DZIECKO JAKO ISTOTA INTENCJONALNA:
Dziecko rozwija umiejetnosc komunikowania swoich intencji (rozwoj funkcji jezykowych) oraz odczytywania intencji innych osob.
W 1975 Bruner opracowal TEORIE ONTOGENEZY AKTOW MOWY, w ktorej podkreslal wage spolecznego nastawienia dziecka. Dziecko jest silnie nastawione na wykonywanie (lub komentowanie) czynnosci podejmowanej wspolnie z kims innym. Dziecko nie wie od urodzenia, ze podziela doznania innych ludzi lub ze zna intencje innych osob. Jednak dziecko posiada wrodzona zdolnosc do konstruowania schematow, dzieki ktorym interpretuje zjawiska intersubiektywne. Dziecko konstruuje je, interpretujac otrzymywane na zasadzie sprzezenia zwrotnego informacje od innych osob jako elementy szczegolnej klasy zdarzen intersubiektywnych, roznych od innych zdarzen. Na gruncie teorii ontogenezy aktow mowy oraz KONCEPCJI INTERSUBIEKTYWNOSCI (pierwotnej i wtornej) autorstwa Trevarthena wyroslo podejscie INTERAKCYJNEJ INTENCJONALNOSCI. Trevarthen zauwazyl, ze dziecko w pierwszej polowie 1 r.ż. przechodzi od intersubiektywnosci pierwotnej (czyli interakcji dziecko - osoba) do intersubiektywnosci wtornej (czyli interakcji dziecko - przedmiot - osoba). To przejscie pokazuje, ze zachowania dzicka sa nie tylko skierowane do kogos, ale takze ze dotycza czegos, odnosza sie do czegos (tu: do przedmiotu w polu wspolnej uwagi uczestnikow interakcji). Wazne jest rozroznienie wspolnego pola uwagi od tego samego pola uwagi. Zgodnie z KONCEPCJA WSPOLNEGO POLA UWAGI Tomasella scena wspolnej uwagi dotyczy tych przedmiotow o ktorych dziecko wie, ze zwraca na nie uwage zarowno dorosly, jak i ono samo. Inaczej mowiac istotna cecha wspolnej uwagi wg Tomasella jest to, ze z punktu widzenia dziecka dotyczy ona wszystkich trzech elementow:
przedmiot wspolnej uwagi
dorosly
dziecko
To umozliwia nasladownictwo z odwroceniem rol. Zrozumienie dzwiekow wydawanych przez doroslego jako intencjonalnych, a wiec wydawanych po to, zeby zwrocic uwage dziecka na cos we wspolnym polu percepcji, to wazne osiagniecie rozwojowe. Intencja komunikacyjna jest szczegolnym rodzajem rozumienia intencji w ogole, chodzi o rozumienie intencji drugiej osoby wzgledem stanu wlasnej intencji. Intencje komunikacyjna znakomicie przedstawia FORMULA CLARKA, ktora mowi, ze czyjas intencja jest, zebym ja podzielal uwage wobec X. Mowiac o odczytywaniu intencji innych osob przez dziecko Tomasello przedstawil zestaw czterech umiejetnosci dot. rozwijania umiejetnosci odczytywania intencji:
zdolnosc do wspolnego z innymi skupiania sie na przedmiotach i wydarzeniach, ktore budza obopolne zainteresowanie
zdolnosc do sledzenia uwagi innych osob i sposobow zwracania uwagi na dalesze przedmioty i wydarzenia poza kontekstem bezposredniej interakcji
zdolnosc do aktywnego kierowania uwagi innych na zewnetrzne obiekty poprzez wskazywanie, pokazywanie i inne pozajezykowe gesty
zdolnosc do kulturowego (nasladowczego) uczenia sie od innych intencjonalnych dzialan, w tym dzialan komunikacyjnych opierajacych sie na intencjach komunikacyjnych
Skoro komunikowanie sie jest zawsze proba manipulowania intencjonalnymi, umyslowymi stanami innych osob, przytoczone umiejetnosci traktowane sa jako niezbedne w procesie przyswajania jezyka. Drugi glowny zestaw umiejetnosci zawiera najrozmaitsze odmiany wychwytywania wzoru w sposobach komunikowania sie z dzieckiem (poczatki szeroko rozumianej kategoryzacji). Te umiejetnosci pojawiaja sie stosunkowo wczesnie w rozwoju osobniczym (czesc z nich jeszcze przed nabyciem wiedzy jezykowej), a zawiaraja nastepujace zdolnosci:
zdolnosc tworzenia spostrzezeniowych i pojeciowych kategorii podobnych obiektow i wydarzen (patrz: Wygotski; eksperyment Sacharowa)
zdolnosc tworzenia sensoryczno - motorycznych schematow na podstawie powtarzajacych sie wzorcow percepcji i dzialania (patrz: Piaget)
zdolnosc przeprowadzania analiz rozkladow najrozmaitszych rodzajow sekwencji spostrzezeniowych i behawioralnych
zdolnosc tworzenia analogii pomiedzy dwiema (lub wiecej) zlozonymi calosciami na podstawie podobnych funkcji niektorych elementow
Te umiejetnosci sa konieczne, zeby dzieci mogly odnalezc wzory w sposobach komunikowania sie innych z dzieckiem. Na przyklad, badania pokazuja, ze niemowleta zdaja sie dysponowac abstrakcyjnymi pojeciami jednostki juz w okresie przedjezykowym. W badaniach nad odwzorowaniem liczebnosci pomiedzy roznymi modalnosciami pokazano, ze niemowleta w wieku od 6 do 9 mies dostrzegaja odpowiedniosc pomiedzy dwoma dzwiekami, a dwoma przedmiotami oraz miedzy trzema dzwiekami,a trzema przedmiotami.
Jak podkresla Macnamara dziecko uzywa znaczenia jako klucza do jezyka, a nie jezyka jako klucza do znaczenia. W tworzeniu znaczen, pojec, wyrozniamy trzy fazy:
Faza obrazu synkretycznego
Faza kompleksow:
kompleksy skojarzeniowe
kompleksy kolekcje
kompleksy lancuchowe
kompleksy rozproszone
kompleksy - pseudopojecia
Faza pojec
ROZWÓJ WOKALIZACJI WG STERKA:
STADIUM ODRUCHOWEGO KRZYKU I ZYCIOWYCH ODGLOSOW (0 - 8 tydz): dzwieki krzyku sa waznym wskaznikiem zdrowia dziecka; kichniecia, prychniecia dziecka uwarunkowane sa struktura anatomiczna (mala jama ustna jest calkowicie wypelniona przez jezyk); istnieje malamozliwosc zmian dzwiekow, ktora bedzie wzrastac w miare powiekszania sie glowy i szyi dziecka
STADIUM GRUCHANIA I SMIECHU (8 - 20 tydz): dziecko wydaje dzwieki w spolecznej interakcji, w 16 tyg krzyk staje sie mniej czesty i bardziej zrozniocowany: sygnalizuje dyskomfort, przywoluje, prosi; w tym samym czasie pojawia sie smiech
STADIUM ZABAW WOKALNYCH (16 - 30 tydz): dziecko zaczyna wypowiadac proste sylaby z przedluzaniem dzwiekow podobnych do samoglosek i spolglosek: zmiany w produkcji glosowej odzwierciedlaja zmiany w strukturze artykulowania i w centralnym systemie nerwowym: wydawane dzwieki sa czyms posrednim miedzy gruchaniem w stanie zadowolenia a pozniejszym prawdziwym paplaniem, gaworzeniem
STADIUM SAMONASLADUJACEGO GAWORZENIA (25 - 50 tydz): dziecko kombinuje samogloski i spolgloski i kombinacje te powtarza w sposob stereotypowy, czesciej gaworzy, gdy jest samo, niz gdy sa pryz nim dorosli; u dzieci slyszacych wzrasta znaczenie ich wlasnej wokalizacji: dzieci gluche podejmuja wczesne formy wokalizacji, ale w tym czasie ich produkcja dzwiekow zaczyna spadac (szczegolnie zmniejsza sie liczba spolglosek)
STADIUM GAWORZENIA I EKSPRESYWNEJ MOWY NIEZROZUMIALEJ (9 - 18 mies): repertuar spolglosek zwieksza sie: zmiany te odzwierciedlaja dojrzewanie struktur wokalnych: dojrzewaja pola mozgowe i miejsce tworzenia dzwiekow; wypowiedzi dzieci moga byc niezrozumiale, ale oddaja intonacje charakterystyczna dla roznych wypowiedzi spelniajacych rozmaite funkcje
ROZWÓJ FUNKCJI JEZYKOWYCH W ONTOGENEZIE:
System jezykowy to system funkcji, ktore sa rozumiane jako:
uzycia: kazda wypowiedz pelni tylko jedna funkcje
zgeneralizowane typy uzyc: kombinowanie funkcji
abstrakcyjne komponenty gramatyki: kazda wypowiedz wielofunkcyjna
uzycia, jako konteksty spoleczne: kazda wypowiedz uzywana w okreslonym specyficznym kontekscie
Poczatki rozwoju jezyka interpretuje sie jako uczenie sie zbioru funkcji. Wyrozniamy w tym procesie trzy fazy:
FAZA I: kazdy element jezyka to para: tresc + ekspresja (nie ma poziomu formy jezykowej); potencjal znaczeniowy jednostki
FAZA II (przejsciowa): gramatyka, wlacznie ze slownikiem (istotne dla realizacji funkcji matetycznej czy pragmatycznej) + dialog (pozwala podejmowac nowe role, co z kolei wymaga powiekszenia zasobow gramatyki)
FAZA III: treść + gramatyka (=forma) + ekspresja; spoleczny potencjal znaczeniowy
Funkcje:
Pragmatyczna*: jezyk jako sposob dzialania w swiecie
instrumentalna
regulacyjna
interakcyjna
Matetyczna*: jezyk to sposob uczenia sie swiata; jest zaangazowany w identyfikacje wlasnej jazni podmiotu (widze, slysze, itp.) i eksploracje pozajazni; rozwoj tej funkcji jest motorem przyswajania nowego slownictwa
interakcyjna
osobista
heurystyczna
imaginacyjna
Informacyjna: jezyk przynosi srodki pozwalajace na tworzenie nowych tresci (informacje) na podstawie tresci starych (danych)
* Poczatkowo rozroznienie miedzy funkcja matetyczna, a funkcja pragmatyczna odpowiada podzialowi: wypowiedz nie wymaga reakcji otoczenia i wypowiedz wymaga odpowiedzi otoczenia (uwaga: rozne wzorce prozodyczne). W funkcji matetycznej i pragmatycznej wyrozniamy makrofunkcje, na których bazuje gramatyka doroslych: interpersonalna, tekstowa i ideacyjna (poznawcza).
CO ZMIENILO SIE OSTATNIO W SPOJRZENIU NA JEZYK DZIECKA?
Od znanego z teorii Chomsky'ego wewnetrznego mechanizmu przyswajania jezyka, LAD do systemu przyswajania jezyka przez socjalizacje/systemu wsparcia przyswajania jezyka, LASS.
Kontakt dziecka z jezykiem otoczenia w ujeciu teorii lingwistyczno-natywistycznej zastapila interakcja dziecka z uzytkownikami jezyka w ramach teorii interakcji spolecznych.
Dziecko nie jest malym gramatykiem, ktorego umysl przy uzyciu LAD wyprowadza reguly rzadzace systemem jezykowym otoczenia, ale jako istota spoleczna przyswaja jezyk w celu komunikowania sie z innymi istotami spolecznymi.