotną informację)
2. Wpływ kontekstu na ocenę społeczną:
a)kontekst społ.-sposób przedstawiania i opisywania różnych rzeczy; wpływa na ocenę społ.(jest więc względna) i procesy poznawcze
b)alternatywy porównawcze-ocena zależy od punktu odniesienia, jakim posługujemy się przy dokonywaniu porównań
-obiekt może wydawać się lepszy lub gorszy, zależnie od jakości obiektów, z którymi go porównujemy
-efekt kontrastu-kontrast oznacza uwydatnianie różnic-jeśli jakiś obiekt zestawimy z podobnym, lecz nie tak dobrym, to obiekt ten ocenia się jako lepszy, niż byłby oceniony normalnie
c)wstępna aktywizacja i dostępność pojęć
-to, jak interpretujemy zdarzenia społ. zależy od tego, o czym w danej chwili myślimy, jakimi przekonaniami i kategoriami się posługujemy(różne u różnych osób)
-może to być także uzależnione od procesu wstępnej aktywizacji-pojęcia aktywizowane niedawno i często łatwiej przychodzą na myśl, są więc używane do interpretowania np. gdy media poruszają często jakiś temat, widzowie przypisują mu największą ważność
d)sposób podania informacji-czy dany problem jest przedstawiony w taki sposób, że zdaje się reprezentować zyski, czy straty
-ludzie nie lubią strat i starają się ich unikać
-sposób ujęcia problemu może mieć ogromne znaczenie dla decyzji
e)kolejność podania informacji-informacja podana wcześniej wywiera większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia niż inf otrzymane później; powody:
-osłabienie uwagi-ostatnim pozycjom na liście poświęca się mniej uwagi, bo obserwatorzy męczą się i rozpraszają, dlatego pozycje te mają mniejszy wpływ na ocenę
-nastawienie interpretacyjne-początkowe pozycje służą do ukształtowania pierwszego wrażenia, którego następnie używa się do interpretowania późniejszych inf poprzez ignorowanie niezgodnych z tym wrażeniem faktów albo zmiany w znaczeniu słów późniejszych
f)ilość informacji-efekt rozcieńczenia-obojętne i nieistotne informacje osłabiają ocenę czy wrażenie, bo rozcieńczają wpływ istotnej informacji; nieistotne inf o danej osobie powodują, że wydaje się ona bardziej przeciętna, taka jak każdy
3. Heurystyki oceniania:
a)heurystyka-prosta, lecz często jedynie przybliżona reguła czy strategia, służąca do rozwiązania jakiegoś problemu
b)heurystyki wymagają niewiele myślenia-tylko wyboru reguły i prostego zastosowania jej do danego problemu
c)heurystyka reprezentatywna-na podstawie podobieństw jednego obiektu do drugiego wnioskuje, że pierwszy obiekt działa podobnie jak drugi; stosowana także w tworzeniu się wrażeń i ocenianiu ludzi np. stereotypy
d)postawy jako heurystyki
-postawa-szczególny typ przekonania, który określa oceniane właściwości przedmiotu, zmagazynowana ocena
-postawy mogą być stosowane jako heurystyki do rozwiązywania problemów: zaliczania obiektów do kategorii pozyt. lub negat., interpretowania świata społecznego
-używanie postawy jako heurystyki może wpływać na nasze myślenie
+efekt aureoli-korzystne lub niekorzystne wrażenie, jakie wywiera dana osoba, zniekształca przyszłe oczekiwania i wnioski dotyczące tej osoby- pozyt. cechy się przecenia, a negat. omija
+efekt fałszywej jednomyślności-skłonność do przeceniania % ludzi, którzy zgadzają się z nami w jakiejś sprawie, „jeśli ja jestem o czymś przekonany, to inni też”
e)heurystyki stosuje się gdy
-nie ma czasu na staranne przemyślenie problemu
-jest tak dużo informacji, że nie da się ich wszystkich przetworzyć
-gdy dana sprawa jest niezbyt ważna, więc nie mamy ochoty się zastanawiać
-gdy mamy problem, a dana heurystyka szybko przychodzi nam na myśl
4. Kategoryzacja i stereotypy społeczne:
a)jeśli rozstrzygnie się, jak skategoryzować dane zdarzenie lub osobę, to staje się jasne, jakie działania powinno się podjąć; nasz sposób interpretowania i określania zdarzeń może mieć poważne następstwa
b)stereotypowa wiedza a oczekiwania
-kategoryzacja może przywołać na myśl pewien zbiór specyficznych danych-stereotypów, które następnie kierują naszymi oczekiwaniami
-większość wie coś o wpływie stereotypów i potrafi go kontrolować w pewnym stopniu
-jednak nadal wpływają one na percepcję i oceny, gdy istnieje dodatkowa inf, która nadaje tym ocenom fałszywe pozory racjonalności
c)iluzoryczna korelacja-dotrzeganie związku tam, gdzie go nie ma-kategoryzacja powoduje, że dostrzegamy związek tam, gdzie naszym zdaniem powinien być, choć w rzeczywistości go nie ma; przyczynia się do umacniania naszych stereotypów-bo pod wpływem stereotypu dostrzegamy jakiś związek, który zdaje się dowodzić, że ten stereotyp jest prawdziwy
d)skutki podziału na „grupę własną” i „grupę obcą”
-jeden z najb. rozpowszechnionych sposobów kategoryzowania ludzi
-efekt nierozróżniania członków grupy obcej-uważamy ich za bardziej podobnych do siebie
-faworyzowanie członków grupy własnej-skłonność do uznawania za lepszą pod każdym względem i przyznawania jej różnych dóbr
5. Pamięć odtwórcza:
a)ludzka pamięć ma charakter odtwórczy-odtwarzamy wiele wspomnień z kawałków, które potrafimy sobie przypomnieć oraz z naszych wyobrażeń i oczekiwań jak powinno być
b)pytania sugerujące mogą wpływać nie tylko na ocenę faktów, ale także na pamięć tego, co się wydarzyło-wypytywanie może doprowadzić obserwatora do skonstruowania wyimaginowanego scenariusza zdarzeń i uwierzenia, że zaszły one naprawdę
c)zmiana postawy danej osoby może prowadzić do zmiany tego, jak przypomina sobie wydarzenia ze swej przeszłości
6. Jak bardzo konserwatywne jest ludzkie poznanie:
a)tendencja do potwierdzania naszych pierwotnych hipotez i przekonań-często jesteśmy zupełnie pewni, że są one prawdziwe
b)poznanie ludzkie ma charakter konserwatywny-skłonność do zachowania tego, co już zostało ustanowione, do utrzymania istniejącej wiedzy, przekonań, postaw i hipotez
c)konserwatyzm poznawczy pozwala postrzegać świat jako system spójny i stabilny
d)wady
-błędne posługiwanie się nieodpowiednimi kategoriami-zniekształcanie faktów i pomijanie ważnych informacji
-niewłaściwe użycie heurystyki-podjęcie niekorzystnej decyzji
-problemy społ: rasizm, seksizm, uprzedzenia
7. Jak postawy i przekonania kierują zachowaniem:
a)hipoteza: nie ma związku między postawami a zachowaniem-istnieje on tylko w naszych głowach, wyobrażamy sobie, że ludzie postępują zgodnie ze swymi przekonaniami i postawami
b)wnioskowanie na zasadzie zgodności-przypisywanie przyczyny danego zachowania jakiejś cesze danej osoby
c)czynnik, który zwiększa prawdopodobieństwo, że będziemy działać zgodnie z naszą postawą -dostępność- postawa jest wysoce dostępna, jeśli ocena obiektu tej postawy przychodzi szybko na myśl, kiedy tylko napotykamy ten obiekt; postawy służą do interpretowania, wyjaśnienia, rozumowej oceny sytuacji
d)subtelne zmienne sytuacyjne są często silnymi determinantami naszego zachowania
e)większość nie dostrzega znaczenia sytuacji dla wyjaśniania zachowania, lecz kieruje się założeniami dotyczącymi ich osobowości i postaw
8. Trzy możliwe błędy w wyjaśnianiu zdarzeń społecznych:
a)podstawowy błąd atrybucji-skłonność do przeceniania znaczenia czynników osobowościowych w porównaniu z sytuacyjnymi czy środowiskowymi przy wyjaśnianiu przyczyn zachowania
b)błąd działającego i obserwatora
-skłonność działających do przypisywania własnych działań czynnikom sytuacyjnym, podczas gdy obserwatorzy skłonni są przypisywać te same działania cechom osobowościowym osób działających
-powód: uwaga osoby działającej koncentruje się na otoczeniu, więc zna czynniki prowadzące do takiego zachowania, natomiast uwaga obserwatora jest skupiona na osobie działającej, więc nie zdaje sobie sprawy ze środowiskowych powodów
-rozwiązanie: zmienić punkt widzenia działającego i obserwatora
c)błędy autopercepcji
-jednym z naszych głównych celów jest podtrzymanie i poprawienie swego zdania o sobie
-nasz sposób patrzenia na siebie samych, jako pierwotne źródło inspiracji, wpływa na nasze procesy poznawcze poprzez
+myślenie egocentryczne-postrzeganie własnego ja jako odgrywającego w wydarzeniach rolę bardziej centralną, niż to się dzieje w rzeczywistości
-„złudzenie sprawowania kontroli” ma znaczny wpływ na nasze zachowanie
-„stwierdzenie Barnuma”- opis osobowości złożony ze zdań, które są prawdziwe niemal dla każdego; każdego każdy jest przekonany, że odnosi się przede wszystkim do niego
-ludzie lepiej pamiętają informacje opisujące ich samych
+tendencja samoobrona-skłonność by dokonywać atrybucji dyspozycyjnych w przypadku swych sukcesów oraz atrybucji sytuacyjnych w przypadku niepowodzeń
-przypisujemy sobie zasługę za to, co dobre, a wypieramy się tego, co złe
-aby chronić i podtrzymywać nasze pojęcie o sobie i naszą samoobronę
-tendencja ta wzrasta, gdy osoba czuje się odpowiedzialna, gdy jej zachowanie jest obserwowane publicznie przez innych, a najczęściej gdy ja jest zagrożone lub jest możliwość ukształtowania pozytywnego obrazu siebie
-realizm depresyjny-brak tendencji samoobronnej u ludzi cierpiących na depresję
-błędy autopercepcji mają też zalety: optymistyczny sposób myślenia prowadzi do większych osiągnięć i bardziej pozytywnego spojrzenia na świat
- ceną jest nieco zniekształcony obraz siebie i świata
II R.Merton „Teoria socjologiczna i struktura społeczna”- Struktura społeczna i anomia.
W różnych strukturach społecznych zachowania dewiacyjne występują z odmienną częstością, w różnych formach i wedle innych schematów.
Wzory celów kulturowych i norm instytucjonalnych:
a)elementy kultury społecznej i kulturowej
-kulturowo zdefiniowane zamierzenia i zainteresowania wytyczone jako cele dla wszystkich członków społeczeństwa, są podstawowymi „wzorami życia grupowego”
-zinstytucjonalizowane normy określające, regulujące i kontrolujące przyjęte sposoby zdążania do tych celów
b)każda grupa kojarzy swe cele z przepisami wyznaczającymi dozwolone środki-dobór środków jest ograniczony przez normy
c)kultura źle zintegrowana-2 biegunowe typy
-wszelkie sposoby rokujące osiągnięcie ważnego celu są dozwolone
-początkowe zamierzenia są zapomniane, a staranne przestrzeganie przepisów staje się rytuałem, konformizm podstawową wartością, społeczeństwo nacechowane neofobią
d)równowaga między naciskami na cele i zinstytucjonalizowane zachowania-tak długo, jak jednostki osiągają satysfakcję z realizowania celów i z instytucjonalnych sposobów dążenia, bo poświęcenia muszą być kompensowane społecznie uznawanymi nagrodami
e)anemia-brak norm, demoralizacja, deinstytucjonalizacja środków, społeczeństwo niestabilne; gdy naciski na cele powodują, że zachowania ograniczane są wyłącznie względami praktycznymi, a metoda najskuteczniejsza, dozwolona lub nie, jest wybierana najczęściej
f)współczesna kultura amerykańska
-silny nacisk na pewne cele sukcesu, bez odpowiedniego podkreślania środków instytucjonalnych
-„American Dream” nie ma końca, miara „sukcesu finansowego” jest względna i nieokreślona
-pieniądze uświęcone jako wartość sama w sobie, symbol prestiżu, jakkolwiek zdobyte
-ustawiczna presja, by utrzymać wysoki poziom ambicji-kultura zaleca przyjęcie 3 podstawowych zasad
+wszyscy powinni zdążać do tych samych, istotnych celów, gdyż są one dostępne dla wszystkich
+obecne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu
+porażką jest wyzbycie się ambicji
-wpływ tych zasad
+wzmocnienie bodźca, wzrost motywacji
+przemieszczenie krytycyzmu wobec struktury społ. na siebie
+skłaniają do konformizmu wobec nakazów ambicji
+chronią strukturę władzy-bo ci z niższych sfer utożsamiają się z tymi na szczycie
3. Typy indywidualnego przystosowania:
a)konformizm wobec celów i środków-najbardziej powszechny
b)innowacja
-wykorzystywanie instytucjonalnie zakazanych, lecz często skutecznych środkó zdobycia bogactwa i władzy
-wielkie emocjonalne zaangażowanie w cel-gotowość podjęcia ryzyka
-„przestępstwa białych kołnierzyków”- wśród biznesmenów, nie ścigane za względu na status społeczny biznesmena i tendencja przeciwna karaniu
-najsilniejsze naciski w kierunku dewiacji-na członków warstw niższych-ich dostęp do tradycyjnych środków osiągania sukcesu jest niewielki, osiągnięcie sukcesu ograniczone przez niskie wykształcenie i niewielkie zasoby ekonomiczne; dominująca presja wiedzie do osłabiania uznanych, lecz nieskutecznych wysiłków i coraz częstszego stosowania niedozwolonych, ale bardziej efektywnych
-odwoływanie się do działania przypadku, pecha lub trafu
+u tych, którym się powiodło-wyraz skromności lub wyjaśnia częstą rozbieżność między zasługą a nagrodą
+ludziom, którym się nie powiodło-umożliwia zachowanie poczucia własnej wartości w obliczu porażki lub osłabić motywację do dalszych wysiłków
c)rytualizm
-odrzucenie kulturowych celów wielkiego sukcesu finansowego bądź zaniżenie ich do takiego poziomu, na którym aspiracje jednostki mogą być zaspokojone
-mimo to przestrzegane są normy instytucjonalne
-częsty w społeczeństwie, społeczeństwie którym status społeczny jednostki jest uzależniony w dużej mierze od jej osiągnięć-nieustająca konkurencyjna walka wywołuje lęk o status, a lęk powoduje bezruch, zachowanie zrytualizowane
-duże ambicje powodują frustracje i zagrożenie, a mniejsze dają zadowolenie i bezpieczeństwo
d)wycofanie
-odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych
-reakcja spotykana najrzadziej
-tacy ludzie pozostają w społeczeństwie(formalnie), lecz do niego nie należą
-powód: frustracja z powodu braku sukcesu
-całkowita ucieczka od wymogów stawianych przez społeczeństwo
e)bunt
-ludzie wychodzą na zewnątrz otaczającej struktury społ., by tworzyć wizje i próbować strukturę nową, całkiem przekształconą
-wyobcowanie z panujących celów i wzorców
-grupy tworzą nowy mit-umiejscowiają źródło masowych frustracji w strukturze społ. i zarysowują strukturę alternatywną, która najprawdopodobniej nie będzie powodowała frustracji ludzi zasłużonych
4. Rola rodziny:
a)rodzina-najważniejszy pas transmisyjny przekazywania wzorców kulturowych następnemu pokoleniu
b)przekazuje część kultury, dostępną warstwie społ. i grupom, w których znajdują się rodzice
c)obok bezpośrednich zaleceń, nagród i kar, dziecko obserwując codzienne zachowania i luźne rozmowy rodziców wystawione jest na oddziaływanie społ. prototypów
prototypów)projekcja rodzicielskich ambicji na dziecko
III F.Znaniecki „Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości”-Osobowość społeczna.
1. Całkowita osobowość kulturalna człowieka-złożona: z czynności, które spełnia i danych, których doświadcza, biorąc udział w systemach kulturalnych
a)układy, z których składa się osobowość społ.-liczne i różnorodne związki
-związki kulturalne i genetyczne między systemami kult.-między fragmentami wiedzy i poznania zachodzą liczne zależności, więc można je traktować jako jedne kompleks dynamiczny-osobowość poznawcza człowieka
-między fragmentami osobowości, częściowymi układami naszych wartości i czynności z różnych dziedzin kultury, także zachodzą wpływy i zależności wzajemne
b)czasem jeden system kult. w życiu osobnika ma dominujące znaczenie i dookoła tej części jego osobowości grupują się inne części np. wokół teorii naukowej uczonego
c)osobowość społeczna-najważniejsza część osobowości kulturalnej, której podstawą jest uczestnictwo w unormowanych systemach społ; gdyż wprowadzenie człowieka we wszystkie systemy kulturalne odbywa się pod wpływem społ. innych ludzi, człowiek kształtuje samego siebie jako istotę społ.
2. Większość życia społ. większości jednostek upływa w obrębie względnie trwałych kręgów społecznych, w których jednostki te odgrywają wyznaczone role osobiste:
a)człowiek, który jest w stycznościach z pewną liczbą ludzi, staje się ośrodkiem wspólnego zainteresowania, gdy każdy z nich uświadomi sobie, że inni zbiorowo się nim interesują
b)krąg społeczny-zachodzi wtedy, gdy osobnik, będący ośrodkiem zainteresowania, jest połączony z innymi unormowanymi stosunkami społ. i ogół tych, którzy się nim interesują wspólnie, wymaga od niego, aby jego zachowanie było zgodne z normatywnymi wymaganiami, wymaganiami także stara się zapewnić mu pewne świadczenia;
np. krąg rodzinny
c)osobnik w kręgu odgrywa społecznie wyznaczoną rolę osobistą-krąg i on ujmuje i kształtuje jego osobę wg pewnego uznanego wzoru osobowego, który jest narzucony mu i przyjęty jako rola w danym kręgu; w każdym kręgu jest taką osobą, za jaką ma go dany krąg i on
d)osoba społeczna-indywidualny człowiek w określonej roli osobistej, którą odgrywa w danym kręgu społ.
e)rola społ. jako wzór osobowy może być ta sama dla wielu osób, odgrywana w wielu kręgach przez wiele jednostek
f)choć wzory pochodzą od środowiska, realizacja zależy od człowieka
g)każdy człowiek bywa w ciągu swego życia ośrodkiem wielu kręgów społ., odgrywa wiele ról-na jego osobowość składają się liczne osoby społ.; doświadczenie zdobyte w jednym uosobieniu wpływają na późniejsze usposobienia; życie społ. podlega ewolucji do późnego wieku, ale dążności rozwinięte w pierwszym okresie życia nadają główny kierunek tej ewolucji
h)biografia społeczna-historia udziału osobnika w świecie społ.
i)osobowość społ. jest wypadkową tego, co typowe, powtarzalne i indywidualności
3. Każdy wzór osobowy zawiera cztery składniki:
a)jaźń odzwierciedlona-osobnik ujęty tak, jak przedstawia się sobie samemu, gdy uświadamia sobie, że jest przedmiotem zainteresowania pewnego kręgu społ.
-wyznaczona pierwotnie przez to, co o osobniku mówią inni i jak się wobec niego zachowują
-obejmuje uprzedmiotowione społ. ciało i psychikę
-na obraz ciała składa się wygląd, sprawność, zdrowie
-psychika-środowisko przypisuje osobnikowi cechy, w różnych rolach różne cechy są cenione
b)stan socjalny-całokształt postaw, które osobnikowi przyznaje i stara się zapewnić dany krąg społeczny; prawom tym odpowiadają obowiązki względem osobnika ze strony uczestników kręgu, należą do niego
-stanowisko moralne-prawo osoby społ. by być traktowaną jako mniej lub więcej ważny przedmiot czynnych obowiązków moralnych, by uczestnicy kręgu w postępowaniu względem niej objawiali czynnie pozytywne dążności społ; np. prawo moralne lekarza do tego, by pacjenci udawali się do niego po poradę i opiekę w sprawach zdrowotnych; istnieje hierarchia stanowisk
-pozycja ekonomiczna-przyznane osobnikowi przez krąg prawo do utrzymania bytu materialnego na pewnym poziomie; krąg dostarcza środków na utrzymanie, daje prawo pobierania wynagrodzenia lub korzystania z pracy innych; wzrastanie pozycji ekon. ponad pewne granice odbywa się najczęściej kosztem innych, a krąg zwykle upoważnia osobnika do wyzyskiwania „obcych”, a nie swych uczestników
-sfera bezpieczeństwa-wszystkie wartości człowieka, które krąg uznaje za słusznie do niego należące i chroni od uszkodzenia przez ujemne działanie innych; potrzeba obrony wzajemnej jest jednym z ważnych czynników tworzenia się zorganizowanych grup
-sfera prywatności-czynniki osobnika, które dany krąg świadomie wyłącza z zakresu regulacji społ., traktując jako sprawy ściśle osobiste
c)funkcja społ.-ogół obowiązków, jakie osoba posiada w danym kręgu; 2 rodzaje
-zadanie rzeczowe-obowiązki dotyczące pewnych systemów kulturalnych, wspólnych osobie i kręgowi, w których jest ona społ. zobowiązana brać udział np. zadaniem lekarza w kręgu pacjentów jest wykonywanie czynności zawodowych zgodnie ze sztuką medyczną
-aktywność moralna-obowiązki dotyczące osobistych stosunków między osobą a uczestnikami kręgu; wymaga, by osobnik w stosunkach z innymi wykazywał wzajemną życzliwość, sympatię, dążył do współdziałania;
+może być indywidualistyczna lub zbiorowa w zależności od tego, czy obowiązki są względem poszczeg. uczestników czy kręgu jako zespołu
+funkcja kierownicza lub zwolennika w zależności od tego, czy osoba sama, czy inny uczestnik przewodzi w zespalaniu kręgu dla wspólnych zadań
d)znaczenie życiowe-wpływ, jaki odgrywanie przez osobnika danej roli wywiera na jego życie(znaczenie subiektywne) lub na życie kulturalne i społeczne jego środowiska(znaczenie obiektywne)
-subiektywne-wytwarza się stopniowo w biegu życia osobnika, który wyobrażając sobie przyszła rolę jako pożądaną lub nie, postępuje tak, by ją osiągnąć lub jej uniknąć
-obiektywne- wytwarza się stopniowo w miarę jak dokonania tej osoby wchodzą w sferę doświadczenia i działania ludzi z jego kręgu i wywierają wpływ na ich działanie
4. Zróżnicowanie w ustosunkowaniu jednostki względem kręgu objawiające się w wyborze i sposobie stosowania sprawdzianów wartości ludzkiej, składających się na wzór osobowy
- dążności osobotwórcze:
a)dążności do przystosowania osobistego-człowiek dobrowolnie stara się odpowiedzieć wymaganiom kręgu społ., przyjąć i zastosować w swym postępowaniu sprawdziany osobowe sprawdzone w tym kręgu-usiłuje odegrać tę rolę, którą mu krąg narzucił i tak, jak krąg tego żąda
b)dążność do samodzielności społecznej-człowiek stara się urzeczywistniać własne sprawdziany osobowe, czerpiąc je spoza kręgu lub przekształcając narzucone, odgrywa swoją rolę tak, jak sam uważa za najlepsze
c)dążności o charakterze ekspansywnym-do rozszerzania swojej roli, wiążą się z poczuciem dużej wartości swojej osoby
d)dążności o charakterze restrykcyjnym-usiłujące ograniczyć zakres doświadczeń i działań objętych w danej roli, wiąże się z niskim poczuciem własnej wartości
e)u tego samego człowieka w różnych usposobieniach mogą przeważać różne dążności
5. Pewne kręgi społeczne, narzucając człowiekowi w dzieciństwie i młodości określone role, wpływają pozytywnie na rozwój pewnych rodzajów dążności osobotwórczych, a hamują rozwój innych. W jakimkolwiek kręgu człowiek się znajdzie i jakąkolwiek odgrywa rolę, w tworzeniu swej osoby społ. objawia przeważnie dążności, najbardziej rozwinięte w poprzednich usposobieniach.
6. Główne klasy kręgów, w których jednostki spędzają dzieciństwo i młodość: kręgi wychowawcze, kręgi pracy i kręgi zabawy. Każdy z nich w odmienny sposób nakierowuje późniejszy bieg życia człowieka, wytwarza odrębny typ biograficzny:
a)ludzie dobrze wychowani-całe dzieciństwo i młodość przeżyli pod ogromnym wpływem kręgów wychowawczych, nie pracując, a zabawy były też pod wychowawczą kontrolą
b)ludzie pracy-okres wychowawczy trwał zbyt krótko, praca zaczęła się wcześnie, mało czasu na zabawę
c)ludzie zabawy-mogli znaczną część czasu spędzać w kręgach rówieśników bez kontroli