Pająk J Organizacje bojowe04 11

Jerzy Pajk

Organizacje bojowe partii politycznych

w Kr�lestwie Polskim 1904-1911

Warszawa 1985.

Wstp

Czterdzieci lat po powstaniu styczniowym, w nowych l#arun-

kach historycznych organizacje bojowe partii politycznych, przede

wszystkim socjalistycznych, zaboru rosyjskiego podejm ponownie

zbrojn walk narodowowyzwolecz. Pocztek tej walki prz#-#ada

na lata 1904-1905.

Organizacje bojowe wyrosy z niewielkich kadrowych organizacji

samoobrony powoywanych przez partie do walki z prowokatorami

i szpiclami policyjnymi. Socjalistyczne partie polityczne powolywa-

y takie grupy samoobrony poczynajc ott Organizacji Bojowej #Wiel-

kiego Proletariatul. Dzieje organizacji bojowych z lat 1904-19l1

stanowi pasjonujcy rozdzia historii politycznej narodu polskie-

podjcia czynnej walki zbrojnej w celu samookrelenia si narodu

polskiego i odzyskania niepodlegego pastwa, zwizania te# ##,alki

z rewolucyjnym procesem ogarniajcym wszystkie upoledzone po-

litycznie i spoecznie warstwy socjalne, wszystkie narody i narodo-

woci cesarstwa rosyjskiego.

Organizacje bojowe PPS, porozamowe organizacje PPS, SDKPiL,

Bundu, LPSD wniosy cenny wkad w rozw�j socjalistycznej mvli

politycznej. Dotyczy to g�wnie zagadnienia uycia przemocy poli-

tycznej w okresie wystpienia zbrojnego w celu zabezpieczenia in-

teres�w proletariatu, realizujcego rewolucj spoeczn.

1 J. Holzer, Dzeje PPS, Warszawa 1977, s. 12-13; L. Bazylow, Pc#iiyka

'wewngtrzna caratu ruchy spoecznc w Rosji na poc#c;tku XX weku, tZ#ar-

szawa 1966, s. 136; CGAOR, f. 102, op. 4, j. 9, cz. 20i1904, k. 99.

W analizowanym okresie rozwiny dziaalno zbrojn partie po-

lityczne mniejszoci narodowych zamieszkujcych Kr�lestwo Pol-

skie. wiadczy to moe o koczcym si okresie penego przebu-

dzenia si wiadomoci narodowej mniejszoci. Sprawa dotyczy

walki organizacji bojowych Litewskiej Partii Socjaldemokratycznej

oraz Bundu, Poalej Syjonu i socjalist�w-syjonist�w, kt�re obok

SDKPiL, PPS, SDPRR, bronily cel�w i interes�w mas pracujcych

na Litwie oraz mniejszoci narodowych w Kr�lestwie Polskim.

Tylko mniejszoci niemiecka, ukraiska i biaoruska nie utworzy-

y wasnych organizacji. Najbardziej zdecydowani przedstawiciele

tych narodowoci dziaali przede wszystkim w organizacjach SDKPiL

i Bundu.

Na ziemiach Kr�lestwa Polskiego dziaay r�wnie nieliczne or-

ganizacje bojowe PSR, SDPRR. Dokumenty wskazuj na ich wsp�-

dziaani# z organizacjami bojowymi PPS, poroza;nowymi organi-

zacjami PPS, organizacjami SDKPiL i Bundu.

VV powiecie radzyskizn oraz w okolicach Opola Lubelskiego dzia-

ay nieliczne pierwsze chopskie organizacje zbr#jne Polskiego

Zwizku Ludowego.

Wszystkie te organizacje bojowe, zabezpieczajce masow walk

polityczn, nie naley nazywa "terrorystycznymi". Celem ich dzia-

ania nie byo stosowanie przemocy dla uzyskania korzyci indywi-

dualnej (prywatnej), lecz pr�ba zbrojnego przeciwdzialania carskie-

mu systemowi politycznemu, stosujcemu przemoc fizyczn do prze-

duenia bezprawia politycznego. Tylko masowe akcje zbrojne or-

ganizacji bojowych mogy powstrzyma ten system represyjny. U-

ywanie broni, by poprzez rozbicie carskiego systemu represyjnego

masowe ruchy polityczne klasy robotniczej mogly realizowa pra-

wa i wolnoci ludzi pracy, nie naley uznawa za poczynania terro-

rystyczne.

Or#anizacje bojowe ugrupowa endeckich, zdaniem autora, win-

n5- by rozpatrywane i oceniane niejednoznacznie. Tam, gdzie wal-

cz5y o polonizacj Kr�lestwa Polskiego, bojkotujc carski system

polityczny, przyczyniay si, obiektywnie rzecz biorc, do rozwoju

narodowowyzwoleczych de Polak�w i poczynania te naley

uzna #i- tej kwestii na r�wni z dziaalnoci bojow PPS czy

SDKPiL. Natomiast tam, gdzie w imi interes�w buruazji wal-

cz1-ly czynnie o oslabienie ruchu socjalistyczr:ego, stosujc metody

przemocy fizycznej wobec socjalist�w i osabiajc d#ialania PPS

SDKPiL i Bundu na rzecz samookrelenia narodo#vego i dokonania

rewolucji spolecznej --# dziaania te uzna naley za wsteczne, powo-

dujce dezintegracj interes�w narodowych, oslabiajee walk na-

rodocvowyzwolecz Polak�w i pc,ostalych mniejszoci narodo-

wych.

Praca podejmuje te rozwaania nad anarchistycznymi organiza-

cjami terrorystycznymi w Kr�lestwie Polskim. Byy to niewielkie

! organizacje stosujce przemoc wobec jednostek, wymuszajce pie-

# nidze na potrzeby jednostek, nie majce nic wsp�lnego z denia-

mi spoecznymi mas i przynoszce ewidentne szkody spoeczne. Po-

I licja carska, aby usprawiedliwi brutalne metody ledztwa politycz-

nego, chtnie stosowaa termin "terroryci", podcigajc pod to po-

jcie wszystkich zwolennik�w przemocy politycznej, w tym take

anarchist�w, kt�rych jednostkowe dziaania i metody usprawiedli-

wiay t nazw. Kr�tkie om�wienie dziaalnoci terroryst�w-anar-

chist�w moe, mam nadziej, przyczyni si do zaniechania uywa-

nia pojcia "terroryci" wobec os�b dziaajcych w masowych ru-

chach politycznych, szczeg�lnie w warunkach rewolucyjnego: kto

kogo?

Rozwaania o p#ramilitarnych organizacjach tajnych ugrupowa

niepodlegociowych w Kr�lestwie Polskim wprowadziem, aby pod-

kreli odrbno ich system�w organizacyjnych, cel�w, rodk�w

# i form walki od organizacji bojowych partu politycznych.

Celowo zostay pominite dziaania wojskowo-rewolucyjnych or-

ganizaeji tworzonych wsp�lnie przez PPS i PSR, SDKPiL i SDPRR

Bund i LPSD w wojskach rosyjskich w Kr�lestwie Polskim. Woj-

skowo-rewolucyjne bowiem organizacje dziaay wedug odrbnych

struktur organizacyjnych, miay specyficzny skad osobowy (przede

wszystkim szeregowi onierze i oficerowie rosyjscy), swoiste me-

tody i formy walki.

W pracy podjto najbardziej zapomniane lub znieksztacone w po-

lemicznej walce midzypartyjnej kwestie struktur, skadu osobo-

wego, rodk�w i form walki organizacji bojowych. Natomiast pro-

blemy walki wewntrzpartyjnej wok� kwestii ich tworzenia i roz-

woju podjto o tyle, o ile wystpowa dorany jej wplyw na formy

organizacyjne i dziaania organizacji bojowych.

Imnonujco ksztatuje si liczebno organizacji bojowych.

W PPS i porozamowych organizacjach PPS w latach 1904~1911

walezyo 7631 bojowc�w; w pozostaych partiach politycznych 3726

bojowc�w (bez terroryst�w-anarehist�w), czyli w sumie 11357 bo-

jowc�w. Wedug danych historyk�w radzieckich w guberniach Ro-

sji europejskiej, na Syberii, Zakaukaziu, Ukrainie, w Finlandii i kra-

jach nadbatyckich walezyo cznie 15-20 tysicy bojownik�w.

Z powyszego wynika, i Kr�lestwo Polskie stanowio najwikszy

orodek ruchu bojowego w cesarstwie rosyjskimg. Organizacje bo-

jowe partii pofitycznych w Kr�lestwie Polskim nie byy w stanie

sprosta w walce z carskim.systemem politycznym. Wystarezy #:y-

mieni 10 tys. urzdnik�w policyjnych oraz 250 tys. onierzy i ofi-

cer�w stacjonujcych w guberniach nad Wis, aby uwiadomi so-

bie r�nice w siach i rodkach walki. Organizacje bojowe wpvn-

y jednak, szczeg�lnie w okresie rewolucji 1905-1907 r., na wiel-

ko ustpstw carskich. #

Rozpoznanie skadu osobowego organizacji bojowych umoliwiy

katalogi bojowc�w, sporzdzone na podstawie kompleksowych wy-

pis�w arehiwalnych oraz z literatury. Wielko wyiku bojowego

podjtego przez PPS i porozamowe organizacje PPS przedstawiam

w trzech pierwszych rozdziaach. Jest to zasadne ze wzgldu na

wkad walki tych organizacji (60Q/o skadu osobowego wszystkich

walezcych w Kr�lestwie i wikszo akeji bojowych). adna z or-

ganizacji bojowych nie doczekaa si, jak dotd, komplekso#zej mo-

nografii. Na ich temat, np. PPS, byo w literaturze wiele jedno-

stronnych uj, kt�re znieksztaciy obraz walki zbrojnej; np. uy-

wanie jedn4litego terminu: Organizacja Bojowa, zamiast: Organiza-

cje Bojowe '.

Przez cay omawiany okres toczya si midzy "mo#ymi ' i "sta-

rymi" - lewic i prawic - w PPS i porozamowych organizacjach

PPS walka a temat koncepeji i realizacji ruchu bojowego. Walka

wewntrzpartyjna wok� tych problem�w wpyna na funkcjono-

# Por. m.in. L.T. Sienezakowa, Boje2s#yje Raboczje Druyny Pierua; Rus-

skaj Reu#olucyj, Moskwa 1975; Bolszaja Soz,uetskaja Encyklopedija. t V,

Moskwa 1950, s. 369~370.

a Welka Eneyklopeda Pou#szechna PWN, t. 8, Warszawa 1965, s. 29#-291;

J. Pisudski, Hstora Organzacj Bojo2uej PPS w: Pism.a zboroz.ve, t. 3, War-

szawa 1937.

wanie szeregu subiektywnych ocen, historyk�w, wskutek czego

spotykamy niekiedy w pracaeh nadmierne eksponowanie Organiza-

cji Bojawej Centralnej Boj�wki, przemilezanie dorobku Organizacji

Techniczno-Bojowej itp. Na podstawie przebadanej bazy r�dowej

mona wysun tez, i koncepeje wojskowe J�zefa Pisudskiego

wpyway negatywnie na warto i wielko walki organizacji bojo-

wych.

K#ncepeje te byy systematycznie osabiane przez lewic partyj-

n. Dlatego w adnym razie nie mona nazwa Pisudskiego tw�rc

czy te wodzem organizacji bojowych PPS i porozamowych organi-

zacji PPS. Dopiero w ZWC i Strzelcu w Galicji Pisudski znajdzie

dla swych koncepeji podatny grunt polityczny.

Na temat organizacji b#jowych PPS i porozamowych organiza-

cji PPS istnieje bogata literatura wspomnieniowa i monograficzna,

podezas gdy o pozapepesowskich jest wicej ni skromna.

Autor podj po raz pierwszy w literaturze monograficznej pr�-

b om�wienia struktur, skadu osobowego, liczebnaci, form i rod-

k�vu walki organizacji bojowyrh PPS Proletariat, SDKPiL, Litew-

skiej Partii Sacjaldemokratycznej, Socjaldemokratycznego Zwizku

�yd�w Bund, endecji. Dokonuje te pr�by analizy niewielkich

zwizk�w bojowych w Kr�lestwie Polskim i Kraju P�nocno-Za-

chodnim (tj. gub. grodzieska, kowieska, wileska, miska) dzia-

ajcych wr�d Polak�w, yd�w, Rosjan i Litwin�w.

Z punktu widzenia iloci akeji zbrojnych w 1. 1904-1911 guber-

nie Kr�lestwa Polskiego zajmuj poczesne miejsce w cesarstwie ro-

syjskim. Zbadane struktury organizacyjne, formy i rodki walki

wskazuj, e mamy do czynienia z rozwijajcymi #i nowoczesnymi

formami walki narodowowyzwoleezej: akej sabotaowo-dy#-versyj-

n i elementami walki partyzanekiej - zamachami i ekspropriacja-

mi. Pod tym wzgldem naley je uzna za prekursorskie w stosun-

ku do walk polskich stronnictw politycznych i stronnictw mniej-

szoci narodowych podjtych w latach 1917-1918 i 1939-194a.

Opracowanie historii organizacji bojowych z lat 1904-1911

jest niezbdne do wzbogacenia syntezy dziaa wszystkich partii

i uzupenienia kompleksowej historii ruchu robotniczego w Polsce.

Ruch bojowy na terenie Kr�lestwa Polkiego by najwikszy i naj-

lepiej zorganizowany w cesarstwie rosyjskim. Wikszoe ugrupo-

wa bojowyeh stanowiy siy organizacji bojowych socjalistycznych

partii politycznych. Na waciwe owietlenie tych problem�w czeka

r�wnie dydaktyka historyczna. Bdem byoby wyehowywa mo-

de pokolenie Polak�w na tradycjach walki narodowowyzwole-

czej, przemilczajc na przykad "czerwone" trarlycje walki zbroj-

nej socjalistycznych organizacji bojowych. Oprac#waniu tematu

autorowi przywiecao denie do peniejszego zrozumienia trady-

cji polskiego ruchu narodowowyzwoleczego, przede ws#ystkim za

robotniczego.

Rozdzia I

r�dfa i literatura

I. Materiay archiwalne

1. Centralnyj Gosudarstwiennyj Arehiw

Oktjabrskoj ftiewolucyi w Moskwie

Problematyk pracy oparto na podstawie rozlegych wypxs�w

arehiwalnych, czasopimiennietwie, literaturze naukowej i popular-

nonaukowej.

Badania r�dowe rozpoczto od analizy dokument�w Osobowo

Otdiea Diepartamienta Policyi Ministierstwa Wnutriennich Diel

Rossijskoj Impierii w Centralnym Arehiwum Pastwowym Rewo-

lucji Padziernikowej (CGAOR) w Moskwie.

Przeanalizowano wypisy z 238 teczek (16 032 kart) dotyczcych

ruehu rewolucyjnego w Kr�lestwie Polskim i Kraju P�noeno-Za-

chodnim w 1. 1904-1914. szczeg�lnie cenne okazay si teczki PPS,

PPS Fr. Rew., PPS Lewicy, PPS Proletariatu, socjaldemokracji,

polskiego ruchu narodowego, okresowe sprawozdania z dziaalnoei

partii opozycyjnych i rewolucyjnych. Materia ten da wiele danych

biograficznych o 6570 bojowcach, dziki czemu mona je skonfron-

towa z innymi materialami. Okazalo si, i przesyane do Depar-

tamentu Polieji informacje ochrany ulegy pewnej selekeji i ## zasa-

dzie zawieraj dane sprawdzone przez rozleg agentur; np. we-

dug danych katalogu biograficznego w siach bojowych PPS dzia-

ao w omawianym okresie ok. 300 szpicli i prowokator�w, a w po-

zostaych partiach ok. 100. Warto zbioru jest tym wiksza. e o-

bejmuje materiay ze wszystkich guberni Kr�lestwa Polskiego.

Po decyzjach Departamentu Policji w sprawie zmian w aparacie

ledezym Ochrany Rejonowej w Warszawie z sierpnia 1905 - pa-

dziernika 1906 r. zarzdy andarmerii przesyay materia ba;dziej

wiary godny, aby nie wywoywa podejrze co do prawdziw oci da-

nych przy konfrontacji z materiaem zagranicznej agentury ochra-

ny lub uzyskanym przez organa ledeze ochrany warszawskiej

(zwanej p�niej Warszawsk Ochran Rejonow). Ochrana wiedzia-

a.od swoich agentur tylko o czci si bojowych, dlatego te bez

krajowych materia�w arehiwalnych prawda o walce 7631 bojo##--

c�w PPS byaby niepena 1.

Bardzo przydatny materia stanowi dokadne miesiczne, kw'ar-

talne, p�roczne i roczne raporty funkcjonariuszy ochrany, pr�bu-

jce ustali: sehemat organizacyjny, r#dki walki, skady broni,

szkoy bojowe, formy walki, dziaalno aktywu bojowego, inten-

dentury, techniki bojowej, czonk�w wydzia�w bojowych.

Unikalnym materiaem s zdobyte przez policj statuty organiza-

cji bojowych OSB i OTB PPS z lat 1905-1906 oraz statut "Baczno-

ci" Ligi Narorlowej z 1905 r.

Dane ochrany pozwalaj na odtworzenie walki ydowskich oddzia-

�w bojowych PPS, s te niezastpionym r�dem informacji o wal-

ce OB PPS Proletariat, SDKPiL, LPSD i Bundu. Przy istniejcym

skpym materiale z konfereneji i zjazd�w wszystkich partii w spra-

wach bojowych sprawozdania i n#tatki pracownik�w suby led-

czej i agent�w achrany, uwzgldniajce dane o siach i rodkach

walki zbrojnej PPS i innych organizaeji, s czsto jedynymi obrazu-

jcymi caociowo ruch bojowy, a przede wszyst'kim problematyk

"kryzysu zbrojnego" z grudnia 1905 - stycznia 1906 r. Konfron-

towane i uzupeniane dokumentami arehiw�w polskich stanowily

podstaw do analizy struktur i skadu osobowego organizacji bojo-

wych oraz opracowania katalog�w biograficznych i akeji bojowych.

Skrupulatne meldunki policyjne o akejach, skonfrontowane z ma-

teriaami polskimi, pozwoliy uchwyci obraz walki oddzia�w bo-

jowych w poszczeg�lnych guberniach i w caym kraju.

Wielko i cenno materiau policyjnego: terytorialne walki, po-

dzia na okrgi, dzielnice bojowe, dane o siach bojowych w guber-

' J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS (1904-1908)", Warszawa 1975, s. 389,

maszynopis pracy doktorskiej w Bibliotece Wydziau Historycznego UW.

Ochrana wiedziaa o 4505 bojowcach PPS i porozamowych ugrupowa PPS,

co stanowio 60% si bojowych PPS walezcych w Kr�lestwie Polskim, a po-

nadto o 2570 bojowcach innych ugrupowa politycznych, tj. o 70% caori

tych ugrupowa.

13 #

niach - pozwoliy na przedstawienie i por�wnanie metod walki

zbrojnej partu politycznych o interesy klasowe i narodowe Pola-

k�w, Litwin�w, yd�w. Okazao si, e jest to faktycznie jedyny,

obok wspomnie, materia, kt�ry pozwala polemizowa m.in

z pr�bami "powstaczego" przedstawiania historii organizacji bojo-

wych PPS przez pisudczykowskich historyk�w.

Policyjny materia biograficzny wskazuje jednoczenie na roz-

miary represji wobec bojowc�w wszystkich ugrupowa i pozwala

wyjani dalsze losy uczestnik�w walki zbrojnej.

2. Centralnyj Gosudarstwiennyj Istoriczeskij

Archiw Leningrada

W Centralnym Pastwowym Archiwum Historycznym w Lenin-

gradzie (CGIAL) poddano analizie zawarto 45 teczek, 3591 kart

"odczotow gubiernatorow, nariadow prokurorskogo oddiea ##arszaw=-

skoj sudiebnoj paaty, proszenij k impieratoru o darowaniju ili

zmiakczeniju uczasti zakluczonnych" oraz sprawozdania, akta pro-

kuratorskie i proby o uaskawienie - z punktu widenia dziaal-

noci organizacji bojowych z 1. 1904-1911.

Szczeg�lnie cenne byy sprawozdania gubernator�w dotyczce roz-

miar�w ruchu bojowego oraz akta prokuratorskie Warszawskiego

Sdu Okrgowego, wyjaniajce okolicznoci sdzenia skazanych bo-

jowc�w partu politycznych.

3. Centralne Archiwum Komitetu Centralnego

Polshiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

Z zespou dokument�w CA KC PZPR w Warszawie przede wszy~

stkim wykorzystano mikrofilmy Archiwum PPS:

Zesp� "Wnuczki" (marzec-wrzesie 1906 r.),

materiay znalezione (w 1936 r.) w wytw�rni Pastwowego Mono~

polu Spirytusowego na Pradze,

uchway z VII Zjazdu PPS oraz protokoy i uchway I Rady Par-

tyjnej w sprawach bojowych (czerwiec 1905 r.),

Protok� z konferencji WKR PPS z 2-ll lipca 1905 r. w sprawie

manifestacji zbrojnych,

uchway VIII Zjazdu PPS i III Rady Partyjnej w sprawach bo-

jowych,

protokoy z obrad i wnioski z I Og�lnobojowej Konereneji PPS

z 5-12 lipca 1906 r. w Krakowie i Zakopanem,

zalecenia Rady Bojowej wybranej w lipcu 1906 r.,

protokoy i uchway IX Zjazdu PPS w sprawach bojowych (19-

-25 listopad 1906 r.),

Deklaracj delegat�w Konferencji Bojowej na IX Zjazd PPS,

Deklaracj delegat�w ustpujcych na IX Zjedzie PPS,

Odezw PPS Fr. Rew. do bojowc�w PPS,

Uchwa IX Zjazdu o wydaleniu z partu czonk�w Wydziau Bo-

jowego,

List CKR PPS Lewicy do czonk�w OB PPS,

protokoy i wnioski z I Konfereneji PPS Fr. Rew. w Krakowie

(23 listopada 1906 r.),

wycig z protokou Zjazdu Okrgowc�w PPS #r. Rew. w War-

szawie 23 stycznia 1907 r. w sprawie OB,

fragmenty dyskusji z konferenji PPS Fr. Rew. z 1907 r. w spra-

wie zbrojnego oporu,

zestawienie rachunk�w WB OB PPS Fr. Rew. z wpyw�w i wy-

datk�w na OB (listopad 1906 - marzec 1907 r.),

protokoy i wnioski z konferencji OKR PPS Fr. Rew. Zagbia

Dbrowskiego w sprawie milicji i samoobrony robotniczej (22 gru-

dzie 1907 - luty 1908 r.),

materiay w sprawach bojowych z X (I) Zjazdu PPS Fr. Rew.

(marzec 1907 r.),

uchway konferencji PPS w Kijowie z listopada 19D6 i kwietnia

1907 r. w sprawie stosunlcu do rozamu w partii i dziaalnoci zbroj-

nej,

protokoy z konferencji PPS Fr. Rew. w Czstochowie 1908 r

wycig z rozwaa w sprawie milicji robotniczej i samoobrony,

dokument OKR PPS Fr. Rew. z Kielc o zwalczaniu dziaalnoci

bandyt�w,

list ostrowieckich bojowc�w z Sanoka (emigrant�w) z 20 kwietnia

1909 r.,

spisy wydawnictw rewolucyjnych, czytanych m.in. przez bojow-

c�w PPS,

dokument w sprawie rozamu w Wydziale Bojowym PPS byej

Fr. Rew. i powstaniu PPS Opozycji (1911 r.),

notatka wywiadoweza PPS Fr. Rew. o wiadomociach znanych

ochranie na temat PPS,

notatki arehiwalne dotyczce CKR,

historia organu PPS Fr. Rew. "Robotnik,

korespondeneje r�ne OB PPS Fr. Rew., OB PPS byej Fr. Rew.

z lat 1907-1911,

wspomnienia i materiay czonk�w OB z lat 19#5-1910,

biografie byych bojowc�w uczestnik�w szkoy agitator�w PPS

Fr. Rew. we Lwowie (marzec-kwiecie 1909 r.),

lista funkcjonariuszy krajowych PPS Fr. Rew. z 1909 r. (dawnych

bojowc�w PPS, wykluczonych z partu za solidarno z Konferenej

Bojow PPS Opozycji),

sprawa Stanisawa Stasiaka i innych bojowc�w z wizienia �dz-

kiego (11 listopad 1907 r.).

Arehiwum PPS uleglo powanemu zniszczeniu i odtworzenie wal-

ki zbrojnej wycznie na podstawie tego, co pozostao, jest niemo-

liwe. Nie spos�b te w oparciu o zachowane materiay odtworzy sy-

stemu organiza.cyjnego i form walki K� Bojowych Saznoobrony Ro-

botniczej (KBSR) w 1904 i na pocztku 19#5 r. Jedyne zachowane

regulaminy organizacji bojowych pochodz z lipca 1906, marca 1907

oraz 1908 i 1910 r. Podobnie niemoliwe jest odtworzenie zasigu

organizacyjnego, albowiem zawarty w zespoach CA KC PZPR ma-

teria wspomnieniowy daje tylko czciowy obraz istniejcego sta-

nu. Materia biograficzny jest jedynym, kt�ry pozwala nieeo sze-

rzej wydoby prawd o walce lokalnych oddzia�w podporzdko-

wanych OKR.

Bardzo wane znaczenie ma materia dotyczcy walki Milicji Ro-

botniczej PPS Fr. Rew. Szkoda tylko, i zaginy protokoy dysku-

sji na konfereneji okrgowc�w PPS Fr. Rew. na wymieniony te-

mat.

Wyjtkowo interesujcy materia stanowi por�wnania staty-

stycz#e wkad�w finansowych partii na dziaalno bojow. Na

wiksz uwag zasuguj miesiczne pokwitowania OKR PPS

z Kielc i Warszawy o zebranych kwotach na fundusz walki czyn-

nej. Nie mniej ciekawe s dane o walce socjalistycznych bojow-

c�it; ##- odzi z #oj�wkarzami endeckimi w kwietniu-czerwcu

190# :.

### C:; KC brak caych zespo�w dokument�w dotyczcych r�-

Il##ch ugrupowa PPS, a take sprawozda z konfereneji, zjazd�w

oraz uanych o dziaalnoci bojowej PPS Proletariat, SDKPiL, LPSD

i E#ndu. Nie spos�b wreszcie ocltworzy wyczerpujco konfliktu

W#-dziau Bojowego z grupami instruktorskimi OB (CB), czy te

miedz#: grup instruktork Tytusa Bobrowskiego, Stanisawa Hem-

pla =# J�zefem Pisudskim na konfereneji lipcowej 1906 r., w pro-

tokoiac#fZ bowiem wystpuj istotne luki.

11#z-korzystano yciorysy 81 bojowc�w z teczek Wydziau Bojo-

we#o, # - z OZ PPS, akta Bolesawa Bergera, Tytusa Bobrowskie-

go, Kazimierza Bojarskiego, Konstaneji szczepaskiej, Henryka

Minkiewieza, Ignacego Lubicz-Sadowskiego oraz dane ze 130 teczek

osob#zvych Stowarzyszenia byych Wini�w Politycznych. Wresz-

ci# zapoznano si z wykazami byych bojowc�w PPS, SDKPiL, PPS

Pr oi#tar iat i Bundu, kt�rzy zginli w czasie II wojny wiatowej,

oraz z #vnioskami o odznaczenie.

Ponadto wykorzystano akta oskarenia, w kt�rych znajduj si

aar o 300 bojowcach, odpisy akt Polak�w - byych bojownik�w

PP#, porozamowych organizacji PPS, SDKPiL, LPSD i Bundu-

czonk�w Stowarzyszenia byych Katornik�w i Zesac�w dziaaj-

c5-ch na terenie ZSRR w okresie midzywojennym. Signito te do

zbio##; biograficznych Instytutu Badania Najnowszej Iiistorii Pol-

sk= :;r. J�zefa Pisudskiego, nielicznych materia�w Referatu Opie-

k= KC, Arehiwum Duracza, rocznik�w "Niepodlegoci", materia-

�#v Sdu Okrgowego w odzi, wizienia Mokot�#cr, IV Konferen-

c#= #PP, biografii z AKW PZPR w odzi i Warszawie.

4. Centralne Arehiwum Wojskowe w Rembertowie.

Zb:orv Kapituy Medalu i Krzya Niepodlegoci

##a#cenniejszym, poza zbiorami CGAOR, materiaem biograficz-

nym o bojowcach PPS dysponuje Centralne Arehiwum Wojskowe

(CAW) w Rembertowie koo Warszawy.

Zbiory Kapituy Medalu Niepodlegoci, Krzya Niepodlegoci,

Krzya Niepodlegoci z Mieczami powstay w latach 1929-1939.

Odznaczenia te nadawano w latach 1929-1938. szczeg�lnie cennych

Z - Organizacje bojowe...

danych dostarezyy Kapitule komisje oclznaczeniowe PPS - je-

c�w, wini�w politycznych i bojowc�w. Krzy Niepodlegoci z Mie-

czami i Krzy Niepodlegoci nadawano w pierwszych lataeh #stnie-

nia Kapituy, w zasadzie do 1933 r.

Widoczna jest te tendencyjno w przyznawaniu odznacze. Za

duy wkad w walk zbrojn dziaacze PPS oraz innych organiza-

cji socjalistycznych, jak r�wnie bojowcy ND otrzymywali vk #-i#k-

szoci - g�wnie w latach 1937-1938 - Medale Niepodlegoe:. Za

zbrojn walk w oddziaach PPS, podlegych OKR, nagra#zano

bez wzgldu na wkad Medalem Niepodlegoci. Natomiast ci, 2�-

rzy przeszli na.stron J�zefa Pisudskiego w latach trzydzte#tych

(zdecydowana mniejszo), otrzymali przewanie wysze odzraeze-

nia, bez wzgldu na wielko zasug w walce zbrojnej.

Uzyskane dane biograficzne dotycz 2950 bojowc�w PPS # i'VD.

Mimo niechci do zbierania przez pisudezyk�w kierujcyeh K#xpi-

tu materiau dotyczcego OTB, OB (zjednoczonej) oraz OE PPS

Lewicy jest on reprezentatywny dla dziaalnoci bojowej PP# # IVD.

Nie uwzgldniono przy opracowywaniu niniejszej pracy d#nych

biograficznych agitator�w z PPS i ND.

5. Arehiwum G�wne Akt Dawnych,

Arehiwum Pastwowe m.st. Warszawy

i Arehiwum Sownika Biograficznego

Dziaaczy Polskiego ftuchu Robotniczego

Akta sdzonych i poszukiwanych bojowe�w w zespoach AGAD

dotycz 638 bojowc�w. Ze zbior�w APW, prze-de wszystkim z ze-

spo�w Warszawskiej Ochrany Rejonowej, Kancelarii Warszaw-

skiego Oberpolicmajstra, Pockiego Gubernialnego Zarzdu andar-

meru (rewindykowainego z ZSRR, obecnie w WAP w Pocku), #zy-

skano dane o 184 bojowcach. szczeg�lnie cenne s listy goeze

ochrany warszawskiej z lat 1908-1912, przekazywane do oddzia-

�w ledztwa politycznego gubernialnyeh zarzd�w andarmerii.

W zbiorach Arehiwum Sownika Biograficznego Dziaaczy Pol-

skiego Ruchu Robotniczego (ASBDPRR) przy Muzeum Historii Pol-

skiego Ruchu Rewolucyjnego w Warszawie przestudiowano 200 ka-

set katalogu g�wnego, wypis�w biograficznych, zawierajcych da-

ne z lat 1864-1975. W sumie znaleziono tam dane o ponad 5 tys.

bojowcach. Opr�cz tego korzystano z opublikowanych ju zesz#-t�w

"Sownika Biograficznego Dziaaczy g

PoLskie o Ruchu Robotnicze-

go" i wykaz�w hase, kt�re zawiera j

materia bio raficzn j na bardzie re rezentatvZvny

g y w Polsce o bojowcach PPS, SDKPiL i PPS

Proletariat oraz ND.

II. r�da publikowane

1. r�da do dziej�w rewolucji #v Kr�lestwie Polskim

Spor�d zbior�w dokument�w na specjaln uwagg #

porty warszawskeh oberpol w I89 zasu#uja Ra-

cmajstr�

prze# Halin Kiepursk i 2-1913), opracowane

Zbigniewa Pustu (Warszawa 1g71),

szczeg�l i �d#adat d w ocenie rozmiar�w akeji bojowych ## War-

szaw #�w klasy robotnezej

kej Stanisawa Kalabi k na #enziach o skich,

pod reda s iego (Warszawa 1968-1 g7#, t. III,

cz. 1-4). Publikacje te traktuj m.in. o takich kwestiach, jak:

zbrojne zabezpieczenie strajk�w w 1905 r., produkeja broni dla OB

PPS starcia zbrojne, wyniki ledztwa policyjnego wobec bojo##-

c�w. Znajdujemy w nich take informacje o aresztowaniach czon-

k�w rewolucyjnych organizacji, przede wszystkim bojowc�w PPS.

skimu naczenie dla syntezy, walki zbrojnej w Kr�lestwie Pol-

rkgrafski p o,t g meraa-gubernatora do spraw polieyjnyeh gen.

zony w zbiorze Curut klasy posaudaj#ce

?v walce z rewolzcej 19.15-1907 roku w Kr�lestu;e Polskmz

tyczcy akeji zbrojnych i broni organizacji bojowych. W zbiorze

dokument�w PPS Leu;ca, opracowanym przez Jana Kancewicza

i Janin Kasprzakow Warszawa 1961

zasuguje -1962, t. 1-2),

na uwag

wezwanie OKR PPS Lewicy z grudnia 1906 r. do czon-

kac aorganizacji bojowych o powr�t do szereg�w partyjnych. Publi-

( j Galcyjska dza#alno wojskowa Psudskego 1906-1914

Warszawa 1967) traktuje o kontaktach midzy PPS a w w

austriackim w omawianynZ iadem

tych kontakt�w prz okresie. Pierwsze pr�by nawizania

orri 19#8-1909 r. ez prawic PPS Fr. Rew. przypadaj na prze-

W rocznic 70-lecia rewolucji 1905-1907 r. kilka regionalnych

orodk�w naukowych wydao r�wnie r�da uwzgldniajce tema-

tyk ruchu zbrojnego. Jedn z pozycji jest opracowana przez Jana

Bonie#kiego Rezaolucja 1905-1907 zu Rado#n,u (Radom 1974).

W pracy tej w rozdziale III zamieszczono 8 dokument�w z WAP

Radom powiconych dziaalnoci zbrojnej PPS; pozostae 36 to pu-

blikacje prasy radomskiej z lat 1905-1908, zeznania ledeze byych

bojoGvc�w, wnioski prokurator�w z WOSW, ogoszenia wadz ce-

sarstwa rosyjskiego. Z wymienionych publikacji zebrano dane o 155

bojowcach.

2 r�da z#;#arte i rozproszone w czasopismach

#Viele opublikowanych dokument�w znajduje si w zbiorach Bi-

blioteki Jagielloskiej w Krakowie. S to broszury CKR i Wydziau

Bojowego OB CB oraz Wydziau Bojowego PPS Fr. Rew. wydane

w Krakowie i Warszawie w l. 1906-1907. Broszury CKR PPS

i CKR PPS Fr. Rew. stanowi cenne r�do por�wnaweze, przydat-

ne do analizv r�nic pogld�w na dziaalno bojow#.

Vatomiast broszury instruktaowe Wydziau Bojowego OB CB

PPS i Wydziau Bojowego PPS Fr. Rew. s niezastpionym r�d-

em do badania zmian instrukeji oraz kierunku propagandy pogl-

d�w grupy J�zefa Pisudskiego na dziaalno bojow jako dzialal-

noci wojskowej. Broszury te wprowadzaj w metody walki propo-

" g,

nowane rzez "starych. Cz z nich - Pstolet Bro#wn# a Pisto-

iet Mausera, Mate7iaty u#ybuchowe, Ko7n,e#da 7n,usztra - stanowi

wany materia poznawezy do rozwaa o r#dkach walki organi-

zacji bojowych. Niestety, najcenniejszych broszur z 1905 r., wyda-

nych przez Wydzia Spiskowo-Bojowy CKR dla potrzeb masowej

walki zbrojnej w obronie manifestacji, strajk�w i tworzenia bary-

kad, brak w zbiorach Biblioteki Jagielloskiej. Tymezasem instruk-

cje te, rozpuwszechnione najwezeniej i w momencie rozkwitu re-

wolucji, miay istotny wpyw na walk zbrojn organizacji bojo-

wych.

Broszury w zbiorach Biblioteki Jagielloskiej stwarzaj wrae-

nie, i "wojskowe" wystpienia przewaay w dziaalnoci organiza-

# Wydawnictwa PPS: W sprawe naszej taktyk, Warszawa 1906; Spra'woz-

dane z IX Zjazdu PPS, Krak�w 1906-1907; Progratn PPS, Warszawa 1907.

cji bojowych 3, z t grup r�de wi si r�wnie broszury ###yda-

ne przez dziaaczy ruchu robotniczego w Krakowie w I. 1908-1912 '.

Najwiecej dokument�w o organizacjach bojowyeh PPS zn##jduje

si w "Kronice Ruchu Rewolucyjnego w Polsce#'5, or5anie Sfo##a-

rzyszenia byych Wini�w Politycznych. Kronika, po#wiconu dzie-

jom walk o niepodlego i socjalizm, redagowana w I. 1935-1939

przez lewicowych historyk�w PPS Adama Pr�chnika i #ana Krze-

sawskiego-Cynarskiego, przeciwstawiaa si jednostronnen,u u#e-

ciu historii najnowszej, m.in. organizacji bojowyeh, przez oiicjaln

historiografi pisudezykowsk. Znajduj si w niej dol-:umentv

r�dowe w sprawie radomskiej Stanisawa Wernera, "#:v ## py"

Emila'# (Antoniego Sukiennika), sprawie 55 bojowe�w z #;iie?c,

Czstochowy i Zawiercias, socjolobiczne obliczenia sporzdzo:#e na

podstawi# "Robotnika" PPS Fr. Rew. przez Eu#eniusza #"nen-

kiela '.

W redagowanej w latach 1929-1939 przez histol-yk�w - ;#isud-

czyk�w Leona Wasilewskiego i Tadeusza SzpotaziskieQo "Niepo#le-

goci", czasopimie powiconemu dziejom polskich walk Z##rz##-o-

leezych w dobie popowstaniowej, znalazy si dokumenty r##yj-

skie o skadach broni, wprowadzeniu stanu wyjtkowego w Kr�le-

stwie Polskim, sprawy osobiste Walerego Sawka, podanie pro##o-

katora Ryszarda Fremlas. W zasadzie jest to materia pomeeniczy

w opracowaniu podjtego tematu.

Sporo materia�w zamiecio czasopismo �dzkiego oddziau Sto-

warzyszenia byych Wini�w Politycznych, redagowane przez jego

prezesa,#lewicowego dziaacza PPS, byego b#jowca i katornika

Stanisawa Martynowskiego, "Z Dawnych Dni", bgdce uzunenie-

niem pepesowskiego "odzianina". W zeszytach 1-4, wydan#-ch

s Dotyczy to przede wszystkim broszur: Nszczene broni u.-ojska ro.::"#kie-

go, Stuba 2vywadoweza, Karabn wojska rosyjskego, Organ#acja ##u;ba

wojska rosyjskego, O n2apach planacja topografeznych.

# 1\Zidzy innymi Tytusa Filipowicza Polska autonom.a Kr�lest2c.#a, Kra-

k�w 1908. C;y robotnkow potrzebna jest Konstytuanta w 1#,arszav#e, 'ix,#ar-

sza#=-a 1907.

5 "Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce" (dalej - "KftRwP"), t. '-V,

zeszyt�w 19 i dodatek Ksga #ycorys�'u#, W#.r#za#va 19;5-193Q.

# I#idem, t. IV-V.

# Ibidem, t. III, s. 92.

e "I\:epodlego" (1927-1939), Warsza###a, t. 1, s. 3#6--3#9: t. 2, s. :16-;17.

w odzi w 1933 r., publikuje ono rosyjskie dokumenty policyjne,

instrukcje wojskowe w sprawie zdawienia ognisk oporu rewolu-

cyjnego oraz organizacji lotnych oddzia�w pacyfikacyjnych wojsk

carskich, spisy polegych na barykadach w odzi w czerwcu 1905

(umoliwiy one skonfrontowanie 56 polegych bojowc�w OSB PPS),

komunikaty urzdowe wadz rosyjskich o wydarzeniach w odzi

1905 r. i ogoszenia stanu wyjtkowego w Warszawie 9.

1'V wydawanym od 1973 r. "Archiwum Ruchu Robotniczego" opu-

blikowano wspomnienia bojowc�w PPS z OTB. W tomie I w roz-

dziale Sprawa 10 # Pa,waka powr�cono do zasadniczej dyskusji

o istotnym wkadzie organizacji techniczno-bojowej, kierowanej

przez "modych", w walk zbrojn w Kr�lestwie Polskim 'o.

Najwicej materiau r�dowego dla caego Kr�lestwa Polskiego

umieci wspomniany Stanisaw Martynowski w pracy Polska bo-

jou,u {Warszawa 1937). Zawiera ona materiay rosyjskich wadz

policyjnych w Kr�lestwie Polskim dotyczce dziaalnoci organi-

zacji bojowych PPS, materiay ledztwa w sprawie technik�w b#-

jo####ch Domiceli Rothe i Dobiesawa Mikulskiego, bojowc�w z Lub-

lina o zamach na kapitana Ulicha, bojowe�w Ostrowca o napad

na fur#on poczto#vy, Lewandowskiego i towarzyszy o zamach na

prystawa Szataowicza. Szczeg�lnie interesujce s dane por�wnaw-

cze prasy Kr�lestwa - tajnej i jawnej - w sprav#ie dziaalnoci

zbrojnej. Stanisaw ##Zartynowski zamieszcza przedruki z "Robot-

nika'# "Nowej Reformy", "wiata", "Kuriera Warszawskiego",

Gosu Warszawskiego" o mierci bojowca Franciszka Dudy w Kiel-

cach, likwidacji skadu broni przy budowanym przez Wis mocie

n- Warsza#vie, rozwizaniu przez PPS Fr. Rew. w odzi organizacji

bojowej i agitacyjnej. Publikuje materiay z rozpraw sdowych

bojowc�w PPS z 19 stycznia, 24 maja i 2 czerwca 1906 r. Ogasza

po raz pierwszy niepeny wykaz pr#wokator�w dziaajcych w orga-

nizacjach agitacyjnych i bojowych w partiach socjalistycznych oraz

bojo#vc�w "wsypanych" przez prowokatora Sukiennika. Zamieszcza

te 5 dokument�w z archiwum PPS.

Praca prawicowego historyka PPS Stanisawa Andrzeja Radka

Rezcolucja w Wars#awe 1904-1909 (Warszawa 1938) zawiera ma-

teria#- rosyjskich wadz policyjnyeh z proces�w Stefana Okrzei

#.,Z Da#;-nych Dni", �d 1933, z. 1-4.

=#,.:#rchiwum Ruchu Robotniczego", t. I, Warszawa 1973, s. 73-92.

z i905 r. i 67 bojowc�w Warszawy z 1906-1907, ra ort oberpolic-

ma#stra warszawskiego o ruchu rewolucyjnym w 1906 r. na terenie

Warszawy, a z archiwum PPS: listy wizienne J�zefa Mireckiego,

odezw Wydziau Spiskowo-Bojowego PPS z 29 marca 1905 r.

o zamachu na oberpolicmajstra warszawskiego Nolkena i ujciu

Stefana Okrzei, Regula7n,# Orga'nzacj Bojowejl'. Ogasza wykaz

330 #ojowc�w Warszawy i 13 prowokator�w, byych bojowc�w

P# ## wydanej 9 lat wczeniej pracy Rewolucja z,u Za bu

D#br##rskm 1894-1905-1914 (Sosnowiec 1929) publiku e mate-

ria#- rosyjskich wadz policyjnych z proces�w 149 bojowc�w Za-

g#bia i Czstochowy, "wsypy" "Albina" Tarantowicza, Hipolita

Kozubskiego i "Emila" Sukiennika.

P=sudczykowski historyk Wadysaw Pob� -Malinowski w to-

ln=e =# pracy J�zef Psudskl#

publikuje z archiwum PPS Regula-

min #;ganzacj Bojowej oraz Deklaracj delegat�z,u ustpujcych

z I# Zjazdu PPS.

, I#ue znaczenie por�wnawcze maj publikowane przez Ann ar,

now,s:; w pracy Geneza rozta'm,u w PPS 1904-1906 (Warszawa

19�3) projekty pro#ramu przedstawione na VIII Zjedzie #raz wy-

kaz #czestnik�w VIII i IX Zjazdu PPS.

Do dokument�#, naley zaliczy wydane szkice, artykuy pole-

miczn#, sprawozdania, listy wybitnych przyw�dc�w polskiego ruchu

robo#: :.czego: Henryka Horwitz-Waleckiego, Feliksa Dzier skie-

go, Foy Luksemburg, Feliksa Kona i innych 18.

1#y:#ane dokumenty zar�wno w zbiorach, jak i rozproszone umo-

liwiaja skonfrontowanie i ukazanie w miar penego obrazu dzia-

aln#ci organizacji bojowych PPS, porozamowych organizacji PPS,

SDKPiL i PPS Proletariat. Istotne luki dotycz dziaalnoci lokal-

n##c#,ddzia�w #5,szystkich ugrupowa bojowych. Zaledwie kilka

do#u:;3ent�w dotyczy walki zbrojnej LPSD i OB Bundu.

'1 #. #. Radek, Reu;olucja #w Warszawe 1904--1909, Warszawa 1938. Radek

mYinie t#vierdzi, i regulamin OB przyjty zostal na I Konferencji Og�lno-

bojow #; #v lipcu 1905 r., faktycznie przyjto go w lutym 1906 r. na VIII Zje-

dzi# apS.

'# vx. Pob�g-Malinowski, J�zef Pisudsk, t. II - 1901-1908: W ognu re-

#'o#'#cj', Warszawa 1935.

'# ;#. Horwitz-Walecki, Wyb�r psm, Warszawa 1967; F. Dzieryski, Ps-

ma #?bYnne, Warsza#i#a 1951' R. Lukseanburg, Wyb�r psm, t. 2 (1904-1907),

#=#',#: a 1950.

Studia nad obszernymi zbiorami pism i gazet autor rozaocza

od czasopism specjalistycznych, w duej mierze powicon#'elz te-

matyce walki narodowowyzwoleezej - "Kronika Ruchu Re#-olu-

cyjnego w Polsce", "Niepodlego", "Z pola walki", a nasLpnie

bardziej popularnych i powszechnych z okresu zabor�w, zn#Gazy-

wojennego, okupaeji hitlerowskiej i powojennego.

Celem studi�w byo zgromadzenie dodatkowego materi#u ;#io-

graficznego i o skadzie osobowym organizacji bojowych. Oe�em

przebadano 140 gazet i czasopism. Zebrany materia zawiera #atiele

informacji o ludziach i organizacjach bojowych, pozwala skon##on-

towa szczeg�y dotyczce r�nych akeji, potwierdzi zasaa:#iczy

wpyw oddzia�w bojowych na przebieg walki zbrojnej ## It;#�le-

stwie. Najbardziej przydatne okazay si czasopisma wyct#r##zne

przez PPS, porozamowe organizacje PPS, SDKPiL, PPS Proie-

tariat, Bundu, ND z okresu zabor�w oraz PPS z okresu m:eazv-

wojennego, pisma naukowe, jak "Kronika Ruchu Rewoluc##^e#o

w Polsce", "Niepodlego" i "Z pola walki", wreszcie gazet#: #-1--

dawane przez byych wini�w, katornik�w i zesac�w.

W powojennej prasie pierwszej poowy lat pidziesitych cze

yjcych bojowc�w PPS z okresu rewolucji 1905-1907 niez#odnie

ze r�dami arehiwalnymi traktowano jako dziaaczy SDKPiL. a #a-

wet za rzekom dziaalno w tej partu przyznawano naj#zasze

odznaczenia pastwowe. Dotyczy to m.in. Franciszka Kowals#ie#o,

Adama Szmyta i innych. Zjawisko to miao miejsce przede ;=#szy-

stkim w tych orodkach regionalnych, w kt�rych w 1. 1905-1907

bya silna PPS i barelzo saba SDKPiL: Byo ono m.in. skutkiem

wyolbrzymiania roli SDKPiL, a zaniaia PPS w rewolucji 1905-

-1907. Sytuacje takie nie wpyway korzystnie na obiekty##na oee-

n polskiego ruchu robotniczego.

Przeciwna tendeneja uwidaczniaa si w 1. 1929-1939, w o:;resie

wydawania przez PPS dawn Fr. Rew. "Walki" i "Przedl#-#tu".

Sanacyjni dziaacze tej partii w wyznienionych pismach naz#-##aIi

"modych" lewicowych dziaaczy organizacji bojowych PPS z lat

19#5-1907 niepodlegociowymi dziaaczami sanacyjnymi, po:#ija-

jc ich faktyczne orientacje polityczne w latach midzywojennveh

i wkad walki innych partyjnych ugrupowa bojowych. Tak #wo-

rzy si np. mit o wiernoci wikszoci bojowc�w dla niepoatego-

ciowych koncepeji J�zefa Pisudskiego, gdy tymezasem ##-##iepo-

wali oni czynnie przeciwko sanacji w lewicowym Stowarzyszeniu

byych Wini�w Politycznych. Walk z tymi znieksztaceniami

podejmowali oni przede wszystkim przez umieszczanie dokadnych

informacji z terenu o antysanacyjnej walce byyeh bojowe�w PPS

i porozamowyeh ugrupowa PPS '4.

3. Pamitnilii i wsporx#nienia

Z literatury paznitr#arskiej autor wykorzysta 257 pozy cji. S

to pamitniki, wspomnienia, artykuy wspomnieniowe - okolicz-

nociowe i pomiertne - zamieszczone w zbiorach wspozrznie,

czasopismach i gazetach w okresie od 1908 do 1974 r. Pisao je

203 autor�w. Ponadto autor wykorzysta 80 nie opublikowanych

wspomnie, pamitnik�w i biografii 84 autor�w ze zbior�w CA KC

PZPR i ASBDPRR.

Sporo danych biograficznych zawieraj ksigi pamitkowe i sow-

niki biograficzne. I tak wykorzystano dodatkowe dane o 135 bo-

jowcach z Ksgg Palak�w - uczestnk�w rewolucji padziernko-

wej, 20 - Polskego Sownka Bografeznego, 85 - Ksg yco-

rys�w "K#onk ruchu #e#wolucyjnego w Polsce", pojedyneze dane

z Bolszogo SZozuara .$lskej Kartotek Bograficzn,ej.

W wyniku analizy wspomnie i pamitnik�w bojowc�w PPS z lat

1904-1911 mona wyodrbni kilka grup w zalenoci od kierunku

ideowego autora. Trzy ezwarte pisali ludzie lewicy polskiego ruchu

socjalistycznego z r�nych okres�w historycznych - lewicy PPS

z lat 1907-1917 i okresu midzywojennego, komunici, peperowcy,

dziaacze odrodzonej PPS, wreszcie PZPR Is.

14,KRRwP", t. I, s. 183, 185, 188, 190-191, 245-246; t. II, c. 202-20i;

t. III, s. 254; "Z Dawnych Dni", z. 3, s. 96.

I# Wspomnienia napisali. Leon Berenson, Stanis�aw Berger, Adam B�ot-

nicki, Leopold Bykowski, Julian Ciesielski, Jan Chmielecki, Wadysaw Db-

rowski, Maria Frenkel, J�zef Grabiec, J�zef Grzecznarawski, Aleksander

Grzybowski, Stanisaw Hearspel, Roman Iwanicki, Piotr Jagodziski, Stanisaw

Kmie Feliks Kon, Florentyna Korfeld-#wicka, Bronisaw Kostecki, Wady-

saw Kotkowski, Wadysaw Kossak, Wacaw Kozak, Mieha Kr�l, Jan Krze-

sawski-Cynarski, Lucjan Krzymowski, Bronisaw Kuakowski, Jan Ku'api-

ski, Anna Kwiatkowska, Franciszek agowski, Stanisaw Martynowski, Kazi-

mierz Miklaszewski, J�zef Nowieki, Maria Paszkowska, J�zef Paszta. #ntoni

Interesujce wspomnienia Ludwika Krzywickiego i Bolesawa

Drobnera o PPS Proletariat# stanowi niezbdne uzupenienie danych

o dziaalnoci OB tej partiil�. Opinie esdekapeielowc�w o walce

zbrojnej PFS i SDKPiL zawier#j wsp#mnienia Felika Dziery-

skie o Franciszka Joachimiaka Stanisawa Pestkowskie o".

Wspomnienia dziaaczy lewicy PPS i SDKPiL zawieraj materia

faktograficzny o dziejach organizacji bojawych PPS, walczcych

pod kierunkiem OKR i CKR flraz dane o akcjach zbrojnych w Kr�-

lestwie Polskim.

Cz wspomnie napisali konsekwentni dziaacze prawicy PPS,

w tym dzialacze PPS dawnej Fr. Rew.IB Mona te wyodrbni

grup wspomnie bojowc�w PFS, kt�rzy przeszli w okresie midzy-

wojennym do obo#u sanacjil9. Wspomnienia prawicowych dziaaczy

PPS staraj si pomniejszy warto wkadu walki niepodlego-

Pczek, Piotr Pieczewski, J�zef Plebanek, Stanisaw Rodkiewicz, Pawe Ry-

Gzek, Aleksander Rewski, J�zef Saata, Stanisaw Skowski, Jan Skodow-

ski, Ignacy Syska, Stanisaw Szafer, Jan Szklarczyk, Stanisaw Szmyt, Broni-

saw Szukiewicz, Jan Szynkowski, Franciszek Szmidla, Maria Tkacz-Chodko,

Witold Trzciski, Kazimierz Wgrowski, Bronisawa Wojciechowska, Jan Woj-

ciechowski, Aleksander Woniak, Ewelina Wr�blewska, Bronisaw ukow-

;ki.

#'# B. Drobner, Bezustanna walka. Wspomnena 1883-1918, Warszawa 1962;

L. Krzywicki, Wspomnena, t. I-3, Warszawa 1957-1959.

17 F. Dzieryski, Pamit'nh wna, Warszawa 1951; F. Joachimiak, Cae

#yce na czarnej lce w: Wspomnena wete7an�w remolucj 1905-1917,

�d, 19G2; S. Pestkowski, Wspomnena re#wolucjonsty, Warszawa 1961.

1a Przede wszystkirn jest to autoryzowany zbi�r wspomnie apracowany

p#zez Konrada Wrzosa, Ptsudski Psudczycy, Warszawa 1936. Do tego typu

wspomnie mona zalicy wikszo prac J�zefa Pisudskiego zamieszczonych

w pismach zbiorowych, ponadto wspomnienia Ignacego Boernera, Wadysawa

Jaksy-Roena, Franciszka Lipiskiego, Bolesawa Miedziskiego, Stanisawa

Patlsa, Walerego Sawka, Kazimierza Sosnkowskiego, Le#na 1Vasilewskiego,

Witolda bikowskiego.

'# S to wspomnienia: Bolesawa Bergera, Ramana Jabonowskiego, Julia-

na Jancewic#a, Wadysawa Jastrbskiego, Aleksandra Kolla, Cezaryny Ko-

zakiewicz. Wandy Filipowicz-Krahelskiej, Bolesawa Limannwskiego, Stani-

sawa Masserowicza, Wadysawy Michaowskiej, Boleslawa Mierzwiskiego,

Jdrzeja Moraczewskiego, Stanisawa Nowosiskiego, Michaa Olszaka, Wa-

dysawa Pacwy, Michaa Pankiewiza, Kazimierza Pielata, Stanisawa Pod

czaskiego, Adama Pragiera, Antoniego Purtala, Kazimierza Puaka, Wadysa-

wa Rutkiewicza, Adama Szlzaka, Ludwika ledziskiego, Stanisawa Twardo,

Adama Uziemby, Janiny ychowskiej, Wadysawa ychowskiego.

ciowej "modych", natomiast rozbudowuj wtek dzia#alnoci kad-

roWej OB CB. Znieksztacio to czciowo obraz sytuacji, szcze �l

5# y

nie t ch w darze rewolue i w kt�r ch zaan aowani byli "mo-

dzi"; przykadem

wspomnienia Ludwika ledziskiego o akcji

kc Wyujk dzialal owieckiem. Wspomnienia prawicowych dziaaczv

no bojow OB CB, OB PpS Fr. Rew., Lotnych

Oddzia�w Bojowych PpS Fr. Rew. Przynosz duo wiadomoci

o krakowskim orodku walki, o walce oddzia�w bojowych PpS Fr.

ReW., wyranie unikajc przedstawienia akcji

rzdkowanych OK #d#a�w pod#-

R nawet wtedy, gdy - np, w 1904-1906 r.-

tkwiii wr�d "modych" w OTB {np. Jerzy Gorzechowski "Jur"#.

Najwicej uwagi powicaj odtwarzaniu szczeg��w tych akcji,

k Pisudskie o ni si wpy

w J�zefa Pisudskie o. Glor fikujc

,os g, w celu ukazania jego postaci jako ma opatrz-

nocioWego narodu

u5i skrzyda "m d halce nie odle ociowej, i przekrelajc

zas y w PPS odmawiaj im praWa do repre-

zentoWania idei narodowowyzwoleczej.

Objto tego materiau pozwala dokona penie szej konfro#-

tacj: stanowisk autor�w. Tam

, gdzie brak r�de archiwaln5=cl#,

niezw-#-kle przydatne dla badacza okazuj si wspomnienia. #e

ostatnie, dotyczce OB PpS oraz porozamowych organizacji PPS,

s stosunkowo obfite, w przeciwiestwie do skromnych ilocioWo

ws #omnie o ublikowan ch rzez byyh bo owc�W PPS Pr oleta-

ria;, SDKPiL, Bundu, LPSD oraz endecji.

!I!. Publikacje naukowe oraz literatura pikna

1 Publikacje naukowe (1909-1980)

Przy p tcowywaniu niniejszej pracy wykorzystano ponad 300

pr#c i3 or�w. Obok publikacji naukowych, szkic�W, artyku�W

naL#fl##ych i publicystycznych, powiconych w caoci lub cze-

problematyce walki zbrojnej partii politycznych W 1. 190#-

sCiOWo

-I 911, wykorzystano 21 opracowa zbiorow ch ks

wych i wydawn region y ' lag pami#tKfl-

ictW alnych.

## pen analiz literatury o organizacjach bojoWych partii po-

litycznych nie pozwala istotny brak opracowa monograficzn#-eh

o OB PPS Proletariat, SDKPiL i endecji, nie m�wic ju o LPSD

i Bundzie, kt�rych w og�le nie ma.

Pierwsze rozwaania o OB PPS poehodz z l. 1909-1914. Podej-

muj je publicyci prasy socjalistycznej, kt�rzy pisz o l#ohater-

stwie i powiceniu (Stefana Okrzei, Tadeusza Dzierzbickie#o, Hi-

polita Kopisia, J�zefa Mireckiego) i martyrologii bojowc�## (szkic

Feliksa Kona ps. Wadysaw Kuakowski Sdy woje#ne w K#�#e-

stzc;e Polsk7n,, Krak�w 1909). Pierwsz pr�b analizy stanow=i szkic

w kad�w J�zefa Pisudskiego dla szkoy bojowej PPS byej Fr.

Rew. i ZWC z 1910 r. pt. "Iiistoria Orgaizacji Bojowej PPS"

opublikowany 25 lat p�niej w Ps#n.ach zborou#ychzo. Lata 1918-

-1929 przynosz wprawdzie pewn liczb prae, ale cigle jeszcze

#v wikszoci powicone s one poszczeg�lnyzn bohaterom lub wy-

bra#ym akejom zl.

Poczwszy od 1929 r. ukazuj si analizy i wycinkowe praee

powicone wybranym regionom Kr�lestwa Polskiego i Litwy

(Grodno, Wilno, Kij�w) oraz pierwsze wydawnictwa regionalne

o dziejach organizacji bojowych i szkice naukowe o poszczeg�ln##ch

akejach #.

##'ikszo prac analityeznych podejmuje kompleksowe probiemy

l. 1905-1907 i na ich tle opisuje walk zbrojn organizacji bojo-

wych PPS. Problematyka ta znajduje wyraz r�wnie w praeaeh

# J. Pisudski, Psma zbo7o'we, t. 3.

zl S to prace G. Daniowskiego, m.in. Bandyc z PPS, E. Ajr:enkiela,

Bojozucy PPS. Bra#ro#,v - bohaterscy - nezomn, S.A. Radka, Eohater

proietaratu polskego. Ed'ward Gbalsk (Franekj, porucznk pe7#szego #u1-

ku ulan�zv.

zz Wymieni naley prace Radka: Reu#olucja w Zaglbu..., Rez##olucja

w Warszawie...; Nlartynowskiego �d w ognu..., E. Ajnenkiela: Dzieje jed-

#ej ptk, Jeden z pciu tyscy, K7onka bojowa PPS (Fr. Re2#.) # roku

1907, �d - pochodna polskego socjalzmu, Manfestacja przec2#mobliza-

cy#na zu odz, Napad na furgon pocztou#y # odz (17 V 1907), Potyczka

z kozakam na Wdzez.ue, mer Tomasza Ksezyka, Zamach bombou#y #a

polemajstra masta odz Chrzanot.uskego; A. Pr�chnika: Akeja bojou#a pod

Rogot,#em, Idee ludze, Kobeta 'w 'walce o nepodlegoe i socjalzm # Pol-

see, J�#ef Mont'wit1-Mrecki, Zamach #a Skalona; Pob�g-Malinowskiego: Ak-

cja bojou#n #a Wsp�lnej Z.u Warszav#e, Akeja pod Bezdana'rrc#%; Labo=a#o7ia

O7ga'nznej Bojo2uej, J�zef Montwitl-Mrecki, J�zef Ptsudsk.

przel;rojowych powi#conych najnowszym dziejom narodu polskie-

go #'

Pierw-sze syntetyczne opracowania o OB PPS pojawiv sie w la-

tach 1929--1939.

II lvojna wiatowa spowodowaa luk w badaniach, svtuacja bo-

iviein nie sprzyjaa podejmowaniu nowych prac naukowveh i po-

pular nonaukowych.

W okresie powojennym temat ten podejmuj naukow#c5- i publi-

cyci odrodzonej PPS w kraju i propisudezykowskie oraz praw-i-

cowo=socjalistyczne grupy historyk�w na emigracji z#.

Od przeomu lat sze dziesitych pojawiaj si prace przynoszace

pierwsze rezultaty bada marksistowskich historyk�w- pov##o#en-

nych #5. Historia organizacji bojowych PPS pono#vnie wehodzi w za-

kres tematyczny dzie historycznych powiconych narodowi pol-

skieznuz'. Wikszo z nich ukazuje je w kont#kcie waniejszych

zjawisk politycznych dotyezcych rewolucji 1905-1907 r. Prac po-

wiconych wycznie dziaalnoci organizacji bojo#vich dutvehezas

nie #odejmowano. Impas ten przeamaa pozycja Ignace#o Pawtow-

skiego z'.

W tym kontrowersyjnym temacie posta#a ideowa badacz#- po-

#vanie zawaya na rezultatach ich pracy. Cz z nich pisa:## byla

wprost na zam�wienie rzdzcej Polsk midzywojenn ##,L:py ro-

lityk�w pisudezykowskich i wypaczaa prawd historyczna o walce

OB PPS, ich strukturach organizacyjnych, skadzie oso#ow5#n

# # to prace Wacawa Lipiskiego Walka zbrojna o nie#odleglo Pol.;#;i

(1905-1918), J�zefa Dbrowskiego-Grabca Dzeje porozboroue Narodu Pc:-

skiego oraz Henryka Mocickiego i Jana Cynarskiego Historia najna#szn

XIX i XX weku.

## Prace publikowane w kraju i na emigracji: J. NIulak i #1. Za#vadka,

Historia PPS, H. Jaboski, U r�de teranejszoci, T. Jaboski, Zarys la-

stori.i. PPS, E. Ajnenkiel, eekam boj�u;, A. Pr�chnik, Szkce z dziej�u po1-

skego ruchtt 7obotnezego, W. Pob�g-Malinowski, Naj'notusza hstora Polski,

J�#et Pilsudsk.

-; A. arnowska, Geneza...; S. Kalabiski, F. T##ch, C##arte pcwstanie

cz# pierwsza rewolucja, Warszawa 1969.

## liistora Polsk, wyd. IH PAN, t. 3, cz. 2, Warszawa 1974; szkiee S. Ka-

labii:skiego, F. Tycha, . Kormanowej, S. Kieniewicza w: f-listorin Poiski

li95-1918, Warszawa 1971.

#' 1. Pawowski, Geneza dzalalno Organizacj Spiskowo-Bojowe# PPS

.1904-1905, Wrocaw 1976.

i rodkach teehnicznych. Spowodowao to m.in. osabienie zaintere-

sowania walk bojowe�w PPS ze strony historyk�w komunistycz-

nych lat midzywojennych. Ugrunt4wao te tradycyjne spojrzenie,

jakoby OB PPS wehodziy w skad tradycji niepadlegoeiowych

pisudezyzny. Dopiero ponowne kompleksowe zbadanie r�de histo-

rycznych pozwolio wysnu odmienne wnioski i umieci ich walk#

w tradycjach niepodlegociowych klasowego ruchu robotniczego.

Badacze z krgu ideowego PPS (lewicy, centrum, prawiey) wy-

dobywali przede wszystkim poszczeg�lne elementy walki. Od mniej

iub bardziej lewicowych zapatrywa autor�w zaleao, czy i #;- ;a-

kiej mierze rozpatrywali oni fakty z dziej�w organizacji bojowveh

podporzdkowanych "modym" z OKR i CKR, wydobywali ich

zadania ochronne wobec partu i akcentowali wielko wkadu

#v akeje strajkowe, czy te odwrotnie - ograniczali si wylczni#

do przedstawiania rozbijania przez nich carskiego aparatu ##-adzy

i walki z prowokatorstwem lub w og�le go omijali.

Spor�d autor�w z krgu ideowego PPS tematyk Or#anizacji

Techniczno-Eojowej, Milicji Robotniczej PPS Fr. Rew. i Milicji

Partyjnej PPS Lewicy podj wspomniany ju Stanisaw #Vlarty-

nowski. W ksice Polska bojowa, mimo e nie przedstawia ona

sp�jnej caoci, zgromadzi olbrzymi materia faktograficzny. Analiza

wspomnie i dokument�w sdowych wnosi istotny wkad do hi-

storii lokalnych organizacji bojowyeh PPS. Tego typu kierunek

reprezentowa r�wnie Jan Krzesawski-Cynarski w szkicu Pr#ed

po Grzybowe. Pisze on, i boj�wka w 1904 r. powstaa g�wnie

z koniecznoci walki rewolucyjnej, zabezpieczenia manifestacji ro-

botniczych i strajk�w.

Historyk PPS Adam Pr�chnik w zkicach analityeznych Zamach

na SkaZona, Uwzene Henryka Barona, Akeja bojowa pod Rogo-

we#n., Trzeba wy#wetl ce#'ne kat'ty p#zeszioe przedstawia szcze-

g�owo niekt�re akeje bojowe OB (zjednoczonej) oraz waniejsze

dane o prowokacjach ochrany wobec ruchu bojowego. Autor nie

podj tematu o regionalnych organizacjach bojowych, dziaajcych

w sprzecznoci z kierunkiem ideowym J�zefa Pisudskiego. Podob-

ne stanowisko zaj Eugeniusz Ajnenkiel, wydobywajc przede wszy-

stkm s#czeg�y o oddzielnych akejach �dzkich i warzawskich bo-

jowc�w PPS. W szkicach Z kut'ze7n, kt'w bratn.ej, Walk bratob�j-

cze # odz i Z #alk re#olucyj#ych w odzi pisze o akejach bojo-

wych zabezpieczajcych PPS, PPS Fr. Rew. i PPS Lewic przed

boj�wkarzami endecji.

Stanisaw Andrzej Radek w obszernych pracach o Zagbiu D-

browskim i Warszawie wydoby materia sdowy z opracowanyeh

do lat trzydziestych niekt�rych wspomnie. Prezentowa on po-

gld, i w I. 1904-1907 istniaa tylko jedna organizacja bojowa

pod sprystym kierownictwem J�zefa Pisudskiego, a kadorazo-

we odstpstwo od jego kierunku ideowego osabiao aktyw bojowy.

Celowo znieksztaeal prawd o akejach b.ojowych OTB w Zagbiu

Dbrowskim i Warszawie pomijajc dane o walce pod kierownic-

twem ideowym "modyeh" z KBSR czy te OSB.

Najwybitniejszym badaezem z krgu ideowego pisudezyk�w by

Wadysaw Malinowski "Pob�g". W pracach J�zef Pisudsk, Naj-

#o'wsza hstora Polsk, Akeja pod BezdanaTxt i innych ilustruje

materia rzeczowy, kt�ry potwierdza jego tez, e ruch zbrojny

PPS istnia i rozwija si tylko wtedy, kiedy wypenia dyrektywy

Pisudskiego. W pracy J�zef Psudsk szereg akeji OiB zalicza

wprost do dorobku OB CB. Zwolennicy tego kierunku chtnie po-

dejmowali tematyk walki zbrojnej OB i OB PPS Fr. Rew., po-

niewa mona byo przeprowadzone przez te organizacje akeje przy-

pisa ideowej inspiracji Pisudskiego. Historycy pisudezykowscy

szczeg�owo opisuj walk tych bojowc�w PPS, kt�rzy nastpnie

przeszli z ruchu socjalistycznego do obozu sanacji.

Przedstawianie dziaalnoei krakowskiego orodka walki zbroj-

nej: szk� bojowych, laboratori�w, intendentury WB OB CB PPS

oraz kontrolowanych przez Pisudskiego akeji bojowych OB PPS

Fr. Rew., tj. podkrelanie wycznie wojskowej strony dziaalnoci

i przemilezanie partyjnego charakteru OB PPS 1904-1907 - znie-

ksztaca prawd historyczn o ich dziaalnoci. Badacze z tego krgu

ideowego r�wnie niechtnie podejmuj, a najezciej przemilezaj

walk lokalnych oddzia�w OSB, OTB, OB (zjednoczonej), PPS,

MR PPS Fr. Rew. i MP pPS Lewicy.

Badaee marksistowscy przez duszy okres nie zajmowali si

problematyk organizacji bojowych PPS. Pierwsz prac na ten

temat jest wydana w 1963 r. ksika Anny arnowskiej Geneza

roztaTn,zc zu PPS. Jak dotd jest to najcenniejsza praca, albowiem

j '' rym

w kontekcie walki ideowe mi dzy "modymi i "sta i uka-

zano w niej problemy ruchu zbrojnego PPS w 1. 1904-1906. Kon-

30 3l

frontujc ogromny materia, autorka dochodzi do wniosku, e walka

oddzia�w bojowych w Kr�lestwie Polskim, poza nielicznymi wy-

jtkami, toczya si do rozamu pod ideowym kierownictwem "mo-

dego" CKR i OKR. Dotyczy to zar�wno KBSR, jak i OSB, OTB

i OB (zjednoczonej). Tylko niekt�re akcje WB OB CB przeprowa-

dzono pod wpywem Pisudskiego, lecz ich rezultaty wykorzysty-

waa w zasadzie "moda" PPS.

Pozycje pisudczyk�w, niekiedy nawet w Wydziale Bojowym,

l>yy sabe. Wydzia Bojowy w 1905 r. stale wypenia dyrektywy

CKR. Dopiero w 1906 r. Pisudski zdoa narzuci mu "powstacz"

wizj walki. Dziaajca w kraju cz Wydziau Bojowego OB CB

i OB (zjednoczonej) nie moga jednak jej realizowa; dotyczy to

dziaalnoci J�zefa Mireckiego, Feliksa Tora, Ludwika Makow-

skiego, Wadysawa Dehnela.

Wane dla popularyzacji walki OB PPS s: praca historyk�w

warszawskich Stanisawa Kalabiskiego i Feliksa Tycha Cz2.uurte

pou;stane czy perwsza 7et.uolucja, wydana w Warszawie w 1969 r.,

Haliny Kiepurskiej Warszawa w rewolucj 1905-190i (Warszawa

1974) i Wadysawa Lecha Karwackiego �d u# reuolu.cj 1905-

-190i r. (�d 1975).

2. Literatura pikna

Nieliczna, lecz zwarta poezja i proza rewolucyjna, powicona

g�wnie bojowcom PPS i porozamowych organizacji PPS, stanowi

dla badacza wany materia, pozwalajcy uchwyci pogldy i na-

stroje polityczne panujce w organizacjach bojowych.

Do czynnej walki zbrojnej i zemsty za klasow i narodow nie-

wol wzyway Warszawanka i Cze#z,vony Sztandur. Oto zmienione

strofy C#eru#o#ego S#tanda#u z okresu rewolucji 1905-1907#s:

Cze bohaterom, ofiarom sawa.

#mier caratowi, ludowi cze.

Niech do szeregu kady z nas stawa,

By braci pomci, wiat nowy wznie.

O niepodlego i wolno nasz

Dzi dla nas pora, by walczy ju,

gs Pclska poezja 're'wolucyjna 1878-1948, wyb�r i oprac. S. Klonowski,

Warszawa 1966, s. 200.

Na barykady niech kady stawa,

Przysze zwycistwo przed nami tu!

Cze Robespierrom, Maratom sawa,

#mier plutokratam, skarg ludu doe!

Na barykady niech legion stawa-

Zwyciym si tyran�w zo.

piewali j bojowcy wsp�lnie z robotnikami podczas zbrojnych

manifestacji ulicznych i strajk�w powszechnych w Warszawie, Za-

gbiu Dbrowskim, odzi oraz pozostaych miastach i osadach fa-

brycznych Kr�lestwa Polskiego.

Pieni �dzkich bojowc�w sawi mstwo w walce ulicznej,

w obronie barykad, strajk�w i manifestacji oraz w wizieniach pod-

czas przesucha.

Specjalne miejsce wr�d utwor�w o tematyce zbrojnej zajmuj

wiersze jedynego znanego nam poety, bojowca PPS Bolesawa

Ignacego Lubicz-Zahorskiego. S to autobiograficzne utwory: Idze-

my u; b�j, Z etapu, 7n,er, opowiadajce o walce i martyrologii

bojowc�w PPS Warszawy, odzi, Zagbia Dbrowskie o. Oto wy-

jtek z odzanlc ##-

Naprz�d o odzi, w krwawej powodzi

Polegych braci pomci ju czas,

Czas, by stanli starzy i modzi

Walczy o wolno, czas,

wielki czas !

Pod wpywem zbrojnej manifestacji na placu Grzybowskim

w Warszawie 13 listopada 1904 r. rewolucyjna poetka PPS Anna

#9 Ibidem, s. 217. Bolesaw Ignacy Lu#icz-Zahorski ps. Zygmunt B�l (1887-

-1922), gimnazjum koczy w Misku, wstpuje na Pofitechnik

sk g j Warszaw-

, emi ru e, studiu e na Politechnice w Liverpoolu. W 1905 r. wraca na

wezwanie PPS, uczestniczy w pracy techniki lbojowej, potem instruktor or-

ganizacji bojowych PPS; w 1907 r. okrgowiec bojowy w Warszawie, Lublinie,

odzi, Zagbiu Dbrowskim. Aresztowany w 1907, skazany w 1908 na 4 lata

katorgi. Zbiega z katorgi, w 1909 r. pracuje na tereme ,odzi isze odzian-

kg. Zagroony przenosi si

do Zagbia Dbrowskiego, nastpnie Kijowa,

otem Galicji, gdzie pracuje m.in. w kopalni nafty w Borysawiu. W eza-

sie wojny czonek Strzelca, Legion�w. W 1920 porzuca wojsko. Pracu e ako

ul-zdnik w Bibliotece Publicznej w Warszawie. Z in w 1922 r. spadajc

z dachu biblioteki podczas jego naprawy.

3 - Organizacje bojowe...

Markowska "Kruk" uoya strofy wiersza masowo czytanego na

maj�wkach i zebraniach robotniczych. Plastyczny opis walki zbroj-

nej wzywa robotnik�w do naladowania Grzybowa.

- Naprz�d, Warszawo! - hucz strzay...

wiszcz nahaje... szaszka zgrzyta...

- Naprz�d, Warszawo! - przez tum cay...

drgno powietrze... grzmi kopyta...

szarej kurzawy wstaj supy,

ponad gowami dymy bure-

na brukach krew... na brukach trupy...

- Naprz�d, Warszawo!... Sztandar w g�r!.. e"

Podobne znaczenie miay inne wiersze Markowskiej wzywajce

do walki zbrojnej. Wiersz Do b#on powsta w czasie kryzysu zbroj-

nego w cesarstwie rosyjskim w grudniu 1905 r., Hpolt Kop,

o bohaterskim bojowcu z Parezewa, sawi odwag w walce z wro-

giem.

Bohaterska postawa Stefana Okrzei wzbudzia podziw robotni-

k�w. Powstaa anonimowa pie podw�rzowa sawi nieugito war-

szawskiego rewoluejonisty, przede wszystkim w ezasie ledztwa

policyjnego.

Represjonowany przez carat poeta Antoni Lange usysza w war-

szawskim wizieniu etapowym na Pradze anonimow pie, pie-

wan przez modego winia z lokalnej organizacji bojowej w War-

szawie. Inna anonimowa pie bojowc�w Warszawy m�wi o tym,

jak zabezpieczaj oni parti przed prowokacj i sawi mstwo ocze-

kujcych na kar mierci n.

Pamita andarm, co browning znaczy:

Nieraz w nim z niego ugrzza kula.

Pamita sfora szpicli-apaezy,

Jak to warszawski bojowiec hula.

Nie masz to wiary jak w naszym znaku.

Na bakier czapka, do g�ry wsy,

miech i kajdanbw brzk na Pawiaku!

Na szafot idziem jak gdyby w plsy?

s" Ibidem, s. 208.

31 Ibidem, s. 196.

p T y B yka bo jest t r K nie treci utworu rewoluc5-jnego

p anstytucja Skaon,a. Dobitnie brzmi

w nim sowa o walce z prowokatorami na Lesznie w W#rsza##,ie '2.

Prowokowa oto

yd - na Lesznie pono-

No i wnet wszed w styczno

z t "sa:iioobron"

Inny zn�w si przebra,

Poszed ama krzye-

Tak inu krzy zamali,

e si nie wylie!

Wiersze Kolda robotnc#n i lVla#urek opowiadaj o represjach

stosowanyeh wobec rewolucjonist�w (w tym bojowc�w)#

Pieni i wiersze

orykowi autentycz i ks k isane w czasie rewolu, i ukazuj

hist y p�niejszymi subiektywnym

y, s aon

ocenami ruch bojow.

Nieco inne sformuowanie kwestii i zasig czasowy ma proza-

nowele, powieci, publicystyczne szkice literackie, a nawet dramat

isana w I. 1908-1972 przez autor�w r�nych kierunk�w art stvez-

nych. .Jednymi z pierwszych s opowiadania bojowca PPS Wacawa

Kostka-Biernackiego Na ulcach Warszaw

lewacy #. Te t y i polemiczny szkic Kr�-

ma yk rewolucyjn znajdziemy w utworach: Gusta-

wa Daniowskiego, Andrzeja Niemojewskiego, Bolesawa Prusa

Andrzeja Struga, Stefana eromskiego, Ewy Szelburg-Zarembiny.

Gustaw Daniowski postaw bojowc�w w okresie rewnlucji 1405-

92 Ibidem, s. 225-226.

33 Ibidem, s. 234-235.

# Biernacki Wacaw "Kostek, Kostecki Brunon, ur. 28 IX 1884 r. v,- Lu-

blinie ( m. ?), gimnazjum koezy we Lwowie, studiuje na wydziale leka:-skim

uniwers tetu i na politechnice. Od 1904 r. z ramienia PPS pracuje w Focku,

Wocawku i Lublinie. Areszbowany w Sosnowcu, po zwoln:e#iu z uez;enia

w Piotrkowie pracuje w Zagbiu Dbrowskim, Warszawie, Radomiu. Lu-

blinie. Od 1906 z-., po ukoezeniu kursu dla bojowc�w, instruktor bo o

eden z dow�dc�w akeji pod Rogowem. Czonek lotnych oddzia�w bojowych

PPS Fr. Rew. i penamocnik Wydziau Bojowego. Czonek ZWC, Strzelca

od 1914 w Legionach, VII 1918 w POW; pk, dow�dca 38 pp, W 1931 woje-

woda nowogr�dzki, od 9 IX 1932 poleski; komendant twierdz#

: j # or-

ganizator obozu w Berezie Kartu.5kiej. # brze;k e

-19fl7 opisa w noweli W m,toe boju. Wiele skomplikowanych

problem�## podjli: Andrzej Niemojewski w opowiadaniach Dzeci

reu;olucj (1906) i Bo7uch (1907), Bolesaw Prus w powieci Dzec,

Ewa Szelburg-Zarembina w powieci Masteczko n#o�u# (1959),

a Andrzej Strug w utworach Ludze podze7n, Dzeje jednego po-

csku, Jut#o, Port7et przedstawi klimat, w kt�rym wyrastay idee

#valki zbrojnej PPS.

l## # tle trudnych porewolucyjnych rozrachunk�w z dziaalnoci

zbrojn PPS podj temat bohaterstwa, powicenia i zdrady bo-

jowc�w Stefan eromski. W dramacie R�a przedstawi ycie

ludzi zbrojnego podziemia w okresie wzmoonych represji carskich.

Obok sylwetki.l�zefa Mireckiego - jednego z bohater�w organiza-

cji bojowych PPS, wystpuj postacie prowokator�w i zdrajc�w:

Michaa Wolgemuta, Mieczysawa Charewicza, Mieczysavt,a San-

kowski#go. Pod #;raeniem bohaterstwa J�zefa Mireckiego powsta

w okr esi# midzywojennym esej Wacawa Sier oszewskiego pt. Mau-

zoleum.

W okresie midzywojennym W. Kaliski, H. Mirski, W. Jdrzej-

czyk, S. Lideczko, opierajc si na materiale wspomnieniowym,

opracowali szkice publicystyczne o zamachu na oberpolicmajstra

Warszawy Nolkena, generaa-gubernatora Skaona oraz szefa an-

darrn�w, o akeji pod Rogowem i uprowadzeniu dziesiciu wini�w

z Pawiaka s5.

W latach okupacji nie ukazywaly si w kraju prace o tej tematyce.

Dopiero w 1. 1970-1973 ukaza si zbeletryzowany szkic Srebrna

kula Jadwi#i Gorzyckiej o J�zefie Mireckim. Wodzimierz Wnuk

podj problematyk zaangaowania Stefana eromskiego, Stanisawa

VC% # spiaskiego i Stanisawa Witkiewicza na rzecz zakupu broni dla

OB PPS w Kr�lestwie Polskim s6.

Pelny obraz dziaalnoci OB PPS w Radomiu w 1. 1905-1907

s# Broszu:-y wydane w Warszawie w 1. 1932-1935: W. Jdrzejezyk, Za-

#naeh Juna t#uzpiskego na pocg ca'rsk, Za7n.achy Satuka ledzskiego

'nn bc:nk carske; W. Kaliski, Za'm.ach dzeu#czc#t na gen.-gub. Skaon.a; S. Li-

dec,ko, Zarnach Areszeu#skiego na szefa #andarTn,�u#, Porwane dziescu

sku;uc�tu z Pawaku; Ii. Mirski, Zamach Aleksandra Prysto7a na policmaj-

sm:e Warsza#y.

ss J. Gorzycka, Czasy I.udze, Warszawa 1973; W. Wnuk, Ku 1'atrom,

Warsza###a 1970.

daa ksika radomskiego literata Jana Gauze. W powieci Zoysz

przysg, bdzesz z #a7n, wykorzystuje zbiory ZBoWiD #v R#-

domiu i policyjne akta gubernialne, odtworzy dziaalno klasow

i narodowowyzwoleez radomskich oddzia�w bojowych PPS s'

Wspomniane utwory Stefana eromskiego, Andrzeja Str u#a i Jana

Gauze pozwoliy znacznie poszerzy tradycyjny krg uj ruchu

bojowego PPS. Problematyk walki zbrojnej OB podejmowaa te

w skromnych rozmiarach publieystyka (w 1 I utwor ach bezporednio

a 4 porednio.

37 J. Gauze, Zo#y,sz prz#sigg, bd#iesz # nam, #Varszawa 19i3.

Rozdzia II

Struktury organizacyjne,

liczebno organizacji bojowych PPS

i porozamowych organizacji PPS

Przedmiotem rozwaa niniejszego rozdziau s struktury, skad

osobowy, formy i rodki walki OB PPS i porozamowych organi-

zacji PPS w 1. 1904-1911. Towarzysz tej analizie dociekania na

temat liczebnoci poszczeg�lnych struktur organizacyjnych, zasigu

oddziaywania oraz wkadu w caoksztat walki zbrojnej. Przepro-

wadzone badania ukazuj odrbno struktur organizacyjnyeh, czasu

istnienia, a nawet realizowanyeh zada przez poszczeg�lne OB.

Nigdy te w omawianym okresie, poza sporadycznymi tylko akeja-

mi, adna z organizacji bojowych nie realizowaa koncepeji nakre-

lonych przez J�zefa Pisudskiego. Zastosowanie bowiem tych kon-

cepeji byoby skazaniem si na bezezynno i kapitulacj w obliezu

wroga klasowego i narodowego.

Stosowane w buruazyjnej historiografii, przede wszystkim pi-

sudezykowskiej (Wadysaw Pob�g-Malinowski, Stanisaw And:zej

Radek), pojcie "organizaeja bojowa" w liczbie pojedynezej byo

wykorzystywane do rozpatrywania organizacji bojowych PPS jako

wiernego i jednolicie funkcjonujcego tworu koncepeji niepodlego-

ciowej Pisudskiego. Znalazo to nawet wyraz w niekt�ryeh publi-

kacjach, jakie ukazay si w Polsce Ludowej, np. w Welkiej Enc#-

kloped Po#wszeehnej PWN w hale: Organizacja Bojowa PPS. Do-

kadna za analiza materiau wskazuje na istnienie nie jednej, lecz

kilku organizacji bojowych o r�nych strukturach organizacyjnych.

Sam J�zef Pisudski w szkicu Organzacja Bojowa traktuje ich

wkad do walki marginesowo, znieksztaca problematyk struktur

organizacyjnych i nie podejmuje rozwaa na temat skadu osobo-

wego, zaznac#a tylko ich potenejalne, nie wykorzystane moliwoci

wojskowe. Od chwili ukazania si tego szkicu (1910 r.) rozpowszech-

nio si te pojcie "organizacja bojowa". W 1908 r. Pisudski od-

szed od koncepeji walki zbrojnej w oparciu o polski ruch socja-

listyczny i jeszcze przed akej w Bezdanach zacz tworzy solida-

rystyczny Zwizek Walki Czynnej. Odtd nastpowao zniekszta-

canie prawdy o walce OB ppS,

Wydobycie nie wykorzystanego dotychezas i nie uwzgldnianego

przez historyk�w materiau arehiwalnego pozwala na dokonanie

penej analizy struktur, skadu osobowego, zasigu terytorialnego

i form walki, na bardziej obiektywn ocen dziaania organizacji

l#ojowych PPS.

Polski ruch socjalistyczny ju w pierwszym okr#sie narastania

rewolucji na przeomie 1904-1905 r. dostosowa program walki o so-

cjalizm i niepodlego do nowych warunk�w i zachowa spoecz-

nych ludzi. Wyraali go "modzi" w PPS, majcy zdecydowan

wikszo w partii. To oni, a nie "starzy", organizowali g�wne siy

OB, poczynajc od K� Bojowych Samoobrony Robotniczej, a ich

walka w czasie rewolucji 1905-1907 r. wesza na trwae do trady-

cj i narodowow yzw oleezyc Polak�w.

Ukazanie struktur organizacji bojowych, ich kadr, fornz i roz-

miar�w walki, r�nicych si zasadniczo od stosowanych uprzed-

nio - pozwala na wyodrbnienie subiektywnych sd�w, wynikaja-

cych ze zbyt jednostronnego spojrzenia na te sprawy historyk�Gv

sympatyzujcych z okrelonymi ruchar#:i politycznymi bd te

z fragmentarycznych tylko bada.

Organizacje bojowe PPS jako wane zadanie stawiay sobie za-

bezpieczenie interes�w klasy robotniczej i partii - od zbrojnej

ochrony wiec�w, zebra, manifestacji i strajk�w poczy-najc do ka-

rania prowokator�w, szpicli i najbardziej znienawidzonych przed-

stawicieli administracji carskiej. Ataki na carski system administra-

cyjno-finansowy pozwalay zdobywa dla partii rodki do dalszej

intensywnej rewolucyjnej walki, na nielegalne paszporty itp.

Akeje zbrojne wobec przedstawicieli aparatu ucisku partia sto-

sowaa ostronie. Wykonywano wyroki tylko na tych funkcjona-

riuszach andarmerii, policji i wojska, kt�rzy dali si pozna jako

szczeg�lnie bezwzgldni realizatorzy carskiego systemu ucisku spo-

ecznego i narodowego. Od tych dziaa r�ni si nieco akc a krwa-

wej rody". Organizacja Bojowa (zjednoczona) 15 sierpnia 1906 roku

zaatakowaa frontalnie aparat p#licyjny w celu sparaliowania jego

dziaalnoci oraz by osabi uderzenie policji w podziemne slruktu-

ry PPS.

Materia r�dowy wskazuje, i "starzy" nie mieli wpywu na

realizacj pepesowskiej koncepeji walki w Kr�lestwie Polskim. Ma-

rzenia Pisudskiego o budowie kadrowej armii powstaezej w opar-

ciu o oddziay bojowe PPS nie weszy w stadium realizacji. Anali-

zujc cele i formy walki zauwaono, e adna z organizacji bojo-

#:vych, nawet cilej zwizane z Pisudskim OB CB PPS i OB PPS

Fr. Rew. - nie realizoway jego "powstaezych" plan�w. Tam,

gdzie plany Pisudskiego udawalo si narzuci funkcyjnemu akty-

#-o#;,i bojowemu i sparaliowa akeje zbrojne, po pewnym okresie

nastpoway bunty wobec ich organizatora; najbardziej jaskrawym

przykadem by bunt instruktor�w OB CB na czele z J�zefem Mi-

reckim wobec Wydziau Bojowego OB CB na tajnej konfereneji

w Podkowie Lenej w maju 1906 r. oraz zatarg w OKR Frak. Rew.

#i, Czstochowie wiosn 1907 r. midzy okregowcem bojowym a wik-

szoci dzialaczy agitacyjnych.

VValka zbrojna PPS niejednokrotnie skutecznie chronia interesy

walezcego proletariatu, paraliowala akeje caratu. W dokumen-

tach ochrany bardzo wysoko oceniano jako pracy bojowej. Ma-

nifest "powstaezy" CKR PPS z 26 grudnia 1905 r. by wezwaniem

do zbrojnego powstania w Kr�lestwie Polskim w oparciu # siy

rewolucyjne cesarstwa rosyjskiego i nie mia nic wsp�lnego z kon-

cepejami powstaezymi " tarych". W oparciu o ten manifest oraz

#vezeniejsze odezwy z padziernika i listopada 1905 r. powstaway

w Kr�lestwie Polskim od padziernika 1905 r. po stycze 1906 r.

republiki, zabezpieczane zbrojnie przez OTB. Po kr�tkim okresie-

od trzech dni do dw�ch tygodni - republiki upadaly pod ciosami

wojsk carskich, prz#de wszystkim kozackiej kawalerii, wydzielonych

w lotne oddziay. Pr�ba powstania zbrojnego skoezya si klsk.

:#ajwikszy wzrost liczebny osigny OB PPS w 1906-1907 r.,

tj. w okresie odpywu rewolucji (6533 czonk�w). R�wnie wtedy

podstawowym ich celem bya ochrona partii przed penetracj wadz

carskich. Jeszcze w 1. 1908-1911 dziaao 1248 bojowc�w, g�wnie

w milicji i lotnych oddziaach bojowych.

Koncepeje "wojskowe" Pisudskiego w tym okresie realizowaa

nieliczna, wierna mu grupa instruktorskiego aktywu. Wedug jego

koncepeji organizuje si we wrzeniu 1908 r. dla przyszej og�lno-

narodol#ej "wojsk�wki" akej bezdask, ocenian przez pisudezy-

k�w jako najlepiej przygotowan, koezc niejako dzieje OB ppS

w Kr�lestwie, kt�rej tradycje przejmuje jakoby ZWC. Tymezasem

wszystkie akeje, w tym pod Orl G�r czy Zb�jnem, byy sprzeczne

z koncepej ZWC - rozwoju akeji wojskowych w oparciu o sk�-

cenie mocarstw zaborezych: Miay one dostarezy pienidzy na wal-

k zbrojn WB PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew.

R�nice programowe co do koncepeji walki zbrojnej w flkresie

pore#-olucyjnym stay si przyczyn wielu rozam�w, w t#-n l,#z-

amu na lewie i pisudezykowsk prawic w PPS Fr. Rew. i po-

czki##n dziaania PPS Opozycji. Wikszo frak�w z �wezesnej

PPS Fr. Re#v., PPS byej ##. Rew., a nie tylko PPS Lewicy, zasila-

a. i#:,,vyniku rozlam�w w I. 1910-1921, partie lewicy i centrum

ruchu robotniczego - KPRP (KPP) i PPS. Tylko nieliczna grupa.

oscylujca wok� Walerego Sawka, Rajmunda Jaworowskiego, Ka-

zimiera Sosnkowskiego, Aleksandra Prystora, Medarda Downaro-

wiza, wehodzi w skad ugrupowa pisudezykowskich, poza PPS.

lub pr�buje tworzy efemeryd pisudezyk�w - PPS dawn Fr.

Re#-.. spotykajc si z bojkotem wikszoci dawnych bojo#vc�#.#

PPS. ivezesnych dziaaczy radykalnej lewicy i PPS.

Spr##w walki zbrojnej ya w czasie rewolucji caa partia.

W okre:;ie najwikszego rozrostu ilociowego PPS co �smy czonek

p#rti: #valezy o socjalizm i niepodlego z broni w rku. Organi-

zacj# bojowe PPS stanowiy ok. 80'% zorganizowanych i uzbrojo-

nych si rewolucyjnego proletariatu polskiego. Skupiay mod5,

aktyw-ny odam robotnik�w i rzemielnik�w. Wpywy pisudezy-

k�w na struktur organizacyjn i formy pracy szk� bojowych, na

laboratoria bojowe i grup aktywu CB - utosamiano z kierowni-

cz roi Pisudskiego wobec OB PPS.

11 koznpleksowyeh badaniach nad OB OKR i CKR - technicz-

n#-izli" OB, kt�re stanowiy g�wn si bojow partii, zebrano

materia arehiwalny dotyczcy walki 6305 bojowc�w PPS (I1 560

kart). Z literatury i czasopimiennictwa uzyskano dane biograficzne

o 1326 bojoweach (2875 kart) i poszczeg�lnych walkach. Materia

ten posuy do opracowania szczeg�owych katalog�w:

biograficznego - 7631 bojowc�w, ok. 12 tys. kart,

pseudonim�w - 3371 pseudonim�w, ponad 4 tys. kart,

nazwisk nielegalnych - 272 bojowc�w, ponad 500 kart,

techniczek bojowych -170 kobiet, 185 kart,

akeji zbrojnych - 2506 akeji, ok. 6 tys. kart.

Ponadto sporzdzono indeks nazw geograficznych z 1263 miej#co-

woci (ponad 4,5 tys. kart). Na podstawie katalog�w i indeksu s#o-

rzdzono 229 szczeg�owych tablic statystycznych, z kt�rych dane

zebrano w 32 tablieach zbiorezych. 144 szczeg�owych tablic doty-

czy skadu osobowego (18 tablic zbiorezych), 79 zasigu terytorial-

nego oraz form dziaania organizacji bojowych PPS (6 zbiorezych

tablic akeji bojowych). Materia ten, obok ju om�wionego weze-

niej sta si podstaw do rozwaa i wartociowania skadu oso#o-

wego i form walki organizacji bojowych PPS.

1. Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej

(kwiecie 1904-luty 1905)

Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej byy pierwsz form orga-

nizacyjn ruchu zbrojnego PPS. Utworzenie ich wie si z po#v#ia-

niem na ziemiach polskich w 1904 r. rewolucyjnej sytuacji, #a

kt�r decydujcy wpyw miaa wojna rosyjsko-japoska oraz z###ia-

zana z ni depresja ekonomiczna, jaka ogarna Kr�lestwo Polskie.

Radykalizujce si nastroje robotnik�w miay zasadniczy w'p5###- na

aktywizacj dziaalnoci PPS wr�d mas ludowych.

W lutym-kwietniu 1904 r. aktyw krajowy PPS wysun kone##-

cj zbrojnego oporu mas celem skutecznego zabezpieczenia ir:tere-

s�w robotniczych. Podehwyeia j cz prawicowe#o kierowniet##-a

na emigracji. Poczwszy od kwietnia 1904 r. powstaj zbrojne grui#y

samoobrony robotniczej, zwane nastpnie Koami Bojo###ymi Samo-

obrony Robotniczej.

W styczniu-lutym 1905 r., jeszcze przed VII Zjazdem PPS,

kt�ry powoa now struktur organizacyjn si bojowych PPS,

Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej w Warszawie, Zagbiu D-

browskim, odzi i okrgu �dzkim jednoczyy kade po kilka dze-

sitek bojowych. Poza wymienianymi #bszarami Kr�lestwa Pol-

skiego Koo Bojowe utosamiaa dziesitka bojowal.

I CGAOR, f. 102, op. 4, j. 2300, cz. 1/04-06, k. 6-8, 25-32; cz. 1/04, k. 9- i

-22; j. 9, cz. 20/04, k. 49, 53, 66-67. A. arnowska, Geneza..., s. 127-128;

W tym czasie stojc na czele prawicowego ugrupowania w CKR

J�zef Pisudski pr�bowa wykorzysta narastajc rewolucyjn sy-

tuacj i utworzy organizacj wojskow wewntrz PPS, kt�ra by

realizowaa koncepej walki o niepodlego narodow, a jedno-

czenie skutecznie przeciwdziaaa klasowym formom walki z ro-

dzim buruazj i obszarnictwem 2.

Dzisiaj, z perspektywy lat, mona doj do wniosku, i - mimo pew-

nego oddziaywania na organizacj techniki bojowej - w procesie woj-

skowego ksztacenia kadr w adnej z form organizacyjnych OB PPS

w-ojskowe koncepeje "starych" nie uzyskay decydujcego wpywu.

Dopiero w tworzonym na zasadzie zgody narodowej galicyjskim

Z##-izku Walki Czynnej zostan one zrealizowane w praktyce'.

1V marcu 1904 r. CKR PPS wyda odezw do robotnik�w Kr�le-

st#z#a Polskiego, w kt�rej zapowiada walk czonk�w partii prze-

ci#x;ko caemu systemowi penetracji policji carskiej w ruchu robot-

niczym. Wzywa do czynnego ukarania szpicli i prowokator�w, przy

zachowaniu konspiracji. Odezwa ta wpyna zasadniczo na organi-

zacj pierwszych KBSR. Podobne znaczenie miaa wydana w tym

samym czasie odezwa warszawskiego OKR PPS - Szpel bdze7n,y

karal czynne '.

Pierwsza zorganizowana grupa samoobrony robotniczej - dzie-

sitka bojowa - powstaa w Warszawie w kwietniu-maju 1904 r.

Na jej czele stan dobry organizator, dziaacz PPS w dzielnicach

Wola i Powzki oraz Podmiejska yrard�w, 30-letni robotnik Wac-

aw Brokowski "Burza" 6.

"#iiepodlego", t. 16, s. 254-257 (Listy Leona Wasilewskiego do Kazimierza

Kr#uze).

= CA KC PZPR, 305/III/12, pt. 1, 1256/12 - odrczna notatka W. Pob�g-

-Malinowskiego; CGAOR, f. 102, op. 4, j. 2300, cz. 1/0#06, k. 25-26.

s #. arnowska, Geneza..., s. 101-193; S. Kalabiski, F. Tych, Czwarte

powstunie..., s. 135.

# CGAOR, f. 102, op. 4, j, 5, cz. 35i04, k. 124-126. W dokumentach or##gina

oaezwy CKR PPS.

5 Ibidem, op. 5, j. 14, cz. 1/05, k. 82; "Robotnik", nr 8/1906, s. 1; "Niepodle-

go", t. 6, s. 27, t. 11, s. 462; M. Kr�l, Per#sze bo#m.by PPS, "KRRwP", t. 3,

s. 210-211; S.A` Radek, Rewolucja w Warszat.ue..., s. 402. Wacaw Brokow-

ski "Burza" by czonkiem KD i OKR PPS Warszawy, dziaaczem KBSR,

flSB. OTB, zgin 4 III 1906 r. podezas zamachu na rewirowego Budziaka.

W jego pogrzebie na znak protestu przeciwko dziaaniu policji i wojska ueze-

stniczyli robotnicy dzielnic Powzki i Wola w Warszawie.

#-E

C # �#D

# U c .o

# C U

Q,_O

� ^

U #

- - 0 0

# f

u "

Q �

N #-'

z g

E" �

# #�

W #

# �

Grupa samoobrony chronia m.in. manifestacj robotnicz na

placu Grzybowskim w Warszawie w dniu 13 VI 1904 r. Kiedy o 9.30

kozacy orenburscy i policja konna zaatakowali manifestant�w, pa-

zujc szablami po plecach robotnik�w i pr�bujc odebra sztandar

partyjny, zgrupowane wok� sztandaru Koo Samoobrony Robotni-

czej bronio go, bijc policj laskami nabitymi oowiem i strzelajc

jco na struktur organizowanyeh dziesitek bojowych, umoliwiaa

bowiem najbardziej skuteczn ochron manifestacji robotniczych.

Por�d 71 wystpie grup samoobrony w 1904 r. 46 dotyczyo

wanie zbrojnego zabezpieczenia manifestacji.

Organizacj wikszoci k� samoobrony rozpoczynano od powoy-

wania ich do zabezpieczania czerwonych sztandar�w w czasie mani-

festacji protestacyjnych przeciwko mobilizacji mczyzn Kr�lestwa

Polskiego na wojn rosyjsko-japosk. Utrwalia si zasada, e

chory sztandaru by na og� "starszym" koa '.

Dokumenty policyjne potwierdzaj tworzenie KBSR przez PPS.

Raport naczelnika warszawskiego oddziau ochrany do dyrektora

Departamentu Policji w Petersburgu z 6 VIII 1904 r. stwierdza:

"W ostatnim czasie spor�d robotnik�w polskich i ydowskich, czon-

k�w PPS, wydzielio si Koo Bojowe w skadzie 70 os�b. Celem

koa jest, by w sprzyjajcych ku temu okolicznociach organizowa,

a nastpnie broni manifestacji antypastwowych. Manifestacje tego

typu odbyy si 30 ezerwca, 4 lipca, 5 lipca 1904 roku" s.

Dokumenty partyjne PPS, wspomnienia i literatura nie pre-

cyzuj dokadnie liczebnoci k� bojowych latem 1904 r. Dane

osobowe bojowc�w potwierdzaj w zasadzie dane ochrany. Istotnie,

spor�d 143 czonk�w KBSR dziaajcych w Warszawie do lutego

1905 r. 70, czyli poowa, bya zorganizowana w 7 koach bojowych

ju na pocztku lipca 1904 r.9

Do KBSR weszli robotnicy ydowscy, mimo e na Konferencji

i CGAOR, f. 102, op. 4, j. 9, cz. 13/04, k. 37-39.

' Ibidem, k: 58.

B Ibidem, k. 50. Potwierdzaj to ponadto wspamnienia Bronisawa #ukow--

skiego "...stara boj�wka w Warszawie liczya 60 ludzi". "NiepodlegoE", t. 1,

s. 120.

9 W. Pob�g-Malinowski (J�zej Pitsudskr" t. 2, s. 247) niezbyt dokadnie roz-

poznaje siy KBSft, liczebno ich szacuje na 40-50 os�b.

ydowskiego Komitetu PPS w lipcu 1904 r. wypowiedziano si

przeciwko zbrojnemu zabezpieczaniu manifestacji Io.

Pierwszym organizatorem KBSR z ramienia CKR by Bolesaw

Berger "Dugi", "Kuroki", tkacz z fabryki Seh#na w Sosnowcu

od 1895 r. #ziaacz krajowej PPS. W koeu 1904 r. obok Bergera

dziaao jeszcze dw�ch penomocnik�w CKR do spraw bojowychl'.

KBSR organizoway te OKR PPS, kt�re typoway swoich delega-

t�w - penomocnik�w do tej sprawy. Koa podporzdkowane byy

cile OKR. Latem 1904 r. dziesitki bojowe zorganizowano poza

Warszaw: w Czstachowie, Zawierciu, odzi, Radomiu i Grodnie 1z.

Na konfereneji CKR PPS w Krakowie 17-20 padziernika 1904 r.

uznano potrzeb dalszego wzrostu KBSR, jako wanego instrumentu

walki politycznej. Pojawia si te druga nazwa - Koa Techniczno-

-Bojowe. Koa te, wedug zalece konfereneji, winny bra udzia

w organizowaniu manifestacji antywojennych, w kolportau druk�#=u

i pism ulotnych, przeciwdziaa procarskim antysocjalistycznym ma-

nifestacjom. Konfereneja zalecia tworzenie KBSR we wszystkich

miejscowociach kraju: "Tam, gdzie znajduj si odpo<-viedni ludzie

i gdzie pozwol warunki"'e. Uchwaly konfereneji odzwierciedlaja

wzrastaje ywioowo w masach ludowych wol walki z caratem.

Do pracy nad organizacj nowych form KBSR staj dziaacze

krajowej PPS:

Walery Sawek "Gustaw" Stefan Okrzeja

J�zef Kwiatek "Tadeusz" Bronislaw ukowski

Ksawery Praus Wacaw Jankowski

J�zef Ciszewski Stanisaw Jdrzej owski

Stanislaw Karseh Stanisaw Tor i inni I4.

Io CGAOR, f. 102, op. 4, j. 9, cz. 13/04, k. 36-73.

11 M. Kr�l, Perwsze bo7n.by PPS, 211; S.A. Radek, Rewolucja w Zag-

bu..., s. 15; W. Pob�g-Malinowski, J�zef Psudsk, t. 2, s. 246.

1# CGAOft, f. 102, op. 4, j. 18, cz. 42/05, k. 87; E. Ajnenkiel, Zamach bom-

bowy..., s. 142; J. Kwapiski, Organzacja Bojowa. Katorga. Rewolucja Rosyj-

ska, wvd. I, Warszawa 1928; A. Puszkiewicz, Z dzej�w 2.ualk socjalstyczno-

-nepodlegloeowej w Grodne, "KRRwp", t. 1, s. 211-216; W sumie latem

(sierpie-wrzesie) 1904 r. walezyo w KBSR 110 bojowc�w. #

'a pob�g-Malinowski, J�zEf Psudsk, t. 2, s. 247-249; S. Hempel, Wspo#n.-

nienia bojowca, "KRRwP", t. 3, s. 86.

1' AGAD, PWIS, 2349, k. 124; CAW, AKNzM, t. 3; "Jedno Robotnicza",

4 II 1917, s. 2; M. Kaufman, Przyczynek do hstor ydowskej organzacj

PPS "Nepodlego", t. 12, s. 49; M. Kr�l, Perwsze bon2by PPS, s. 211;

Do koca lutego 1905 r. zorganizowano w Warszawie jeszcze

3 dziesitki bojowe :

po 2 w guberni warszawskiej, radomskiej, lubelskiej,

po 1 w Pocku, Siedlcach, Zgierzu, Suwakach, Kielcach, Kijowie,

2 #v Zagbiu Dbrowskim,

3 w Czstochowie i Zawierciu

4 w odzi.

W stadium organizacji byy dziesitki bojowe w omy, Kownie,

Misku, Biaymstoku-Krynkach i Wilnie'6. Wikszo z nich po-

wstaa podezas strajku powszechnego w styczniu-lutym 1905 r.

Jako oficjaln dat rozpoczcia przez PPS dziaalnoci zbrojnej

w Kr�lestwie Polskim przyjmuje si manifestacj antymobilizacyj-

n w dniu 13 listopada 1904 r. na plaeu Grzybowskim, kt�r przy-

gotowali przedstawiciele CKR i WKR na pocztku listopada tego

roku na konfereneji przy ul. ochowskiej w Warszawielo. Mimo

rozprlzenia manifestacji "lekeja grzybowska" udowodnia, e mona

skutecznie prowadzi walk zbrojn z caratem. Do KBSR War-

sza#i=#- obok robotnik�w i rzemielnik�w wehodzia tu przed mani-

festaej dziesitka bojowa student�w z Uniwersytetu Warszawskie-

go (koem tym kierowa Stanisaw Tor), a od manifestacji r�wnie

ydowska dziesitka bojowa PPS 1'.

Policja, mimo masowych aresztowa uczestnik�w manifestacji

grzybowskiej, nie rozpoznaa zasadniczych si KBSR PPS. Spor�d

618 aresztowanyh pocztkowo rozpoznano tylko 9 bojowc�w PPS

(5 student�w i 4 robotnik�w), nazwiska dalszych 12 robotnik�w

zdobyli agenci ochrany ls.

W. Pob�g-Malinowski, J�zef Psudsk, t. 2, s. 249; S.A. Radek, Rewolucja

w Warsta#u;e..., s. 40; B. ukowski, Wspom,nena bojowca, "Niepodlego",

t. I, s. 119.

'5 CG#lOR, f. 102, op. 4, j. 9, cz. 20/04, k. 53, 66#7; J. Pajk, "Organizacje

bojowe pPS", s. 66. Wobec powyszego dane Pob�g-Malinowskiego o nieznacz-

nym powikszeniu KBSR wycznie w odzi i Radomiu naley uzna za nie-

pene, iragmentaryczne (por. J�zef Plsudsk, t. 2, s. 263).

lU.,i#iiepodlego", t. 1, s. 119.

1# #1. Kaufman, Przyczynek..., s. 49; S.A. Radek, Rewolzr.cja 2v Warsza-

v#e..., s. 40.

18 CGAOR, f. 10` op. 115, j. 5, cz. 35, L.B./04, k. 12-23; op. 4, j. 9, cz. 13/04,

k. 96; S. Martynowski, Polska bojowa..., s. 133-137, 120-122; J. Krzesawski-

-Cynarski, Przed po Grzybowe, "KRRwP", t. 1, s. 158; B. ukowski, Wspo-

nznenia..., s. 130.

4g # - #-#:n;#,#iP boio##-#.

Legenda

- - - granice pastw

# granice midzy Kr�lestwem Polskim

l#'# # _

a cesarstwem rosyjskim \ r##

# pojedycze akcje

# wielokrotne akc'e

# akcje antymobilizacYjne

! r

i ,

#)Grodno

# >...#. !

j .J #r

l# l

" /,#r#, %

##" Warszawa # ##

0 ##

_ ## Q Siedlee #

K ##,R � L E S# iT W O )

i 1 r= ) )

1 I

I # Kalisz # t�d #, ## `#

# ; / , , r

0 i Woniki# # #Ruda /#

Radom # Lubartbw. #

# Dbrowa # # j

# Rog�ki # # I # #r,i #

O Skaryszew Lu lin #

# ## !P OI L #S##a K# I E #

-#, r S#rachowice\# OStrowiec #lzbica #

Czstochowa y#, #-

Bodzech� Crri el�w \

I ice# # #

#. Zawiercie Wojciechow Zamo #

1 # ) , J .#

# SoSnowi# #KromoMw

Kaz m erzr#strzemieszyce WieNcie ,'

#.#N emce

v f #-# CESARSTWO AUSTRO-WGIERSKIE

Nilno.

Akeje bojowe K� Bojowych Samoobrony Robotniczej PPS

(IV-XII 1904 r.)

CZW ok if od listopada 1904 do lutego 2905 r

estacje robotnicze kBSR zabezpie-

bandyt zm , strajki, zdobyway bro,

y , pikietoway ulice i place zwalezay

przedstawicieli aparatu , urzdzay zamachy na tych

dzialni za omy #licyjnego, kt�rzy osobicie byli odpowie-

pogr manifestaeji robotniczych

wystpl y za KBSR w Warszawie w listopadzie 1904-lutym 1

g 905 r,

anizacje bojowe w: odzi, Pabianicach

domiu G# dnie, Czstochowie, Kaliszu, , Za-

guberni lubelsk Lmielowie, Sosnowcu, Ra-

, linie i

Suwakach j, Siedlcach, Sieradzu, Bobro-

wiczkaeh, , Biaymstoku BrZeciu Litewskim, Kiel-

cach.

Do dziesitek bojowyeh wehodzili ludzie w

fabrycznych i rzemielniczych; pozostawa ybrani z dzielnic ppS #.

kierownictwem komitet� y one pod bezporednirn

dziesitek stali , w dzielnicowych, lokalnych, OKR. Na czele

"starsi ' dziesitnic "

przeZ czonk�w koa. Akeje plan y ' w wi kszoei wybierani

tyjne. Bo �wcy oway zniejscowe organizaeje par-

j mieli obowizek stawienia

acji w okrelonym ezasie i mie a# si na danie or ani-

jseu

Istotne r�niee zda,

,starych" i "mod "

ych w spraw'ie koncepeji

lo CGAOR, f. 102, o

4, j- 9, cz. 13/ p' 115, j, 5, cz. 35, t. 3/04, k. 106

04, k. 87-g5, 106; j, 4, c ; L-B./04, k. 19-24; op.

zej�w strajku ko1 z- I#/05 k. 35-37; L. Brykowski Kar-

tkn z d ejowego 190; r"

F. Sternet, Strajk stycznowo-lutow ##Niepodlego", t. 13, s- I#-I#

y 1905 r. na kolejach nad-wlaskich,

ibidem, t. ll s. 238-253; S. Kalabiski, F. Tych, Kr�lestwo Polskie w prze-

cledn2c rewolucj, Hstora Polsk, IH PAN, t- 3, cz. 2. s. 34#-3a

sawski-Cynarski, Przed po Grzybowie, # -#; J- Iirze-

w Warszawe... . 55-62- s. 150; S-#,-

2o , s

Radek. Reu;olucja

CGAOR, f. 102, . i 5 j 15g6/04, k. 2; j. 1720/04, k. i; op. 4

; o

- "##uc.-rc poLskich "u##c uo nz2ej�u;

T , t. 3, cz. 2, ;. 549; E. Ajnenkiel. ~nier

IPob�# ka' s 136; J. Krzesawski-Cynarski, Przed i

zef Pszz#ski, t. II #o Grz#bouie, s. 138;

e-Malinow;ki. J� . Mart#no,#v#:;i, #olska

bojowa..., 5. 312, �d w ognu... , s- 263; S

-1905, .,Niepod , s. I1; J. Michaiski. Ka. #

lego", t. 2; ' # #u iutac.# 1.40#-

M- Pankiewicz, I)zaluino# bo;ou#a PPS cL Lere-

ne Grodna, ibidem, t. 15, s ; A. Puszkiewicz, Z d#e;�w walk...

-219 . 446

; S. A. Radek, Rewolucja w Zaglgbiu..., s. 60, 62, 12E- I , s. 216--

21 S- k#labiski, F. T 51.

lucja w Ych, Czwarte powstane.

Warszawie.... s -, s- 13; S. A. Ra;.ek, RE #,o-

Wedzy Wojskowe # 51; Or aniacja bo,jo2ua PPS (()B/

'g -147. y pecfia

j, t. 6, Warszawa .57. s. 146 `#: Ene kdo

w-alki i organizacji KBSR uwidoczniy si w kwestii zaplecza tech-

niczno-'aojowego k�. Grupa Pisudskiego reprezentowaa nierealn

koncepej uzbrojenia boj�wek w bro i wyposaenie wojskowe

z Japonii. W tym celu Pisudski odby podr� do Japonii. Rozmowy

z oficerami japoskimi prowadzili najbardziej zaufani wyznawcy tej

koncepeji, gdy Pisudski robi to w tajemnicy przed parti.

Japonia nie szukaa sprzymierzeca wojskowego na terenie Kr�-

lest#i%a Polskiego, a plany oparcia wojsk�wki o ruch socjalistyczny

uwaaa za nierealne. Zgodzono si jedynie za wiadomoci o Rosji

przeszkoli na zachodzie Europy niewielk, symboliczn, grup mi-

nersk. 1'raktowano j zreszt jako przydatn do pracy wycznic:

szpiegowskiej na transsyberyjskiej linii kolejowej. Do grupy weho-

dzili studenci: Wacaw Harasymowicz, Mieczysaw Dbkowsl#, Sta-

nisaw Downarowicz #2. W cigu kilku miesicy, do sierpnia 1904 r.,

ksztacili ich w Paryu i Essen pk Akashi, ze Sztabu Generalnego

japoskich si zbrojnych, i bliej nie znany japoski mjr artylerii,

kierujcy dastawami broni z koncernu Kruppa do Japonii. Gdy od

wiosnt 1905 r. rozpoczy sta prac w Kr�lestwie Polskim labo-

ratoria bojowe OSB, do pracy w nich wczyli si wspomniani mi-

nerzy japoskiego kursu.

Tymezasem latem 1904 roku krajowa wikszo PPS zacza orga-

nizo#%a w alke zarojn z caratem, podkrelajc stale, e pozostaje

jednoczenie sojusznikiem rewolucyjnego proletariatu rosyjskiego.

Dlate#o te "starzy" zmuszeni byli skrywa japoskie plan# woj-

skowe Pisud#kiego. W 1972 r. opublikowano w Londynie korespon-

deneje Janusza Jdrzejewicza, z kt�rej m.in. wynika, i Japonia

z#.dzielila Pisudskiemu niewielkich sum, kt�re zuyto na dziaal-

i#oE Oi C# vc.- 1906 r. Ju od sierpnia 1904 r. "starzy" pr�bowali

u#r#ac#,ia s#oje wpywy w KBSR poprzez pepesowsk modzie

stude^c:;a Krakowa i Lwowa oraz kraj�w Europy Zachodniej. S-

dzili, e w prz5szloci zdoaj podporzdkowa sobie KBSR. Do tego

czasu #decydo#=,%ali si odsun "strategi cel�w wojskowych".

t#d :##ta c?o je;i#r#i 1904 r. drogami przerzutu "bibuy" zaez#,na

na#; bro:: kr�t':ra. Partia rozbudo-,=#uje technik przerzutu, wy-

--. . #ob�r;-11a':i#,,#vski, ' aboratoriw#.. , s. 465-466;.T Pisudshi, :'is'ma

## # #, t ;#-##.53; Pilsudsk P..sudezycy, s. 107-=-115; A. arnou-ska,

# ' =#..., s. I::: -11#, :#G.

odrbnia si technika bojowa, powstaje kilka nowych "granic#'#

Powanie zostaje rozbudowana "g�wna granica" nad rzek Przem-

sz i Brynic w rejonie Sosnowca w Zagbiu Dbrowskim. Robot-

nicy PPS z okolic Sosnowca, Niwki, Czeladzi przerzucali od jesieni

1904 r. z zaboru pruskiego do rosyjskiego bro partyjn. Drug

"granic uruchomiono na stacji Herby koo Czstochowy, trzecia

funkcjonowaa na odcinku Lw�w-Zwierzyniec-Zamo ##.

R�wnoczenie rozwizano kwesti przewozu broni i dynamitu

(wynoszonego z kopal Zagbia Dbrowskiego i kamienicom�w

Suchedniowa) "technik kolejow" dla potrzeb KBSR i laboratorium

bojowego w Warszawie e5. Raporty sztabu III Okrgu Wydzielonego

Korpusu Ochrony Pogranicza do zwierzehnich wadz wojskow#-ch

z padziernika 1904-lutego 1905 r. wskazuj na istnienie w Krako-

wie skad�w broni PPS; bro t przerzucano nastpnie do Kr�le-

stwa. W raportach m�wi si o J�zefie Pisudskim jako o or#aniza-

torze skad�w #B.

Bro "teehnik kolejow" przewoziy w specjalnych "pasach"

najlepsze techniczki bojowe, zaangaowane dotd do przewozu par-

tyjnej bibuy PPS Q'. Potrzeba skutecznej ochrony manifestacji przed

atakami policji i wojska oraz w czasie zaj ulicznych zmusia CKR

do uruchomienia przy penomocniku do spraw KBSR laboratori�w

bojowych produkujcych rczne pociski (bomby). Od lata 1904 r.

laboratorium takie istniao we Lwowie. Obsugiwaa je modzie

studeneka PPS z Politechniki i Uniwersytetu Lwowskiego. Jeszczc

przed listopadow manifestacj grzybowsk OKR PPS zorganizo-

wa w Warszawie laboratorium wyrabiajce bomby, pocztkowo

w budynku Politechniki, a nastpnie przy ulicy Wilezej. W labora-

torium pracowaa modzie studeneka PPS z zagranicy, kt�ra na

wezwanie partii stana do walki zbrojnej w kraju. Laboratorium

warszawskie zaopatrzyo w pierwsze bomby dziesitki KBSR ju

#',Granica" - odcinek graniey, przez kt�ry przerzucano bro i lit.eratur.

# J. Chmielecki, Moja praca u# techn.ce bojou#ej, "KRRwP", t. 4, s. 179;

CGAOft, f. 102, op. 115, j. 5, cz. 35, t. 3/04, k. 94-95; J. Nowicki, Wspomne-

na starego dzaacza, "Niepodlego", t. 13, s. 351.

# E. Ajnenkiel, Z z.valk re#wolucyjnych w odz, "Niepodlego", t. 13,

s. 57.

#6 CGAOR, f. 102, op. 490, j. 2700/04, k. 2; op. 4, j. 2300!05. cz. 1/05, :,. 86.

#' Ibidem, op. 115, j. 5, cz. 35, t. 3/04, k. 94-95.

w listopadzie 1904 roku. Jednoczenie w Kaliszu pr�bowano wyra-

bia petardy #s.

1Vystpienia KBSR musiay by tak zorganizowane, aby dajcy

si odczu na pierwszym etapie walk brak broni palnej nie by wi-

doczny dla przeciwnika. Dlatego wikszo dziesitek bojowych u-

zbrojona bya obok broni palnej w laski okute oowiem i sztylety

bojowe. Zakup broni za granic finansowano g�wnie ze skadek

czonk�w partii i darowizn sympatyk�w PPS. Pierwsze lokalne

skady broni zorganizowane zostay w Warszawie przy komitetach

dzielnicowych PPS. Kierowali nimi delegaci WKR do spraw orga-

nizacyjnych KBSR 2#.

### rozwoju organizacyjnym KBSR pomogy r�wnie nastpujce

zabiegi CKR:

wakacyjne kursy o metodach walki ulicznej, zorganizowane dla

modziey studenckiej w Zakopanem,

pr�by skupienia rewolucyjnych oficer�w w Krakowie i Lwowie,

pr�by zorganizowania wr�d socjalistycznej modziey akademic-

kiej przysposobienia bojowego 3o.

PPS organizujc KBSR zdobya dowiadczenie i moga w nastp-

nym okresie rozwin masowe formy ruchu - OSB, a przede wszy-

stkizn OTB i OB (zjednoczon).

Zbiorcze raporty wadz carskich z lat 1904-1907 przyno#z nie-

pene da#ze o KBSR PPS. W wikszoci raport�w stwierdza si, e

od manifestacji grzybowskiej rozpocza si dziaalno zbrojna

PPS. Pomijanie pierwszego etapu walki KBSR zwizane byo praw-

dopodobnie z bardzo fragmentarycznym rozpoznaniem przez an-

darmeri i ochrane tej formy walki. Chocia w zbiorczych rapor-

tach brak danych o KBSR, raport z lipca 1904 (analizowany wyej)

m�wi o rzeczyw:cie zorganizowanych koach bojowychsl.

#'#T TgS## walczyo od kwietnia 1904 do lutego 1905 r. 477 bo-

=9 T. Nowicki, bVspo#n.nena..., s. 361-365; M. Kr�l, Per2.usze bom,by PPS,

s. 211-213; W. Pob�g-Malinowski, Laboratora..., s. 464-467; J. Michalski,

lia?s# u latach 1904-1905, s. 104-114.

#' CGAOR, f. 102, op. 115, j. 5, cz. 35, L.B./04, k. 12-17; op. 115, j. 5, cz. 35,

t. 3J04, k. 94; op. 9, j. 9, cz. 13/04, k. 96.

so S. Nejman, W zaranu walk zbrojnej, "Niepodlego", t. 1, s. 177.

#= CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13/07, k. 216; op. 4, j. 49/1910, k. 139; CGIAL,

f. 12#, op. 194, j. 724/1909, k. 3-16.

jowc�w. 64#/o stanowili czonkowie dziesitek bojowyeh (352 oso-

by), pozostali pracowali w technice bojowej i laboratoriach.

W szeregach KBSR walczya: w Warszawie 143 bojowc�w; w gu-

berniach: piotrkowskiej -140 (52 w odzi, 43 - Czstochowie-Za-

wierciu, 32 - Zagbiu Dbrowskim, 13 - Zgierzu), radom-

skiej - 32, lubelskiej - 27, warszawskiej - 25, kaliskiej - 22,

siedleckiej - 18; w Kijowie - 13; guberni: kieleckiej - 12, gro-

dzieskiej - 12, suwalskiej - 10; w Misku Biaoruskim, guberni

omyskiej i kowieskiej od 1 do 7 bojowc�w.

W Galicji w zwizku ze staym przepywem ludzi do Kr�lestwa

Polskiego niemoliwe byo uchwycenie wzgldnie staych struktur

organizacyjnych KBSR. W #uberni wileskiej z powodu staej pe-

netracji ochrany nie zaznaczono naboru ludzi do KBSR. Dokumen-

ty wskazuj na natychmiastowe aresztowanie os�b wyznaczonych

przez OKR do KBSR. Dane KBSR w guberniach obejmuj 125 bo-

jowc�w "starszych", kierujcych koami samoobrony lub technik

#ojow PPS 3#.

2. Organizacja Spiskowo-Bojowa

(luty-padziernik 1905)

Dowiadczenia strajku powszechnego ze stycznia-lutego 1905 r.

postawiy przed parti zadanie rozszerzenia form walki zbrojnej,

przeksztacenia kadrowej ochronnej boj�wki w masow i ofensyw-

n si. Wyjcie na ulic robotniczych mas, boje uliczne w Warsza-

w-ie i Zagbiu Dbrowskim wymagay skuteczniejszej ochrony ak-

cji strajkowej oraz czyniy moliwe ofensywne uderzenie w carski

a#arat ucisku. Nastr�j rewolucyjny dawa podstaw do szybkiego

rozwoju organizacji bojowych PPS.

Na zwoanym w Warszawie, wbrew opozycji "starych", VII

Zjedzie PPS na wniosek wikszoci krajowych dziaaczy "mo-

dych', powolano do ycia Organizacj Spiskowo-Bojow. "Starzy",

widzc w OSB rodek do realizacji taktyki "powstaczej", pr�bowali

narzuci system walki spiskowej, podobny do tego, jaki funkcjono-

#= J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 383-385. Dla dokadnego obicze-

nia si bojowych autor, wobec ogromu materiau policyjnego, stosuje podzia

n e tylko na okrgi PPS, lecz przede wszystkim na gubernie i kraje cesar-

st#t-a rosy jskiego.

54 55

wa w powstaniu styczniowym. Z zabieg�w "starych" pozostao je-

dynie pojcie "spiskowa" w uchwale VII Zjazdu PPS o powoaniu

organizacji bojowej ss.

Na nowo wybrany CKR PPS, w wikszoci reprezentowany

przez "modych", naoono obowizek przygotowania si bojowych

partii do prowadzenia masowych wystpie ulicznych w caym

kraju. W ramach CKR powoano Wydzia Spiskowo-Bojowy. #a je-

go czele stanli �wezeni dziaacze warszawskiej PPS - t-#'alery

Sawek, Zofia Posner i Aleksander Prystor. Poniewa Walery Sa-

wek ulega wpywom "starych", w kocu kwietnia 1905 r. do Wy-

dziau Spiskowo-Bojowego OSB wszed czonek CKR reprezentuj-

cy "modych" - Szymon Posners4. Pierwszym zatem, funkcjonu-

jcym od lutego 1905 r. do Rady Padziernikowej PPS, Wydziaem

Spiskowo-Bojowym kierowali "modzi". Wydzia ten by cile pod-

porzdkowany CKR i bez zastrzee wypenia jego organizacyjne

dyrektywy.

Na VII Zjedzie po burzliwej dyskusji w kwestii zbrojnej zobo-

wizano CKR :

a) do tworzenia oddzia�w zbrojnych celem lepszego kierowania

masami ludowymi podezas rewolucji, i ustalono, e

b) celem oddzia�w zbrojnych wirno by zabezpieczanie klaso-

wych i narodowych treci ruchu, w tym doprowadzenie do powsta-

nia konstytuanty w Warszawie, kt�ra miaa zdecydowa o dalszych

losach narodu - autonomieznym bd niepodlegym pastwie, oraz

c) decydujcy gos w sprawach bojowy#h ma nalee do caej

partii.

Zobowizano CKR, by OSB wykonywaa nastpujee zadania:

kierowaa ruchami ulicznymi, organizowaa masowe wiece, kolpor-

#s Zjazd obradowa w Warszawie w dniach 5-8 lutego 1905 r. W #'rEP

(t. 9, s. 235) w hale: Polska Partia Socjalistyczna - mylnie podano marzec

1905 r., por. te CA KC PZPR, 305/III/1, pt. 3, 2, i "Robotnik", 14 IV 1905,

nr 60.

'4 CA KC PZPR, 305/III/1, pt. 3, k. 20=22; W. Pob�g-Malinowski a# pracy

J�zef Pitsudski, t. II, na s. 271-275 poda bdnie, i Wydzia Bojo#i'y OSB

reprezentowali Walery Sawek i Aleksander Prystor, a w kocu kwietnia

uzupenili go Szymon Posner i Zofia Posner; CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1800,

cz. 49105, k. 16. Ochrana mylnie uznaa za tw�rc Wydziau Bojowego OSB

J�zefa Kwiatka, warszawskiego dziaacza PPS.

towaa odezwy, organizowaa akeje bojowe (zamachy, konfiskaty).

Przyjto propozycj Szymona Posnera, e OSB winna by podpo-

rzdkowana wadzy centralnej ze wzgldu na charakter dziaa

i konieczno bezwzgldnej dyscypliny. Wedug zalece zjazdu do

OSB partia winna wybiera ludzi najbardziej sprawdzonyeh. Dla

sprawniejszego funkcjonowania OSB winny stale dziaa obok sie-

bie lokalne oddziay (techniczne) prowadzone przez OKR i central-

ne (spiskowe) przeznaczone do g�wnych akeji bojowych, prowadzo-

ne przez Wydzia Spiskowo-Bojowye6. Jednoezenie do kierowania

(wykonawezego) OSB powoano na zjedzie Zagraniczn Komisj

Konspiraeyjn w skadzie: J�zef Pisudski, Aleksander Sulkiewicz

Maksymilian Horwitz-Walecki#s. Wanie w ramach tej koncepeji

uzyska Pisudski pewien wpyw na dziaalno bojow partii w kra-

ju, ale ograniczony chociaby z tego powodu, e w teje komisji

Y j

dziaa na bardzie konsekwentn zwolennik klasowe rewolucyjnej

taktyki "modych Maksymilian Horwitz-Walecki.

Uchwaa VII Zjazdu w sprawach bojowych brzmiaa:

"Wobec moliwie masowych wystpie rewolucyjnych w kraju

i w Rosji zjazd poleca CKR zorganizowanie spiskowej organizacji,

kt�ra by stanowia nasze pierwsze szeregi w momencie rewalucji

[przewrotu, obalenia caratu - J. P.). Za do tego czasu kieruje ma-

sowymi wystpieniami ulicznymi (manifestacjami, zgromadzenia-

mi mas itp.) zgodnie z instrukej CKR, jeeli chodzi o cay kraj

i inicjatyw komitet�w okrgowych w sprawach lokalnych. Na cze-

le organizacji spiskowo-bojowej stoi wydzia. Zadaniem wydziau

jest r�wnie zaopatrywanie czci tej organizacji w bro. Wydzia-

owi jest powierzona organizacja wykonawezo-terrorystyczna" #'

W poowie lutego 1905 r. kierownictwo Wydziau Spiskowo-Bo-

jowego, zwanego r�wnie czsto Wydziaem Bojowym, obj Alek-

# A. arnowska, Geneza..., s. 184; OSB cile realizowaa polecenia VII

Zjazdu; dane ochrany potwierdzaj (ra#art z 19 XI 1905), e OSB zabezpie-

czaa wystpienia mas i paraliowaa poczynania instytucji rzdowych, pro-

wadzc dziaalnoE "terrorystyczn" o charakterze masowym.

'g Niewielki wpyw "starych" na OSB zmuszony jest potwierdziE Pob�g-

-Malinowski: "...Kierownicy �wezeni boj�wki nie utrzymywali bezpo#red-

niego kontaktu z Pisudskim, zbyt byli modzi, aby im si organizaeja spi-

skowego kierownictwa nie wyamaa i (boj�wka] nie wy-stpia czvnnie", tj.

rewolucyjnie, a nie wedug "powstaezych plan�w".

9# CA KC PZPR, 305/III/1, pt. 3, k. 7-23.

sander Prystor "#afa". Podporzdkowano mu dziesitki bojowe

KBSR. Na bazie organizacyjnej tych k� powstaway pierwsze gru-

py bojowe OSBgs. Od lutego do koca padziernika 1905 r. stwo-

rzono system organizacyjny obejmujcy np. w Warszawie 18 dzie-

sitek bojowych. Pod bezporednim kierownictwem Wydziau Bo-

jowego znajdowao si 9 centralnych dziesitek. Pozostae 9 okre-

lano jako lokalne dziesitki bojowe. Na czele kadej lokalnej dzie-

sitki sta "starszy" - "

dziesitnik" wybierany przez czonk�w ko-

mano z 1904 r.). Na czele dziesitki centralnej sta,

a (nazw utrzy

obok "starszego", dow�dca mianowany przez wydzia. Duy wpyw

na system dziesitkowy miaa struktura organizacyjna OB Socjali-

st�w Rewolucjonist�w.

Do czerwca 1905 r. dziaao w OSB na terenie Warszawy 7 k�

h w li eu-wrzeniu utworzono 2 nastpne. Do,k� cen-

tralnych wehodzia take na prawach autonomicznych aziesiixa #y-

dowska, podporzdkowana jednoczenie ydowskiemu Komitetowi

akt #w boowy z war-

PPS. Koa centralne grupoway najlepszy 5 J

szawskich dzielnic agitacyjnych PPS - jerozolimskiej, praskiej,

#e staromie #skiej, r�dmiejskiej, Powila i ydowskiej 4B. Naj-

wolski #, #

bardziej dowiadczonych bojowc�w z k� lokalnych wybierano do

k� centralnych. Wydzia Bojowy pr�bowa zwikszy ilo k� cen-

tralnych do 12. Zamiar ten zrealizowano czciowo, kompletujc do-

datkowo koa brudnowskie i powzkowskie. Dow�dcy k� central-

nvch wchodzili w skad specjalnego koa OSB przy Wydziale Bojo-

wym. Dali oni pocztek kadrom instruktorskim OB PPS. Od maja

1905 Wydzia Spiskowo-Bojowy wysya do OKR dziaaczy-bojow-

c�w- z koa specjalnego. Pomagali oni rozwin dziaalno lokal-

nvch dziesitek bojowych w odzi, Czstocho,wie, Lublinie, Wo-

cawku i Siedlcach 41.

12?ejscowe i lokalne komitety robotnicze PPS utworzyy w tym

=9 CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1800, c. 49/05, k. 97.

## W. Pob�g-Malinowski, J�zef Psudsk, t. II, s. 279.

## CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1400, cz. 10/05, k. 6 14.

VV raportach ochrany stwierdza si, e obok wi lioo Aleksander Pry-

stor i Zofia Posner spotkali si z 44-osobowym aktywem OSB z Warszawy.

#,' wikszoci byli to studenci, kt�rzy na wezwanie PPS porzucili studia za-

g:aniczne i przybyli, by pracowa w organizaejach bojovrych na terenie Kr�-

ie=twa Polskiego: Bolesaw Ignacy Lubicz-Zahorski, Mieczyslaw Dbkowski,

#liecz#-;aw Pitkowski, Zygmunt Raczyski, Medard Downarowicz, Wacaw

# O M

# N Q

# U � # # I O #

c c

# # # s # l O # O /

m o

# O

m # : o # i

c #

# 1 # #

# c " m m u u U _

# # O #

. -

� N # 41 O

# r

/#.# M

Y # I O

07 Q

C#.N

O E # O

#O i ioO

='li!o I

C I #, O

O O

##lQon Q

O O

# O #

_ Q #: Q#

# # O

N i

O #

Y , o

# n Q ()#

' #=

# #

__ _ a,

M O O

Y u O #

# M # Q

I Q Ul O

czasie 90 lokalnych k� bojowych, zwanych te technicznymi lub

lokalnymi dziesitkami bojowymi. W kocowym okresie istnienia

OSB w stadium organizacji znajdowao si ponadto 5 k�. Tylko

w Iiijowie ulega rozbiciu dziesitka bojowa KBSR-OSB.

Do padziernika 1905 r. dziaao: w Warszawie 18 robotniczych

i rzemielniczyeh dziesitek bojowych, w guberniach:

piotrkowskiej 30; z tego 11 w Zagbiu Dbrowskim, 7 Czstocho-

##ie, 1 Zawiersiu, 8 w #dzi i 3 w �dzkim okrgu podmiejskim,

radomskiej 13; w Radomiu, Ostroweu, mielowie, Skarysku, Sta-

rachowicach-Wierzbniku,

lubelskiej 6; przede wszystkim w Lublinie oraz powiatach puaw-

skim, lubelskim i lubartowskim,

siedleckiej 5; g�wnie w Sierllcach i Sokoowie,

kieleckiej 5; g�wnie w Kielcach, Chcinach, Jdrzejowie, Busku,

kaliskiej 3; w Kaliszu, Ozorkowie, Zduskiej Woli,

warszawskiej 4; g�wnie w yrardowie i Wocawku,

grodzieskiej, wileskiej i pockiej po 2,

omyskiej, suwalskiej, kowieskiej oraz w Galicji po 1.

W Galicji dziesitka bojowa skadaa si w wikszoci ze studen-

t�w pochodzcych z Kr�lestwa Polskiego.

W skadzie lokalnych k� technicznych znajdowao si 5 dziesi-

tek bojowych zorganizowanych przez ydowski Komitet PPS; 2 w

Warszawie, po 1 w Wilnie, Biaymstoku i odzi. Ponadto dla potrzeb

Wydziau Spiskowo-Bojowego Warszawski Komitet ydowsk PPS

zorganizowa specjaln dziesitk bojow 4#.

Lokalne dziesitki bojowe utrzymyway cznoE z komitetami

robotniczymi przy pomocy "delegat�w".

Z dokument�w policyjnych tego okresu wida, e wadze dobrze

na og� rozpoznay struktur centralnych k� OSB. Raport ochra-

ny warszawskiej z 19 listopada 1905 r. wymienia np. w Warszawie

Harasymowicz, Kazimierz Zagrodzki, Konstanty Nejman, Stanisaw Tor. #iie-

czysaw Rouba, Tytus Bobrowski, Tadeusz Dzierzbicki.

4# J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 383-385, 392-398; CGAOR,

i. 102, op. 5, j. 1400, cz. 2J05, k. 5-6, dane z konfereneji ydowskiej Organi-

zacji PPS w Warszawie; ibidem, cz. 10/05, k. 2-3, 14-19. Dane pol.ie,y"ne

wskazuj, i od "wsypy" ydowskiej dziesitki bojowej Szlomy Ekszteina roz-

poczga si likwidacja centralnych dziesitek Wydziau Bojowego OSB-

wolskiej, praskiej i jerozolimskiej w Warszawie.

12 K# bojowych. Natomiast prawie zupenie nie znana urzdnikom

ledezym bya struktura organizacyjna dziesitek podporzdkowa-

nych warszawskim komitetom dzielnicowym, a jeszcze mniej struk-

tura organizacyjna OSB w guberniach Kr�lestwa Polskiego i kra-

jach ociennych cesarstwa rosyjskiego 4'.

Dokumenty te zawayy zapewne na dotychezasowych ocenach

historyk�w, kt�rzy - jak dotd - podjli fragmentaryczne bada-

:zia nad struktur organizacyjn tylko warszawskich k� central-

nych OSB PPS. Dane bi#graficzne bojowc�w z CGAOR, CAW, CA

KC PZPR, ASBDPRR oraz dokadna analiza policyjnego materiau

sprawozdawezego z poszczeg�lnych powiat�w i guberni pozwoliy

padj pr�b odtworzenia wysiku organizacyjnego w wystpieniach

zbrojnych 1905 r. PPS udao si w warunkach rewolucji stworzy

stosunkowo siln, rozbudowan struktur OSB, najbardziej sprawn

#rganizacj bojow w cesarstwie rosyjskim w 1905 r. Od kwietnia

1905 r. w technice bojowej, kierowanej przez Wydzia Spiskowo-Bo-

jowy, powstaa specjalna grupa, kt�ra wydawaa broszury z zakresu

wys#kolenia bojowego '4. Pomagaly one opanowa zasady walk ulicz-

nych w starciu z policj i wojskiem. Aby zdoby szerokie poparcie

## #poeczestwie, wydawano r�wnie odezwy propagandowe o dzia-

alnoci OSB. Pierwsza z nich, wydana przez Sankt-Petersburski

Komitet Wydziau Spiskowo-Bojowego PPS, m�wia o zamachu Ste-

fana Okrzei na oberpolicmajstra Nolkena w Warszawie; znaleziono

j w Wilnie w kocu marca 1905 r. W Warszawie, odzi i Pocku

policja carska znalaza odezw w tej samej sprawie wydan 29 mar-

ca 1905 r. 2 kwietnia Wydzia OSB vc,yda w Warszawie i rozpo-

#'uszPehni, m.in. w odzi, odezw w zwizku z udanvm zama-

#hem �dzkiej OSB na prystawa Szatao#.,icza. Midzy 23 kwietnia

:r 3 maja w Pocku rozrzucono odezwy Wydziau Bojocvego Pockie-

#o Komitetu Robotniczego PPS uprzedzajce rodzic�w ami#trajk�w

43 C#AOR, f. 102, op. 5, j. 1800, cz. 49/05, k. 16.

=' Ibidem j. 5, cz. 3#, t. 1!05, k. 242. Pier#x-sz bya broszu#-a #:'::h;r#�u;k#

##r=::i` d1a kola bojowego o porzdku dzula#a przecwko atake#;# 2#ojs#c u;ez-

u#ar,###iz d1a zlkwidou#ana zaburze ul#cznycla, Napisa j Konstanty Nejman

i\.ii. Znl#ek per2uszej szkoly bojowej, "I# Tepodlego", t. 1, s 171-178).

%^t:uinaezona na jzyki rosyjski, ydowski i gruziski powanie pomoga

" u :;:cnieniu soejalistycznych organizacji bojowych partii socjaldemokratycz-

;#y:':,.1T cesarstwie rosyjskim.

przed zerwaniem strajku szkolnego'5. W kocu sierpnia CKR za-Do rozbudowy organizacyjnej dziesitek bojowych w duej mie-

wiadamia o konfiskacie dokonanej przez OSB w urzdzie skarbo- , rze przyczynili si dziaacze robotniczy oddelegowani przez komite-

wym w Opatowie '6.W centralnym organie prasowym PPS "RoZ#Ct- ty robotnicze PPS.I tak byli ta w:

niku" r�wnie zamieszczan# dane o dziaalnoci OSB "."Starzy" na-

Warszawie

dal czynili pr�by podporzdkowania sobie Wydziau Spiskowo-Bojo-Wacaw Brokowski

wego i centralny#h k� bojowych.Skutecznie sparaliowaa te pc- Stanisaw Marezuk

czynania Rada Partyjna PPS w J�zefowie pod Warszaw, kt�raKazimierz Dobrowolski Antoni Niedzielski

Wincenty Halska Stefan Okrzeja

18czerwca 1905r.w opareiu o materiay delegat�w OSB - Igna- ' Bronisaw HorodyskiWadysaw Pacwa

cego Lubicz-Sadowskiego,Medarda Downarowicza i J�zefa MirFc-

Gustaw Kepke J�zef Paszta

kiego - postanowia podporz#kowa OKR dziaalno wszystkichWadysaw Koakowski

dziesitek bojowych OSB.To postanowienie wzmocnio organizacjeFranciszek Pydyn

Stefan Kr�likowski

bojowe.Odtd Wydzia Spiskowo-Bojowy mial za zadanie opracc- Kazimierz Rogala

Jerzy Laguna Stanisaw Zieliski

wywa taktyk walki tylko dla k� bojowych oraz gromadzi rodkiJankiel Liwerant

do walki - rozbudowywa technik bojow,laboratoria itp.Pozo- Bronisaw ukowski

stawiono wydziaowi wyczno w przeprowadzaniu szczeg�lnie Zagbiu Dbrowskim

wanych zamaeh�w na wysokich urzdnik�w carskich zagraajcyeh Bolesaw i Stanisaw BergerowieAntoni G�ralezyk

konspiracyjnej pracy PPS.Wspomniana Rada zalecaa stosowa ak- Wincenty Biaas Adam Rolnik

cje terrorystyczne wycznie w celu samoobrony.Jako g�wne za- Julian CiszewskiWodzimierz Rubikiewicz

danie uznaa przygotowywanie bojowc�w do zabezpieczania wiel-Bolesaw Gajek Walenty Zygmunt5o

kich manifestacji rewolucyjnych 's.

odzi

"Modzi" cakowicie zwyciyli.Latem-jesieni 1905r.stojey

Tomasz Arciszewski J�zef Mikoajezyk

na czele grupy "starych Pisudski przestaje mie wp#w na lo y Franciszek Kroshmalski

Stanisaw Stasiak

OSB.

Najwiksz sprawno organizacyjn wykazaa OSB podezas za- �dzkim okrgLl podmiejskim

bezpieczania manifestacji,strajk�w,walk barykadowych i ulicznvehWadysaw Bieleeki Franciszek Kunicki

oraz zamach�w na szpicli i prowokator�w.Za najbardziej spraw:#e Antoni Kcki J�zef Ochman

autor uwaa akeje zbrojne �dzkich dziesitek robotniezych podezas J�zef Kopas Stanisaw Wieczorek

powstania czerwcowego 1905 r. W walce na barykadach wzilyAMN,KNzM: Antoni Bugajak,Karol Duchnikowski, Jan Kamezewski,##'a-

w�wezas udzia wszystkie �dzkie dziesitki bojowe (9),w tym y-lenty Kopacz,Roman Kulik,Jan Pawlik,Mieczysaw Staniszewski,Bolesaw

dowska dziesitka PPS. Spor�d 153zabityeh byo 56 bojowee#;#Stasiecki,An#oni Wr�blewski Czesaw Zalas,Franciszek Ziarkowski,Franci-

OSB PPS (Polak�w,yd�w,Niemc�w) ##. szek Ziciak; WspoTn#ena Wladysla2va Boezyka w: Na grancy epok,War-

szawa 1967, s. 343; B. Mierzwiski Wspo#nznena z czas�w konspracyjnej

45E.Ajnenkiel,Z walk re2uolucyj;zJeh...,s.56; CGAOR,f.102,op.5,j.lY00,dzalalnoe z.u odzi na ws (1901-1908,

)"KRRwP",t.4,s.167-172; S.Mar-

cz.2/05,k.14; j.35,t.1/05,k.116,119; j.5,cz.40/05,k.200,236. tynowski,�d w ognu...,s.20-2,2,61,Polska bojozua...,s.89,91; S.A.Ra-

Qs "Wsypa" J�zefa Kellera w odzi z trzystu odezwami CKR w sprawie dek Wspomnena o "Henryku" - Wadyslawe Bartnaku, "Niepodlego",

konfiskaty w Opatowie zob.CGAOR f.102,op.5,j.I359,cz.43/05,k.8. t. 19, s. 136. Niestety nawet w najnowszej literaturze speejalistycznej po-

'# "Robotnik",V-VI 1905,nr 61(No2.ua organzacja,Za#n.ach 'na #'Vlaksymo-wiconej powstaniu �dzkiemu brak ujcia tej kwestii. Zob. L. Mroczka,

'wc

za,Walka terrorystyczna).W.Bortnowski,Dwa powstana,�d 1974.

qs CA KC PZPR,305/III/2,pt.2,k.1-94. so CGAOR,f. 102, op. 5, j. 1800, cz.49/05,k. 70-:79; j.5, ez.35,t. 1/05,

99 CGAOR,f. 202,op.5,j. 1350,cz.42J05,k.57,75,76,83,90, 105; CAW, k.116-117; S.A.Radek,Rewolucja t.u Warszazue...,s.144.

6263

przed zerwaniem strajku szkolnego'5. W kocu sierpnia C'KR za-

wiadamia o konfiskacie dokonanej przez OSB w urzdzie skarbo-

wym w Opatowie'". W centralnym organie prasowym PPS "RoZ##t-

niku" r�wnie zamieszczano dane o dziaalnoci OSB ". "Starzy" na-

dal czynili pr�by podporzdkowania sobie Wyd#iau Spiskowo-Bojo-

wego i centralnych k� bojowych. Skutecznie sparaliowaa te pc-

czynania Rada Partyjna PPS w J�zefowie pod Warszaw, kt�ra

18 czerwca 1905 r. w oparciu o materiay delegat�w OSB - Igna-

cego Lubicz-Sadowskiego, Medarda Downarowicza i J�zefa Mirec-

kiego - postanowia podporzdkowa OKR dziaalno wszystkich

dziesitek bojowych OSB. To postanowienie wzmocnio organizacje

bojowe. Odtd Wydzia Spiskowo-Bojowy mial za zadanie opracc-

wywa taktyk walki tylko dla k� bojowych oraz gromadzi rodki

do walki - rozbudowywa technik bojow, laboratoria itp. Pozo-

stawiono wydziaowi wyczno w przeprowadzaniu szczeg�lnie

wanych zamach�w na wysokich urzdnik�w carskich zagraajcyeh

konspiracyjnej pracy PPS. Wspomniana Rada zalecaa stosowa #k-

cje terrorystyczne wycznie w celu samoobrony. Jako g�wne za=

danie uznaa przygotowywanie bojowc�w do zabezpieczania wi#l-

kich manifestacji rewolucyjnych 's.

"Modzi" cakowicie zwyciyli. Latem-jesieni 1905 r. stoj#ey

na czele grupy "starych" Pisudski przestaje mie wpyw na losy

OSB.

Najwiksz sprawno organizacyjn wykazaa OSB podezas za-

bezpieczania manifestacji, strajk�w, walk barykadowych i uliczn#-eh

oraz zamach�w na szpicli i prowokator�w. Za najbardziej sprawr.e

autor uwaa akeje zbrojne �dzkich dziesitek robotniczych podezas

powstania czerwcowego 1905 r. W walce na barykadaeh wzi#y

w�wezas udzia wszystkie �dzkie dziesitki bojowe (9), w tyrn 1--

dowska dziesitka PPS. Spor�d 153 zabityeh byo 56 bojowc#;,,#

OSB PPS (Polak�w, yd�w, Niemc�w) ##'.

#5 E. Ajnenkiel, Z walk re1.uolucyj a#eh..., s. 56; CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1##0,

cz. 2/05, k. 14; j. 35, t. 1/05, k. 116, 119; j. 5, cz. 40/05, k. 200, 236.

"" "Wsypa" J�zefa Kellera w odzi z trzystu odezwami CKR w sprawie

konfiskaty w Opatowie zob. CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1359, cz. 43/05, k. 8.

4# "Robotnik", V-VI 1905, Iir 61 (Nowa organizacja, Za#n.ach 7ca #1#aksyTn;>-

2vicza, Walka terrorystyczna).

'e CA KC PZPR, 305/III/2, pt. 2, k.1-94.

'# CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1350, cz. 42/05, k. 5?, 75, 76, 83, 90, 105; CAW,

Do rozbudowy organizacyjnej dziesitek bojowych w duej mie-

rze przyczynili si dziaacze robotniczy oddelegowani przez komite-

ty robotnicze PPS. I tak byli to w:

Warszawie

Wacaw Brokowski

Kazimierz Dobrowolski

Wincenty Halska

Bronisaw Horodyski

Gustaw Kepke

Wadysaw Koakowski

Stefan Kr�likowski

Jerzy Laguna

Jankiel Liwerant

Stanisaw Marczuk

Antoni Niedzielski

Stefan Okrzeja

Wadysaw Pacwa

J�zef Paszta

Franciszek Pydyn

Kazimierz Rogala

Stanisaw Zieliski

Bronisaw ukowski

Zagbiu Dbrflwskim

BoIesaw i Stanisaw BergerowieAntoni G�ralczyk

Wincenty Biaas Adam Rolnik

Julian CiszewskiWodzimierz Rubikiewicz

Bolesaw Gajek Walenty Zygmunt5o

odzi

Tomasz Arciszewski J�zef Mikoajczyk

Franciszek KrochmalskiStanisaw Stasiak

�dzkim okrgu podmiejskim

Wadysaw Bielecki Franciszek Kunicki

Antoni Kcki J�zef Ochman

J�zef Kopas Stanisaw Wieczorek

AMN, KNzl#f: Antoni Bugajak, Karol Duchnikowski, Jan Kamczewski, ##'a-

lenty Kopacz, Roman Kulik, Jan Pawlik, Mieczysaw Staniszewski, Bolesaw

Stasiecki, An#oni Wr�blewski, Czesaw Zalas, Franciszek Ziarkowski, Franei-

szek Ziciak; Wspo'mnena Wadystawa Boczyka w: Na gra#icy epok, War-

szawa 1967, s. 343; B. Mierzwiski, Wspon2nena z czas�2u konspracyjnej

dzatal'noc w odzi i n.a 2us (1901-1908), "KRftwP", t. 4, s. 167-172; S. Mar-

tynowski, �d w ognu..., s. 20-22, 61, Polska bojowa..., s. 89, 91; S. A. R.a-

dek, Wspomnena o "Henryku" - Wadystawe Bartnaku, "Niepodlego",

t. 19, s. 136. Niestety nawet w najnowszej literaturze specjalistycznej po-

wiconej powsta#niu �dzkiemu brak ujcia tej kwestii. Zob. L. Mroczka,

W. Bortnowski, Dz.va po#wstana, �d 1974.

so CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1800, cz. 49/05, k. 70-#79; j. 5, cz. 35, t. 1/05,

k. 116-117; S. A. Radek, Rewolucja #w Warsza#e..., s. 144.

Zawierciu i Czstochowie

Bronisaw Zieliski

Wincenty Markowski

Lublinie

Edward Gibalski Stanisaw Karsz

Radomiu, Starachowicach i Ostrowcu

J�zef Karbowniak Marian Malinowski

Stanisaw Karsz Jan Papaj

Henryk Kosowicz

Grodnie

Franciszek Masowki Aleksander Puchalski

Micha Pankiewicz

Kaliszu - Kazimierz Wgrowski

Wocawku - Roch Marczewski

Siedlcach - Leon Sulima

Kielcach - Stefan Ignacy Gruszczyski, Jan Partyka

omy - Roman Jabonowski, Franciszek Nurczyk

Biaymstoku - Lejba Abramowicz

Wilnie - Feliks Waweris i Abel Zeger

Pocku - Marian Iwanicki 61

#V okresie czerwca-padziernika nastpi pod wpywem dowiad-

eze podzia dziesitek na mniejsze jednostki organizacyjne - pit-

ki bojowe. W oparciu o dane zebrane wr�d bojowc�w Wydzia Spi-

skowo-Bojowy, poczwszy od wrzenia-padziernika 1905 r., opra-

cowywa statut organizacyjny pitki bojowej. Statut ten rozpow-

szechniany by od pierwszego kursu szkoy instruktorskiej w Kra-

kowie (X-XI 1905 r.). Przyjty zosta w lutym 1906 r. na VIII

#I CGAOR, f. 102, op. 5, j. 5, cz. 35, t. 1/05, k. 116-117; j. 975, t. I/05,

. . 185; j. 1400, cz. 10/05, k. 7; j. 1800, cz. 42/05, k. 8, 41; cz. 4Q/05, k. 70-79;

oa. 9, ,7. 13, cz. I, L.AJOB, k. 26, 46; L.E./08, k. 20-23; L.G./08, k. 9; C#IAL,

f. 1405, op. 521, j. 472/1913, cz. 1; CA KC PZPR, 305/III/11, pt. 7, k. 40;

30a III 19, pt. 1, 4, 5, 9; CAW, AKN, AKNzM, t. os.: Marian Iwanicki, Roman

Jabonowski, Stanisaw Kanda, Stanisaw Karsz, Jan Partyka, Leon Suima;

AG:##D, PWIS 4939x PAW, PGZ, k. 381, 5. 55--80.

Zjedzie PPS jako podstawa organizacyjna wszelkiej dziaalnoci

zbrojnej, zar�wno dla OTB jak i OB GBS#. Pitka bojowa bowiem

dawaa lepsze moliwoci konspiracji i sprawnego przeprowadzania

wicze z broni paln w tounkowo maych pomieszczeniach-

"giedach", "birach bojowych"

W przyszoci wpyna r�wnie na

tradycje socjalistycznego ruchu zbrojnego.

Od koca 1905 r. w OSB prowadzono wiczenia w iedach"

zwanych czsto "birami", "biurami" bojowy

mi (termin przejto

z centralnej techniki), gdzie zapoznawano bojowc�w z zasadami po-

sugiwania si broni paln, bombami i granatami produkowanymi

w laboratoriach bojowych. Opr�cz tego informowano bojowc�w

o biecych wydarzeniach w yciu partii, czytano konspirac n

pras partyjn, analizowano sprawy rewolucji w cesarstwie r yyj

skim.

Spotkania w "birach" odbyway si kilka razy w miesicu, o

cztkowo w skadzie dziesitek, nastpnie pitek bojowych. Ni a-

lenie od tego bojowcy uczestniczyli w wiczeniach urzdzanych

w lasach, gdzie przede wszystkim wprawiali si w strzelaniu z bro-

ni palnej. Tak np. bojowcy Warszawy wielokrotnie wiczyli w la-

sach pod Helenowem, Raszynem, a take pod Pyrami i Koem. In-

formacje te potwierdzaj dane p'olicyjne z Zagbia Dbrowskiego,

stwierdzajce, e bojowcy OSB wiczyli w lasach koo Zag�rza oraz

w pobliu stacji kolejowej azy 6s.

Na og� bojowey uczestniczyli w akcjach w pobliu miejsca ra-

cy lub zamieszkania. Znamy j

ednak przypadki uczestniczenia na in-

nym terenie. I tak np. koa bojowe Warszawy pod kierownictwem

J�zefa Mireckiego, w oparciu o dziesitki bojowe OSB z mielowa

i Ostrowca, przeprowadziy konfiskat pienidzy na cele partii

w urzdzie skarbowym w Opatowie w nocy z 5 na 6 sierpnia 1905 r.

Tej samej nocy bojowcy Warszawy uczestniczyli r�wnie w nieuda-

## fld przedyskutowania statutu pitki bojowej na VIII Zjedzie PPS w si-

ach bojowych najmniejsz jednostk organizacyjn bya pitka; od tej zasady

odesza do iero PPS Fr. Rew., wprowadzajc w OB i MR struktur organiza-

cyjn sz�stek bojowych. CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 4/07, k. 101--#104

. 13/07, k. 1-4b.

P #CGAOR, f. 102, op. 5 j. 1400 cz. 10/05, k. 1-98, t. Organizacja Bojowa

, cz. 49/05, k. 97; j. 13#0 cz. 42/05, k. 103; S. A. Radek, Ret.volucja

#-u Warsza2ue..., s. 99. W. Pob�g-Malinowski, J�zef Psudska, t. II, s. 277-278.

5 - O#ganizacje bojowe...

skiej Michaa Kr�la; to ostatnie ulego likwidacji w kocu marca

1905 r,5H

We Lwowie przez cay czas pracowao laboratorium #bojowe PPS

student�w politechniki. Do kwietnia 1905 r. prowadzi je Medard

Downarowicz, a nastpnie Aleksander Lutze-Birk S#. Ponadto r�ne

l#kalne orodki OSB pr�boway uruchamia na wasn rk pro-

dukej bomb. Lokalne laboratorium bojowe w Grodnie dla OSB

stworzy OKR PPS. Zaopatrywao ono g�wnie potrzeby okrgu.

Sporzdzono w nim 7 bomb. eznie w Kr�lestwie Polskim i we

Lwowie pracowao w laboratoriach bojowych PPS 16 speejalist�w gH.

W kwietniu 1905 r. Wydzia Spiskowo-Bojowy OSB zorganizowa

pierwszy kurs instruktorski dla "starszyzny" bojowej pracujcej

w dziesitkach bojowych. Uczestniczyo w nim kilkanacie os�b.

Prowadzono zajcia z zakresu moralnego oddziaywania na bojow-

c�w, strzelania z rewolwer�w, po#lawano wiadomoci o dziaaniu

materia�w wybuchowych, uczono musztry. Odtd szkolenie kadr

instruktorskich byo jedn z najwaniejszych stron dziaalnoci Wy-

dziau Spiskowo-Bojowego.

Na przeomie 1905/1906 r. ksztacono na kursach szkoy bojowej

w Krakowie i Lwowie zar�wno instruktor�w podlegych Wydziao-

wi Bojowemu OB CB, jak i Wydziaowi Techniczno-Bojowemu OTB.

W sumie na kursach tych oraz instruktorskich kursach OTB, urz-

dzanych przez OKR w odzi i Lublinie, wyszkolono ok. 800 instruk-

tor�w Bl. W pocztkowym okresie ksztacenia kadr instruktorskich

OSB w krakowskim orodku pracowa jako wykadowca tylko jeden

czowiek, rewolucyjny oficer, kt�ry przeszed na stron walezcej

PPS.

W OSB od 8 lutego do 22 #adziernika 1905 r. walezyo 1345 bo-

jowc�w. Najwikszy jej rozw�j obserwujemy midzy marcem

58 M, Kr�l, Peru#sze bo#n,by PPS, s. 211-213; S. Nejman, Laboratoru'm

Dzier#bickego, "Niepodlego", t. 1, s. 178; Psudsk Psudezycy, s. 105;

S. Kalabiski, F. Tych, Cz'warte powstane..., s. 135.

sa J. Nowicki, Wspo#n,nena..., s. 366, 367. W grudniu 1905 r. Aleksander

Lutze-Birk przeni�s si ze Lwowa do laboratorium bojowego w Warszawie;

lwowskie laboratorium prowadzi dalej student Jan Majewski (autor broszury

Wsknz�wk protechnezne dla bojo'wc�w).

!#4 J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 87.

"= Z tego w Krakowie i we Lwowie wyksztacano dla potrzeb wszystkich

organizacji bojowych PPS 500-600 instruktor�w. Tak lizb poda J�zef

Pisudski prowaczc cykl wykad�w w Centralnej Szkole PPS Fr. Rew.

a sierpniem 1905 r. W Warszawie np. liczya ona 367 czonk�w-

90 w centralnych koach, kilkunastu w kole specjalnym i 190 w ko-

ach technicznych podporzdkowanych lokanym komitetom robot-

niczym, co oznacza, e grupowaa 27-28#/o bojowych si OSB.

W guberni piotrkowskiej w szeregach OSB walezyo 388 os�b,

tj. 28,84% caoci bojowych si OSB. Najliczniejsz organizacj

w tej guberni bya OSB w Zagbiu Dbrowskim, 145 czonk�w

oraz w Zawiereiu i Czstochowie - 97 bojowc�w. Byo to wieej

, ni cznie w szeciu guberniach: warszawskiej, pockiej, omy-

skiej, siedleckiej, lubelskiej i suwalskiej. W odzi pracowao 97

os�b, w �dzkim okrgu podmiejskim - 49, guberni kaliskiej 34,

# czyli w sumie 180 bojowc�w. Liczne oddziay bojowe w guberni

# radomskiej grupoway 166 bojowc�w. W guberni kieleckiej ##al-

# czyo w OSB 59 bojowc�w. Wynika z tego, e po Warszawie #to-

sunkowo najwiksze grupy bojowe byy w guberni radomskiej.

Znaczne miejsce zajmoway r�wnie oddziay w guberniach: #ied-

leckiej - 61 bojowc�w, lubelskiej - 79, warszawskiej - 53. W #u-

berniach grodzieskiej, wileskiej i kowieskiej cznie dziaalo

56 os�b. Najmniej liczne grupy znajdoway si w guberniach: poe-

kiej - 19 bojowc�w, omyskiej - 16, suwalskiej - 9, kijow-

skiej - 2, miskiej - 5. W Galieji stale przebywao okoo 9 bo-

jowc�w OSB. W obliezeniach uwzgldniono r�wnie 2 penomoeni-

k�w zakupujcych bro w krajach Europy Zachodniej. Spor�d

1345 bojowc�w OSB 467 praeowao w technice bojowej, 326 #v okr-

gowej i 141 w centralnej. Najwiksze straty w 1905 roku poniosy

organizacje OSB w Warszawie i odzi EQ

3. Organizacja Techniczno-Bojowa

(listopad 1905-czerwiec 1906)

# Struktura organizacyjna OTB, jej skad osobowy i formy walki

pozostaj dotyehezas trudnym problemem badawezym dla histo-

w 1910 r. (Ps#m.a zborou#e, t. 3, s. 23). Pomimo sceptyzmu, przy czytaniu tej

kontruwersyjnej literatury, dane wydaj si by wiarygodne. Sprawy kszta-

cenia bojowego Pisudski zna najlepiej, by bowiem przez eay nkres rewo-

lucji wykadowc na kursach szk� bojowych; prowadzi cyk wykad�w z hi-

storii wak narodowowyzwoleezych i zajcia z topografii. Funkcja wyka-

dowcy faktycznie wyznaczaa jego miejsce w ruchu bojow#m.

#= J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 383-396.

ryka dziej�w PPS. Jedna z najwikszych liczebnie (3437 bojow-

c�w) OTB, majea najwicej akeji bojowych (849) #s, podporzdko-

wana konsekwentnie "modym", staa na stanowisku bezwzgldnej

walki klasowej z kapitaem i uciskiem caratu. Przemilezana, znie-

ksztacana lub niezauwaana przez badaczy pisudezykowskich nie

doczekaa si w najnowszej historiobrafii nawet pr�by fragmenta-

rycznego opracowania. Do tej pory ukrywa si jej odrbno, uy-

waje dla si bojowych PPS jedynej oficjalnej nazwy - Organi-

zacja I3ojowa PPS.

Dzieje jej znieksztacay ponadto uywae potocznie nazwy, cz-

sto z wezeniejszego lub p�niejszego okresu walki. Oto niekt�re

z nich: milicja ludowa, milicja fabryezna, lokalna boj�wka, stra

samoobz#ony, lokalne oddziay bojovc#e, miejscowe grupy bojowe,

lokalne druyny bojowe, milicja robotnicza, obywatelska samoobro-

na#'. # Vie sprzyjaj badaczom piszcym o dziejach OTB arehiwalia

krajowe, dokumentacja za sprawozdaweza zagina z arehiw�#x#

PPS. Dopiero skorzystanie z zagranicznych arehiw�w (CGAOR

i CGIAL) i konfrontacja z dokumentami w CA KC PZPR, CAW,

ASBDPRR, wykorzystanie zachowanych materia�w VIII Zjazdu

PPS oraz Rady Partyjnej z czerwca 1906 r. i danych rozproszonych

w literaturze umoliwia podjcie pr�'ay opisu struktury organiza-

cyjnej OTB PPS.

Ut##-orzona na Radzie Partyjnej w Misku 15 padziernika 1905 r.

OTB, na miejsce OSB, miaa wraz z tworzon r�wnoczenie OB CB

przygotowa siy do rewolucji zbrojnej w Kr�lestwie Polskim, by

"szko bojow dla caej partii" - jak chcieli "modzi", a jak chcieli

"starzy" - stanowi rezerwuar kadr bojowych dla OB CB. Z ra-

mienia CKR g�wn opiekg nad OTB sprawowaa Anna Posner-

-Wortmanowa "Zofia"#5. W skad wydziau Techniczno-Bojowego

#3 Ibid#m, s. 383-398.

ct CGI##L, f. 1284, op. 194, j. 38/07, k. 1; CA KC PZPR, 305/III/20, pt. 2;

CGAOR, f. 102, op. 5, j. 13#0, cz. 45/05, k. 133, 145; j. 14, cz. 8/05, k. 6-7;

op. 7, ;. #, cz. 25/06/II; op. 9, j. 13, cz. 1, L.A./O8, k. 219; S. Martynowski,

Polska #ojowa..., s. 84. Cz tych nazw jest o tyle usprawiedIiwiona, e

w okre#ie strajk�w powszechny-ch OTB z polecenia komitet�w robotniczych

PPS wcizadzia ezsto w skad midzypartyjnych si socjalistycznej samoobrony

robotniczej.

## J. ##owicki, Wspomnenia..., s. 352=355.

OTB przy GKR wehodzili: Jan Gorzechowski, Wincenty Halska,

Karol Udaowski, Ludwik ledziskiss. Na miejsce aresztowanych

wiosn 1906 r. Wincentego Halski i Ludwika ledziskiego weszli

Tytus Bobrowski i Smolkas'. S to tylko niekt�rzy kierownicy

Wydziau Techniczno-Bojowego, gdy dokumentacja tego wydziau

zagina.

Organizowali, a nastpnie kierowali oddziaami i dzielnicami bo-

jowymi penomocnicy bojowi cile podporzdkowani Wydziaowi

Techniczno-Bojowemu i OKR PPS. Reorganizujc i rozbudowujc

ocalae organizacje lokalne byej OSB, OTB okrzepa w czasie walk

rewolucyjnveh w listopadzie-grudniu 1905 r. i styczniu 1906 r.

Ochraniaa strajki powszechne oraz osaniaa przechwytywanie wa-

dzy z rak carskich w czasie kryzysu zbrojnego w cesarstwie ro-

syjskim.

Na VIII Zjedzie PPS we Lwowie w lutym 1906 r. postanowio-

no dalej rozbudowywa szeregi OTB, podobnie jak OB CB. Od tego

czasu OTB korzyst#a z instruktorskich szk� bojowych w Krako-

wie i #ve Lwowie i przekazywaa sw�j najlepszy aktyw CB. Zjazd,

jak ju #vskazano wezeniej, przyj "Statut pitki bojowej" oraz

"Regulamin si bojo#vych" PPS. Dokumenty te znacznie ustabilizo-

way OTB "g. Komitety okrgowe otrzymay wtedy penomocnictwa

do planowania i wykonywania wszelkich akeji bojowych.

Chocia zjazd na mocy uchway nakaza scalanie si bojowyeh

i stawia na ich czele Wydzia Bojowy OB CB, faktycznie w pierw-

szej poowie 1906 r., tj. do koca istnienia OTB, do zjednoczenia

nie doszo i OTB prowadzia aktywn walk zbrojn przez cae

pierwsze p�rocze 1906 r. OB CB, realizujc w zasadzie koncepeje

Pisudskiego, przygotowywaa kadry "wojskowe" dla przyszej irre-

denty, wyrzekajc si aktywnych dziaa. Dopiero bunt w grupach

instruktorskich OB CB w maju 1906 r. spowodowa zmiany. W ob-

ss W. Pob�g-MaIinowski, J�zef Pisudsk, t. II, s. 360, 363, 367; S. Kalabi-

ski, F. T#-ch, Czwarte powstane..., s. 242. Dwadziecia lat p�niej Ludwik le-

dziski, ezonek Wydziau Techniczno-Bojowego OTB, pozostajcy w okre-

sie midzywojennym pod wpywem pi.sud zyk�w, we wspomnieniu twierdzi,

i nie by w kierownictwie OTB.

"# CA KC PZPR, 305/III/4, pt. 1, Materiay z I Konfere:neji Og�1nobojowej.

Ibidem, 305/III/1 t. k. 1-15; CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, t. 2/07, k.

88-104, Statut pitki bojowej#

liczu buntu Pisudski wycofa si z konc#peji nie prowadzenia akeji

zbrojnych przed wybuchem powstania narodowego.

O nastawieniu "modego" CKR p# VIII Zjedzie eo do dalszego

losu OTB, a przede wszystkim nie czenia jej z OB CB wiadezy

wypowied Adama Bujno w centralnym biurze CKR i Wydziau

Techniczno-Bojowego OTB w Warszawie w marcu 1906 r.: "Por�d

##starych## wiele os�b [...) niesocjalici i licho wie kto. Waciwie

trzeba by z nich parti oczyci [...), marzy im si ruchawka. Na

konika - do lasu z szabelk albo z fuzyjk na armaty. Ostatecz-

nie maj jeszcze do siy w Wydziale Bojowym. Ale ten #=<-vdzia

po prostu zostanie sparaliowany przez sprawn dziaalno naszej

technicznej boj�wki poddanej okrgom. Bdzie si organizowa,

a my bdziemy robi. Koniec koc�w wszystko, eo lepszego, przej-

dzie od ##Ziuka" [J�zefa Pisudskiego - J.P.) do nas" s#. W rezulta-

cie nastpia dalsza rozbudowa OTB w marcu-czerwcu 19#6 r.

Zbyt uproszczona jest zatem ocena badaczy pisudezyko##-#kich

okresu midzywojennego, e z chwil rozbudowy OB CB odaziay

OTB, np. w Warszawie, wehona OB CB 'a. O braku caocio##ego

porozumienia midzy OTB a OB CB wiadez r�wnie nieudane

posunicia sztabu OB CB, majce na celu wzmocnienie wsp�pracy

midzy tymi dwoma ogniwami zgodnie z dyrektywami VIII #jaz-

du '1

Rada czerwcowa w 1906 r. specjaln uchwa poczya OTB

i OB CB, znoszc OB CB, a ludzi i bro tej organizacji wcielia

%y A. Uziembo, W Czgstochowe na Rakot.ue, "Niepodlego". t. 14,

s 233.

'o S. A. Radek znieksztaca prawd o OB CB, piszc, e po przyjedzie

J�zefa Montwia-Mireckiego, kierownika Wydziau Bojowego OB CB, n:awie

wszyscy bojowcy weszli w skad pitek OB, co dla niego oznaca OB CB

(Rewoluc9a z.u Warsza2s#e..., s. 156). Wedug oblicze autora OKR w Warszawie

odda do dyspozycji OB CB 4 oddziay bojowe (70 os�b), 44 osobami uzupe-

niono technik bojow OB CB, a 30 "starszych" pitek oraz instruktor�w

weszo w skad organizacji Centralna Boj�wka. W skadzie warszawskiej QTB

pozostawao nadal 27 oddzia�w bojowych w 10 dzielnicach, tj. 672 bojowc�w,

w tyri3 546 w pitkach, 48 "starszyeh", instruktor�w, penomocnik�#=.# Wy-

dziau Techniczno-Bojowego oraz 78 technik�w bojowyeh centralnych i tere-

nowych. Dane o rozmiarach akeji zbrojnych wkazuj na znaczny poteneja

bojowy oddzia�w (OTB). (Zob. J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", #. 383-

-385). Jak z tego wynika, fta#ek dysponowa niepenym materiaem r�do-

wym lub tendencyjnie go znieksztaca.

" W. Pob�g-Malinowski, J�zef Psudski, t. lI, s. 387-388.

# � s ^ #

a# # m # # � u # # u #

O O# # O

z o

~ N

C5 u

G" h

#.N

W #

U #

ul �

do OTB. Odtd OTB zmienia nazw i wystpowaa jako OB (zjed-

noczona) 72.

Podstaw systemu organizacyjnego OTB bya pitka bojoWa:

2-3 pitki tworzyy oddzia bojowy, 2-3 oddziay dzielnic bojo-

w. Na czele kadej pitki sta "tarszy" - "pitkarz". Kierowa

on wiczeniami bojowymi, przechowywa i wypoycza regulaminy

bojowe, dowodzi akcjami bojowymi. W kadej pitce by ponadto

funkcyjny skarbnik pobierajcy skadki partyjne. Pitki bojowe

tworzono w oparciu o grupy zawodowe (np. pitka stolarzy, lusa-

rzy, szewc�w, rzenik�w, uczni�w itd.). Jeden-dwa razy w ty-

godniu bojowcy spotykali si na zbi�rce ("giedzie" bojowej), pod-

czas kt�rej prac uwiadamiajc prowadzi inteligent - dziaacz

partyjny, "m�wca", czonek miejscowego Komitetu P Lobotniczego,

p# czym wiczono zasady wadania broni, szyk walki ulicznej,

zapoznawano si z r�nymi rodzajami broni. Czsto zbierao si

kilka pitek na koncentracj oddziau, przede wszystkim przed

wikszymi akcjami zbrojnymi. Zbi�rki przeprowadzano w terenie,

zim w mieszkaniach pod pretekstem wieczornic i przyj.

W skad OTB na prawach autonomii wchadziy te pitki lub

oddziay ydowskiej OB PPS, np. w odzi. Podlegay one Wydzia-

owi Techniczno-Bojowemu i Komitetowi ydowskiemu PPS, a ich

czonkowie walczyli p�niej w OB (zjednoczonej). Po rozamie ci,

kt�rzy ocaleli przed aresztowaniami, w wikszoci weszli w skad

PPS Lewicy.

D# najwikszych przedsiwzi organizacyjnych OTB naleay:

zabezpieczenie zbrojne strajku powszechnego w listopadzie i grud-

niu 1905 r., zbrojna obrona republik socjalistycznych - zagbiow-

skiej, sawkowskiej, samonowskiej, starachowickiej, ostrowieekiej-

konfiskata pienidzy z banku w Wysokiem Mazowieckiem, z wago-

n�w pacztowych pod Pruszkowem, Celestynowem, Herbami oraz

z carskich sklep�w monopolowych (przede wszystkim w maju-

-czerwcu 1906 r.). Wspomniane wyej akcje powanie wzmocniy

fundusz partyjny PPS na dziaalno rewolucyjn.

Wyjtkowe miejsce w historii OTB stanowi akcja uwolnienia

z Pawiaka 10 skazanyeh na mier dziaaczy rewolucyjnych (prze-

wanie instruktor�w OSB-OTB) przez warszawskie oddziay OTB

72 1\Tazw OB (zjednoczona) naley uzna za umown, wprowadzono j, aby

zachowa cis odrbnoE struktur organizacyjnvch.

w kwietniu 1906 r. Ponadto OTB uczestniczya w wielu akcjach

odwetowych zastosowanych wobec represyjnego aparatu wadzy

carskiej. W sumie OTB przeprowadzia 849, tj. 33,8a/o, wszystkieh

akcji zbrojnych, w kt�rych bray udzia organizacje bojowe PPS.

Do #vaniejszych dziaaczy centralnych OTB naleeli: Tytus Bo-

browski, Adam Bujno, Jan Gorzechowski, Wincenty Halska, Anna

Posner, Smolka, Luawik ledziski, "Teofil, Karol Udaowski.

Dziaaczami okrgowymi byli w:

Warszawie - Stanisaw Bednarski, Stefan Kr�likowski, Stanisaw

p, , , yg ;,

Li ka J�zef Sienkowski Wacaw Wlekliski, , Z munt,

poamiejskim okrgu warszawskim - Kazimierz Basiski, Wa-

caw- Brokowski,

Lodzi - Mieczysaw Baszczyk, Franciszek Cichecki, Ludwik Da-

row#ki, Edward Dbrowski, Stanisaw Florczak, Adolf Hejman,

Stefan Kamierczak, Mateusz Pabisz, Zdzisaw Rogalewicz,

Zduz#skiej VC,oli i Ozorkowie - J�zef Sztama, Bronisaiv Weso-

owski, ,

Za#iebiu Dbrowskim - Erazm Gajewski, Jan Klpiski, Zyg-

mui:t Lewaski, Stanisaw Nowosiski, J�zef Witosawski, Walenty

Zygmunt,

Cz#toc##owie i Zawierciu - J�zef Grzecznarowski, Kazimierz

Maachowski,

Radomiu - Stanisaw Zbrowski, Pawe Izdebski,

Skarvsku i Starachowicach - dr Daum, J�zef Ignacy Koso-

wicz,

Osiroivcu - "Ataman", Ignacy Boerner, Jan Kwapiski,

Kielcach - Karol Udaowski, Edward Michaowski,

San##onowie - Aleksander Grzybowski, J�zef Saata,

Pocku - Marian Iwanicki, Kazimierz Pielat, Kazirnierz Podlas

Lu#linie - Edward Gibalski, "Nikodem", Jadwing Moczulski,

Staszewski,

Siedlcach - Mendel Radzyski, Leon Sulima,

Bi-e#iu nad Bugiem - Wolf Dondes,

Grodnie - Micha Pankiewicz,

Wilnie - Kopiec,

Kownie - Jan Nag�rski ".

'3 Dane raportu ochrany wskazuj m.in, na dziaalno w Ostrowcu w .

190#19d6 ydowskiej pitki bojowej pod dow�dztwem Ajte Bajnermana.

Wydzia Teehniczno-Bojowy w oparciu a pomoc CKR stworzy

dla OTB stosunkowo sprawnie funkcjonujce centralne i terytorial-

ne zaplecze techniczno-bojowe. Midzy listopadem 1905 r. a czerw-

cem 1906 r. w OTB 630 os�b pracowao w techniee #ojowej een-

tralnej i terenowej, a 34 jako centralna "starszyzna" bojowa. Byli

to dow�dcy dzielnic bojowych, penomocnicy okrg�w, czonkowie

Wydziau Techniczno-Bojowego. 153 osoby w technice centralnej

praeoway przy obsudze dr�g przerzutu broni i obsudze certral-

nych magazyn�w broni.

Zagraniczna agentura ochrany na podstawie materiau z korfe-

reneji Komitetu Zagranicznego PPS w Paryu z koca #:udnia

1905 r. wskazywaa, e OTB korzystaa z nastpujcych dr�g lZrze-

rzutu broni:

z Hamburga przez Brem, Berlin, Pozna, Ostr�w Wielkopolski,

Kalisz do odzi,

z Gdaska przez Toru, Nieszaw, Wocawek do Warsza###v,

z Gdaska przez Brodnic, Osiek, Pock do Warszawy (funkcjo-

noway one jeszcze w marcu 1906 r.).

Od stycznia po 4 maja 1906 r. funkcjonowaa najwiksza droga

przErzutu broni - z Leodium lub Herstalu przez # Viede, L###�w,

Zwierzyniec, Zamo, Rejowiec, Lublin do Warszawy '".

Centralne magazyny broni uwaane byy przez Wydzia Teehniez-

no-Bojowy OTB za przejciowe. Br# starano si jak najsz#-bciej

zgromadzi w lokalnych magazynach podlegych OKR, by zasilaa

stale walezce oddziay bojowe.

Jak wskazano wyej, aktyw instruktorski OTB ksztaciy cz-

ciowo szkoy bojowe w Krakowie i Lwowie. Niekt�re r�da ##ska-

CGAOR, f. 102, op. 5, j. 14, cz. 2/05, k. 1; j. 18, cz. 42/05, k. 74; cz. 6U/08. k. 18;

op. 8, j. 13, cz. 6/07, k. 71; op. 10, j. 13, cz. 1, L.B./09, k. 27; L.E.l09; op. D.O.,

j. 49/1910, k. 155; op. 12, j. 49,/1911, k. 4, 8-19; CA KC PZPR, 305/111/4. pt. 1,

k. 2, 11; pt. 7, k. 25; 305/IIIJ2O, pt. 2, k. 1-172; CAW, AKNzM, t. os.: Pawe

Izdebski, Stanisaw Zborowski; I. Boerner, Z pamigtnka, "NiepodlegoE";

t. 17, s. 195.

7" CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1400, cz. 1/05, k. 100-130; J. Nowicki, Wspom-

nieni:a..., s. 355-356. Na pocztku maja 1906 r. endeckie "Sowo" opublikowa-

o artyku, w kt�rym ujawnio drog przerzutu broni, w rezultacie austria-

ckie wadze ledeze zlikwidoway magazyny broni PPS we Lwowie i z#rga-

nizoway pokazowy proces wobec penamocnika Wydziau Bojowego PPS

J�zefa Nowiekiego.

zuj na funkcjonowanie wiosn 1906 r. takich szk� r�wnie w nie-

kt�rych okrgach bojowych, np. prowadzone przez CKR w Lublinie,

Warszawie i odzi (w sumie wykadao w nich 7 os�b).

Sp#r�d 3437 czonk�w OTB od stycznia do maja 1906 r. do

pracy bojowej w OB CB odeszo 611 bojowc�w, tj. 18,3%.

Najwiksze siy grupowaa OTB w trzech okrgach guberni piotr-

kowskiej: czstochowskim, Zagbiu i odzi. W 11 dzielnic=ach bo-

jowych walezyo na tym terenie 541 #s�b w 31 oddziaach bojo-

wych, 212 pracowao w technice bojowej, a ponadto najliczniejszy

akty#v - 129 starszych instruktor�w i penomocnik�w. Drugim

co do wielkoci skupiskiem bya Warszawa - w 10 dzielnicach

bojowych byo 27 oddzia�w i 448 czonk�w w pitkach, 132 pra-

cowao w techniee bojowej, aktyw funkcyjny za liczy 83 bojow-

c�w. Trzeci, najwikszy liczebnie, oradek stanowia gubernia ra-

domska. Obok 5 dzielnic bojowych: dwie w rejonie Ostrawca,

Bodzechowa i mielowa, dwie w Radomiu (Glinice i Kolejow#),

jedna w Skarysku, Starachowicach i Wierzbniku - istni.a wy-

dzielony oddzia bojowy OTB w rejonie Koskie-Opoczno. Og�em

walezyo w pitkach 275 bojowc�w, 75 technik�w i 47 starszych

instruktor�w.

Silnymi orodkami OTB byy gubernie:

lubelska - 2 dzielnice bojowe (Lublin, Puawy), 7 oddzia�w

bojo#vyeh - 138 bojowc�w, 60 technik�w i 25 starszych instruk-

tor�w,

kielecka - 2 dzielnice (Kielce, Samson�w), 6 oddzia�w - 107

bojowc�w, 53 technik�w i 25 starszych instruktor�w,

warszawska - 2 dzielnice (Wacawek-owicz i Warszawa Pod-

miejska) - 84 bojowc�w, 34 technik�w i 20 starszych instruktor�w.

Nastpne miejsca pod wzgldem liczebnoci zajmoway gubernie:

kaliska - jedna dzielnica, 4 oddziay (w Kaliszu - 2, Ozorko-

wie -1 i Zduskiej Woli - I) - 67 bojowc�w, 21 technik�w bojo-

wych i 6 starszych instruktor�w,

gradzieska, wileska i kawieska - 3 oddziay (2 w Grodnie,

I Yv Biaymstoku), 3 wydzielone pitki (2 w Wilnie, 1 w Kownie)-

62 bnjowc�w, 16 technik�w i 10 starszych instruktor�w,

siedleeka - I dzielnica, 3 oddziay (w Siedlcach, Sokolowie, Bia-

ej Podlaskiej) - 40 bojowc�w, 18 technik�w i 9 starszych instruk-

tor�w,

76 77

pocka - 1 dzielnica, 2 oddziay (w Pocku i okolicy) = 10 bo-

jowe�w, 12 technik�w i 6 starszych instruktor�w.

Najmniejszymi liczebnie byy grupy OTB w guberniach omy-

skiej, suwalskiej oraz grupy bajowe PPS na Ukrainie i w Rosji.

W omy istnia 15-osobowy oddzia oraz dziaao 4 teehnik�v#

bojowych, w Kijowie niepena pitka bojowa, w innych gubernia#

dwie pitki OTB.

Razem siy OTB, cznie z 611 bojowcami przekazan#-mi do

OB CB, stanowiy 23,41% wszystkich si bojowych PPS w latach

1904-1907 '5.

4. Organizacja Bojowa (Centralna Boj�wka)

(Iist�pad 1905-czerwiec 1906)

Centralna Boj�wka PPS powstaa w dniu 15 padziernika 190# r.

w rezultacie uchw# po#jtych na Radzie Partyjnej w Misku'g.

Celem jej byo przygot#wanie kadr dla przyszego zbrojnego po-

wstania robotniczego. Przed CB postawiono nastpujce zadania:

zaopatrywa centralnie parti w bro (zorgaizowa nowe i udo-

skonali stare drogi przerzutu brani),

ksztaci w szkoach bojowych katiry instruktor�w bojowych,

rozbudowa laboratoria bojowe, by m�c produkowa bomby i gra-

naty na potrzeby zbrojnej dzaalnoci partu,

tworzy wyeksponowane centralne oddziay bojowe, kt�re w ka-

dej chwili chroniyby parti przed carsk prowokacj, a jednocze-

nie byyby trzonem kadrowym, w oparciu o kt�ry partia mogaby

rozbudowa siy powstania zbrojnegn ".

#6 O tym, e byy dwie organizacje bojowe, dowodz wspomnienia aktvwu

bojowego; patrz np. E. Buch, Wspo'nznien.a..., s. 116, J. Kwapiski, Organza-

cja Bojowa..., s. 9-11. Do dzisiaj pawanie znieksztacaj prawd historycz-

n m.in. twierdzenia, e np. OB PPS liczya ok. 2000 czonk�w, w tym 90a

kadrowych bojowc�w (Maa Encyklopeda Wojsko2t#a, t. 2, Warszawa 19?0.

s. 536). W zasadzie jest to powtarzanie legendy pisudezyk�w o wielkoci or-

ganizacji bojowych, kt�rej prar�dem s dane sprawozdaweze OB CB na I

Konfereneji Og�lnobojowej: OB liczya 840 bojowc�w, liczba ta wzrosa do

2500, a z sympatykami do 5500 (CA KC PZPR, 305/III/4, pt. 1, k. 54).

7" W. Pob�g-Malinowski, J�zef Plsudsk, t. II, s. 360-363, 388; CA KC

PZPR, 305/III/2, pt. 2, Uchway i notatki do prmtokou Rady Partyjnej

z 15 X 1905 r.

'# Pisudski pr�bowa nada walce zbrojnej charakter dziaalnaci typu

Kierownikiem Wydziau Bojowego zasta przedstawiciel skrzyda

"staryeh" w PPS - J�zef Pisudski. Nie uzna on niekt�rych ale-

ce Rady Partyjnej dotyczcych cel�w i zada OB CB. Tworzon

pod swoim kierownictwem organizacj pragn podporzdkowa ce-

lom wojskowym powszechnego powstania narodowego skierowanego

przeciwko caratowi. Omiomiesicznemu funkcjonowaniu tej orga-

nizacji towarzyszyy stae zabiegi Pisudskiego o narzucenie jej

"powsta zych" koncepeji walki. Grupie jego udao si zrealizowa

wikszo pogld�w dotyczcych systemu kadrowego, zasad orga-

nizacji i konspiracji 's. W tworzonym scentralizowanym systemie or-

ganizacyjnym zaleca kadrom OB CB zaniecha wszelkiej walki

rewolucyjnej do momentu ogoszenia powstania narodowego. Od li-

stopada 1905 do czerwca 1906 r. OB CB przeprowadzia zaledwie

15 akeji zbrojnych i odegraa nik rol w zabezpieczaniu cel�w

rewolucji, realizowanych przez PPS '#.

Decyzje VIII Zjazdu PPS, aby OTB podporzdkowa OB CB, nie-

wiele zmieniy w dziaalnoci OTB. Natomiast przyjcie dla obu

organizacji jednolitego regulaminu bojowego miao pozytywny

wpyw na dobre zakonspirowanie organizacji przed carskizni wa-

dzami ledezymi e".

Z powo#u niemoliwych do zrealizowania w warunkach Kr�lestwa

Polskiego koncepeji waIki Pisudskiego dojrzewa przeciwko niemu

bunt wikszoci krajowego WB. Orodkiem buntu staa si kon-

fereneja zwoana w maju 1906 w Podkowie Lenej w tajemnicy

wojskowo-sztabowego. Wida to wyranie w nazewnictwie. Zamiast powsech-

nie dotychezas uywanych termin�w - technika bojowa, technicy bojovri-

wprowadzono: intendentura, sztab, wywiad.

78 W. Pob�g-Malinowski pisze: "Bojbwka (waciwie OB CB - J.P.] na e-

wntrz nie wystpuje a do poowy 1906 r. Kierowana osobicie przez J�zefa

Pisudskiego dy do ujednolicenia wyszkolenia instruktor�w i moliwie llez-

nych zastp�w" (Nedosza akeja bojowa Maln�z,vek-Grodzsk, "Niepodleg-

oE", t. 8, s. 260).

7" Regulamin si bojowych oraz Statut pitki bojowej przyjto na VIII

Zjedzie PPS (zob. aneks). Susznie podkrela A. 2arnowska, e po zjedzie

lokalne boj�wki (OTB) nie zostay podporzdkowane "starym" przyw�dcom

OB CB (Geneza..., s. 337).

# CA KC PZPR, 30SJII1/4, pt. 1, k. 53; CAW, AKNzM, M. Makowski;

S. Hempel, Wspo#t.nena bojo#wca..., s. 152; J. Kwapiski, Organzacja Bojo-

'wa..., s. 11; W. Pob�g-Malinowski, J�zef Plsudsk, t. II, s. 316, 392-393.

78 79

przed Pisudskim przebywajcym w Krakowies'. Na konferencji

uchwalono wczenie si OB CB do walki zbrojnej w obranie partii

i rewolucji. Uchway zaakceptowaa wikszo instruktor�w OB CB

w okrgach bojowychs#. Pisudki zasta zmuszony uzna je, cho-

cia uyl jednoczenie caego swego wpywu, aby oddali moment

przystpienia OB CB do walki.

Na pocztku czerwca 1906 r. Rada Partyjna rozwizaa OB CH

za odmienne od partii koncepcje walki, a kadry jej wcielia do OB

(zjednoczonej), tworzonej na bazie OTB. Dla wyjanienia motyw�w

tej decyzji PPS wydaa dwie broszury programowe pt. O co #cual-

czyn#,y i O walce zb#ojnej Bn.

Od listopada 1905 do luteg# 1906 r. wyksztacia si nastpujca

struktura organizacyjna OB CB. Na czele pierwszego Wydziau

Bojowego stali: J�zef Pisudski, Aleksander Prystor, Alekander

Sulkiewiez, Mieczyaw Makowki, Wadysaw Dehnel. Kilka mie-

sicy p�niej, po ustpieniu Aleksandra Prystora, Aleksandra Sul-

kiewicza i Mieczysawa Makowskiego, dokooptowano Walerego

Sawka, Mieezysawa Dbkowskiego, J�zefa Mireckiego. Wydzia

ten kierowa prac c#ntralnych instytucji OB CB oraz 6 okrg�w

bojowych w Kr�lestwie Polskim i niewielkimi grupami w #rodnie,

Wilnie i Kijowie. Okrgi bojowe tworzyy dobrze zakor#pirowany

zwarty system organizacyjny sg.

et Wedug niekt�rych danych doszo wtedy do zorganizowania wsp�lnych

akc;i :bojowych poczonych si OTB i OB CB. W czasie jednej z nich pod

Grodziskiem w nie udanej fazie wstpnej kierownicz rol spenia jeden

z gf�wnych przyw�dc�w OTB Tytus Bobrowski (zob. W. Pob�g-Malinowski,

Niedosza akcja..., s. 263). W czewrcu 1906 r. wsp�lne akcje zorganizowano na

sklepy monopolowe w Warszawie (E. Buch, WspoTnnena... s. 117) oraz kon-

fiskat pienidzy carskich pod Pruszkowem (E. Ajnenkiel, Bojowcy PPS

s. 7). Wymowne jest pod tym wzgldem stwierdzenie J. KwapiIiskiego, e

"w �dzkiej organizacji powsta spisek przeaw nier�bstwu WB" (Organzacja

Bojoz,va..., s. 12).

s= CGAOR, f. 1#2, op. 5, j. 14, cz. 8/05, k. 33-34; CAW, AKN, Jan Nelken;

"Robotnik" nr 131/1906; W. Pab�g-Malinowski, J�zef Psudsk, t. II, s. 294-

-401.

es J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 398. Sprawozdanie W. Dehnela

na I Konferencji Og�lnobojowej jest mao wiarygodne, wikszo bowiem

wymienionych przez niego akcji OB CB przeprowadziy oddziay OTB.

B' CGAOR, f. 102, op. 5, j. 49/1910, k. 140, Ochrana uwaaa, e Wydzia

Bojowy i Sztab stanowi jedno ogniwo organizacyjne, centralne za ogniwa

#I O

OI o

OIIQ

OI O

OII Q

OI O

m #

� N

U0U

�*

#'?

# =

# 3

.i > o o

Q) 0

!o # # a

1�

Q O OI OI#O

3 o '#

# 3

= o

�

c # # 3 � #

> �

##a a#

#�

N #,

# 3

# o

r# O

Opiek nad sztabem i szko bojow sprawowali J�zef Pisudski

i Bolesaw Berger, nad wywiadem Aleksander Sulkiewicz i Walery

Sawek, intendentur i laboratoriami Wadysaw Dehnel, walk

okrg�w bojowych Aleksander Prystor i J�zef Mirecki. szczeg�lnie

due zasugi w sprawnej organizacji pracy wywiadu pooy #lek-

sander Sulkiewicz 86.

Na czele p#szczeg�lnych okrg�w bojowych stali m.in.:

zachodniego - Rajmund Jawarowski, Tomasz Arciszewski, a na-

stpnie J�zef Mirecki i Franciszek Lipiski,

Warszawy - Kazimierz Sosnkowski,

Zagbia - Feliks Tor, a nastpnie Stanisaw FIempel,

p�nocnego - Wodzimierz Hellman,

poudniowego - J�zef Grzecznarowski,

wsehodniego - Mieczysaw Makowski s#.

Podstaw systemu OB CB bya pitka bojowa, 3 pitki tworzyy

addzia, na czele kt�rego sta instruktor "oddziaowy", i przez okr-

gowc�w podlega bezporednio Wydziaowi Bojowemu. Na terenie

Kr�lestwa Polskiego walezyo w OB CB 87 pitek w 27 oddziaach

bojowych. W pitkach panowa rygor wojskowy, prowadzono sy-

OB CB okrela ako biura centralne i nazywaa je: intendentura, ekspedycja,

biuro wywiadoweze, techniczne, kasawe (CGIAL, f. 1284, op. 194, j. 724!1909,

k. 17).

ss CA KC PZPR, 305/III/20, pt. 1, k. 1; 305/III/17, pt. 7, k. 3; CAW Alil#z'VI,

t. os.: Tomasz Arciszewski, Bolesaw Berger, Wadysaw Dehnel, J�zef Grzecz-

narowski, Wodzimierz Hellman, Stanisaw Hempel, Rajmund Jaworski, Fran-

ciszek Lipiski, Mieczysaw Makowski, J�zef Mirecki, Maria Paszkowska,

J�zef Pisudski, Aleksander Prystor, Kazimierz Sosnkowski. Aleksander Sul-

kiewicz, Feliks Tor. Dane Pob�g-Malinowskiego (J�zef Ptsudski, t. II, s. 372)

s niecise i znieksztacaj dane o odrbnoci struktur organizacyjn5-eh PPS;

dotycz 12 przyw�dc�w OB, kt�rzy jakoby byli kierownikami okrg�w bojo-

wych w I. 1906-1907. Dokument ochrany podaje dla poowy 1906 r. 7 okr-

g�w bojowych: warszawski, siedlecki, lubelski, �dzki, radomski, czstoehow-

ski, dbrowski (CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13/07 k. 217, 376). Wedug naszego

rozpoznania w skad okrgu zachodniego wehodziy oddziay bojowe: Piotrko-

wa, Czstochowy, odzi, Kalisza, Pocka, Wocawka; p�inocnego: Grodna,

Kowna, omy, Suwak, Miska Biaoruskiego; poudniowego: Kielc, Rado-

mia; wsehodniego: Siedlec, Lublina, Brzecia n. Bugiem, Kijowa.

B6 Dane Wydziau Bojowego OB CB nie uwzgldniay techniki bc,jowej

i znieksztacay dane o dziaalnoci OB CB w Warszawie. Zob. CA KC PZPR,

3051III/4, pt. k. 173; Pob�g-Malinowski pisze wycznie o instruktoraeh

(57) i pitkach bojowych (139).

stematycznie musztr i wiczenia w strzelaniu, wykadano o mate-

riaach wybuchowych, sposobach walki partyzanekiej, czsto na-

wizywano do p#wstania styczniowego 1863 r. Za niewykonanie

rozkazu nastpowaa dyskwalifikacja moralna bojowca, a za uciecz-

k z pola walki grozia znier z wyroku sdu partyjneg#.

. Centralne kierownictwo oddziaami bojowymi OB CB znajdowao

s'i w Warszawie, natamiast intendentura, cz sztabu i szkoa

bojowa w Krakowie. Okrgoweflm bojowym p#dporzdkowana bya

w terenie caa technika bojowa i skady broni. OB CB powanie

rozwina drogi przerzutu broni. K#rzystano z nastpujeyeh dr�g

przerzutu - "granic": z kraj�w Europy Zachodniej przez Peters-

burg, Libaw, Wilno do Warszawy oraz z Wiednia przez Krak�w

Zagbie Dbrowskie, Kielce lub Piotrk�w do Warszawy.

Prac w laboratoriach bojowych w Warszawie (2) oraz w Kra-

kowie-Lwowie (1) od pocztku 1906 r. kierowa Aleksander Lutze-

-Birk, a nastpnie Wodzimierz Hellman.

Od listopada 1905 r. sytematycznie pracowaa krakowska szkoa

instruktor�w bojowychs'. Wykady obejmoway: naukg o broni

kr�tkiej, karabinie rosyjskim, materiaach wybuchowych, konstruo-

waniu bomb, o mapach i planach, niszczeniu linii kolejowych i mo-

st�w, tradycjach walk narotiowowyzwoleezych. Po ukoezeniu

kursu suchacze przechodzili praktyczn nauk strzelania z brownin-

ga i mauera oraz musztry. Do czerwca 1906 r. OB CB wykszta-

cia na 3-6-tygodniowych kursach ok. 120-140 instruktor�w. Oko-

o 1/a (40-50 #s�b) zasilio OTB, pozastali pracowali w OB CB.

G�wn rol w zorganizawaniu i dziaalnoci szkoy odegrali: Mie-

czysaw Dbkowski, Jan Majewski, Wadzimierz M#mentowicz, J�zef

Pisudski, Wadysaw Jaksa-Roen. Pierwszymi absolwentami szkoy

byli: Tomasz Arciszewski, J�zef Bednarz, Mieczysaw i Stefan

Dbkowscy, Wadysaw Dehnel, Wacaw Harasymowicz, Aleksander

87 Dane Wydziau Bojowego z pocztku VII 1906 r. wskazuj, i w# okr-

gach dziaao 56 instruktor�w bojowych, a ponadto 30 instruktor�w OB CE

w ogniwach centralnych; pozostali pracowali w OTB i ksztacili si w# szko-

le bojowej OB CB, m.in. Tytus Bobrowski, Kazimierz Sosnkowski, Jan Ki-

piski (zob. S. Hempel, Wspornnena bojowca..., s. 140-150). Na kursach

szkoy bojowej OB CB wyksztacono ponad 100 instruktor�w dla potrzeb

OTB i OB CB (Sprawozdanie Sztabu OB CB, CA KC PZPR, 305!III/4, pt. 1.

k. 13; J. Kwapiski, Organzacja Bojoi,va..., s. 4; W. Pob�g-Malinowski, Labo-

ratoria..., s. 468).

Lutze-Birk, Mieczysaw Makowski, Aleksander Prystor, Walery

Sawek.

Wiosn 19fl6 r. Wydzia Bojowy OB CB wyda nowe i uzupeni

stare broszury o treci walki zbr ojnej es.

Sprawa liczebnoci OB CB, mimo zachowanego sprawozdania

Wydziau Bojowego z pocztku lipca 1906 r., nie zostaa ostateeznie

rozstrzygnita. Przedstawiciele sztabu i intendentury WB OB CB

na I Konfereneji Og�lnobojowej owiadezyli, e ich obliczenia s

niedokadne, tote weryfikowano je i poprawiano ju na wspomnia-

nej wyej konferenejis#. Na p4dstawie zachowanych danych perso-

nalnych wedug naszych oblicze OB CB liczya 775 os�b, Wydzia

Bojowy za szacowa siy organizacji na ok. 840. Liczby bezwzgldne

niewiele od siebie odbiegaj. Natomiast znaczna r�nica wystpuje

wtedy, kiedy oceniamy suby spe#jalne Wydziau Bojowego i struk-

tury or#anizacyjne flkrg�w bojowych.

Na wspomnianej konfereneji padano og�lne dane o centralnej

i terenowej technice bojowej. Liczb zatem os�b z techniki naley

odj od si bojowych OB CB, a tym samym (w por�wnaniu z wy-

liczeniami VVB OB CB) musi ulec zmniejszeniu liczba pitek w okr-

gach. Wadysaw Dehnel "Boydar" uchwyci tylko 35 os�b kie-

rujcych centraln technik bojow (wliezy do kadry kierownicze

z Galicji i penomocnik�w do zakupu broni w Europie Zachodniej

oraz g�wnych technik�w okrgowych). Natomiast nie uwzgldnil

duej grupy os�b pracujeych stale w technice centralnej, flbsugu-

jcych dro#i przejazdowe, "granice", skady okrgowe. Wedug ob-

licze intendentury w centralnej teehnice OB CB pracoway 33

osoby, wedug naszych - 103 osoby. W sprawozdaniu nie uwzgld-

nion# te terenowej techniki b#jowej. Technik�w terenowyeh, ludzi

przenoszcych bro na miejsca akeji, po akejach, na wiczenia i pn

wiczeniach, byo w OB CB 108.

Stwierdzenie w sprawozdaniu, e caa warszawska OB naleaa

do OB CB i wykazywanie akeji OTB jako akeji OB CB byo po-

88 CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, ez. 4, t. 2/09, k. 88; CA KC PZPR, 305/IIIl2O,

pt. 1, lc. 1; J. Kwapiski, Organzac9a Bojowa..., 4-9; S. Hempel, Wspom.nena

bojowca... s. 47; #V. Pob�g-Malinowskiego, Nedosza nkeja..., s. 260, Labo-

ratoraa..., s. 468, J�zef Psudsk, t. II, s. 334-3##.

88 C:l KC PZPR, 305/III/4, pt. 1, Sprawozdanie Pawa i Boydara na I Iion-

fereneji O�lnobojowej.

wanym znieksztaceniem dziaalnoci tej organizacji. Wydzia Bo-

jowy szacowa siy warszawkiej OB CB na 265 os�b, wetiu# z:a-

szych oblicze, wczajc rozwinit technik bojow - ##0.

Istnieje znaczna r�nica w danych o centralnych instytucjach

Wydziau Bojowego. W sprawozdaniu nie podano liczby os�b obsu-

gujcych szko bojow. Wedug naszyh oblicze pracowayo tam

4 staych funkcjonariuszy. W sprawozdaniu intendentury brJydziau

Bojowego OB CB nie uwzgldniono danych o wyodrbnionych bru-

pach bojowych OB CB w Grodnie, Wilnie i Kijowie. Istotne nato-

miast w sprawozdaniu s dane WB OB CB o liczebnoci wv##riadu

bojowego - 20 os�b. Wywiad ten traktowa Pisudski jako kom�r-

k, kt�ra w przyszoci bdzie dostareza danych Austriakozn ##- za-

mian za zgod i toierowanie jego konspiracyjnej dziaalnoci #Z=oj-

skowej w Galicji, skierowanej przeciwko carskiej Rosji.

Ze sprawozdania WB OB CB dowiadujemy si midzy ###i#:szami

o przejeiu z OTB z pom#c OKR PPS znacznej liczby bo#c#1-c�w

do oddzia�w bojowych i techniki bojowej. Natomiast na samej

konfereneji do czsto paday ze strony zwolennik�w Pi#udskiego

obelywe sowa w st#sunku do OKR PPS za sabotowanie dziaal-

noci OB CB. Fakty tymezasem wskazuj, e bez pomocy okre#�w

Liczba bojowc�w przekazanych z OTB

do OB CB

;(wedug danych persanalnych)

miasto Warszawa 144

gubernia warszawska 30,

"pocka

"omyska

"siedlecka45

"piotrkowska258

,kaliska 30

,kielecka 30

,radomska 40

"lubelska

"wileska

"kij owska,

razem

611

OII O

I O

OI O

OII O

OI O

I O

OI O

OII O

OI O

OII O

I O

_E �

fl = � # #

o u# Y s

_ # # � 3

# # e # m

O o # � #' fl ~

-, ? 4 C 7 O

# O# Y

# 3 U o fl Q7- r

C <#

C V m > # # C

# O # O o #

# m fl # o,

U O r # # #

# O O # 'Y #

fl ~ # # O

� o

#' O Qj #

# # # # U # #

m o o m # #

U # # 2 O # I #

> '> m

07 U

# r O 3

# O

# > O O

# O

O O

y O

L L

U U

r #

Q OIOIIO

# s

# 3 s

fl -�

# # s #

? U

.�

# r

U G

# U

N.#

# #o

U #

I/i O

agitacyjnych OB CB nie mogaby rozwin si w scentralizowan

organizacj. Siy bowiem przekazane z OTB do OB CB stanowiy

79#/o kadry bojowej OB CB. W guberniach kaliskiej, radomskiej,

warszawskiej, #vileskiej i kijowskiej OB CB tw#rzono np. cako-

wicie w oparciu o kadry OTB.

cznie w OB CB walczyo 775 bojawc�w, w tym w Warszawie

200, w guberniach: piotrkowskiej - 275, lubelskiej - 50, radom-

skiej - 40, warszawskiej i kieleckiej po 35, kaliskiej - 30, poc-

kiej - 25, siedleckiej - 20; w PPS: na I#itwie ~ 15, w Rosji i na

Ukrainie - 10; w Galicji 30 i 10 w krajach Europy Zachodniej.

Z tego 564 walczyo bezporednio w oddziaach, 211 pracowao w la-

boratoriach i technice bojowej.

Ta niewielka liezebnie, w por�wnaniu z innymi organizacjami,

grupa uznawana bya przez prawicowych historyk�w - pisudczy-

k�w.w okresie midzywojennym za g�wn si #ojow PPS 9o.

5. Organizacja Bojowa (zjednoczona)

(czerwiec - 22 listopada 1906)

Na pocztku c7erwca 1906 r. odbya si Rada Partyjna PPS.

Na ###niosek Maksvmiliana Horwitza-Waleckiego wikszo rady

uch##alia rezolucj #

"Znosi si Centraln Boj�wk i siy jej w ludziach i broni wciela

si do organizacji okrgowych. Poczone w ten spos�b siy bojowe

kade#o okrgu podlegaj odnonemu komitetowi okrgowemu,

w #klad kt�re#o wchodzi pecjalista od spraw bojowych. Bezzwocz-

n lik#vidacj obecnej Centralnej Boj�wki ma si zaj 1'Vydzia

[Bojowy - J.P.) znie z CKR. Nadal Wydzia Bojowy pracuje

pot1 bezporedr.im kierownictwem CKR".

W sprawie OB Rada Partyjna przyja wniosek Jana Nelkena:

"[...] Zniesienie r�nicy midzy Centraln Boj�wK a lokaln bo-

j�wk [OTB -.I.P.]. Oddanie roboty bojowej w okrgach pod

so Ze ##,zgldu na r�ni.ce w ocenie liezebnoci OB Cg na s. 81 i 86 zamiesz-

czono #chematy organizacyjne OB CB - jeden na podstawie materia�w

przed#tawionych przez WB OB CB na I Konferencji Og�lnobojowej i drugi

autora. Struktura organizacyjna i liczebno OB CB oparte s na badaniach

autora.

kierownictwo OKR" #1. W taki oto s#os�b wcielono OB CB do OTB,

tworzc Organizacj Bojow (zjednoczon).

Ju na pocztku rozwoju organizacyjnego OB (zjednoczonej)

w pierwszych dniach lipca 1906 r. Wydzia Bojowy byej OB CB

zmajoryzowa Wydzia Techniczno-Bojawy byej OTB i przej kon-

trol nad dziaalnoci nowej organizacji. W tym samym czasie,

na I Konfereneji Og�lnobojowej w lipcu 1906 r., doszo do ponow-

nego podporzdkowania si grup instruktorskich byej OB CB Wy-

dzia#wi Bojowemu; grupy te buntoway si przeciwko kaneepejom

walki Pisudskiego.

I Konfereneja Og�lnobojawa, zwoana przez Pisudskiego, odbya

si w Krakowie i Zakopanem. Bardzo og�lne zaprozenie wspomi-

nao o zastan�wieniu si nad dalsz taktyk walki w zwizku

z uchwaami Rady Partyjnej. Konfereneja miaa na celu, w oparciu

o specjalnie dobrane i wierne Pisudskiemu kadry instruktorskie,

polityczne rozbicie i odsunicie od wadzy w Wydziale Bojov,ym

zaproszonej na konferenej "mniejszoci" opozycyjnej, zgrupc#vanej

wok� Wydziau Techniczno-Bojowego byej OTB.

Centralna grupa przyw�deza byej OTB - Smolka, Tytus Bo-

browski, "Witold", "Teofil" oraz czonkowie wydziau i instruktorzy

OB CB, kt�rzy lojalnie podporzdkowali si decyzjom Rady Par-

tyjnej - J�zef Mirecki, Stanisaw Hempel i inni - zostali za

pomoc taktycznych chwyt�w "starych", ezsto z pogranicza szan-

tau politycznego (nie dopuszczanie do gosu w czasie dyskusji par-

tyjnych, nie suchanie ich racji, sdzenie za wyznawane pogldy),

obezwadnieni i ukarani.

W konfereneji brao udzia 66 instruktor�w. Na czel# OB (zjedno-

czonej) stan nown wybrany (zreorganizowany) Wydzia Boj-owy.

Mimo e rozprawiono si z apazycj, Pisudski liczy si z jej

odnoweniem. Dlatego te "wyciszy" wnioski niekt�rych swoich

zwolennik�w, zmierzajcych do rozamu w PPS i doprowadzi do

tego, e uczestnicy konfereneji przyjli wszystkie zalecenia Rady

Partyjnej. W rezultacie sam Pisudski stan na czele sztabu w Wy-

dziale Bojowym i dalej wsp#kierowa szka instruktor�w.

W skad zreorganizowanego Wydziau Bojowego weszli: Mieczy-

saw Makowski, J�zef Mirecki, Aleksander Prystar, Wodzimierz

fll CA KC PZPR, 305/III/4, pt. 1, k. 25. Opis obrad Rady Partyjnej zob.

A. #arnowska, Geneza..., s. 417-418.

Hellman, Wadysaw Dehnel. Na konfereneji wikzo uzyskali

zwolennicy aktywnej walki OE. Penomocnikami bojowymi przy

OKR PPS byli odtd m.in.: w Warszawie - "Stanisaw" Mynarski,

Lublinie - Franciszek Lipiski, Zagbiu - Kazimierz Sosnkowski,

Radomiu - Stanisiaw Hempel, Siedlcach - Jan Zygmunt Wciso,

Kielcach - Antoni Wierzbicki.

Uczestnicy konfereneji, jak wspomniano, zmuszeni byli uzna

deeyzje Rady Partyjnej PPS z czerwca 1906 r. w sprawie taktyki

walki; pastanowiono podporzdkowae si decyzjom OKR i CKR

i oywiajc dziaalno w terenie wzmocni swe stanowisko w OKR.

Zwfllennicy Pisud:#kiego obawiajc si izolacji w partii pozornie

zgodzili si na proponowan taktyk walki. Sdzili, e wehodzc

ponownie w due zorganizowane sily byej OTB, uda im si prze-

cign je na stron "powstaezych" - "wojskowych" koncepeji

walki zbrojnej. Szereg uchwa I Konfereneji nie weszo w ycie, np.

o radzie bojowej i milicji. Uchway te napotkay op�r OKR, nie

chccych dzieli si bojowych ani vryo#rbnia czci oddzia�w

byej OB CB ##.

Scalanie OTB i OE CB w OB (zjednoczon), dokonywane przez

zreorganizowany Wydzia Eojowy, nie wszdzie mogo by przepro-

wadzone. Dua np. OTE z odzi i okrgu �dzkiego, liczca kilkuset

ludzi, nie podp#rzdkowaa si Wydziaowi Bojowemu i latem 1906 r.

dziaaa odrbnie. Nazywano j potocznie milicj PPS, a jej do-

w�dca, penomocnik OKR, instruktar Ludwik Darowski "Marceli"

sta na stanowisku uznawania wycznie kierownictwa OKR##.

Dlatego m.in. "krwaw rod" w odzi 15 sierpnia 1906 r. przepro-

wadziy wycznie siy bojowe dawnej OB CB. W pozostaych gu-

berniach zasada jednoczenia si si bojowych uznana zostaa za

bardzo korzystn, wzmacniaa walk klasy r#batniczej w okresie

odwratu rewolucji. W terenie wikszo instruktor�w bojowych OB

# CA KC PZPR, 305/III/4, pt. 1, k. 1-56; CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13/07,

k. 15-23; CAW AKNzM, t. os.: Mieczysaw Makowski, J�zef Mirecki, Alek-

sander Prystor, Wodzimierz Hellman, Wadysaw Dehnel. Na I Konfereneji

Og�lnobojowej przyjto wniosek Mieczysawa Makowskiego i Franciszka Li-

piskiego o uznaniu decyzji Rady Partyjnej, kt�ra wynikaa ze Statutu PPS.

Jednaezenie przyjto wniusek Lipiskiego o adwoaniu si I Konfereneji

Og�nobojowej w sprawie taktyki walki do obrad nowego Zjazdu PPS, przede

wszystkim w sprawie przywr�cenia odrbnoci OB CB.

9s CGAOft, f. 102, op. 8, j. 100, t. 1l07, k. 160; j. 13J07, k. 18-20.

(zjednaczonej) lojalnie podparzdkowaa si kancepcjom OKR i sta-

na na czele mas#wej walki z z.aborc w obronie interes�w klaso-

wy ch i narodowych.

OB (zjednocz#na), strukturalnie p#dporzdkowana OKR i CKR,

a w sprawach techniki bojowej i szkolenia Wydziaawi Bojowemu,

pracujcemu pod bezporednim kierownictwem CKR, przeja struk-

tur byej OTB, dzielc si na 13 okrg�w bojowych (zgodnie z licz-

b OKR). Do poowy sierpnia 1906 r. powstay ponadto wydzielone

oddziay PPS na Litwie; p�niej scaliy si one w OB LSD, z wy-

jtkiem jednego oraz niewielkiego oddziau na Ukrainie.

Dane liczbowe oddzia�w poszczeg�lnych organizacji, poczwszy

od najwikszych do najmniejszych.

W Warszawie - 134 instruktor�w, 195 technik�w, 158 pitek

w 53 oddziaach bojowych,

#.odzi i okrgu �dzkim - 7 instruktor�w, 12 technik�w, 16 pi-

tek #.v 5 oddziaach bojowych; w milicji PPS (dawnej OTB)-

9# instruktor�w, 110 technik�w i 96 dziesitek bojowych,

guberni radomskiej - 46 instruktor�w, 72 technik�w, 60 pitek

w 20 oddziaach bojowych,

Za#biu Dbrowskim - 53 instruktor�w, 78 technik�w, 50 pitek

w 17 oddziaach bojowych,

guberni kieleckiej - 30 instruktor�w, 43 technik�#v, 40 pitek

w 13 oddziaach bojowych,

guberni warszawskiej - 37 instruktor�w, 48 technik�w, 32 pitki

w 11 oddziaach bojowych,

guberni lubelskiej - 27 instruktor�w, 42 technik�w, 34 pitki

w 11 oddziaach bojowych,

okrgu Czstochowa-Zawiercie (gubernia piotrkowska) - 17 in-

struktor�w, 38 technik�w, 28 pitek w 9 addziaach bojowych,

guberni kaliskiej - 17 instruktor�w, 23 technik�w, 20 pitek

w 7 oddziaach bojowych,

guberni siedleckiej - 16 instruktar�w, 20 technik�w, 20 pitek

w 7 oddziaach bojowych,

guberni pockiej - 11 instruktor�w, 13 technik�w, 11 pitek w 4

oddziaach bojowych,

guberni omyskiej - 3 instruktar�w, 4 technik�w, 2 pitki

w 1 addziale bojowym,

okregu PPS na Litwie (scalonym p�niej z LPSD w LSD) w: gu-

a: #,

D ?

U U

# �

z N

#= c

# G

U #

N N

z #

w #

#�

berni grodzieskiej = 7 instruktor�w, 11 technik�w, ll pitek

w 4 o#dziaach bojowych; Kownie -1 instruktor, 1 technik, 2 pit-

ki bojowe; guberni suwalskiej - 1 instruktor, 1 technik, 1 pitka

bojowa; w guberni wileskiej - 3 instruktor�w, 6 technik�w,

8 pitek w 3 oddziaach bojowych,

Kijowie - 2 pitki bojowe.

W sumie oddziay te skupiay 3089 bojowc�w, 499 starszych

instruktor�w i okrgowc�w oraz 742 centralnych i terenowych tech-

nik�w bojowych. Bya to najliczniejza organizacja bojo#va, jak

dysponowaa PPS w okresie walki zbrojnej. 7,9% czonk�#;# partii

walczyo w szeregach OB (zjetlnoczonej) #g.

Obok szkoy bojowej w Krakowie prowadzono w Warszawie

i odzi kursy bojowe. Zbrojn dziaalno wspomagay laboratoria

w Warszawie, Zagbiu Dbrowskim, Lwowie. Przerzutem broni

kierowao Biuro Tranportu we Lwowie i Paryu, g�wnymi punk-

tami pr#e##zutu do Kr�lestwa byy: Zwierzyniec, Michaowice, Niw-

ka, Heruy, Kalisz, Niesz#wa, Inowrocaw. Etapowe skady broni

uatwiay jej przerzut do g�wnych orodk�w walki. 446 terenowych

i 126 centralnych technik�w bojowych przenosio bro z pearcz-

nych skad�w, a w czasie walki obsugiwao "#iedy" bojowe #s.

W padzierniku 1906 r. zawiody zaoenia taktyczne Pisudskie-

go o gromadzeniu si do og�lnonarodowego powstania. Nie zdoa

on przecign na swoj stron wikszoci zonk�w partii, a rea-

lizowane zamierzenia wywoay reakcj ze strony CKR. Za samo-

woln konfiskat pienidzy w Rogawie zawiezony zosta w po-

owie listopada przez CKR Wydzia Bojowy OB (zjednoczonej).

W rezultacie Pisudski zdecydowa si dokona rozamu w partii.

W tym. celu skupi wok� siebie nie tylka swoich zwolennik�w,

lecz wszystkich niezadowolonych z dziaalnaci CKR dzi#aezy agi-

tacyjnych partu. Sdzi te, e pnd nacikiem zwoanej przez siebie

do Wiednia II Konferencji Og�lnabojowej (nielegalnej wobec partii)

zdoa wvmusi na majcym si odby w drugiej poowie listopada

# J. Pajk "Organizacje bojowe PPS", s. 109-117. CGAOR, f. 102, o#. 8,

j. 13J07, cz. 4/, t. 2/07, k. 89. Ochrana rozpoznaa 78 pitek w 28 oddziaach

bojowych (ok. 400 bojowc�w).

#s l7ane policyjne wskazyway na ska# broni w gaj�wce Czatuch�w w po-

bliu wsi arki pod Czstochow.

1906 roku zjedzie PPS spenienie da prawicowych przyw�dc�w

bojowych i cofn zawieszenie dzi#alnoci Wydziau Bojowego.

Tymczasem 22 listopada 1906 r. wikszo na IX Zjedzie PPS

w Wiedniu wykluczya Pisudskiego i Wydzia Bojowy z szereg�w

PPS za postaw przeczn ze statutem partii. W tej sytuacji grupa

agitacyjnych i bojowych zwolennik�w towarzysza "Mcisawa"

opucia zjazd. Zorganizowaa ona opozycyjn konferencj partyjn

i powoaa now organizacj - PPS Frakcj Rewolucyjn. W re-

zultacie rozlamu w PPS nastpia reorganizacja struktur OB, kt�re

pozostay w obu PPS #s.

Mimo odpywu fali rewolucji istniejca zaledwie 4,5 miesica OB

(zjednoczona) przeprowadzia w 19#8 r. 376 akcji zbrojnych, tj. 15%

wszystkich akcji, jakich dokanay siy bojowe PPS w latach 1904-

-1907. W oddziaach OB (zjednoczonej) od lipca do 22 listop#da

1906 r. znalazo si 4330 bojowc�w, czyli 29,9#/o wszystkich si bo-

jowych PPS z lat 1904-1907#'. Najliczniejsze skupisko OB

(zje#noczonej) byo w guberni piotrkowskiej - 1476 bojowc�w

(34,72#/o wszystkich si), w tym 668 w odzi, 230 w okrgu �dzkim,

383 w Zagbiu Dbrowskim i 195 w Czstochowie-Zawierciu. Dru-

gie co do wielkoci skupisko OB (zjednoczonej) stanowia Warsza-

wa - 1122 osoby, trzecie gubernia radomska - 416 bojowc�w.

Czwarty orodek stanowia gubernia kielecka; walczyo w niej 263

bojowc�#%v. Podobne wielkoci byy orodki w guberni warszaw-

skiej - 244, i lubelskiej - 239 bojowc�w. Gubernia kaliska grupo-

waa 143 bojowc�w, pocka 77, grodzieska 70.

Nieznaczne siy bojowe skupia OB (zjednoczona) w guberniach:

omyskiej -17, wileskiej - 51, kijowskiej -14, kowieskiej-

10, suwalskiej - 4 bojowc�w. Ponadto w siy bojowe OB (zjed-

noczonej) wchodzio 32 bojowc�w przebywajcych w Galicji i 12

pencmocnik�w zakupu broni w krajach Europy Zachodniej.

#s CA EiC PZPR, 305/III/1, pt. 5, k. 1-37.

#' J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 383. Pob�g-Malinowski pisze

o OB (zjednoczonej), e: "Boj�wka wystpujc do dziaania liczy moga

1'/# do 2 tysicy czonk�w, przykadem swoim ta l#ohaterska garstka pocign-

a nie wicej jak 21/Q-3 tysice ludzi" (J�zef Ptsudsk, t. II, e. 4#8). H. Mo-

cicki i J. Krzesawski-Cynarski w Hstor po#wszechnej-nou>oytnej (s. 99-

-100) podaj: "W II poowie 1906 r. wtedy byo w OB 5000 czonk�w". Po-

dobne dane przytacza A. arnowska (Geneza..., s. 457): "Na 55 tys. czonk�w

partii PPS przed rozamem bojowcy stanowili 4330".

92 93

6. Struktura organizacyjna si hojowych PPS Fr. Rew.

po rozamie w PPS

Wykorzystujc postanowienia IX Zjaz,du PPS w prawie zanie-

chania walki zbrojnej, w tym r�wnie wykluczenie z partii Wy-

dziau Bojowego, udaa si zwolennikom Pisudskiego przecign

na swoj stron wiksza robotn.i#zego aktywu PPS nie chceego

jeszcze zrezygnowa z walki czynnej 9B

Uycie w nazwie rozamowej grupy okrelenia: Frakeja Re##o-

lucyjna spowodowao pewn dezorientacj. Sdzono, e bdzie ona-

jak by wynikao z nazwy - nie tylko prowadzi walk zbrojn,

ale r�wnie skutecznie broni interes�w klasowych. Dlatego ##,ielu

robotnik�w i rzemielnik�w oraz wikszo bojawc�w, nie roz-

poznawszy prawicawego oblicza ideowego przyw�dc�w, wstpio

w szeregi PPS Fr. Rew. R�wnie wikszo instruktor�w bojo###ych,

uwaajc kwesti dalszej konsekwentnej walki zbrojnej za pier##szo-

planow, przekonao b#jow'c�w o potrzebie zasilenia szereg�w OB,

a nastpnie Milicji Robotniczej PPS Fr. Rew.Do

Aktyw instruktorski OB (zjednoczonej) odegra istotn rol i## or-

ganizacyjnym umocnieniu nowej partu. W rzeczywistoci jednak

rozbudowywali j g�wnie dziaacze agitacyjni PPS, kt�rzy stanli

na stanowisku Pisudskiego. Aktyw bojawy bowiem zaangao##,any

zosta w rozbudow reorganizowanych si bojowych, kt�re star.y

po stronie PPS Fr. Rew. w okresie wzmoonego terroru i penetracji

policji.

W kocu 1906 r. i na pocztku 1907 r. rozwina si struktura

organizacyjna OB Fr. Rew., a od posbanowie marcowych I (X)

Zjazdu PPS Fr. Rew. w Wiedniu w marcu 1907 r. Milicja Robot-

nicza. Na zjedzie uchwaluno siedemnast#punktowy "Regulamin Si

Bojowych". G�wn dziaalno Organiz.acja Bojowa i Milicja Ro-

botnicza rozwiny w 1907 r. W 1908 r. robite aresztowaniami pro-

wadziy ju tylko wycinkow dziaalno. Aby podtrzyma #,'t'alk

zbrojn, w oparciu o ocalae kadry i wychodc�w - bojowc�w

#o CA KC PZPR, 305/III/1, pt. 5, k. 1-32; pt. 6, k. 18-22; pt. 7, k. 1-54;

pt. 10, k. 6-2# W sprawozdaniu na I Zjazd PPS Fr. Rew. siy partii oeenia

si na 18116 czonk�w (marzec 1907), z tego: 11535 w odzi, 1600 Warszawie,

2281 Zagbiu, 800 Czstochowie, 1900 w poostayeh okrgach.

Do W. Pob�g-Malinowski, J�4ef Psudsk, t. II, s. 494-495.

z komun bojowych Krakowa, Sanoka, Przemyla, Lwowa, Zakopa-

nego - partia tworzy ad koca 1907 r. dorane lotne oddziay

bojowe do wykonywania szczeg�owych polece Wydziau Bojowego

PPS Fr..Rew. i PPS byej Fr. Rew.

Lwowska Rada Partyjna PPS Fr. Rew. w czerwcu 1907 r. staa

na stanowisku wzmoenia ruchu bojowego OB, opieki n#d ucieki-

nierami do Galicji, utwor#enia dodatkowo szk� bojowych w Kra-

kowie i we Lwowie, szerokiego rozwinicia lokalnych oddzia�w

MR (z braku instruktor�w zalecaa wybiera dow�dc�w spor�d

najbardziej dowiadezo:nych towarzyszy) ID0,

W czasie walki zbrojnej bojowcy - robotnicy PPS Fr. Rew.

rozpoznawali niekiedy prawdziwe oblicze prawicowych dzialaczy,

niechtnyeh, by OB i MR broniy konsekwentnie rewolucyjnych

zdobyczy robotnik�w w okresie odwrotu rewolucji. Konsekwenej

tego byy rozamy. W 1907 r. wydzielia si z PPS Fr. Rew.-

Robotnicza Polska Partia Socjalistyczna, a jednoczenie z OB i MR

PPS Fr. Rew. wydzielia si OB RPPS lo'.

Naley sdzi, e rozpoznawanie interes�w klasowych przez ro-

botnik�w byo g�wnym podoem konfliktu kierowniczych instaneji

agitacyjnych i bojowych w okrgu Qdzkim i odzi, w rezultacic

kt�rego rozwizano najwiksze liczebnie koa agitacyjne i oddziay

bojowe w listopadzie 1907 r., rzucajc oskarenie pod adresem mas

robotniczych odzi o bandytyzm. Okazao si jednak, e nie ban

dytyzm, lecz przede wszystkim dania wikszoci dziaaczy w cza-

sie lokautu, aby partia prowadzia czynn walk w obronie intere-

s�w za�g fabrycznych, daprowadzio do decyzji o rozwizaniu okr-

gu �dzkiego lo#.

W sytuacji pene5o rozbicia przez policj earsk kadr OB PPS

Fr. Rew. w Kr�letwie Polskim odbywa si w kocu sierpnia 1909 r.

w Wiedniu II (XI) Zjazd PPS Fr. Rew., kt�ry p#stanowi pozbawi

organizacj bojow autonomii. Na zjedzie wikszo Wydziau

#oo CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 1/07, k. 107, 302.

1o1 Ochrana rozpoznaa 60 bojowc�w OB ftPPS (CGIAL, f. 12E4, op. 194,

j. 724/09, k. 31); r�da do dzej�w klasy robotniczej, t. 3, cz. 4, s. 115-125.

lo2 CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 6/07, k. 47. Dane wywiadu polic##jnego

potwierdzaj stanowisko autora, e,.z a o d s t p s t w o o d p r o g r a m u,

samowolne dziaania bojowc�w rozporzdzeniem CKR PPS Fr. Rew. r oz-

puszczono [rozwizano] organizacj �dzk i boj�wk" (5000 czonk�w).

94 95

# o �

-o �

�v

#. 3 #

#o 1

# a ?

� o

U _#

# � # i

o -� I

� # # # O I

,0 # #C I

#aaoa

r - --,

I # -. o ^

I O

;i#-###

IY## v

I a

4i O # M O

I O # # # N N "# I O # O #

# d#Oa I # �#0

I � ## #O o, IIS# ###oO#a.#

# �

r# ### I # � #L #

Y � Q U

I O # I O (Z: I ## OQ Q w

H #

Q J

0# O

OQ # �

, O #

Bojrlw-eeo, bdc przeciwka ZWC i koncepeji wydatkowania pieni-

dzy po akeji bezdaskiej, przesza do opozycji wobec Pisudskiego.

Wvdzia Bojowy pr�bowa kontynuowa prac w Kr�lestwie w opar-

ciu o ocalae resztki MR, je#n#ke we wrzeniu rozwiza r�wnie

lokalne siy Mft. Odtd w #parciu o galicyjskie kadry byych bo-

jowc�w- z Kr�lestwa Polskiego funkcjonoway lotne Oddziay bOjowe

Wydziau Bojowebo PPS byej Fr. Rew.los

Po rozamie w PPS Fr. Rew. na PPS by Frakej Rewolucyjn

i PP Opozvej, od padziernika 1909 r. siy zbrojne Wydziau

## # #. ##cw. sniauaiy #i# # Uuuzittu lULIl##o 1 p0-

noi#:pie zbieranych przez OKR o#alaych od pOgrom�w policyjnych

si l#lft. Dokumenty policyjne wskazuj na dziaalno wym2enio-

nrc#, #rup w guberniaeh: pockiej, lubelskiej, sie#leckiej, radom-

skie#. kieleckiej, piotrkowskiej i warszawskiej I04#

Z#odnie ze struktur Organizacyjn najwyz wadz dla OB

PPS #r. fte#v. by zjazd #artii, na kt�rym wybierano Wydzia BO-

#c, .i ##. Zi>ydzia kierowa sztabem i Biurem Centralnym OB. Biuro

Cent:aine organizowao prac okrgowych biur bojowych. iTa czele

Okr#;:;otvego Biura BojOwego sta penOmocnik bojowy - #krgo-

w i# #. :#t�r emu podlegay dzielnice bojowe. W ich skad wehodziy

oddz#al#- bojowe (trzy na dzielnic). Kady oddzia skada si

Z +,'zECiI s#�stek bojowych. Na czele sz�stki sta "starszy'.

T: :;: sa:n sehemat organizacyjny miaa #.2ilicja Robotni#za, z tym,

iox ##i

: :denz, o. 10 , 13, cz. 1, L.B./09, k. 151; L.W./09, k. 35, 52. r�do

pc:icy-;ne informuje o przybyciu do odzi LOB PPS Fr. Rew. w celu doko-

na~:#,amachu na generaa-gubernatora wojennego Kaznakowa (ibidem,

L.#1 !n9, :#. 43, 66; L.Z./09, k. 20).

t0+ I#;dem, op. 12, j. 49/1911, k. 58; op. 8, j. 13, cz. 6/07, k. 80; W. Micha-

o#o-;r". Wspon'Lnienu 7obotncy, "Niepodlego", t. 16, s. 303. Po akeji w Bez-

da:,:a:## #.z- Wydziale Bojowym PPS Fr. Rew. wynik konfikt na temat dalszej

dz:ai:ioci zbrojnej w Kr�lestwie Polskim. Pisudski, rozezarowany wynika-

m;,.=.#-"jsk�wki powstaezej", uruchomi w Galicji ZWC i "Strzelca" - para-

miii###~:e organizacje "og�nanaradowe" poza PPS. Czonkowie Wydziau Bo-

jowego PPS Fr. Rew. Tomasz Arciszewski i Edward Gibalski rozwijaj na

p#zek�# Pisudskiemu akeje bojowe w Kr�lestwie, przede wszystkim typu

ochrannego - przeciw szpicom i prowokatorom. Domagaj si ponadto pie-

nidz#r do zabepieczenia akeji (chadzi o pienidze zdabyte w Bezdanach

i n#d Turkiem). Tymezasem pienadze te Pisudski przeznaczy na zabezpie-

cze:;#e aziaalnoci ZV4 C. Konflikt koezy si rozamem w PPS r r. Rew.

# - O#;anizacje bojo###e...

e podlegaa ona nie tylka Okrgawemu Biuru Bojowemu, lecz

ponadto bezporednio kierawnictwu OKR los.

W skad Wydziau Bajawega OB PPS Fr. Rew. wch4#zili: Wa-

dysaw Dehnel, Mieczysaw Makawski, J�zef Pisudski. Po areszto-

waniu Wadysawa Dehnela i Mieczysawa Makowskiego w Wy-

dziale Bajowym pracowali Tamasz Arciszewski i J�zef Mirecki. Po

areszt:owaniu J�zefa Mire#kiego w kocu listopada 1907 r. w sklad

wydzirau wszed Wodziznierz Hellznan, a wiosn 1908 r. Edward

Gibalski.

Czoowy aktyw pozostaych instancji centralnych Wydziau Bo-

jowege oraz okrgawy MR i; OB PPS Fr. Rew. tworzyli:

Jan Balaga

Kazimierz Basiski

Mieczysaw i Stefam Dbkowscy

Broniaw Gorgol

Jan Gorzechowski

J�zef Grzecznarowski

Stefan Habelman

Wincenty Jastrzbski

Rajmund Jaworowski

Jan Klpiski

J�zef Kobiako

Cezary Koliski

Wadysaw Koakowski

Jan Kwapiski

Jan abudziski

Kazimierz Malanowski

Wodzimierz Momentowicz

Maria Paszkowska

Kazimierz Pielat

Aleksander Prystor

Wadysaw Roen

Wadysaw Rutkiewcz

Walery Sawek

Antani Suki#nnik (od 1908 r.

prowokator ochrany)

Aleksander Sulkiewicz

Aleksander Sz#mota

Edmund Tarantawicz (od 1908 I

prowokator ochrany)

Stanisaw Tor

Jan Trz4s

Karol Udaowski

Jan Zygmunt Wciso

Wiktor Wciso

Adam Wierzbicki 1os

Nie sp#s�b uchwyci w#zystkich zmian na stanowiskach instruk-

tor�w i okrgowc�w, kt�rzy stale mieniali dzielnice i okre# bo-

#os CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13i/0/7, k. 217b; cz. 6/07. k. 223; cz. 4. ?. 2,'07,

k. 20, Statut si bojowych PFS F:r. Rew. przyjty na I Zjedzie PPS Fr. Rew.;

CA KC PZPR, 305/III/10, pt. 5, k. 1-9#

ios CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13/07, k. 3U5, 341; cz. 6/07, k. 151; CAW, A#VIN,

AKN, AKNzM - nazwiska wymienionych w tekcie; CA KC PZPR, 305'IIlIlO,

pt. 7, k. 54, Spis aktywu bojowego PPS Fr. Rew.; 305/III/20, pt. 2, k. I-172,

dane Kazimierza Pielata.

jowe ze wzgld�w kanspiracyjnych i bezpieczestwa pracy

tyjnej.

Podstawow n.ostk ar-

organizacyjn bya wedug statutu

si bojow ch sz�stka bojowa. W OB i MR obowi z wa nastpujcy

podzaa zada. W sz�stce bojowiec

poznawa miejsce akc i #'#wladowca (konspektor) roz-

#wi#ny by skada meldunki in-

struktorowi i dow�dcy sz�stki o miejscu akcji; dow�dca sz�stki

(sz�stkarz) winien by zna dokadnie bojowc�w sz�stki kierowa

bezporednio wiczeniami we wadaniu broni,

w czasie akcji spe-

nia rol bez oredniego dow�rlcy, ponasi odpowiedzialno za y-

cie bojopc�w w czasie akcji, j y a si j

akc i ak# o#atni w cofyw z mie sca

j, od owiada za zabranie z akcji rannyeh bojowc�w. Szere

wiza byli da

boj ow'cy zobo ni wi

nie dow�dcy sz�stki wykony-

wa naoone na nich zadania. Za apuszczenie mie ca akc i bez

rozkazu grozia mier z

wyroku sdu partyjnego.

Migo usilnych zabieg�w nie udao sa Wyrlziaowi Bojowemu

zreor anizowa w sz�stki istniejce od 2 lat podstawowe ogniwa

bi#.l#i##'e - pitki. Dokumenty wskazuj na istnienie do 1910 r.

pitek bojowych jako padstawowych jetlnostek organizacyjnych'o7

VG niekt�rych okrgach na pocztku 1907 r. funkcjflnoway wy-

dzielone oddziay kolejarzy, m.in. w Pruszk#wie, Lublinie, Warsza-

wie, Aleksadrowie, Czstochowie i Radamiu IOs

W skadzie OF3 i NIR do wrzenia 1907 r. dziaay r�wnie wy-

dzielone dowskie oddziay PpS, chocia caa prawie organizac a

ydo##-sl;a wesza w skad PPS Lev#icy Ioo j

#Cr okresie penego 1-ozkwitu w poszczeg�lnych okrgach bojowych

OB i #1R PPS Fr. Rew. byo:

S#.awZkle sz M warszawskim obszarze padmiejskim i guberni war-

w OB -#25 s R 30 sz�stek, 43 instruktar�w, 63 technik�w

z�stek, 50 instr#ktor�w i 75 technik�w

odzi i adzkim obzarze podznLejskim do listo ada 1907 r. w MR-

107 CG#OR, f. 102, op. 9, j. 13, cz. I, L.B./08, k. 49, 51, 62; L../08, k. 28;

op. 10, j. 13, cz. 1, L.B./09.

loe Ibidem, op, g

sos I # j 13 cz. 4, t. 2/07, k. 158.

bidem, cz. 6/07, k. 161. Raport wskazuje na istnienie w Warszawie

w dzielrucach Stare i Nowe Miasto ydawski# o oddz.iau bojowego OB ppS

Fr. ftew. S. Marty-nowski pisze, e

"po rozamie caa ydowska organizacja

pPS w- odzi o owiedziaa si za FPS Fr. Rew." i odaje dane ydowskich

bojo#<,c�#- OB PPS Fr. Rew.

w odzi: Srula Rysenholca, Lejby Lejzora,

Kady; a.

30 sz�stek, 87 instruktor�w i technik�w; w# OB - 10 sz�stek, 38 in-

struktor�w i technik�w,

okrgach: Radom Kielce w MR - 26 sz�stek, 29 instrukt#r�w

i 39 technik�w; w OB - 20 sz�stek, 35 instruktor�w i 64 technik�v=

Zagbie w MR - 20 sz�stek, 59 instruktor�w i technik�w;

w OB - 7 sz�stek, 64 instruktar�w i technik�w,

Lublin w MR - 12 sz�stek, 19 instruktor�w i 20 technix�##;

w OB - 8 sz�stek, 12 i.nstruktor�w i 17 beshnik�w,

Siedlce w MR - 10 sz�stek, 8 instruktor�w 15 techn#xa#v;

w OB - 6 sz�stek, 9 instruktor�w i 14 technik�w,

Czstochowa-Zawiercie w MR - 10 sz�stek, 31 technik�v<- ; in-

struktor�w; w OB - 6 sz�stek, 31 nstruktor�w i technil#�w,

P#ck w MR - 5 sz�st#k, 6 instrukt#r�w i 6 technik�w; w O#-

5 s'z�stek, 7 instruktar�w i 8 technik�w,

Kalisz w MR - 6 sz�stek, 9 instrukt.ar�w i 11 technik�w ; w OH-

2 sz�stki, 4 instruktor�w i 7 technik�w,

na Litwie w OB - 3 niepelne sz�stki i 3 instruktor�w,

na Ukrainie w OB - 2 sz�stki, 2 instruktor�w, 1 technik.

O# padziernika 1908 r. zgo#nie z rozporzdzeniem PPS Fr. #Ew.

is!tnia, zoo#y w wikszoci z uciekinier�w z Kr�lestwa Polskiego,

okrg bojowy Galicja. Wehodziy do nieg.o komuny zoone z byych

bajawc�w, Lotny Oddzia Bajowy i niewielkie siy MR (#k. 10

sz�stek) 'to.

Og�em w Kr�lestwie Polskim walezyo w MR 149 sz�stek, a w OB

94 sz�stki bojowe w 11 okrgach, bez Galicji. Instruktorski aktyw

skupia w MR 176 instruktar�w terervowych i 14 centralnych. Siy

techniki bojowej liczyy 229 technik�w terenowych i 99 eentral-

nych. Instruktorski aktyw OB stanowio 150 instYuktor�w teYeno-

llo CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13/67, k. 124, 270; cz. 5/07, k. 1; cz. 6/07, .K. 127,

223; op. 9, j. 13, cz. 1, L.A./O8, k. 223, 242; L.D./08, k. 66; L.W./08, k. 3i. =7;

cz. 13, L.G./08, k. 62-79; L../08, k. 3; op. 10, j. 13, cz. 1, L.A.i09, #: 7;

L.I./09, k. 15; L.W./09, k. 121; op

. D.O., j. 100, cz. 2/07, k. 195-201, 38, 607;

cz. 201/09, k. 40-41; F. Lipiski, Od koa 'm.lcy#nego PPS do ZWC, "=#;Ep#d-

Ie oE" t. i s. 178; W. K. Wierzejewski, Frag2nenty z dzej�w polske# 'r#to-

dgey akade#m.ekej 2s# Kjo#e, ibidem, t. 20 s. 171-179; P. Jagoa#rski,

Skraz.vek 'wspoTn.ne, "KRRwP", t. 2, s. 178; A. Szlzak, WyPrawn Tta poborc

podatkowego, ibidem, t. 1, s. 175; W. Rutkiewiez, Z 7n,oeh #spo'm'rie,

s. 1#2-123.

100

wych i 24 c-entralnych. Technika bojowa (intendentuYa) #r;:;pia:a

205 technik�w terenowych i 59 centralnych.

G�wne skady broni znajdoway si w Korzeeku (gu?i#rni# #ilE-

lecka), Kazimierzu nad Wis (gur>ernia lubelska), i##od I#L;ii;e##i

w Warszawie i w rej#nie Czstochawy, a labor#t##i3 #ojo#s,=e

w Warszawie. Drogi przerzutu broni WlOdy pYZEZ ?:2#tt_;:;L;#rCe

punkty graniczne: Niwk, Modrzej�w, Granic (Maczki), Iial#sz, P;Ii-

chaowice, Nieszaw, arki. Zlikwidowanie biur kontal#to;=r"ch ##y-

dziau Bojowego PPS Fr. Rew. w Rydze i Warszawie prZEZ ochYan#

uniemoliwiao przerzut broni ze Szwecji przez Finlandi 1 #EtE:'#-

burg; areztowano wtedy centralnych technik�w bojnwych IiEl##e

Mikulsk i Jankowsk w Warszawie i Iydze or az BI'or##:? #;va

Bilewicza w Petersburgu 'll.

W przerzutach lu#zi i materia�w wybucho#i,ych du rc#e o#l-

grywao Biuro Paszportowe Wydziau Bojowe#o. DokonZ-walo ono

zmian w nielegalnych paszportach bojowc�w i wydavrao nelegalne

paszporty umoliwiajce wyjazd za granic eearstwa ros5jski##o

instruktorom i eentralnym technikom bojowym.

Wr�d bojowc�w rozpowszechniano nastpujee wy dal#=n:Ci##; ##

Wydziau B#jowego: Pstolet B'ro#,Onng, Pstolet McLzL#era, #lateriuy

wybuchowe, Zasady #rLa#szu znusztr#, O plnnczeh zrcapach #c;po-

grafez2aych, Fo#tyfkacja, Karabz2 2,#ojska 705y#SkBgO, 5#2L#bC# c::-;-

wadoweza, Jak nszczy bro z.L;ojska z'osyjskego. Ponadto bojo##--

cy czytali wydawnictwa CKR, m.in. prace K,rola Vlarksa Pracc#

naje#n#a kaptat, oraz broszur wydan w 5 tys. Egz. w ##Ya-

wie OB 11#.

Po rozamie szkoa bojowa w Iirakowie z ea doku#z,en2acj

przesza w rce PPS Fr. Rew. Na jej czele stali Wadysl;.#- F?oen

i Zygmunt Daszewski. Wykladoweami byli MiCha CzaCki, HYoni-

saw Baranowski i Walenty Waszczuk. Na kuYsie pocz##t##i;#1-#,rm ##-v-

kadano nauk strzelania, na wyszym - zasady walki i Z##Et#dy

konspiracji wojskowej. Oddziay sZkoy mieciy sie #v pr#-watn#Ch

domach przy ulicach Wilanej, Sawko##=skiej i R##bak; tl'. #onadto

I'# CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, ez. 6%07, k. 36, 233, 385, 393, 3SG: ;#p. #, j. ?3,

ez. 1, L.A./08, k. 79.

s'# Ibidem, op. D.O., j. 49/1910, k. 149; C:=1 KC PZPR, 503!III!I0, pt. .;. #. i

Sprawozdanie z I Zjazdu PPS Fr. Rew.

118 CGAOR, f. 102, ap. 8, j. 13/07, k. 212; E. Bg:ziski, U poci##tai#f nrr#:,:i#r;-

ej Wojska Polskego, s. 56.

i#l

Legenda

liczba "sz�stek" bojowych

technika bojOwa - liczba technik�w bojowych

liczba instraktor�w bojowych niepena.,5z�stka ' bojowa

8. SCHEMAT ORGANIZACYJNY

Ox-ganizacja Bojowa RPPS w Warszawie

istniaa szkoa bojowa PPS Fr. Rew. we Lwowie. Kierowa ni

Jan Tyczyski. W paowie 1910 r. szkay krakowsk i Iwowsk

przeksztaeono w 3-stopniowe szkoy wojskawe ZWC. #o szk� tych

zaczto przyjmowa r�wnie czonk�w Frakeji Niepodlegociowej

NZR. Wanie wtedy, na przeomie lat 1908-1910, Pisudski od-

szed od zbrojnych metocl rewolucyjnych i przystpi do tworzenia

wajsk�wki ZWC. Do wsp�dziaania pr�bowa nakoni kadry by-

ych bojowc�w, uchodc�w do Galicji. W�wezas to po raz pierwszy

wywiad austriacki pr�bowa wcign grup Pisudskiego do su-

by #vywiadowezej na rzecz Austro-Wgier 114#

Od wrzenia 1906 r. zreflrganizowana ochrana warzawska za-

cza uderza w kadry OB (zjednoc#onej). W warunkach rozamu

w partii cz bojowc�w odesza od pracy bojowej. Mimo to udao

si Frakeji Rewolucyjnej, przede #vszystkim dziki masowemu na-

borawi nowych czonk>w z organizaeji agitacyjnej, utrzyma wy-

soki stan liczebny organizacji bojowych; przez funkcjonowanie MR

dono do penego ubajovc#ienia organizacji agitacyjnej. Jeszcze

I'' S. #rski, Gulicyjska dzaulno Ptsudskego, s. 457

102

w grudniu 1907 r. dokument policyjny stwierdza, e silne organi-

zacj# bojowe PPS Fr. Rew. istniay v#; okrgach Warsz.awa Pod-

miejska, Zagbie Dbrowskie Czstochowa, Radom i Lul#lin 115

Innega z:dania by Wadysaw Fob�# Malinowski. Twierdzi on i

na pocztku 1908 r. Og ppS Fr '

a znacz cz Rew. zostaa razproszona i rozbita

i opan zwtpien '

parti owao ie

Wedug obl ey #sbatysty#nych, dokananych na po##awie danyeh

asobawych, y S Fr. Rew. (OB i MR) liezyy #: 1907 r.

3190 bajowc�w: Terytorialnie pad #vzgldem liczebnoci rozmiesz-

cone byy nastgujco:

miasto Warszawa - 381 bojowc�w (25,33%),

guberni#:

piotrkowska - 402 (26,724/a); z tego 151 w odzi, 44 - okiegu

�dzkim (do listopada 1907), 122 - g

Cz#:sto.chowie Za ebiu D browskim, 85 -

radomska - 178 (11,82%)

kielecka - 117 (7,77%)

lubelska - 96 (5,38%)

siedlecka 87 (OB PpS Fr. Rew.)

warszawska - 72 (OB PpS Fr. Rew.)

pocka 50 (OB PPS Fr. Rew.)

kalilska -# 32 (OB PpS Fr. Rew.)

oP y#ae g bernie skupiay niewielkie siy OB PpS Fr. Re#w.:

ska -15 ok 4 bojowc�w, suwalska - 10, litewskie - 18, kijow-

, rg Galicji - 32.

eznie iy OB PPS Fr. Rew. liczyy 1504 osaby, tj. 10,84#/o

wsz stkich si bajowych PPS walezcych w latach 1904-1907.

Jeszcze w 1908 r. y

s# Og ppS ## R walez o 388 bo owc�w t. 25,79Q/o wszystkieh

ew.; w tym w Warzawie 87, w guberni pioltr-

kowskiej 125 i 61 w kieleckiej.

Terytorialne rozmieszc#enie wszystkich si #IR PPS Fr.

ReW.:

miasto Warszawa - 279 bojowc�w (16,5##/o),

lls CA KC PZP'R, 305/III/10 pt. 7, k. 1-37. Materiay I Z azdu PgS L#w,cy

i I Zjazdu PPS Fr. Rew.; CGAOR. f. 102, op. g

. j. 13, cz. 7'07. k. II#-115;

cz. 6/07 k. 313-3,27; j. I3/07, k. 264; op. D.O

., j. 49/1910, k. I47.

#i1. Pob�g-Malinowki, J�zef Psudsk, t. II, s. 561.

103

O O O O

gubernie :

piotrkowska =- 694 (41,16#/o), w tym 2'73 w adzi, 93 - Okrgu

�dzkim (do listopada 1907 r.), 206. - Zagbiu Dbrowskim,

122 - Czstochowie-Zawierciu

r adomska - 164 (9,'73#/oj

lubelsk#: - 132 (7,83%)

kielecka - 99 ;5,87o; # )

warsza#=##ska - 91 (5,4%)

siedlecka - E4 (4,9E## o)

kaliska - 8# (#,86%)

plocka - ##8 (#,85%)

suwai#ka - 13 (0,#7#/o)

czr:ie w MR PI#S Fr. ftew. ##,alezylo 1686 os�b, co stanowilo

li,#8o'## wszystk:ch u#i bojowych PPS w latach 1904-1907. Jeszcze

##- i9##E r. dziaao w ##R 548 bojowc�w, z tego w guberniach:

pictrr:o#;#skiej - '%3G, radOmskiej - el, warszawskiej - '79, kie-

I: :.,iej - 50, #Om#y#:iskiej - 26, lubelskiej i kaliskiej - pa ##,

si,#dleckiej - #I, .5#1-t1v:isklej = 6, pOckiej - 5.

LO'#ze Oddzi#;ly I#OjOwe PPS Fr. Rew. oraz PPS byej Fr. Rew.

#=; ?atach 1908-?911 skupiay 112 bojowc�w, w wikszoci z komun

bo;o#1-ych G#licji - Krako##a, Lwowa, Sanoka, Przenzyla, Zako-

##aneG#o. #V komunuch tych w latach 1907-1911 przeby#=rao 167

#)i #O t5: c0\#Z' yl.

1# tv-vdzielonej w 1907 r. z OB i MR PPS Fr. Rew. w Warszawie

##B RPPS walezyo 65 os�b w dzielnicach bojowych Wola, Po-

#vzki, Jerozo?ima i Warszawa Po#miejska.

Si?r b###o#v# PPS T#. Rew. tanowiiy 21,74% wszystkich si bo-

)0#1##c:,# PPS w iat#c;z 1904-190i. Rozmiary przeprowadzanych

akc#i #I#rO",veh n#r do#z-Odza, e PPS Fr. Rew. bya najbardziej za-

_ azza ##; ##,-aic#= si:a bojo#v (na 2506 akeji czonkowie PPS

Fr. # # . L,cze#`#?i##?#'li #t' 689, co stanowi 27.5#/o).

# #. 1C;3, o##. J, j. 13, cz. I, L.B./C8, k. 2; W. Michaowska, 1i#spo7n.-

^1;r#::# !'#t#oi"ti#J..., #. :38i-593.

7. Struktura organizacyjna i liczeb#o

1\Zilicji Partyjnej PPS Lewicy

Na IX Zjedzie PPS pawoano PPS Lewic. Partia zdecydowaa

si zaprzesta walki zbrojnej w okresie fld#vrotu rewolucji. Je#-

nake organizacje bojowe dawnej OB (zjednoczonej) nie chciay

si rozwi#a i zaprzesta walki. Pod now nazw dziaay ## PPS

Lewicy jako Milicja Partyjna (do zjazdu w Cieszynie na przeo-

mie 1907 i 1908 r.).

Doceniajc warto kadr bojowych, zahartowanych w walce z ca-

ratem, przyw�dcy PPS Lewicy wezwali po zjedzie w Wi#dniu

do powrotu do partii bojowc�w z dawnej PPS. Okres #czekiwania

na ich powr�t nie trwa dugo, na co m.in. miao wpyw przejcie

majtku dawnej OB (zjednoczonej) przez PPS Fr. Rew.118

Wydana po IX Zjedzie przez CKR PPS Lewicy odezwa do bo-

jowc�w OB (zjednoczonej), p# wstpnym wyjanieniu, e rozamu

dakonano ze "starymi" w Wydziale Bojowym, gosia:

"Z w a m i, towarzysze bojowcy, nie chcemy zrywa cznoci! Wy

jestecie naszymi towarzyszami, naszymi brami! 1\Zy nie chcie-

limy tylko, aby wasz krwi szafowano w imi polityki nieroz-

sdnej i zgubnej. Partia chce, bycie w jej szeregach dalej praco-

wali. Roboty znajdzie si do. Samo ubojowienie zorganizowanych

towarzyszy pochonie wiele si. Przy tym bdziemy musieli na ka-

dym kroku us#.zwa przeszkody spotykane przez nasz organizacj

ze str�ny rzdu carskiego. To take wielkie i trudne zadania. C h c e-

my mie ubojowione organizacje rObotnicze,

a nie oddzielne i nieraz niezgodne organizacje ##agitacyjne" i ##bojo-

we,#. Chcemy, abycie wy, towarzysze, weszli jak najsilniej do sze-

reg�w organizacji og�lnej i tam prowadzili dzieo ubojowienia mas

po# kierownictwem cia partyjnych!" 1'#

W PPS Lewicy pozostali ci bojowcy, kt�rych nie zadOwala

program "starych" w Wydziale Bojawym. Koncepeja Milicji Par-

tyJnej powstaa w grudniu 1906 r. Traktujc MP jako samcor#r#n

robatnik�w PPS Lewica uywaa jej prawie wycznie do zabezpie-

czania #artii przed pr#wokatorami i szpiclami, do zdobywania blan-

118 CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 7/07, k. 53; op. D.O., j. 49/1910, k. 140;

CA KC PZPR, 305/III/1, pt. 5, k. 1-30.

11B ppS Leu#ca. Doku7n.enty i #n.ateTiaty, t. 1, s. 170.

i0 ' I 105

kict�w paszportowych oraz obrony zdobyczy socjalnych lurlzi pracy

##-v#v alezony ch w 1905 r.

VV MP obowizyway struktury organizacyjne preniesione w za-

sadzie z OB (zjednozonej). Podporzdkowane penomocnikom CKR

i OKft organizacje podzielone byy na pitki. Dwie-trzy pitki

tworzyy oddzia, oddziay za okrg bojowy.

Okr## tworzenia okrg�w bojowych MP PPS Lewicy trwa od

pocztku g#udnia 1906 (Warszawa, Radom) do maja 1907 x. (�d).

1<#' tym czasie OB i MR PPS Fr. Rew. przejmowaa w wikszoci

okrg�w majtek OB (zjednaczonej) 120#

Najwikszym liczebnie okrgiem bojowym MP PPS Lewicy bya

�d. Do #8 stycznia 1907 r. sformowano w okrgu tym pierwsze

oddziay bojowe MP. Wehoaziy one w skad dzielnic bojowychl2'.

Dla spra#.-nego dziaania MP ksztacano pad kierownictwem in-

struktor�#v bojowc�w w pitkach. W styczniu-lutym 1907 r. dzia-

aa Z## odzi szkoa instruktor�w MP PPS Lewicy, w kt�rej do

poow-y znarca 1907 r. wyksztacono 18 instruktor�w. W kocu

iute#o w odzi dziaao 108 Lojowc�w MP w dziesiciu dzielnicach

bo j owveh (fabrveznych).

i Vu konfereneji okr#owc�w PPS Lewicy w #odzi 13 marca

i 9# i r. p�#tanowiono do koca maja rozbudowa siy MP odzi,

##ie: Aleksandrowa do 432 czonk�w. W poowie czerwca #

##- c;dzkim okrgu PPS Lewicy byo ju 426 bojowc�w i instrukto-

z'�#v. W techziice boj o#z,ej pracoway 72 osoby.

Jednym z najwikszych przedsiwzi MP w odzi byo wysa-

nie 18 kwietnia i907 r. ok. 100 milicjant�w do dzielnicy Bauty,

#by pooye kres endeekim zamachom na socjalist�w. Z dokument�w

policyjnych #t,vnika, e akejG ta bya bezporedni przyczyn zmia-

ny na#troj�w endeckich robotnik�w i doprowadzia do zgody NZR

na za#arzestar:e walki z #ocjalistami 1#2.

Od gz-udnia 1906 do grudnia 1907 r. MP PPS Lewicy w guberni

rado:rzskie dziaa#a w: Radomiu, Kozienicach, Iy, Otrowcu;

Skar#sku, Szydowcu, Szydowie, mielowie, Gowarezowie, Jedlni

i Czstocicach. #' Ra#omiu i Ostrowcu wystpoway r�#vnie y-

#ol#,skie pitki bojowe MP. Dokumenty policyjne z sierpnia-grud=

'"# CGAOR. f. 102, op. 100, t. 2/07, k. 198.

121 Iuidem.

lzz If,idem, k. 99.

106

# s OO

:-ogenda

iiczbt: inst:<:kto:ow ha;owyc:h

intenctentura, zakerp i tr,lnsPon hror i

liczha,.piatek" bo#owy:,#h

ei::,nika hotu#va - liczha technik�w h<#tuvaych #iiepelna piaika ho;ow2

9. SCHEMAT ORGANIZACYJNY

Milicja Partyjna PPS Lewicy

nia 1907 r. wskazuj na istnienie kilku odrlzia�w bojowych MP

PPS Lewicy r�wnie w Kaliszu i Zduskiej Woli 12a.

Najwybitniejsz rol w organizacji akrgowych si bojowych PPS

Lewicy odegrali Stanisaw f-lempel, byy okrgowies OB (zjedno-

czonej), i Zdzisaw Rogalewiez, byy okrgowiec bojowy z Warsza-

wy i odzi 1#. Nie s znane nazwiska penomocik�w CKR do spraw

bojowych. Wedug danych policyjnych z padziernika 1907 r. inten-

dentur bojow kierowa czo:zek CKR Szo.el Degenfisz (vel Icek

'zs Ibidern, op. 8, j. 13, cz. 7/07, k. 87. I19-139; cz. 6/07, x. 53; cz. 4, t. ?/07

k. s, 5a. '

Iz' S. Hempel, Wspo'm.nenn..., s. a4, CA KC PZPft, t. os.: S. Hem.pla, Z. Ro-

galewicza.

107

`,##;##-,##or), ps. "l:ojcwy#'. Do obowizk�w inte#zdentury nalea

; oza-# trazzsport broni i materia�w wybuchowych. Nie znamy

r�v:#?ie tych specja?ist�w, kt�rzy pracowali w laboratorium i#ojo-

;#-ym podlegym teChnice (bojo#vej) partyjnej CKR.

Doktzz~zenty wskazuj ponadto na istnienie pitek bojowyCll #IP

FP# Le#:V :c5 w Lublinie, Lubartowie, od czerwca za 1907 r. w War-

SZGVlt #t% fabrykach wyrob�w emaliowanych - Sp�ku Akcyjna

r,11'ul;;an" oraz Sp�ka Akcyjna "Labor", i w rzemiole warszaw-

sk#m. a w #uberni warszawskiej w cukrowniach w Dobrzelinie,

Tozr.czz-nie i WalentynowielE". Jak wynika z danych, od grudnia

19i76 cxo stycznia 19#r r. w MP PPS Lewicy walezyo 779 bojow-

c�w- (##'0'i# wzy#tkich si byej PPS). Z liczby tej 566 dziaao

w piatkaClz bOjowych, 29 stanowio centralny aktyw intruktorski

i intez#dentur#, lfl3 pracowao w okrgowej intendenturze (technice

izojo####ejj. 81 byo instruktorami i starszymi pitek w okrgach bo-

jow'# Ch.

Z#T 19i# i r. E3,28o!o bojowc�w T#iP dziaao w guberni piotrkowskiej

l#9#i'=" l#?'o w Warszawie (94), a 19,1% w guberni radom#kiej

flii). iJ o#�i# licz;-l# MP PPS Lewicy w guberni warszawskiej,

# p#Ocki#j. i l#zbelskiej, 30 kaliskiej.

#= ##nic w latach 19fl4 -1911 bojowcy PPS Lewicy stanowili 5,3"!o

w-#z#-:`#zelz 51: bojOwVCll.

Or#a#izac#e bujo###e PPS ##' por�wnaniu do OB innych partii po-

Ii#vc,zlvCh #- Krilest##-ie Polskim osi#Z#ny najwyszy poziom struk-

ru:y or#anizacyjnej. Precyzyjnie sformuowane cele walki, dobra

kc:##i#iracja, statutowe okrelenie kompeteneji poszczeg�lnyeh og-

niw organizacyjnych, sprawne dziaanie podstaw#wych jednostek

or#a;,izacvjnych oraz szeregowych technik�w bojowych zadecydo-

Z#-a#- o pOwodzeniu w walce zbrojnej.

1#,T az#alizo<-ianyzn okresie 1904-1907 i5tniao 11 truktur OB PPS,

przez kt�re przewino si 14863 bojowc�w. Tablice statystyczne

7#~z:ezezone w aneksach wskazuj, e w latach 1904-1907 wal-

czv#o zbrojr:ie 7E31 bOjowc�w. Oznacza to, i przecitnie jeden b#-

# CG #OR. :. 10'3, op. 3, j. 13, ez. 7!09, k. 53, 119-139, 235; cz. 1/07. '-. E1-76.

1# S. Hempel, Wsuomnenin..., s. 25-26.

joivi#c walezy w dw�ch organizacjach bojowych PPS. Podobne s

w-yniki dotyczce instruktor�w i "starszych" oraz bojowc�w pra-

cujacych w technice b#jowej. Znamy z nazwiska 1738 instrukto-

rui=- # "starszych" w strukturach organizacyjnych i 1392 bojowc�w

w te#hnice.

F#nkejonowanie i liczebno struktur w latach 1904-1907 wiad-

czy o braku zgodnoci midzy wzrflstem liczebnym struktur a prz,y-

py#vami i odpywami nastroj�w rewolucyjnych.

W okresie narastania i przypywu fali rewolucyjnej do stycznia

i9G6 #V KBSR, OSB, OTB walezyo 2542 bojowc�w. W pierwszej

faz:e odpywu rewolucji, od stycznia do listopada 1906 r., walezy-

o 8542, w drugiej, w 1907 roku, jesz#ze 4034 bojowc�w w OB i MR

PPS Fr. Rew., OB RPPS, MP PPS Lewicy, LOB PPS Fr. Rew. Jesz-

cze w latach 1908-1911 1225 bojowc�w walezyo w OB PPS Fr.

Rew., 5rupach bojowych PPS byej Fr. Rew., komunach bojowych

PPS Fr. Rew., LOB PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew.

2 danych wynika, e w latach 1904-1907 na 7631 bojowc�w ok.

68;#0 naleao do oddzra�w boj#wych stale podporzdkowanych

lokalnyzzz komitetom robotniczym walezcym o nie#dlego i wy-

z#Volenie spoeczne klasy robotniczej. Przeczy to rozpowszechnionej

dotd w literaturze naukowej tezie o podporzdkowaniu caoci si

bojowych PPS orodkowi skupionemu wok� J�zefa Pisudskiego.

Rozdzia III

Skad osobowy

organizacji bojowych PPS.

Represje wadz wobec bojowc�w

1. Liczebno bojowc�w

Rozdzia niniejszy omawia dane uporzdkowane w tablicach s'ta-

tystycznych, sporzdzone z wypis�w arehiwalnych, akt asobowych,

#iteratury oraz katalog�w, obejmujce 7631 bojowc�w PPS. P.odst.a-

w g�wnego katalogu s wypisy dotyczce 4505 bojowc�w PPS

(59,05P/o) z arehiwum CGAOR w Moskwie i CGIAL w Leningra-

dzie, CAW w Rembertowie (624 osoby), CA KC PZPR (100), AGAD

i APW (ok. 400) araz z literatury (#k. 800). Nastpny katalog 1800

bojowc�w PPS (23,58%) zawiera dane zaczerpnite z CAW (784

asoby), CA KC PZPR (515), AGAD i APW (204), a uzupeniaj go

dane 297 os�b z literatury. Trzeci i astatni zawiera dane o 1326 bo-

jowcaeh (17,37%), nie wystpujce uprzednio, a znaleziane w lite-

raturze grzedmiOtu, czasapimiennictwie, wspomniemiach; z tego

o 380 bOjowcach z "Kroniki Ruchu Rewolucyjnego w Polsce'#, a 299

"Nie#dlegoci".

Na tej samej padstawie sporzdzono wypisy danych osobow##ch

o szpiclach i prowoka#o#a#h (300 os�b); katalogi nazwisk: niel#gal-

nych (272 nazwiska), zniekszta#anych w tekcie r�dowym lub

literaturze (390), kobiet-techniczek bojowych, z uwzgldnieniem

nazwisk rodowych (185), pseudonirm�w bojowych (3371 u 1445 o-

s�b).

Wymieniane katalogil umoliwiy zrobienie tablic statystycznych

grzydatnych do wiel#stronnej analizy skadu osoboweg0 si bojo-

wych PPS.

1 W zbiorach autora.

Podstaw do analizy liczebnoci, wieku, udziau kobiet oraz akty-

wu addzia�w bojowych i techniki bojowej stan#wiy dane perso-

nalne 7631 bojowc�w PPS. Natomiast przy analizie skadu nar#do--

wociowego, obywatelstwa, pochadzenia spoecznego oraz wykszta-

cenia i przynalenoci zawodowej operuje si liczb 9966 bojow-

c�w. Wynika to z przelicze grup ludzkich w trzech przedziaach

czasowych, dla lat 1904-1905, 1906-1907, 1908-1911.

Z dotychezasowych fragmentaxycznych Opracowa na uwag za-

suguje analiza skadu osobowego caej PPS w latach 1905-1906

w pracy Anny arnowskiej Geneza t'ozta#nu u# PPS. Dane z tablic

statystycznych autora potwierdzaj sprawozdania PPS.

Podjeie ba#a nad ka#em osobowym byo niezbdne, p#niewa

wyrywkowe jak dotd opracowania znieksztacay wielkoe wysiku

organizacyjnego PPS w latach 1904-1911. W dotychezasowej histo-

riografii, w lad za Eugeniuszem Ajnenkielem, uwaan#, e siy be-

jowe PPS liczyy ok. 5000 os�b g. Stanisaw Martynowski " np. daje

noty biograficzne 126 bajowc�w �dzkich, podezas gdy w OB (zje#-

noczanej) latem 1906 r. walezya ich 668. Stanisaw Andrzej Ra-

dek 4 z warszawskiej OB zamieci 330 nazwisk, pOdeza gdy w okre-

sie rewolucji 1905-1907 roku walezyo 2207 bojowc�w. Tene au-

tor w pracy Re#wolucja #w Zagbiu przekazuje dane o 123 bojaw-

cach OB (zjednoczonej), a w rzeczywistoci liczya ona 383 osoby.

Dzia yciorys�w "Kroniki Ruchu Rewolucyjnego w POlsce" przy-

n#si dane o 79 bojowcach, a Ksga Polak�z.u - uczestnik�w Rewo-

lucji Padzie#rnikowej 152, z tego 64 z adnotacjami, i walezyli w or-

ganizacjach bojowyeh PPS. T. adyka w pracy PPS Frakeja Rewo-

lucyj#a #w latach 1906-1914 (s. 121-123) podaje nazwiska i dat

wstpienia do partii 186 bojowc�w komun bojawych Krakowa

i Lwowa.

Na 7631 bojowc�w w Warszawie walezyo 2207, w guberniach:

piotrkowskiej 2295, radomskiej 821, lubelskiej 490, kieleckiej 461,

warszav<tskiej 376, kaliskiej 250, sie#leckiej 217, pockiej 157, gro-

dzieskiej 83, suwalskiej 48, wileskiej, omyskiej i kijowskiej

pa 30, kowieskiej 12, w innych guberniach cesarstwa rosyjskiego

9. 106 pracowao poza granicami cesarstwa rosyjskiega, g�wnie

# E. Ajnenkiel, Jeden z pigeu tyscy, "NiepodlegoE", t. 12, s. 455.

: S. Martynowski, Polska bojowa.

4 S.A. Radek, Reu#olucja w Warszau#e..., s. 339-430.

112 B - Organizac)e bo)owe...

organizujc przerzut broni, laborat#ria bojowe i kursy szk� bojo-

wych. W wymieni#onej liczbie bojowc�w byo 507 instruktor�w i 394

starszych"; dane o 373 inshruktorach (75,97%) i 263 "starsych"

(66,75%) zebrano w archiwa#h radzieckich. W technice bojowej pra-

coway 1392 osaby, tj. 18,24a/o bojowc�w; dane.o 718 (51,55',a/o)

znajduj si w archiwach polskich. 11,8a/o bojowc�w stanowia star-

Y "

sz zna - instruktorzy i "starsi.

2. Wiek bojowc�w oraz udzia kobiet

w ruchu bojowym

Na godstawie czciowych danych s#or�d 7631 bojowc�w zdoano

uchwyci wiek tylko u 4232 os�b. Za podtaw oblicze statystycz-

nych przyjto zatem 55,4m/o.

Wpyw na dzi#alna rewolucyjn miao 5 grup w p#dziale na

kategorie wieku: 1185 - urodz#nych w latach 1876-1883, 1100 -

1886-1887, 679 - 1884-1885, 639 - 1888-1891, 629 w latach

1875 i wczeniej. Grupy madsze wiekiem zajmoway si przede

wszystkim bezporedni dziaalnoci bojow (poza kobietami),

w grupach najstarszych wikszo bojowc�w stanowili technicy bo-

jowi, utrzymujcy "giedy" bojowe, skady broni, pracujcy w prze-

rzucie broni.

Wr�d 7631 bajowc�w byo 478 kobiet. Kobiety stanowiy zatem

6,25%. Prawie wzystkie pracoway w technice bojowej. Najwi-

cej kobiet pracowao w Warszawie - 174, w guberniach: piotrkow-

skiej - 118, kieleckiej - 43, radomskiej - 41, lubelkiej - 29,

warszawskiej - 22, siedleckiej - 12. W Galicji 14 kobiet pracowa-

o w centralnej technice bojowej, w pozostaych guberniach cesar-

stwa od jedn#j do dziewiciu.

3. Skad narodowociowy

Analiza tablic statystycznych pozwala uchwyci wielko grup

narodowociowych w okresie sytuacji rewolucyjnej, narastania re-

wolucji (1904-1905) i jej odwrotu (1906-1907), a nawet w latach

porewolucyjnych ( 1908-1911).

Jak ju zaznacz#no, przy omawianiu skadu narodowociowego

operujemy og�ln liczb 9966 bojowc�w PPS. Podstawow grup,

9233 bojowc�w, stanowili Folacy, 446 - ydzi, 173 - Niemcy, 68 -

Rojanie, Litwini i inzii. Narodowoci 46 bojowc�w nie zdoano

ustali.

Na 2185 bojowc�w walczcych w latach 1904-1905 2019 stano-

wili Polacy, 117 ydzi, 27 Niemcy, 15 Rosjanie, Litwini i inni; dla

7 brak danych. W latach nastpnych, 1906-1907, wr�d 6533 bo-

jowc�w byo: 6021 Polak�w, 300 yd�w, 124 Ni#mc�w, 49 Rosjan,

Litwin�w i innych; o 39 brak danych. cznie w latach 1904-19#7

walczyo 8718 bojowc�w, tj. 87,5% wszystkich si bojowych PPS,

z tego: 8040 Polak�w (92,2N/o), 417 yd�w (4,8m/o), 151 Niem#�w

(1,7#/o), 64 Rosjan, Litw#in�w i innych (0,74/o); o 46 br#ak danych

(0,6%).

Jeszcze w latach 1908-1911 dziaao w sia#h bojowych PPS

1248 bojowc�w (12% zorganizowanych), z tego: 1193 Polak�w

(95,9%), 29 yd�w (2,4a/o), 22 Niemc�w (1,5e/a), 4 innych (0,2a/o).

Skad narodowociowy w poszczeg�lnych onotikach ksztatawa

si nastpujco. W Warszawie w l#atach 1904-1905 wahczyo 551 bo-

jowc�w, w tym: 519 Polak�w, 25 yd�w, 3 Niemc�w, 4 Rosjan;

1906-1907 - 1865 os�b, w tym: 1656 Polak�w, 131 yd�w, 27

Niemc�w, 22 Rosjan i innych, 29 nie zidentyfikowano. cznie

w okresie narastania, rozwoju i odpywu rewolucji walczyo w sto-

licy Kr�lestwa Polskiego 2416 bojawc�w PPS, tj. 27,71% ca#ci

si bojowych. Jeszcze w 1908-1911 dziarao w Warsz.awie 165 bo-

jowc�w PPS, w tym: 154 Polak�w, 7 yd�w, 2 Niemc�w, 2 Rosjan.

W guberni piotrk#wskiej w latach 1904-1905 walczyo 716 bojow-

c�w PFS, w tym: 675 Polak�w, 22 yd�w, 17 Niemc�w, 2 Rosjan,

a w 1906-1907 1831, w tym: 1722 Polak�w, 25 yd�w, 72 Niem-

c�w, 11 Rasjan i innych, 1 nie ustal#no. W umie 2547 os�b, tj.

29,21#/a caoci si bojowych PPS. W latach 1908-1911 dzia#ao 370

os�b, w tym: 352 Polak�w, 4 yd�w, 13 Niemc�w i 1 innej narodo-

woci. znie oba te or.odki - Warszawa i gubernia piotrkow-

ska - w latach 1904-1907 dysponeway 56,9Q/o caoci si bojo-

wych PPS.

W trzecim co do wielkoci orodku si bojowych PPS - w guber-

ni radomskiej - w latach 1904-1905 walczyo 299 bojowc�w,

w tym: 275 Polak�w, 17 yd�w, 1 Niemiec, 1 Rasjanin, 5 nie zna-

my, a w 1906-1907 773, w tym: 725 Palak�w, 38 yd�w, 3 Niem-

c�w, 3 Rosjan, o 4 brak danych o narodowo#ci; w sumie 1072 osoby,

114 115

tj. 12,29#/o caoci si bojowych tej partii. W 1908-1911 123, w tym:

116 Polak�w, 6 yd�w, 1 innej nar.odowoci.

Czwarty orodek stanowia gubernia lubelska. W latach 1904-

-1905 walczyo w niej 140 bojowc�w PPS, w tym: 134 P#lak�w,

5 yd�w, 1 innej naradowoci, w 1906-1907 za 420, w tym: 401

Polak�w, 16 yd�w, 1 Niemie#, 2 innej narodawoci; cz.nie 560

bojowc�w, tj. 5,42% caaci si bojawych PPS. W 1908-1911 dzia-

ao 58, w tyzn 57 Polak�w i 1 yd.

#lastpnym porl wzgldem liczebnoci orodkiem bya gubernia

warszawska. W latach 1904-1905 walczyo tutaj 104 bojowc�w

PPS, w tym: 95 Polak�w, 7 yd�w, 1 Niemiec, 1 osoba innej naro-

dowoci, a w 1906-1907 413, w tym: 397 Polak�w, 8 yd�w, 6 Niem-

c�w, 2 nie ustalon#. W sumie 517 #s�b, tj. 5,93% caoci si bojo-

wych PPS; w 1908-1911 dziaao 91 bojowc�w.

W guberni kieleckiej w lata#h 1904-1905 walczyo 121 bojow-

c�w: #09 Polak�w, 8 yd�w, 2 Niemc�w, 2 nie zident fikowano,

a w 1906-1907 - 351, w tym: 329 Polak�w, 16 yd�w, 1 Niemiec,

2 Rosjan, 3 nie znanej narod#w#ci. W sumie walczyy 472 osoby,

tj. 5,41#/o caoci si bojowych PPS; w 1908-1911 - 111, w tym:

107 Polak�w, 3 yd�w,1 Niemiee.

Na terenie gubernii kaliskiej w 1904-190# walczyo 40 bojow-

c�w, w tym: 36 Polak�w, 1 yd, 3 Niemc�w, w 1906-1907 - 307,

w tym: 270 Polak�w, 25 yd�w, 12 Niemc�w, czyli cznie 347, tj.

3,98% caoci si bojowych; w 1908-1911 - 37, w tym: 30 Pola-

k�w,1 yd, 6 Niemc�w.

W guberni siedleckiej w latach 1904-1905 walczyo 66 bojow-

c�w, w tym: 50 Polak�w, 15 yd�w, 1 osoba innej narodowoci;

w 1906-1907 - 167, w tym: 154 Polak�w, 10 yd�w, 1 Niemiec,

2 Rosjan. W sumie 233 bojowc�w, tj. 2,67a/a; w 1908-1911 - 27,

w tym 26 Polak�w i 1 yd.

Na terenie guberni pockiej w latach 1904-1905 walczyo 19 bo-

jowc�w Polak�w; w 1906-1907 - 133, w tym 120 Polak�w i 13

yd�w, cznie zatem 152, tj. 1,74a/a ca#ci si bojawych PPS;

w 1908-1911- 26, w tym 25 #olak�w i 1 yd.

W guberniach na Litwie - gz#dzieskiej, wileskiej i ka#ie-

skiej 6 - w latach 1904-1905 walczyo 61 bojowc�w PPS, w tym:

5 Badaniami objto tych bojowc�w litewskich, kt�rzy od jesieni 1906 r

pozostawali poza strukturami organizacyjnymi OB LSD (OB SDL).

40 Polak�w, 16 yd�w, 5 Rosjan i Litwin�w, a z## 1906-190 i - 77,

w #y-m: 61 Polak�w, 13 yd�w, 3 Litwin�w i Rosjan. W sumie wal-

czyo 138, tj. 1,58%; w 1908-1911 tylko 4 Polak�w.

,Ia Ukrainie, przede wszystkim w Kijowie, w latach 1904-1905

##-#iczylo 10 Polak�w. W 1906-1907 na terenie Ukrainy dziaao 34

5>cjawc�w PPS, w tym: 31 Polak�w, 1 l V Tiemiec, 2 osoby innej naro-

aowoci. cznie walczyo zatem 44, tj. 0,50%; w 19fl8-1911 zaled-

v<ri# 6 Polak�w.

W guberni omyskiej w latach 19J4-1905 walczyo 2a bojow-

c�w, w tym 24 Polak�w i 1 yd, a w 1906-1907 - 18, w tym 17

Polak�w i 1 osoba innej narorlow#ci; w sumie 43, tj. 0,49#/o.

J#dnym z astatnich po# wzgldem liczebnoci orodkiem bya gu-

bernia suwalska. W latach 1904-1905 walczyo tam 13 Polak�w,

a w 1906-1907 - 26 Polak�w, 2 yd�w, 1 Litwin, czyli cznie 42,

tj. 0,48%; w 19fl8-1911 dziaao jeszcze 6 Polak�w.

Specyficzne miejsce zajmowaa Galicja. Na tym terenie znajdo-

##,a#- si wane drogi przerzutu broni g, prowadzono kursy zkoy bo-

jow#j, pracoway niekt�re instytucje centralne wydzia�w bojo-

wych. Do Galicji uciekali bojowcy PPS, kt�rzy oc'aleli przed repre-

sjami policji. W latach 1904-1905 na terenie Galicji dziaao 20 Po-

lak�#v, a w 1906-1907 - 112 Polak�w i 3 yd�w, w sumie 135, tj.

i,54oio caoci si bajowych; w 1908-1911 - 223 Polak�w i 1 yd.

Dane statystyczne wskazuj, i robotnicy i rzemielnicv polscy

stanowili w siach bojowych PPS 92,6%. Spor�d innych narodowo-

ci spore liczebnie byy grupy ydowskie; najwiksze w Warszawie,

odzi oraz guberniach: kaliskiej, radomskiej, kieleckiej, lubelskiej,

#5rodzieskiej, wileskiej, suwalskiej, tj. tam, gdzie wystpoway

skupiska ludnoci ydowskiej i znaczny by jej udzia w skadzie

osobowym caej partii. Najwikszy adsetek ludnoci niemieckiej,

a co za tym idzie v#i partii i siach bojowych PPS, by w odzi,

Zduskiej Woli i Ozorkowie '.

i rzynaleno do PPS przedstawicieli innych narodowoci dowo-

dzi, e PPS, a po rozamie PPS Lewica i PPS Fr. Rew. walczc o so-

#iewielka grupa penomocnik�w techniki bojowej obsugiwaa punkty za-

rupu i trasy przerzutu broni na linii Pary-Berlin--Sztokholm-Pozna-

Pet2rsburg.

Analiza potwierdza dane A. arnowskiej (Geneza..., s. 460), obejmujce

#vszystkich czonk�w partii.

116 I 117

cjalistyczn Polsk dyy do wolnego, demokratycznego ycia wszy-

stkich naradowo#ci zamieszkujcych cesarstwo rosyjskie. Udzia ich

w siach bojowych PPS jest odbiciem stosunk�w naradowociowych,

jakie panaway na ziemiach Kr�lestwa Polskiego oraz w gubern:aeh

litewskich - grodzieskiej, kowiekiej, wileskiej.

4. Przynaeno pastwowa

i poehodzenie spoeczne

Wedug oblicze obywatelstwo rosyjskie miao 8582 bojav,c�w

(86,lo/a) st#le zamieszkaych w zabor#e rosyjskim. Dla 814 as�b

(8,2%) brak danych. 450 bojowc�w (4,6%) posiadajc dokumenty

niemieckie lub austriackie i stale zamieszkujc na ziemiach pol-

skich pod zaborem rosyjskim, dziaao w ruchu politycznym na tyeh

samych zasadach co majcy paszporty rosyjskie. Tylko 1.1#/o

bojowc�w posiadao obywatebstwa innych pastw. Po przybyciu

do Kr�lestwa Polskiego na polecenie partu wzili oni udzia w ru-

ehu brojnym. Najwicej bajawc�w majcych obywatelstwo rosyj-

ski# byo w guberniach: po#kiej, omyskiej, siedleckiej, lubel-

skiej, suwalskiej, kieleckiej, litewskich i kijowskiej. Najwyszy pro-

cent obywatelstwa innego ni rosyjskie mieli bojowey z guber-zi:

piotrkowskiej, kafiskiej, warzawskiej, miasta Warszawy, orodka

Galicja.

Na 9966 bajowc�w dziaajcych w latach 1904-1911 uzyskano

dane o pochadzeniu 8387 os�b (84,l%). Bojowc�w pochodzenia

robotniczego bya w#dug ablicze statystycznych 1758, chopskiego

3168, mieszezaskiego - 2781, ziemiaskiego - 277, a 403 inteli-

genekiego. Jeeli nie uwzgldni braku danych (15,9%) i podda ana-

lizie 8387 bojawc�w, tr#ktuj# to jako cao danych, jakie zdoan#

ustali, okae si, e b#jawcy o pochadzeniu robotniczym, ehopskim

i mies#askim stanowili 91,9#/o, inteligenekim za i ziemiaskrm

8, l%.

Najwiksze iloriowo grupy bajowc�w pochodzenia robotniczego

walezyy w Warszawie, guberniach piotrkowskiej, radomskiej

i warszawskiej; chopskiego: w kieleckiej, radomskiej, lubelskiej,

piatrkowskiej i w#rszawski#j, a mieszezaskiego w Warszawie, gu-

berniaeh piotrkowskiej, kaliskiej i siedleckiej.

Grupy bojowc�w pochodzenia ziemiaskiego i inteligenekiego nie

miay w zasadzie znaczenia, albowiem nawet w najbard#ej rozwi-

niPtych oro#kach znajdowao si d# kilkudziesiciu, a w najmniej

rozwinitych kilka os�b.

5. Wyksztacenie og�lne i zawodowe

Za podstaw analizy poziomu wyksztacenia wzito dane staty-

styczne dla lat 1904-1911. Og�em na 9966 bojawc�w a 1655 brak

danych. Na 8311 bojowc�w:

113 nie umiao zyta i pisa,

219 byo samoukami w zakresie czytania i pisania,

172 nie ukoezyo szkoy jednoklasowej,

1311 ukoezyo szko jednoklasaw,

1502 ukoezyo szko czterokla#ow,

:3776 ukoezyo szko fabryczn lub szko r#emiosa,

319 nie ukoezyo szkoy redniej (wikszo przerwaa nauk

w rezultacie strajku szkolnego),

##l ukoezyo szko redni,

#li nie ukoezyo studi�w na skutek strajku w szkoach wy-

szych lub wezwania do kraju i przerwania studi�w za granic,

#?#6 ukoezyo wysze uczelnie,

15 szkoy wojskowe.

Procentowo ksztatuje si to nastpujco:

1,3% nie umiao czyta ani pisa,

#,6#'/o byo samoukami,

2,#% nie ukoezyo jerlnoklasowej szkoy powszechnej,

15,9% ukoezyo jednaklasaw szko pawzechn,

17,7''/o ukoezyo czteroklasow szko powszechn,

45,6% ukoezyo szko fabryczn lub zko rzemiosa,

3,8% nie ukoezyo zkoy redniej,

>,2% ukoezyo szko redni,

2,6% nie uko zya studi�w wyszych,

2,9% ukoezyo studia wysze,

0,2% ukoezyo zkoy wojskowe.

Wr�d 8311 bojowc�w wikszo miaa wyksztacenie podsta-

wowe - 79,2% (6589 bojowc�w); 14,7% stanowili uczniowie szk�

rednich i studenci oraz bojowcy z wyksztaceniem p�wyszym

i wyszym (1218 bojowc�w). Najwyszy poziom wyksztacenia mieli

118 119

bojowcy w Warszawie i Galicji, najniszy w "uberniach: kieleckiej,

lubelskiej, siedltokiej, warszawskiej.

Przy analizie wyuczonych i wykonywanych zawod�w wzieto ped

uwag funkejonujeych �wezenie 46 grup zawodowych. Spoz-�d

9966 bojowe�w nie udao si ustali zawodu 1977 as�b. Wr�d pozo-

stayeh 7989 najliczniejza bya grupa 16#5 metalowc�w, metalur-

g�w, palaczy i odlewnik�w. Drug co do wielkoci #rupe - I 1 ## #o-

jowc�w - stanowili tkacze, przdzalnicy, poezosznicy i inni ra#ot-

nicy fabryk w�kiennizych. Trzeci w kolejnoci grup stanow,ili

robotnicy niewykwalifikowani - 676 os�b. Dalsze miejsra l;od

wzgldem liczebnoci zajmoway nastpujce grupy:

studenci i uczniowie szk� rednich - 441

kolejarze, maszynici kolejowi, robotnicy kolejowi - 393

chopi i robotnicy folwarezni - 320

sze#-cy - 319

stolarze, ciele i bednarze - 268

gospodynie domnwe - 266

robotnicy kopal, g�rniey, skalniey - 254

robotnicy budowlani - 213

robo#nicy gorzelni, cukrowni, krochmalni, browar�w - 210

urzdnicy - 160

malarze, zduni i kaflarze -149

wolne zawody, nauczyciele -145

robotnicy garbarze - 132

krawcy - 132

kowale, kotlarze -111

rabotnicy hut szka, szklarze - 102

piekarze, ciastkarze - 102

subiekci sklepowi - 86

technicy - 78

drobni kupcy, sklepikarze - 69

inynierowie - 65

bezrobotni robatnicy - 65

lusarze, pilnikarze - 64

rzemielnicy garbarze - 43

rzemielnicy tkacze - 43

rzenicy - 41

drukarze, zecerzy - 41

120

suba domowa, dozorcy - 39

kelnerzy, kucharze - 36

iunkejonariusze partii (bez zawodu) - 32

##ocztowcy, telefonici - 27

p#ione, felezerzy - 22

konopiarze, koszykarze - 20

o5rodnicy, gajowi -18

fi#-zjerzy -15

jut>ilerzy, zotnicy - 14

ciorokarze -14

z;em ianie - 13

dzierawcy i ekonomi - l#

o? i#erowie i szeregowi onierze - 9

#z,troligatorzy i fotobrafowie - 7

. #:;znikarze - 4

Dane o zawodach wiadez o przewadze robatnik�w i rzemielni-

l;o;v ###- siach bojowych PPS. Sporad 7989 bojowc�w 5114 (64,lo%o)

stano#vili robotnicy, 1163 (14,6#/o) - rzemielniey, 338 (4,2#/o)-

chox#i, ogrodnicy i robotnicy folwarezni, 31Q (4,O%) - bospodynie

i ##yuba domowa, dozorcy, dorokarze, wozacv, w sunzie 86,9%

cz#orx�w organizacji bojowych PPS. Inteligeneja techniczna, leka-

rze. :zauczyciele, poone, felezerzy, uczniowie szk�l rednich, stu-

denci. drobni kupcy. sklepikarze i dzierawcy stanowili 12,9%. zie-

n#i;#;,~ zaledwie O,l%; oficerowie i zeregowi onierze O,lolo.

P##dol#ny wynik day o'#liczenia dla pozezeg�lnych ckres�w. Ro-

bo"n#c#- stanowili wikszo w addziaach bojowych Warszawy, gu-

be:#n: warszawskiej i piotrkowskiej. Jeden z najbardziej za bojo-

#i-#-cr, :ilasowo zaangaowanych odam�w PPS ##- latach 190#-1907

stazio#vili rzemielnicy. Stwierdzenie to uzasadnia obecno 14,4o#o

rzi:m:elnik�w w oddziaach bojowyeh PPS. Znaczny procent ucz-

ni:#vv- szk� rednich i student�w uczelni wyszych wie si z siln##n#

r##=#o#ucyjnym wrzerziem i zamkniciem szk� w okresie strajku

Si.h##n2bo, udzia natomiast gospody domowych z obsug przez

koi#:##t1- techniki bojowej, "gied", skad�w broni, przenoszeniem

i pr zetv oeniem broni. Najwikszy procentowo udzial chlop�w i ro-

bot:zih�w folwareznych w oddziaach bojowych by w guberniach

o #:ab:ej rozwinitym przemyle: kieleckiej, lubelskiej, radom5kiej,

si#dlpel~iej.

121

Skad socjalny organizacji bojowych #bala nawarstwione w hi-

storiografu paglrly o mieszezaskim charakterze PPS przed i p#

rozaznie.

6. Aparat policyjno-wojskowy w walce

z organizaejami bojowymi

Walka bojowc�w PPS o zabezpie#zenie praw spoecznych i r#ro-

dowyh P#lak�w toczya si w warunkach stosowania staych re-

#resji carskiego aparatu wadzy. Stacjonujce w Kr�lestwie Pol-

skim oddziay wojska carskiego liczyy w latach 1904-1906 od

226 535 szeregowc�w i 6856 oficer�w do 271909 szeregowc�w i ?660

oficer�we. Tylko w Warsz>awie i okolicy w czerwcu 1906 r. stacjo-

nowao 86 000 onierzy i ofieer�w: 4 gwardyjskie puki piech-oty,

8 rezerwowych puk�w piechaty, 1 dywizjon artylerii konnej, 1 #a-

teria artylerii konnej gwardii, 1 brygada artylerii polowej gwurdii

i park artylerii gwardii, 2 puki kawalerii, 1 dywizjon andarznerii

i 1 dywizjon kozak�w kubaskich #.

Wyczajc kr�tki okres wrz#enia rewolucyjnego w armii ro#yj-

skiej na terenie Kr�lestwa Polskiega w listopadzie-grudniu 1905 r.,

oddziay wojskowe stale wspomagay aparat policyjny w ###ice

z organizac#ami bojowymi. Ju w 1905 r. pod kierownictwem ofice-

r�w ochrany i wojskowych oficer�w ledezych powstay wydzielo-

ne oddziay lotne, kt�re cigay oddziay bojowe PPS w odzi, eu-

berr#i kieleckiej i radomskiej araz Zagbiu Dbrowskim. Od F906 r.

do zniesienia stanu wyjtkowege w guberniach Kr�lestwa PolskiPgo

wojsko carskie brao udzia w ciganiu bojowc�w, wsp�tworze

z policj wydzielome patrole policyjno-wajskowe. Patrole te, tZ#o-

rzone doranie, pod kierunkiem rewirowych dziaay w specjainie

zagraanych przez ruch bojowy miejsc#wociach Kr�lestwa lb,

Siy policyjne w Kr�lestwie Polskim liczyy w 1906 r. 4700 st�j-

kowych, stranik�w ziemskich i fabrycznych, rewiro#trycrr i prysta-

s Zestawienie . Kormanowej Kr�lestwo Polske 1907-1915 w: H:stor#

Polski, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 623.

" S. Kalabaiski, F. Tych, Czwarte powstane..., s. 17 - dane o 3000U0 o-

nierzy w Kr�lestwie Polskim na pocztku istopada 1905 r. S. A. Radex,

Rewolucja w Warszawe..., s. 119.

so #GAOR, f. 102, op. 5, j. 4, cz. 15/05, k. 58; op. D.O., j. 100, t. 1.,'07,

k. 238; op. 8, j. 13, cz. 6/07, k. 142; ap. 9, j. 13, cz. 1, L.B./08, k. 27; r�du

ao dzej�w klasy robotnezej..., t. 3, cz. 3, s. 197.

w�#w. Od 1906 do 1907 r. wzrosy ane do 10 tysicy funkej#nariuszy

poieji 11. W odzi w 1907 r. na 370 tysicy ludnoci byo 300 etat�w

st�jkowych, kilka tyiey stranik�w fabryeznych, 35 rewirowych,

8 #omocnik�w prystaw�w i czterech prystaw�w'g. W Wars'zawie

w l906 r. byo 950 st�jkowych i 200 rewirowych 'e.

Przy kadym rewirze #olicyjnym i powiatowym zarz#zie #an-

darmerii znajdowa si oficer ledezy specjalnie przeszkolony do

zw-l#zania oddzia�w bojowych, bezpore#nio po#porzdkowany taj-

nej p#licji politycznej - ochranie w Warszawie lub w Wil,nie, a od

1901 r. r�wnie w odzi. Ochrana k##rdynowaa i kierowaa woj-

skiem, policj i sdownictwem, kt�re miay wykrywa i obezwad-

nia dziaalno oddzia�w bojowych. Siy ochrany warszawskiej

wvz:osiy w lutym 1907 r. 40 agent�w ledezych (filer�w), #kao 30Ci

do 40C7 poniatveh, sotrudnik�w (tajnych agent�w ledezych, prowo-

kator�w wewntrz ruch�w politycnych), trzech urzdnik�w ler-

czyc i czterech oficer�w ledezych. W lutym tego roku naczelnik

ochrany warszawskiej pk Pawe Zawarzin domaga si od zwierzeh-

nich wadz politycznych zwikszenia budetu ochrany do 300-500

tys. rubli rocznie na absug apartu ledezeg# '4

Przv snosobienie ochrany w okresie r ewolucji do cigania bojow-

c�v- nastpio w rezultaeie postanowie Departamentu Policji Mi-

ni#terstwa Spraw Wewntrznych Cesarstwa Rosyjskiego. Zapoczt-

ko#z-al je list dyrektorc5w tego departamentu, Raczkowskie#o i Pjat-

n;ckie#o, do naczelnik�w gubernialnych zarzd�w andarmeru, od-

## Ty-lko w guberni kaliskiej w por�wnaniu z 1906 r. liczba stranik�c;

zie:,z#k:ch zwikszya si z 355 do 624, w tym konnych z 24 do 74 (CGIAL,

f. 12E#, op. 194, j. 44/08, k. 6-7).

1= CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 6/07, k. 336.

la S. A. Radek, Rewolucja w Warszawe..., s. 219.

Ix CGIAL, f. 1495, op. 530, j. 505/07, k. 34: CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13.

c#. , t, 2l07, k. 38-84; CA KC PZPR. 305/III/18, pt. I-4, k. 8-111; pt. i.

k. 39-#3; A. Pr�chnik, Trzeba wywetl cem.ne ka7ty przeszoe, "KRRwP",

t. 2" :. 6a-68. Od 1907 r. Warszawski Urzd Ochrany przeksztacono w Urzd

OciZrany Rejonowej. Od czerwca 19fl7 dziaa �dzki o#dzia ochrany, gw,al-

tow-:-sie rozbudowywany do r. 1909 (CGAOR, f. 102, op. 8. j- 13, cz. 6/07,

k. 336). W guberniach litewskich (grodzieskiej, wieskiej, kowieskiej)

dziaa Urzd Ochrany Rejonowej w Wilnie. Jego kierownik pk Szebeko

poda. e we wrzeniu 1907 r. w ochranie wileskiej pracowao 30 agent�w

ledztwa polityeznego (filer�w) i kilkuset tajnych agent�w - poniat#-ch

(#iE#iczveh) (ibidem, op. 8, j. 5, cz. 6/07, k. 71).

122 123

#dzia�w ochrany i punkt�w ledezych datowany 24 si#rpnia

1905 r. o :vstemie antypastwowego ruchu w imperium i metodaeh

ledztwa polityeznego. Wr�d organizacji bojowych partii polit#-cz-

nych, kt�re policja miaa ciga najusilniej na terytorium imperium,

obok PSR, anarehist�w-komunit�w, SDPHR znalazy si organiza-

cje bojow e i agitaeyjne PPS, S DKPiL i PPS Proletariat. List #;=: ##:a-

zywa, w jaki spos�b organizowane s grupy bojowe, jak d,:a#aja

laboratoria, jak zakupuje si i gromadzi bro oraz wyrabia r#:~ie-

galne paszporty. List podkrela niezbdno znajomoci przez #:z#d-

nik�w aparatu ledztwa politycznego program�w partii polityc#-5'eh

i nastroj�w warstw spoecznych, wr�d kt�rych one dziaay. Z#bo-

wizywano ich do przesyania okresowych - 13 padzier#ika

i 13 kwietnia - sprawozda do Wydziau Specjalnego DepartGmen-

tu Polieji o ruehu politycznym, w tym bojowym, oraz nastrojach

spoeczestwa na podlegym sobie terytorium'5. W rozkazach n:-z#-

kazanych w lad za listem departament policji naoy na o#:cer�w

ledezych obowizek utrzymywania "poniatych"-"sotrudnik�w#, Gv

ruchu rewolucyjnym, staych patnych agent�w we wszystkieh gu-

berniach cesarstwa rosyjkiego. Dziki tym metodom uda?o #i

ochranie warszawskiej ju w 1905 r. rozbi grupy centralne #,##ar-

szawskiej OSB PPS, zdezorganizowa w grudniu 1905-st#-ezniu

1906 siy bojowe OTB PPS w Skarysku, Starachowicach i Sar,#o-

nowie 'B.

Pena iozbudowa aparatu warszawskiej ochrany latem 19f#E #-.,

zmiana naczelnika (na miejsce pka Wasyla Szewiakowa miano####o

rotmistrza Pawa Zawarzina, awansowanego nastpnie do stopni# au#-

kownika) oraz poprawa pracy po inspekeji przeprowadzonej przez

asesora departamentu policji Mienszezykowa w sierpniu-pa#zie:-

niku spowodoway, poczynajc od wrzenia 1906 r., nasilenie "#,,##yp"

IS CGAOR, f. 102, op. 5, j. 18, cz. 36/05, k. 2-3.

'G Ibidem, j. 14, cz. 10/05, k. 1-55; j. 18, cz. 49/05, k. I-102; cz. :r7;'05,

k. 20; A. Grzybowski, S. Kmie, PPS w Sa#n.sonowe..., s. 163-166; S. Ma:-

tynowski, Polska bojown..., s. 45; A. Pr�chnik, Z dzej�z,u ochrany ?##ais;a^#.u-

1 " "

ske, "KRRwP, t. 1, s. 107-112; W.S., Odpo#edz, "KRRwP, t. I. '..5.

Ju w 1905 r. Wydzia Specjalny Departamentu Policji poucza o:=ee~�w

ledztwa politycznego, by przesyai prawdziwe meldunki o tajnych r:zc#ac:#

politycznych i ich siach bojowych, np. oficer ledezy w guberni ki#:ei#"ej

otrzyma #I grudnia 1905 r. od dvrektora Pjatnickiego pouczenie. #, ~ie

myl: bojowe�w PPS z bojowcami endeckimi.

caych organizacji bojowyeh PPS. Od wrzenia do listopada areszto-

wano w Kr�lestwie Polskim ponad 500 bojowc�w PPS, a wnikliwe

ledztwa umoliwiy w 1907 r. pierwsze wielkie procesy polityczne.

Zapocztkowaa je w dniach 30 lipca-2 sierpnia sprawa 67 bojow-

c�w Warszawy 17.

W latach 1907-1908 aresztowano w Kr�lestwie Polskim i repre-

sjonowano ponad 3 tys. bojowc�w PPS. Znaczna cz represjono-

wanych przebywaa w areszcie ledezym i bya sdzona w latach

1908-1911 (4lolo). Wikszo z nich "rozpracowano" dziki agen-

tam. Cze danych uzyskano stosujc wobec aresztowanych tortury

fizyczne i psychiczne. Czsto stosowano "apanki" na bojowe�w w

miejscach specjalnego zagroenia dla Wadz carskich 18.

Wnikliwe studium Adama Pr�chnika umoliwia poznanie metod

stosowanych wobec bojowc�w przez oficer�w ledezyh na tle syste-

mu wadzy politycznej sprawowanej przez carski aparat w Kr�le-

stwie Polskim 's.

Akta personalne bojowc�w oraz sprawozdania policyjne umoli-

wiy odtworzenie systemu represji politycznyeh stosowanych przez

wadze carskie. Na podstawie tych materia�w wiadomo, e sto-

sowano: areszt ledezy, uwizienie, zesanie, wydalenie z granic

cesarstwa rosyjskiego, wydalenie do miejsca urodzenia lub staego

zamieszkania, katorg, kar mierci.

Licale publikacje podejmaway, jak datd, tylko czeiowo spra-

w represji. Poczyniono pr�b uchwycenia problemu caociowo.

Na 7631 bojowc�w walezcych w latach 1904-1907 w ar#szcie

led zym pr#ebywao 5489 os�b, tj. 62,6fl/o, w tym 6,25#/o kobiet.

1# CGAOR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 4. t. 2/07, k. 38-86; cz. 6/07 k. 335;

j. 13/07, k. 216-219, 282; CGIAL, f. 1405, op. 530, j. 506/07, k. 33. Dokument.y

dotyczce tego procesu zawieraj owiadezenia urzdnik�w ochrany, e bez

wzgldu na to, czy uda si, czy te nie, udowodniE win w procesie bojow-

com PPS, ich czyny naley zakwalifikowaE na dugoterminow katorg; je-

eli za wymuszone zostanie w procesie zesanie, to zsyaE naley do naj-

odleglejszyeh guberni cesarstwa.

18 CGAOR, f. 102, op. 5, j. 4, cz. 15/05, k. 58; op. 8, j. 13/07, k. 282; j. 13,

cz. 6/07, k. 142, I1-1#; op. D.O., j. 100 t. 2/07, k. 238; op. 8, j. 13, cz. 4, t. 1/07,

k. 27; op. 9, j. 13, cz. 1, L.B./08, k. 27; op. D.O., j. 49/1910, k. 2. O represjach

politycznych pisz m.in. S. A. Radek, S. Martynowski, E. Ajnenkiel, A. Pr�ch-

nik.

ls A. Pr�ehnik, Rzdy ge'nera-gubernator�#w v# okresie stan2i wyjqtkou#ego,

"Niepodlego", t. 10, s. 36-72.

134 I 125

Cz bojowc�w - 2142 osaby, tj. 37,4%, unikna represji dziki

nielegalnym paszp#rtom, dabrej kanspiraeji, zmianie miejsca poby-

tu w Kr�lestwie, wyjazdowi za granic.

Dotarcie do tej grupy nie repr#sj4nawanych umoliwiy przede

wszystkim akta CAW. G�wnych je#nak danyh dastarczyy doku-

menty CGAOR i CGIAL. Bez uwzgl#nienia analizy dokument�w

ochrany nie p#s�b cao#iowo# #rzetlstawi areszt�w ledczych sto-

sowanych wobec bojowc�w PPS.

Najwikzy pro#ent areszt#wanych por�d bojowc�w miaa ###ar-

szawa - 1618 os�b (29,47#/o). Nastpne miejsca pod wzgldem iio-

ci aresztowa zajmoway gubernie: piotrkowska - 1322 (24,8%),

radomska - 821 (14,95'%), kielecka - 487 (8,87%), lubelska - 322

(5,86#io), warszawska - 276 (5,2%), kaliska - 254 (4,2%), siedlec-

ka - 172 (3,13'%) i pocka - 93 (1,69%); w pozostaych poniej

l% aresztowanych. Dakumenty ochrany wskazuj, e w 1906 r. na

terenie Kr�lestwa aresztowano i prawadzono letiztwo polityczne #

wobec 8 tysicy as�b - liczba wszystkich aresztowanych wynosia #

17 200; na 8 tys. aresztowanych byo 1108 bojowc�w PPS, tj. prawie

'/s aresztowanych.

Powysze lizby wiadz o dobrej konspiracyjnoci organizacji

bojowych w 1906 roku. W latach 1904-1907 uwizianych zostao

2739 bojowc�w (35,9'%), tj. co trzeci bajowiec. I tak policja uwizi-

a: w Warszawie 708 (23,84%) bajowc�w, 609 (25,15'%) w guberni

piotrkowskiej, 486 (17,74'%) radomskiej, 238 (8,68%) kiele,ckiej,

136 (4,96e/o) lubelskiej, 133 (4,85#/o} warszawskiej, 130 (7,74%) kali-

skiej, siedleckiej 101 (3,68'%), pockiej 64 (2,33%); w pnzostaych

#oniej 1,!o.

Na 7631 bojowc�w PPS walczcyh w latach 1904-1907 zesano

na okre'#s stanu wyjtkowego lub duej 2743 asoby. Zesac�w kie-

rowano do genera-gubernatorstw i abwo#�w syberyjskich: irkuc-

kiego, jakuckiego, t.obalskiego, guberni t#mskiej; gub#rni Rosji eu-

ropejskiej: permskiej, ooniekiej, astrachaskiej, woogodzkiej oraz

genera-gubernatarstwa turkiestaskiego#o. Wikszo zesac�w

po otiw-oaniu stanu wojennega wr�cia do Kr�lestwa Polskiego

jeszze pred I w#jn wiataw.

# CGAOR, f. 10, op. 7, j. 4, cz. 15/06, k. 16#17; zob. w Muzeum Historii

Ruc::u Rewolucyjnego w Warszawie map: Miejsca zesac�w politycznych

z I. 1863-1914 (36 miejscawoci, 6 dr�g transportu, 6 orodk�w etapowych).

126

We#ug oblicze army Kormanowej #1 od 1905 do 1908 roku ze-

sano z Kr�lestwa Polskiego 10 004 ooby. Z b#ada Stanisawa #lar-

tynowskiego wynika, e od 1905 do 1 V 1910 r. z Kr�lestwa skaza-

no na zesanie 10 972 wini�w politycznych, z czego 25% stanowili

bojawcy PPS. P#niewa po 1908 r. nadal zsyano za diaalnoe

w latach 1905-1907, autor uwzgldni dane Martynawskiego.

Liczb represjonowanych naley powikszy o niepene dane

dotyczce 63 bojowc�w wydalonych do miejsc urodzenia, zamie-

szkania lub poza granice cesarstwa rosyjskiego.

Wr�d zesac�w najwiks# grup stanowili bojowcy PPS.

Z Warszawy zesano ~ 950 (35,32o/a) as�b

z guberni:

piotrkowskiej - 748 (27,26m/o)

radomskiej - 383 (13,96Q/o)

kieleckiej -160 (5,83#/o}

kaliskiej -140 (5,lfl/o)

warszawskiej -116 (4,26%)

siedleckiej - 54 (1,96#/o)

pakiej -- 44 (1,60%)

Z pozostaych teren�w od 13 da 4 os�b, tj. nawet nie 1 procent.

Spor�d 63 bojowc�w PPS do miejsc urodzenia i zamieszkania

wydalono: 17 z Warszawy, 19 z guberni piotrkowskiej, 7 #var-

szawskiej, po 6 ra#amskiej i lubelskiej, 4 kaliskiej, 3 kieleckiej

i 1 z litewskich.

W okresie dojrzewania, rozwoju i adwrotu rewolucji - 1904-

-1907 - zesano 1549 o6�b, tj. 56,47%, a w latach 1908-1911 -

43,53%.

Publikacja niniejsza jest pierwz w literaturze naukowej, kt�ra

podejmuje problem bojawc�w PPS skazanych na katorg. Okazuje

si, e z 7631 bojowc�w PPS zasdzono w latach 1904-1911 na

katorg 747 (9,77%); w tej liczbie byy osoby, kt�rym kar mierci

zamieninna na daywatni katorg. Skazani na katorg bojowcy

przebywali wczeniej w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej i wi-

zieniu mokotowskim. Winiowie kierowani byli poprzez wizienie

na Butyrkach w Moskwie do cikich wizie katorniczych Szlis-

selburg i Kresty pod Petersburgiem, do Ora, Tobalska, Irkucka,

#1 . Kormanowa, Carske represje w latach 1905-1908, Hstoria Polski,

IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 565; S. Martynowski, Polska bojo'wa..., s. 6.

127

.Tarosa#vla, Ninego Nowgorodu. Przebywali w nieh bojowcy z wy-

r okami od roku i omiu miesicy po doywocie ; tych ostatnich zsy-

ano do odlegych miejscowoci, przede wszystkim na Syberi.

W Warszawie skazano na katorg 165 (22,03%) os�b, z guberni:

radomskiej 1?5 (23,36%), piotrkowskiej 142 (18,96%), kielieckiej 87

(11,61%), siedleekiej 62 (8,28o/a), warszawskiej 41 (5,47%), lubelskiej

28 (3,74#/o), kaliskiej 15 (2,O%), suwalskiej 11 (1,47o/a), pockiej 8

(1,07#/a), litewskich 8 (1,07fl/a), omyskiej 2 (0,2?%), z o#orlk�w

poza granicami Kr�lestwa 5 (0,67%).

Niezalenie od wielkoci orodka bojowego, wkadu walki organi-

zacji bojowych liczba skazanych na katorg wie si z lepszymi lub

gorszymi moliwociami zdobycia przez policj danych o rewolucyj-

nej dziaalnoci bojowc�w.

Cz uwizionych i zesanych ucieka z miejsca odbywania kary.

Znamy 255 przypadk�w ucieczek z zesania, wizie, katorgi. 62 do-

tycz bojowe�w z Warszawy, 34 z Radomia, z guberni: piotrkowskiej

82, lubelskiej 14, kieleckiej 25, kaliskiej 14, warszawskiej I1. sie-

dleekiej 5, pockiej 5 i I bojowca z orodka emi#racyjnego w Kra-

ko###ie oraz 2 z guberni litewskich.

Najcisz form represji bya kara mierci. Z wyrok�w sd�w

wojskowo-polowych rozstrzelano lub powieszono w Kr�lestwie Pol-

skim og�em 484 osoby. Spor�d 7631 bojowc�w PPS skazano na

miere i wykonano wyrok w stosunku do 280 os�b (3,7o/a wizio-

nych), co stanowi 57,85% og�u wydanych i wykonanych wyrok�w

mierci. Spor�d 280 wyrok�w 68 (24,29fl/o) dotyczyo bojowc�w War-

szawy, guberni: piotrkowskiej 11 I (39,64D/a), siedleckiej 25 (8,93%),

radonzskiej 22 (7,86#/o), kieleckiej 20 (7,14#/o), lubelskiej 13 (4,64#/o),

warszawskiej 12 (4,29%), kaliskiej 7 (2,5#/o), po jednym plockiej

i litewskich (0,71a/o).

Obliczenia dla Warzawy, kt�re przeprowadzi S. A. Radek, s nie-

pene, a czsto bldne. Wyroki mierci przez rozstrzelanie w Cyta-

deli Warszawskiej (70 w X 1906 r.) dotycz bojowc�w z r�nych gu-

berni Kr�lestwa Palskiego, a nie tylko Warszawy. R�wnie niepene

s dane w sprawozdaniach policji i gubernator�w.

VC#'edug danych z 1906 r. od wrzenia do grudnia 1906 roku roz-

strzelano w guberni kaliskiej 14 os�b (4 posiedzenia sdu polowego),

jesieni tego roku w guberni radomskiej 9 os�b (wyroki warszaw-

skie#o sdu wojskowego), w kieleckiej od lutego do padziernika

128

12. i#1 padzierniku rozstrzelano 16 robotnik�w (bojowc�w PPS

i SDKPiL) - w Czstachowie i adzi 8, a w guberi siedleckiej

w cia#u calego roku 8 os�b. W 1907 r. w #odzi z wyrok�w sd�w

wojskowo-polowych zgino 20 os�b. W 1908 r. w guberni radom-

skiej skazano na mier 40 os�b; wielu skazacom zamieniono wy-

roki mierci na doywoti kat4rg #Q.

Nle spos�b zorientowa si na podstawie og�lnych danych, jaki

procent wr�d rozstrzelanych stanowili bojowcy. W jzyku policyj-

nym najezciej zamach bojowca nazywano przestpstwem bandyc-

kim, konfiskaty - grabie. Dopiero skonfrontowanie materiau

r�ciowego, w tym z arehiw�w polskich, radzickich i literatury,

pozwoliy na caociowe wyjanienie tego problemu.

Inn form represji byy kary pienine nakadane na ludno

indywidualnie lub zbiorowo. Dane fragmentaryczne dla odzi z ma-

ja 190? r. m�wi o naaeniu kar pieninych na ponad 1 tys. mie-

szkazic�w miasta. Nie znamy natomiast kar pieninych stosowanyh

wobee bojowc�w.

7. Pseudonimy i nielegalne nazwiska

F##tyka posugiwania si pseudonimami lub nielegalnymi nazwi-

skam: przeniesiona zostaa z partii i obowizywaa w caym okresie

wal#i organizacji bojowych. Pr�ba opracowania zbioru pseudonim�w

mo# #tae sie kluczem do poznania psychiki czonk�w organizacji

bojo#.1##: ch partu. Jak dotd udao si ustali 3371 pseudonim�w i 2 ?2

niele ##ine nazwiska.

F#rudonimy bojowc�w PPS mona podzieli na dwie due grupy.

Jeci..a obejmujca 1483 nazwy wasne, g�wnie imiona lub nazwiska.

P#eL#donimy te byy bardziej autentyczne i praktyczne, a jednocze-

nie ciobrze konspiroway bojowc�w wobec carskiego aparatu wa-

dzy. Drug grup stanowio 1888 wyraz�w pospolityeh. Zwracay

one uwag przeciwnika, ale te podobay si bardziej, byy orygi-

na#r#ejze i odr�niay si od innych. Mona przypuszeza, e pe-

ni:# ##- jakim stopniu funkej estetyczn.

P#eudonimy imienne wystpoway vd postaci metrykalnej lub

'# CGAOR, f. 102, op. 7, j. 9, cz. 15/06, k. 13, 16, 30; cz. 31/06, k. 27;

oP. h #. 7, cz. 17/06, k. 1; j. 25, c#. 69/06, k. 63; op. 7, j. 9, cz. 46l06, k. 46-63;

CU::?#. f. 1405, op. 530, j. 102/09, k. 7; j. 41/09, k. 6.

9 - O#ga#:izacje bojo##;e... 129

zdrobnie; wikszo z nich to imiona najpospolitsze. Na 1171 iniion

1001 stanowiy najbardziej w�wezas popularne imiona w Kr�lestwie

Polskim, jak: Jan (19), Janek (22), Ja (3), Jan z przydomkiem (5) s.

Wr�d kobiet najwicej spotykane s: Wanda (12), Wanda z przy-

domkiem, Barbara (2), Basia (3), Baka (6), Boka, Maria (3), Mania,

Manusia, Maruszka, Marynia, Maryka (3), Zafia (3), Zocha, ###a

(4), Z osia (2).

Cz iznion miaa za sab tradycj historyczn, jak np.: Bolesaw-,

Wadysaw, Zygmunt, Kazimierz, Tadeusz, lub literack - Wanda,

Zosia - dlatego mona je odezytywa jako symbole cech, los�w,

wydarze, idei. Ta ch identyfikacji z postaci historyczn lub ii-

terack wpywaa na wyb�r pseudonim�w #'.

Z mitologii lub religii spotykamy: Abel, Anio (3), Belzebub, Bo-

ruta (4), Chrystus (2), Cyklop, Dawid, Diabe (9), Diablik, Duch,

Duszek, Goliat, Hermes; Jezus, Jowisz, Kain (2), Kusy (2), #'Iaho-

# Ponadto: Stefan (47); Stanisaw (12), Stach (12), Sta (6), Stasik, St#:#.#

lek; Jerzy (31), Jerzyk, Jur, Jurek (6), Juro, or; J�zef (24), J�zek #Cj,

Ziuk; Wacaw (18), Wacek (13); Bolesaw (6), Bolek (18), Bolu (5); Mich#l ;2G),

Michaek (4); Wadysaw (11), Wadek (19); Antoni (11), Antek (11), Ante (#);

Zygmunt (25); Karo (24); Jakub (9), Kuba (13); Aleksander (6), Alosza, r Jlek

(10), Ole (2); Brorusaw (11), Bronek (7), Bronek z przydomkiem; Fanci-

szek (3), Franek (15), Franu; Kazimierz (11), Kazek, Kazik (6), Kazio;

Piotr (14), Petrik (2), Pietrek (2), Piotrek; Marian (18); Adam (14), Adasnek,

Ada, Adek; Henryk, Henio (16); Andrzej (17); Czesaw (15), Czesio, Cze-

siak; Witold (16), Witek; Marcin (15), Marcinek; Szymon (16); Tadeusz ;i3),

Tadek (2), Tadeuszek; Feliks (4), Felek (9), Felik; Maciej (8), Maeiek 17);

Pawe (14), Paweek; Wojciech (8), Wajtek (6), Wojtu; Edward (12), #dek,

Edik; Roman (13), Romcio; Walek (14)" Ignacy (5), Ignac (8); Wiktor l13);

Zbigniew (5), Zbyszek (3), Zbyszko (6); Julian (5), Julek (5), Julek z ##zy-

domkiem (2); Mieczysaw (8), Mietek (3); Mcisaw; Ryszard (I1), R##sie#;

Filip (10), Filipek; Rudolf (11); Eugeniusz (2), Genek, Gieniek (7); Gr#e-

gorz (9), Grze; Jacek (10); Lucjan, Lutek (8), Lucek; Tomasz (8), T#rnek,

Tomik.

=4 Babinicz, Bartek Zwycizca (2), Bebel, Bohun (5), Bonaparte (2t, But-

rym (2), Cezar (2), Chiz#n, Chmielnicki, Chrobry, Drejfus l2), Garibaidi (2),

Grun, Hajduezek (2), Hugo, Jagiea, Jankie (2), Jarema (2), Judym (3j,

Jurand (3), Kalwin, Katajama, Kmicic, Kiejstut, Kmita, Koloman, Konr##,

Korezak, Krak, Kuito, Kuroki (3), Leszek Czarny, Longinus (5), #ok=e-

tek (2), Madej, Marks, Mikad.o (2), Napol#on (2), Nemo (1), Ojama (4), Ojc'##c

Szymon, Ordon, Paderewski, Piast, Rigo, Rinaldo, Ryksa, Saladin, 5azta,

Skann, Skrzetuski, Sobieski, Solon, witopek, Togo (6), Tuhaj-Bej, Wali-

g�ra (6), Woodyjowski (3), Zagoba (18), Zola (3), elazna #Iaska.

met, #Vlefisto, Neptun (2), Orestes, Saba, Samson (3), Saturn, Saul,

Ursus, Wenus, Westa.

Funkeja estetyzujca i uczuciowa jest w grupie wyej wymienio-

nych pseudonim�w bojowc�w PPS duo silniejsza ni uytkowa.

Pseudonimy historyczne i literackie bojowc�w PPS, mimo i byy

nazwami wasnymi, zdradzay gusta i przekonania, a take cechy

psy-chiczne nosicieli.

iTazwiska w funkeji pseudonim�w s rzadkie. Nazwisko popularne

mogobv naraa autentycznych nosicieli, tote brak wr�d p#eudo-

nim�w takich jak: Kowalski, Bednarski, Ciesielski, Nowak. Wr�d

bojow-c�w funkejonoway pseudonimy-nazwiska: Baejszezyk, Buj-

decki, Burak�wna, Gawlik, Grecki, Kranz, Kopft, Koryat, Kraniuk,

Kubica, Lejbel, ubiez, Ma o, Mieczysawowicz, Nacz, Nicefor,

Pasecki, Poczobut, Rawicz, Sternberg, Sucheniak, Szymanowski, To-

ma#ik, Wardygua, Waszezyna, Wieha, Zych, ebrowki, urek. Na-

zwiska rzadsze, zwracajc uwag, nie konspiroway dostatecznie bo-

jow-#�w.

##'r�d pseudonim�w wystpuj r�wnie nazwy ge#grafic#ne: Ar-

tur#zyk, Baty, Brazylia, Konin, Lubo, Warmia, Wawel, Wenecja,

Z#%isa: cho wydaway si d#wne jako nazwiska, niemniej konspi-

rowav bojowc�w. Uywano te nazw etnicznych; m.in.: G�ral, Ko-

roni#rz, Krakowiak (3), Krakus (5), Kurp, Laudan, Mazur (3), Podla-

siak, Radomiak, Slzak, Warszawiak, Warszawianka. Wybierane ze

Z#-z5ledu na pochodzenie lub dusze przebywanie na danym terenie

mo## zdradza jego nosiciela.

##azivy narodowoci jako pseudonimy wybierano w zwizku z pa-

nu#cvzn przekonaniem o p#wnych staych cechach fizycznych lub

psvehicznych, kt�re rzekomo cechuj przedstawicieli pewnych na-

rod�w- i narodowoci. Cz##em z#radzay, e bojowiec pochodzi spoza

K: #lestwa Polskiego lub jego syznpati czy antypati do okrelonej

grupi-. Oto przykady: smagy boj4wiec to Cygan (9), Cyganka (2);

ciemny i kdzierzawy - Murzyn (4); sprytny - Grek, ydek (3);

du#zzr.y - Hiszpan (2); miay - Kozak (8); cierpliwy, may i po-

go#nv - Chiezyk (5); zwinny, okrutny, waleczny - Hazar, Hun-

huz, Tatar (5). Obok wyej wymienionych wystpuj: Amerykanin

(4), An#lik (3), Austriak (3), Boer (2), Bugar, Czech, German, Japo-

cz#5 (8), Prusak, Sas, Sowak, Serb, Turek (4), Wenecjanin.

Mizno i pseucionim nie powinien mie znaczenia, czsto wybiera-

130 131

no takie, kt�re w mniemaiu bojowc�w wydobyway cechy ###"�-

niajce i m�wice o nich samych. Jeeli nawet bojowiec nie wybie-

ra sobie pseudonimu, to przez sam4 przyjcie i zgod na #udany

mu pseudonim dawa wyraz chci niezagubienia swojego ja. Istnia-

o 1888 pseudonim�w zoonych z wyraz�w pospolitych, kt�re, nil#5-

oryginalne, znaczce, jednak i powtarzay zbyt czsto.

Spor�d wyraz�w pospolitych 182 pseudonimy stanowiy n#z;=#=y

ssak�w, gad�w, paz�w, rabak�w, owad�w, ptak�w i ryb. i Vaz<-ry

zwierzt wystpnway jako symbole okrelonych cech fizyezr#ch

lub psychicznych. Silni, drapieni i wolni to: Jastrzb (IC); Kruk

(13), Lew (3), Orze (5), Sp (5), Sok� (13), Tygrys (5), Ry (2), #'t'ilk

(10). Nieuchwyti, zwinni: Jele, Grzechotnik, Czajka, Nurek. u-

raw; przebiegli, nie dajcy si podeje: Lis (4), Kot (2), aska (wydra).

Niebezpieczni, dokuczliwi: mija, Osa, Komar, Szezur (2). Pajk (2);

Pluskwa (2). Cicy i silni: Niedwied, W�, Goryl, Tur, So. #'a

agodno, pracowito, niepozorno, skromno, pochliwo i zG#,:n-

no wskazyway: Mr�wka, Pszezoa, Jask�ka (3), Salamanara,

Mysz, Wiewi�rka (3). By r�wnie wymary Mamut.

P#dobnie syznboliczne znaczenie miay pseudonimy (91) ze ;##:a-

ta rolin (47 nazw). Chtnie pr#yjmowano nazwy drzew: Db (l#),

Dbina, Dbowy (3), Brzoza (3), Brz�zka, Brzeinka, Gruszka (#),

Jabko, Zota Jabo (2), Klon, Morwa, Olsza, Orzech, Sosna ;;8),

wierk (4), Wierzba, a take Drzewko.

O skromnoci, delikatnoci i dumie moe wiadezy wybieranie

nazw kwiat�w, zi� i krzew�w: Fioek, Godzik, Jag�dka, Jaow-iee,

Kalina, #'Ialina, Mak, Narcyz (7), Oleander, Pinia, Piounek, Pokrzy-

wa, R�a (9), Szezawek, Wrzo#. Nazwy rolin uprawnych oraz in-

nych nazw uywanych w gospodarstwie rolnym wiadez o zv<#iz-

kach e wsi, np.: Buz'ak, Cebula, iiapusta, ,Tarzyna, Trawa, #;2o,

Kos, Snop, Siano, Sterta, Kosa, Pug.

Si podkrelano w takich okreleniach, jak: Korze, Sek lub

Granit, Krzemie, Skala (2). Chcc wzbudzi lk wybierali jako pseu-

donimy takie zjawiska, jak: Byskawica (4), Burza (6), Chmura. ra-

la, Grom (4), Grzmot, Huragan (2), Pior"un (2), nieg, Wiatr (#),

Woda, Wulkan, Zawierucha (5), ywio. Pseudonizny powod#"ce

nieco inne skojarzenia to: G�ra (4), Gwiazda (4), Jar, Kpa, K:es,

Hzeka (2), Zapora.

Przybierano r�wnie okrelenia budzce bd to strach, ?#ad

132

wspomnienia historyczne, np.: Bro, Dynamit Piroksylinowicz, Ha-

rakiri (2), Kartacz, Kartuz, Kinda, Kula, Kulka, Lufa, Nab�j (2),

Nagan (2), Paf, Pr#ch, Spencer, Taran, Top r, a nawet nazwy daw-

nych okrt�w - Karawela, Korab. Z tradycji k� samoobrony ro-

botniczej pozostaa Paka (3).

O przywizaniu do drobnych przedmiot�w codziennego uytku,

mieszkania, domu rodzinnego i przyzwyczajeniach dowodz p#eu-

donimy: Agrafka, Biaa Czapka, Budzik, Domek, FajeraQS. Do tej

samej gxupy pseudonim�w zaliezamy nazwy czei ciaa i stan�#=#

chorobowych: Gira (noga), Guz, Kulas, Jzorek, Noc, Ppek, Szezer-

ba, Szyja, Zb, Zoty Zb.

Niewielka grupa pseudonim�w to okrelenia zjawisk spoecz-

nych - Fortuna, Kasa, Kultura, Secesja - oraz czasownik�##- no-

spolitych: Dola, Doszed, Krocy, Krzyczy, Nieby.

O pochodzeniu spoecznym lub miejscu amieszkania #-iadeza:

Barski, Buruj (3), Chop, Chopek, Fabrykant, Fornal, Pan, Panek,

Rodak, Brudnowski, Nadwilaski, Warszawski; Woyski.

Bojowcy przyjmowali take jako pseudonim nazwy zawod�#z#,

funkeji i stanowisk (71) oraz zamiowa (6): Adwokat, Autor, Ba-

kalarezyk, Bandas, Bartnik##. Znaczn grup pseudonim�w z wy-

raz�w pospoitych stanowi nazwy miejsc pracy, narzdzi, surow-

c�w, produkt�w pracy, z kt�rymi byli zwizani: Biez, Bijak, Bro-

war (2), Bristol, Bua #'.

#5 Ponadto: Fajka, Guzik, Flet, Gramofon (2), Kagan, Kaamarz, Eiaae,

Klapa, Klapka, Klipa, Korek (3), Kozik, Lichtarz, Lufcik, Lustro, 14ost,

Mostek, Papieros, Rupie, Rupietek. Sagan, Sitek, Sup, Spinka, Stare O##no,

Szezebel, Szaflik, Szkalejka, Szyba, Wiech, Wieczek, Zwiereiado.

gs Ponadto: Blacharz, Buchalter, Chemik, Ciela, Czeladnik, Doktorek,

Dokt�r, F#konomik, Felezerek, Filozof, Fotograf, Garbarz (2), Gimnazista, Go-

sposia, Gospodarz, Grafik, Grajek, Grajko, Grawer, Handlarz, Kama;zen-

macher (kamasznik), Karnieniarz, Kolejarz, Kopacz, Kopyciarz, Kov.,al (4),

Krawiec (2), Kurier, Kurierek, Kurierkarz, Majster, Malarek, Mendel Pacz-

karz, Mistrz, Mynarz, Mynarezyk, Monter, Murarz (3), Myliwy (2), Ogrod-

nik, Ogrodniczek, Olejnik, Paczkarz, Piekarezyk, Podmajstrzy, Poeta, Po-

mocnik, Porcelaniarz, Portier, Profesor, Robotnik, Rybak, Rymarz, SkrzS-uek,

Snycerz, Stelmach, Stolarek, Stolarz, Stndniarz, Szewc, Szklarz, Szofer, Sztu-

bak (3), Szwaczka, Szwejka, Tapicer, Technik, Weber (tkacz), Wdro#-iec,

Wacicielka Czytelni, W�czga, Wonica, W�jt, Wycigowiec, Zd#n, Zeeer,

eglarz.

# Ponadto: Butelka, Cega, Drewniany, Gw�d (3), Hebel (2), Iga, Je-

sionka, Kiebasa, Klin, Koo, Kopyto, Kowado, Krawat (2), opata, r:#onia,

13?

Wydzielon grup pseudanim�w stanowi azwy wysokich w hie-

rarehii spoecznej funkeji, stanowisk i tytu�w: Ataman, Chan,

Graf, Gubernator, Hetman, Hrabia (2), Kasztelan, Kr�l (3), Ksi-

(2), Marszaek, Szach. D:a tej grupy nale r�wnie wyrazy

pospolite okrelajce osoby penice sub w wojsku: Chory,

Czujka, Dragon, Junkier, Kapitan, Kornet, Matros, Muszkieter,

Oficer, Oficerek, P#rucznik (3), Rekrut, Uan, Janek S#dat, Za-

stpca, onierz. Kilka pseudonim�w okrela takie cechy, jak wi:er-

n#, bezwzgldno i orlwag: Stary Wiarus, Wiarus, Zb�j (2),

Zuch (1). 6 nazw wie si ze zgonem: Kat, Kir, mier (9), Topielec,

Trupek, Zabity.

Szereg pseudonim�w wyraa godnoci duchowne i inne nazwy

zwizane z kultami religijnymi: Biskup (2), Jezuita (1), Katolik (1),

Ksid (2), Papie, Paulin, Pielgrzym, Poehwalony, P#ganin, Pop,

Pu#telnik, Rabin, Salwator, wity.

Daje i zauway denie do wydobycia charakterystyki o#o-

bQZj.#oci przez podanie cechy fizycznej, m�wicej m.in. n barwie

wos�w i karnacji, o zarocie, ulubionej barwie ubioru lub w #g�le

bar#vie: Afrykaski (w znaczeniu czarny), Biaa G�wka, Biay (31),

Biaz z imieniem (4), Blady (10); o wzrocie, wadze i wieku: Brzu-

chaty, Chudy (3), Cieniunia, Niski=e, i innych cechach fizycznych:

Garbaty (2), Gadki, Guchy (2), Krzywy (3) =D.

i Ia# zy Ia (2), Mazurek, Mesel, Mot (9), Motek, Motor, Obuch, Pdzelek,

Pia, Samoch�d, Skadzik, Sk�ra, Sp�dnica, Spryna, Strucel, Strychnina,

Sy-gnal, Syrena, Szyna, Taksa, Tasak, Tasiemka, Telefon, Tenor, Walizka,

VVaer;. Wat�wka, Welwet Wileski, Winko, Winkiel, Wi�rek.

=9 Ponadto: Blondyn (4), Blondynek (3), Bkitny (2), Bokobrody, Broda,

Brodaty (2), Brunt, Buraczkowy, Bury (3), Ci#mny, Czarna (6), Czarny (64),

Czarny' z imieniem (12), Czerwie, Czerwony (11), Czerwony z imieniem (3),

Gn#adt-, Golony, Granatowy, Jasna, Jasny (7), Kary, Kdzierzawy, Kdzior,

Kaz:orowaty, Krwic, Miedziany (2), Modra, Niebieski (2), Pudrowany, R�o-

w##. Rudy (2), Siwek (2), Siwy (6), Siwy z imieniem, Somiany, Smoluch,

Sreb##ny (2), $niady (3), Wsaty, �ty (4), �ty z irnienie:m; Cienka, Cienki,

Dugi (9), Dugi z imieniem, Duy (2), Duy z imieniem, Gruba, Gruby (16),

Grubas, Knypel, Kr�tki (3), Malec, Malutka, Maa (6), May (53), May z imie-

niem (G), Mizera, Okrgy (3), Pyzio, Snisty, Spuchy, Suchy (6), Szezupy,

$redn: (4), Tgi, Tyczka, Wielki, Wiel zak, Wielki z imieniem (2), Wysoki (5);

Choptu, Dziewezy,nka, Moda, Mody, Mody Mazur, Modzian, Smarkatv,

Stary C7), Stary z imieniem, Zielony (6).

=# Ponadto: Kulawy (3), Lewy (3), ysy (6), Majda, Niemowa, Niemy,

O#n###-aty, Pikna z imieniem, Saby (4), Smuky (2), Szezerbaty, lepiec.

Cechy psychiczne okrela si przymiotnikowymi epitetami iub

rzeczownikami: Baj, Bity, Bojowy, Bystry (5), Bitwa, B�l 30.

Na pseudonimy wybierano te wyrazy p4sp#lite m�wice o po-

krewiestwie i powinowactwie: Baba, Babica, Braciszek, Ciocia,

Ciocin, Ciotka, Dziad (2), Dziadek (13), Dziadzio, Familia, Fater

(ojciec) (5), Fatrowa sl.

Pewn grup pseudonim�w stanowiy nazwy zwizane z kolee-

stwem i ssiedztwem: Kolega, Przyjaciel, Ssiad.

Ostatni grup pseudonim�w obejmuj przezwiska: Ahiza, Amant,

Antep #.

Pseudonimy z tamtych lat s praste, bezpretensjonalne, czaserz

romantyczne. Przetrway w nich uczucia, jakimi darzono si w trud-

nych latach walki, wiadez o koleestwie i przyjani wewntrz

oddzia�w. Wanie pseudonimy, jak aden z zespo�w dakumen-

talnych, pntwierdzaj pogld, e oddziay bojowe PPS byy organi-

s0 Ponadto: Cham, Chodzik, Chuligan, Cicha, Cichy (17), Ciepy, Cukiere#,

Cwany, Czerstwy, Dobry, Dobra, Dumny, Dzielny (2), Dzieran, Dziki (2),

Energiczna, Energiczny, Gapa, Gibki, Goda, Grola, Grony (2), Hardy, Iskra

(7), Krt, Mdry (2), Mit, Mny, Mocny, Moralna, Mciciel, Mciwy, #dzny,

Niecierpliwy, Niemiay (2), Nowy, Odwana, Odwany (11), Ogie, Ostiony,

Ostry (5), Piszezyk, Pokorny, Ponury (6), Powany, Prdki (2), Rozt:-opek,

Rozumny, Ruchliwy, Sienny, Sodki, Sobek, Solidarny, Smutny (2), Spokoj-

ny (3), Sprytna, Sprytny, Stalowa, Stalowy, Szary (7), Szezsny, Szlama,

$miaa, $miay (33), $miaek, mieszny (2), $migy (3), Trafny, Twardy, Wa-

riat (2), Wariatka (2), Wesoek, Wesoy (3), Widny, Winny, Wiosenny, Wol-

ny (2), Wspaniay, Weibski, Wyga, Wykonawezy, Zagraniczny, Zesaniec,

Zimny, Zy, Znana, elazny (3), Brawura, Burga, Gloria, Ostoja (2), Sa##a,

Szum, Walka, Zemsta, Zmora.

Ponadto: Jedynaczka, Krzenik, Kumoter, Mamasza, Marcinowa, J1a-

teczka, Matka (4), Matulka (2), M, Michaowa, Narzeczona, Ojciec C#),

Pawowa, Tatu, Szwagier (2), Szwagierka (2), Stryjenka, Teodor�wna, 1Vo;t~o-

wa, Wnuk, Wujek (3), Wujo, ona, onaty.

s# Aza, Ber, Bobek, Cacko, Celnia, Czarnoda, Dewet, Drykiel, Dudz;ec,

Dziuba, Ekstra, Elda, Endez, Erdek, Faniek, Facecik, Farmak, Figiel, Figurka,

Fijoek, Funk, Gintra, Glapa, Gozdawa, G�rak, Gul, Harsinu, Herlinko, Ho-

lelek, Husyd, Hundry, Hybalski, Iks, Jazgarek, Jenahu, Jop, Kacap, Kamel,

Kelwik, Klxma, Kol, Koroniasty, Koster, Kolukak, Kuka, Lalu, Lewago,

Lim, amigowa, Magik, Makak, Malago, Markos, Marun, Nlalan, #lendak,

Minda, Molej, Modek, Mon, Nec, Orema, Parabol, Pe, Pestka, Pieka, Pikant,

Pi�kacz, Plus, Prenkin, Rache, Res, Szeziuk, Szica, Szpilza, Sterlad, Stesel,

Wojama, Sztybniak, Szyster, Spi�nk�j, Watunio, Werus, Wikin, Wi, #Vizer,

Zota, Zwida, Zysza.

13# 13a

zacjami masowego socjalistycznego ruchu politycznego, e w ra-

mach tego ruchu prowadziy walk zbrujn, e ich dziaania nie

sprowadzay si do prymitywnych akt�w terroru. Zaledwie w kilku

pseudonimach dostrzec mona sympati dla synnych terroryst�w

i rozb�jnik�w, np. elazna Maska, Rinaldo (2), Zb�j.

Pseudonimy z lat 1905-1907 powtarzaj si w 1917-1918,

a szczeg�lnie w ruchu oporu podczas hitlerowskiej okupacji 1939-

-1945. Mona naw#t przeprowadzie cis analogi midzy pseudo-

nimami bojowc�w PPS a pseudanimami partyzant�w polskich

z okresu II wojny wiatowej.

Wikszo nazwisk nielegalnych bya przypadkowa. Posugiwali

si nimi ci bojowcy PPS, kt�rych blankiety paszportowe byy ju

wypisane w urzdach gminnych na inne zLazwiska. Czasem zdoby-

wanfl czyste blankiety paszportowe, w�wczas wpisywano na nich

nazwiska uwaane za najbardziej konspiracyjne, a jednoczenie

bardzo czsto spotykane. W konspiracyjnym "biurze" #aszportfl-

wym PPS przestrzegano, by typ antropolagiczny bojowca, jego wy-

mowa #raz nielegalne nazwisko nie budziy wtpliwoci; e po-

chodzi z okreloego terenu Kr�lestwa Polskiego. Zdobyte niekied5

w akcjach wypisane ju blankiety przerabiano, znieksztacajc naz-

wisko i imi, podobni# jak i na czystych oraz autentycznych blan-

kietach paszportowych bojowc�w PPS.

Caoci prac zwizanych z przygotowaniem nielegalnych pasz-

port�w kieroway "biura" paszportowe PPS, kt�re wydawa;y je

czonkom organizacji bojowych oraz agitacyjnych partii. Dflwiad-

czenia pracy "biur" paszportowych PPS z lat 1904-1911 szeroko

#vykorzystywa ruch s#cjalistyczny w okresie II wojny wiatowej.

Rozdzial IV

Zasig terytorialny, rozmiary,

formy walki oraz rodki finansowe

i techniczne

Dotychezasowe badania na temat zasigu, rozmiar�w, metod dzia-

ania i rodk�w walki organizacji bojowych PPS i porozamowych

organizacji PPS w latach 1904-1911 s #ragmentaryczne. E. Ajnen-

kiel na odstawie dan ch z "Robo#tnika, organu PPS Fr. Rew.,

obliczy ilo dokonanych zamach�w i konfiskat przez czonk�w OB

tej partii vc#' 1907 r. Dane te obrazuj tylko cz, a nie caaksztat

dziaalnoci zbrojnej 1. Pr�ba analizy T. adyki akeji bojowych OB

PPS Fr. Rew. od grudnia 1906 do 1909 r. nie moga da penego

obrazu dziaalnoci zbr#jnej #, poniewa wykorzysta on tylko nie-

kt�re r�da krajowe. R�nice zatem midzy obliczeniami wymie-

nionych autor�w a moimi s znaczne. E. Ajnenkiel obliczy, i

OB PPS Fr. Rew. przeprowa#zia w 1907 r. 202 akeje zbrojne,

natomiast m. adyka, e 284. Tymezasem krajowe i zagraniczne

r�da ar chiwalne oraz literatura wskazuj, e organizacje bojow e

PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew. preprowadziy od grudnia

1907 do ?911 r. 689 akeji, z tego ok. 90 w latach 1909-1911 g.

#nalizujc r�da polieyjne na temat dziaalnoci terrorystycznej

##- I. 19#G-1908 anna Kormanowa przedstawia dane zblione do

stanu faktycznego. Ilo zamach�w i konfiskat dokonanych w tym

czasie przez ##szystkie organizacje bojowe partii politycznych oraz

terror # st#; czre ruchu anarehistycznego na terenie Kr�lestwa Pol-

# r,. #;jnen';iel. Kronka..., s. 81-82.

= #'. #dyka, #'PS Fr. Reu'., s. 108-110.

# ?. P:jak. .,Organizacje bojowe PPS", s. 398.

s#tiego szacuje si na 2486#. Obliczenia autora ##,skazuj. e

# w 1. 1906-1908 przeprowadzono 1546 akeji, w kt�rych uczestniczy-

y organizacje bojowe PPS, PPS Lewicy, PPS Fr. Rew. i RPP#,

przy czym. wikszo z nich to zamachy i konfiskaty.

Przy opracowywaniu zasigu, rozmiar�w i metod walki korz5--

staem ze szezeg�owego katalogu akeji zbrajnych, indeksu nazw

geografieznych i tablic statystycznych. Za pomoc tabel mona byo

wyeksponowa materia tak, aby nie uszed uwadze aden przejaw

walki zbrojnej. T#blica wydarze bojowych umoliwia zestawie-

nie 2506 akeji5. Tablice obrazujce formy walki zbrojnej organi-

zacji bojowych PPS i porozamowych organizacji PPS (1904-1911#

ukazuj rozw�j r�norodnych form walki w poszezeg�lnych latach.

Niekt�re akeje obejmuj wicej przejaw�w walki. Na 2506 akeji

uchwycono 3427 przejaw�w walki. Przykadowo - konfiskata pie-

nidzy pastwowych bya poczona czsto ze zbrojnym starciem

z policj i wojskiem, czyli 1 wydarzenie, ale 2 przejawy, a zabezpie-

czenie zbrojne strajku powszechnego z karaniem prowokator�w i a-

. mistrajk�w, czyli 1 akeja, lecz 2-3 przejawy walki.

Jeli chodzi o rozmiary walki, to r�da polieyjne wydobywajc

np. kady jednostkowy zamach i konfiskat, jednoczenie niecht-

nie rejestroway zbrojne zabezpieczenia strajk�w, wiec�w, manife-

. stacji, przejaw�w walki z boj�wkarzami endecji. W tym przypadku

materia uzupeniajcy stanowi teczki osobowe w CAW, CA KC

PZPR, ASBDPRR, literatura przedmiotu, a przede wszystkim

wspomnienia i pamitniki.

4 . Kormanowa, Dzalalno terror#styczna z.v Kr�lestwe Polskm w: Hi-

stora Polski, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 584. Oceny r�de policyjnych dotycz-

cych walki zbrojnej dokonuj r�wnie: S.A. Radek, Re#wolucja u# Zagbu...,

s. 78-79; E. Ajnenkiel, Bojou#cy PPS..., s. 40#1; W. Pob�g-Malinowski,

Najno#,vsza hstora Polsk, t. 1, s. 163. Twierdz ani, i najwicej akeji bojo-

wych dokonaa PPS, lecz nie konfrontuj danych #olicyjnych z wielostronn

dokumentacj PPS.

6 J. Pajk, "Organizacje bojowe PPS", s. 398-403. Dane autora obejmuj

1268 miejscowoci, w kt�ryeh dokonano akeji bojowych; PPS i porozamowe

organizacje PPS bray udzia w: 1904 r. w 71 wydarzeniach bojowych (71 prze-

jaw�w walki zbrojnej), 1905 - 889 (1326), 1906 - 807 (1082), 1907 - 529 (681),

w 1. 1908-1911 w 210 (267). Autor utosamia wydarzerua bojoWe z akej

bojow - jedno lub cig jednostkowych wydarze w okrelonym miejscu

i czasie; analiza ich ujawnia bogactwo form walki.

i. Zasi#g terytorialny i rozmiary walki zbrojnej

orgamizacji bojovc'ych PPS

i porozamo#vyeh organizacji PPS

Organizacje bojowe PPS i p#rozam#wych organizacji PPS pro-

##adziy dziaalno zbrojn na terenie wzystkich guberni Kr�le-

#+wa Polskiego, w trzech litewskich - grodzieskiej, wileskiej

i kol#%ieskiej - oraz kijowskiej, tj. wszdzie tam, gdzie polska

ludno etniczna ya w wikszych skupiskach miejskich.

Na#wiksze nasilenie walki zbrojnej PPS notujemy w guberni

piotrkowskiej - 623 akeji na og�ln lizb 2506. Tutaj te istniay

naj?iczniejsze organizacje agitacyjne i zbrojne s. Nastpnymi w ko-

ejnoci najpowaniejszymi orodkami byy: gubernia radomska 488

akeji: ZVarszawa 436; gubernia warszawska 235 akeji, w kt�rych

wziec udzia organizacje bojowe PPS z terenu guberni i miasta

Warszawy. Dalsze miejsca zajm#way gubernie: kielecka 210 akeji,

lubelska 19b, siedeeka 94, pocka 63, kaliska 55, litewskie 54, om-

yska 25, suwalska 19, Ukraina i inne gubernie Rasji - 14 akeji

zbrojnych.

Najwiksze nasilenie walk przypada na rok 1905. G�wnymi orod-

kami walki zbrojnej w tym roku byy gubernie: piotrkawska i ra-

domska, po 203, i Warszawa, 140 akeji zbrajnych. W okresie od-

wrotu rewolucji g�wnym orodkiem walki pozostaa gubernia piotr-

kowska - 379 akeji.

Na og�ln liczb 35#9 wydarze bojowych na terenie Kr�lestwa

Polskiego oraz w guberniach litewskich i kijowskiej (w tych ostat-

nich uwzgldniono tylko te, w kt�rych bray udzia organizacje

PPS) w 1. 1904=1911 organizacje bojowe PPS i porozamowych

organizacji PPS wziy udzia w 2506 (71,4%), w 542 (15,4%) przy-

padkach nie zdoano ustali, kto bra w nich udzia, a w' 461 (13,2%)

uczestniczyy organizacje bojowe innych partii politycznych:

Zamieszezona obok tabela potwierdza tez, i w tak duych roz-

miarach prOwadzona walka zbrojna nie moe by uznana za terro-

rvst# czn #.

# A. arno##ska, Gene#n..., s. 532.

# Identy-ozny pogld w kwestii walki zbrojnej organizacji bojowych partii

polity-cznych w wewi;trzn##ch guberniach cesars#wa ros#-jskiego reprezentuje

:adz;ecka historiografia.

Axeje zbrojne

#Og�emi ' Organizaeje #

go" akeji # bojowe PPS i Inne partieNie Lfezba

#zbro n ch i porozamowe polityczneustalone# miejscowoci

# y'iugrupowania PPS

1904113 91 # 2 # 40 #

. 1905 1441 889; 169 # 3831 443

i9061090 807# 193 # 432

;307635 529 i 23 # 233

:azem I3279 # 2296 , 441 # 5421148

Jak wynika z przytoczonych danych, udzia organizacji bojowych

PPS i por#zamowych organizacji PPS w walce zbrojnej o wyzwo-

lenie spoeczne i narodowe w 1. 1904-1907 wynosi ok. 84o/0 s.

# Va 2506 akeji zbrojnych, w kt�rycfi bray udzia organizacje

bojo##-e PPS w latach 1904-1911, na Warszaw i �d przypado

601 (24,0#/o). Padana niej tabela ukazuje akeje w Warszawie i �-

dzi w 1. 1904-1911, w kt�rych bray udzia organizacje bojowe

PPS. PPS Lewicy, PPS Fr. Rew., RPPS i PPS byej Fr. Rew.

VVarszawa, najwiksze eentrum organizacyjne si boj#wych, bya

r�wnoezenie oradkiem o najwikszym nateniu walki brojnej.

Pierwze organizacje bojowe PPS - Koa Bojowe Samoobrony

Robotniczej - #przeprowadziy w akresie narastania rewolucji (od

IV 1904 do II 1905) 146 akeji zb##jnych, tj. 5,82#/o wszytkich

akeji. w tym tylko w styzniu 85 (58,240/0).

Guwnym terenem ich walk byy Warszawa oraz gubernie piotr-

kowska i radomska, gdzie przeprowadzono cznie 109, czyli 74,6o/a

w;zystkich akeji zbrojnych KBSR.

Poa Warszaw i guberni piotrkowsk I#oa Boj#we Sam#obro-

s Pob�g-Maunowski np. opisujc akeje bojowe PPS w II p�owie 1906 r.

#z- i0 guherniach Kr�lestwa Polskiego stwierdza: "na OB PPS przypadao 80%

zatziach�w i konfiskat. W 1906 r. w 10 gnbernia_ch Kr�lestwa Polskiego

## #t#yniku akeji boicwych 336 obb zostao zabitych i rannyeh": VVadze p�li-

cy-jne notoway, e chodzi o g/4 wypadk�w. (W. Pob�g-Mainowski, J�eef

Pisudski, t. II, s. 427).

14# i41

ny Robotniczej przeprowadziy w guberniach: lubelskiej ll, war-

szawskeej 10, siedleckiej 5, pockiej 3, kaliskiej 3, litewskich 3 # po

1 akcji w kieleckiej i suwalskiej.

Organizacja Spiskowo-Bojowa PPS rozwijajc sw dziaaino

przeprowadzia ad lutego do padziernika 1905 r. 351 akcji zbroj-

nych (14% caoci).

G�wnym orodkiem walk pozostawaa nadal gubernia piotrk###-

ska, gdzie OSB wzia udzia w 91 akcjach (25,6o/a wszystkich walk

zbrojnych OSB). R�wnie due nasilenie akcji OSB dostrzeganzy

w guberru radomskiej - 80 (22,7%), mniejsze natomiast w War-

szawie - 62 akcje (17,7%). W sumie na wymienonyeh terenach

OSB przeprowadzia 233 (66%) akcje zbrojne. Nastpne miejsca

pod wzgldem inte#oci walk zajmuj gubernie: lubelska-

27 akcji, warszawska 26, siedlecka 21, litewskie 12, kielecka #I,

pocka 6, omyska i kaliska po 5, suwalska 3, kijowska 2.

Najszerzej rozwina akcje zbrojne OTB PPS dziaajca w cza;ie

najwikszego nasilenia rewolucji w Kr�lestwie Polskim (od listo-

pada 1905 do stycznia 1906) oraz w pierwszym okresie od##-rotu

rewolucji (od lutego do czerwca 1906); przeprowadzia 849, tj.

33,87fl/o wszystkich akcji zbrojnych. Wikszo z nich zorganizo-

waa w listopadzi#-grudniu 1905 r., w okresie "kryzysu zbrojnego"

w Kr�lestwie Polskim.

Najwikszyii# orodkiem walki zbrojnej OTB bya gubernia ra-

domska. Zorganizowano tutaj 231 akcji (27,2fl/o caoci akcji OTB).

Nastpnymi orodkami byy gubernia piatrkowska - 175 akcji

(20,6o/a) i Wars#awa - 126 (14,9#/o). W sumie w tych trzech orod-

kach OTB przeprowadzia 532 akcje zbrojne, tj. 62,7#/o og�u akcji.

Orodkami o mniejszym nasileniu walk OTB byy gubernie: kie-

lecka - 81 akcji (9,5#/o), lubelska - 70 (8,2%), warszawska - 67

(7,9Q/o). Mniejsze znaczenie miay akcje w guberniach: litewskich-

25 akcji, siedleckiej - 22, kaliskiej - 18, pockiej - 16, omy-

skiej - 9, suwalskiej - 7, w pozos'taych guberniach imperium 2;

w sumi# 99 akcji bojowych (11,7a/o).

Z#lko jedna akcja miaa due znaczenie polityczne. Bya to

konfiskata pienidzy w banku w Wysokiem Mazowieckiem przepro-

w#dzona przez OTB noc z 26 na 27 grudnia 1905 r.

Ze wzgldu na koncepcj ni#zwijania akcji bojowych do czasu

powstania narodowego, kt�r si kierowaa grvpa przyw�dcza OB

142

CB, organizacja ta odgrywaa #pecyfic# rol w ruchu bojowym

PPS. OB CB istniaa od listopada 1905 do czerwca 1906 r., do maja

1906 nie prowadzia walki zbrojnej, dopiero w czerwcu przeprowa-

dziia okoo 15 akcji, w tym 8 w Wars#awie. Faktycznie stao si

to wbrew koncepcji jej p#zyw�dcy - J�zefa Pisudskiego. Jak wy-

nika z analizy, OB CB, jeli wemiemy pod uwag ilo zorgani#o-

wanych akcji, odegraa rol marginesow w ruchu bojowym PPS

(CJ.5#/o caoci akcji zbrojnych PPS).

I#tniejca od lata do wczesnej jesieni (lipiec-listopad 1906 r.)

Organizacja Bojowa (zjednoczozta) odegraa znaczn rol w walce

zbrojnej. Przeprowadzia ona 376 akcji (15% caoci); najwicej-

90 (23,9o!o) - w Warszawie, 82 {21,8#/o) w guberniach piotrkowskiej,

3 (14,1%) warszawskiej; 42 (11,1%) radomskiej. W stosunku do

iloci akcji bojowych przeprowadzanych przez OB {zjed#noczon)

r�wnorzdny by wkad walki Organizacji Bojowej PPS Fr. Rew.

Istniejca od grudnia 1906 r. do wrzenia 1908 r., pocztkowo jako

tw�r organizacyjny, a nastpnie jako lune grupy bojowe, przepro-

wadzia 371 akcji zbrojnych (14,8%). Do koca grudnia 1907 r.

wzia udzia w 322 akcjach, a w nastpnym roku w 49.

#iajwicej akcji OB PPS Fr. Rew. przeprowadzia w guberniach

piotrkowskiej -115 (31%), rad#mskiej - 72 (19,4%), i kieleckiej-

E' #17,2%). W pozostaych orodkach zorganizowano: w Warsza-

;#ie - 36 akcji, w guberniach: lubelskiej 27, siedleckiej 23, war-

szav:skiej 14, pockiej 10, kaliskiej 4,# suwalskiej 3, omyskiej 2

# :# kijowskiej 1; razem 120 akcji (32,4%).

Nieco mniejszy bv wkad oddzia�w bojowych Milicji Robotniczej

PPS Fr. Rew. Od grudnia 1906 do wrzenia 1908 r. istniay one

jako zwarta struktura organizacyjna podporzdkowana OKR; p�-

niej jako lune grupy bojowe. Milicja Robotnicza przeprowadzia

219 akcji zbrojnyeh (8;73Q/o caoci). Najwicej akcji - 92 - doko-

raro vr guberni piotrkowskiej (42%), w pozostaych orodkach:

#z- Warszawie 29, w #uberniach: warszawskiej 29, lubelskiej 22, ra-

domskiej 14, pockiej 12, siedleckiej 10, kieleekiej 7, kaliskiej 2,

a w grodzieskiej i kijowskiej po l.

Z czci rozbitych oddzia�w bojowych OB PPS Fr. Rew. i MR,

a przede wszystkim z uciekinier�w do Galicji, byych bojowc�w

PP#, zorganizoway si i dziaay od 1908 po 1911 rok Lotne Oddzia-

iy PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew. podporzdkowane wydziaom

143

bojowym. Dziaajc ju w okresie por:ewolucyjnym, przepro##-#:c:ziy

one 99 akeji zbrojnych (3,95#/o caoci). Najwicej akeji LOB #ano-

towano w guberniach: warszawskiej 24, kieleckiej 16, lubelskie; 12,

i w Warszawie 15, w p#zastaych: pockiej 9, radomskiej 7, niotr-

kowskiej 6, kaliskiej 4, kijowskiej 4, siedleckiej 1, grodzieskiej l.

Wydzielona w Warzawie w wyniku rozamu z PPS Fr. Rew.

Orgazuzacja Bojowa Robotniczej Polskiej Partii Socjalistycznej prze-

prowadzia 14 akeji bojowych (0,55#/o caoci).

Milicja Partyjna PPS Lewicy, dziaaj#a od grudnia 190# do

stycznia 1908 roku, wyoniona po rozamie PPS z czci si bojo-

wych OB (zjednoczonej), dokonala 66 akeji zbrojnych (2,63o#� ca-

oci). Przeprowa#zia oaza w Warszawie 15 akeji zbrojych, na

terenie guberni: radomskiej 19, piotrkowskiej 17, warszawskiej 10,

kaliskiej 2, w pockiej, omyskiej i lubelskiej po jednej.

Zar�wno ilo, jak i zasig akeji zbrojnych wskazuj, e na

ziemiach polskich zaboru rosyjskiego siy bojowe PPS bray udzia

w masowej walce narodowowyzwoleezeje. Najwiksze nasilenie

akeji w latach 1904-1907 byo w Warszawi#, odzi oraz central-

nych guberniach Kr�lestwa Polskiego: radomskiej, warzaw#kiej,

kieleckiej i lubelskiej.

2. Formy dziaania zwizane

z funkejami ochronnymi

Podstaw d# analizy form dziaania si bojowyeh PPS day dane

ujte w tablicach statystycznych. Obejmuj one 3427 przejaw�#v

a) Ochrona zebra partyjnych, #c,iee�w, manifestacji polityeznych

i strajk�w

Najbardziej rozpowzechnion forzn walki grup bojowych sa-

moobrony robotniczej w 1904 r. byo zbrojne zab#zpieczenie mani-

fesacji i wie#�w organizowanych przez PPS, a skierowanych pre-

ciw mobilizacji przez carat robatnik�w Kr�lestwa na wojn rosyj-

sko-japosk. Na 71 wydarze, w kt�rych interwenioway Koa

Bojowe Samoobrony Robotniczej (KBSR), 47 przypada na t for-

m walki: w guberniach gifltrkowskiej, lubelskiej i radomskiej

# Pod wpywem dokonywanych przez OTB konfiskat w guberni kieleckiej

zarzdzeniem gubernatora z 16 lutego 1906 r. zawieszono tymezasowo prac

urzd�w pocztowych (CGAOR, f.102, op. 7, j. 9, cz. 16/06/II).

prz#rway one 7 razy ezno telefoniczn i telegraficzn i pr�bo-

way wysadzi dynamitem masty kolejowe. Na szar policji i woj-

ska, kt�re dotd bezkarnie rozbijay wystpienia robotnik�w, KBSR

odpowiaday uderzeniami lasek nabitych oowiem i wystrzaami

z rewolwer�w. KBSR przede wsz,ystkim chroniy sztandary partyjne

i zgrupowany wok� nich aktyw.

Najmniej znana jest ochroa zebra i szturm�wek oraz bojow-

c�w rozwieszajcych adezwy, hasa i transparenty; tylko w trzech

przypadkach udao si stwierdzi aktywny ich udzia. Naley p.rzy-

j, e w ochronie partii i rozwijaniu propagandy partyjnej, kt�re

wymagay zrcznoci i odwagi, udzia KBSR by znacznie szerszy.

W 1905 r., w okreie rozkwitu rewolucji, KBSR, OSB, OTB za-

bezpieczanie wiee�w, manifestacji i strajk�w uwaay za swoj

g�wn powinno rewolucyjn (tak to zreszt okrelay postano-

wienia statutowe). Na 1356 przypadk�w zbrojnego zaangaowania

420 (31%) dotyczyo ochrany zebra; wiec�w, strajk�w i manife-

stacji. Liczba ta jest niepena, dotyczy to zwaszeza ochrony zebra

partyjnych (3 przypadki), szturm�wek, rozwieszania orlezw, trans-

parent�w i hase (27).

W 1906 r., tj. w pierwszym etapie odwrotu rewolucji, zmienia

si g�wna forma walki. Na 1119 przejaw�w walki OSB, OB CB,

OB (zjednoczonej), OB PPS Fr. Rew., Milicji Robotniczej i Milicji

Partyjnej PPS Lewicy tylko 87 to ochrona wiec�w, manifestacji

i strajk�w. Walka z prowokatorami, czynny odwet wobec urzdni-

k�w policyjnych staje si teraz g�wn form; odnotowano tylko

21 przypadk�w zawieszania odzew, transparent�w, hase i szturm�-

wek.

W 1907 r. - drugim et#pie o#wrotu rewolucji - na 681 akeji

tylko w 22 przypadka#h chroniono wiece, manifestacje i strajki po-

lityczne, a 8 razy rozwieszano odezwy, haa i transparenty.

W okresie porewolucyjnym, lata 1908-1911, na 269 akeji orga-

nizacje bojowe interwemioway tylko w czasie strajku, i tylko jeden

raz wziy udzia w rozwieszaniu hase partii na m#giach bojow-

c�w PPS.

Oro#kami bojawymi PPS o najwikszej liczbie, a zatem i ochro-

nie, wiec�w, manifestacji i strajk�w byy: Warszawa, 111 razy

w 1. 1904-1911 (17m/o) na 686 (w 1904 r. ochrona manife5tacji sta-

nowia 99a/o wystpie warszawskich bojowc�w), i gubernia piotr-

144 # #o - organtzac#e bojowe... 145

kowska, 148 na 878 przyparik�w (16,8#/o) chroniono wiece, manife-

stacje i strajki (w 1905 r. 35,32Q/o).

b) Wal#a ze szpiclami i prowokatorami

Jedn z padsbawowy#h funkeji orgamizacji bojowych PPS byc

zabezpieczy parti przed szpiclarni polieyjnymi i prowokatorami

wewntrz ruchu socjal#styc#nego. Ju w 1904 r. PP.S wezwaa

KBSR do karania szpicli i prowokator�w. Powstanie k� bojowych

w kwietniu-czerweu 1904 r. wizao si z wype,nianiem tych za-

da.

W 1904 r. zanotowano tylkfl jed#n zamach na prowokatora w gu-

berni kaliskiej. Fakty ma.sowego bicia szpicli i prowokator�w poli-

cyjnych w kwietniu-czerwcu 1904 r. w Warszawie i Radomiiz

(ok. 20-30 przypadk�w) wymagaj dalszych bada r�dowych.

Z%V 1905 roku organizacje bojowe PPS w 142 przypadkach ukaray

#zpicli i prowokator�w; 1906 - 101, 1907 - 155 i 71 w latach

1908-1911.

Walka ze szpiclami i prowokatorami r�wnaa si udziaowi bo-

jowc�w w ochranie z<ebra, manifestacji i strajk�w. I tak w War-

szav#ie od 1904 do 1911 r. bojowcy PPS dokonali 166 zamach�w

na szpicli i prowokator�w, a w guberni piotrkowskiej uczestniczyli

w 124. Podobnie byo w innych guberniach Kr�lestwa Polskiego,

poza omysk i suwalsk.

c) Formy odwetu wollec wadz carskich

Ju w 1904 r. KBSR przeprowadziy pierwsze akeje zmierzajce

do obezwadnienia wadz carskich. W guberniach warszawskiej

i piotrkowskiej zniszezono symbole wadzy carskiej, pomnik Alek-

sandra II w Czstochowie, dokonano 6 zamach�## na przedstawi-

cieli policji i andarmerii w Warszawie, w guberniaeh lubelskiej,

piotrkows#ej i radomskiej; w guberni piotrkowskiej dokonano po-

nadto zamachu na przedstav#iciela carskiej administracji cywilnej.

W 1905 r. powanie wzrosy w Kr�lestwie Polskim zamaehy na

urzdnik�w policyjnych (119), rusyfikator�w-inspektor�w zkol-

nych (2), onierzy reakcyjnych formacji wojskowych (18), g�wnie

kozak�w doskich, ataki na koszary i pomieszezenia zastpeze wojsk

kozackich (2). Najwicej zamach�w dokonano w Warszawie (49)

i guberni piotrkowskiej (43). W latach nastpnycl# ilo zamach�w

wzrastaa; w 1906 wynosia 275.

Zamachy OTB, OB CB, OB (zjednoczonej), OB i MR PPS Fr.

146

Rew., MP PPS Lewicy byy wymierzone przeeiwko urzdnikom po-

licyjnym, onierzom kontrrewolucyjnych formacji wojskowych (ko-

zakom i dragonom), znienawidzonym przez onierzy reakcyjnym

oficerom, wojskowym urzdrukom sd#wyz#.,. naczelnikom wizie,

przedstawicielam cywilnej administracji carskiej (1 akeja na pocig

wiozcy bro dla policji). Najwicej przypada ich na Warszaw-

78, guberni piotrkowsk - 77, i warszawsk - 40.

W 1907 roku OB i MR PPS Fr. Rew., MP PPS Lewicy i OB

RPPS przeprowadziy 173 z.amachy (32 wicej anieli organizacje

bojowe PPS w 1905 r.), z bega: 158 na urzdnik�w policyjnych,

8 - onierzy kontrrewolucyjnych formacji wojskowych, 2 - ofi-

cer�w wojska rosyjskiego odpowiedzialnych za pogromy ludnoci

ydowskiej, 2 - wojskowych urzdnik�w sdowych, 2 - naczelni-

k�w wizie znanych ze zncania si nad socjalistami, 1 atak na

gocig wio-zcy kontrrewolucyjne oddziay wojska. Najwicej wy-

konay ich organizacje PPS Fr. Rew. i PPS Lewicy w Warsza-

wie - 32, guberniach piotrkowskiej - 76, oraz radomskiej - 21,

czyli 74,5% wszystkich zamach�w w 1907 r. na terenie Kr�lestwa

Polskiego.

Jeszeze w latach 1908-1911 porozamewe grupy bojowe PPS

dokonay 88 zamach�w, w #ym: 82 na urzdnik�w po#licyjnych,

3 - leniczych wrogo usposobionych wobec chop�w oraz na na-

czelnika wizienia, na rusyfikatora-insp#ktora szkolnego i prowo-

katora - pisarza gmin#ego. Najwicej odnotowano ich w guber-

niach piotrkowskiej - 21, lubelskiej - 12, i miecie Warsza-

wie - 12. W sumie w 1. 1904-1911 bojowcy dokonali 1168 zama-

ch�w na przedstawicieli wadz carskich.

Organizacje bojowe PPS niszezyy r�wnie carskie urzdy gmin-

ne, szkoy, sdy, budynki administracji pastwowej: v# 1905 r.-

101, 1906 - 51, 1907 - 6. Niszezono symbole wa#zy carskiej,

portrety rodziny carskiej : w 1904 r. - 1 przypadek, 1905 - 10 7,

1906 - 17, 1907 - 11, 1908-1911 - 5 przypadk�w. W 1905 roku

organiz.acje bojowe PPS szeciakrotnie gr�baway zniszezy carskie

pomniki z 1831 i 1864 roku. Wielokrotnie wyzwalano wini�w:

w 1905 r. 23 razy, 1906 - 24, 1907 - 11, 1908-1911- 5. Kilka-

krotnie wymuszona si zrezygnowanie z funkeji urzdnika car-

skiego.

W okre#ie mobilizacji na wojn rosyjsko-japosk rozbijano punk-

147

ty naboru rekruta, a poberowych puszezano do domu; w 1904 r.-

2 przypadki, 1905 - I1. W 1906 r. OTB 14 razy czynnie bojkoto-

waa wybory do I Dumy Pastwowej. Obok wymienionych form

przerywano ezno telefoniczn i telegzaficzn, nizezono mesty

i stacje k#lejawe, a nawet czas4wo opanowywano mniejsze osady.

Sprawozdania policyjne wielokrohnie podkrelaj, i zamachy i dy-

wersje oddzia�w bojowych PPS powanie dezorganizoway dzia-

anie carskiego aparatu policyjno-wojskowego.

d) Starcia zbrojne

Do zbrojnych star midzy bojowcami PPS a policj, andarme-

ri i wojskiem carskim dochodzio podezas manifestacji, strajk�w,

zamaeh�w i konfiskat. W 1905 r. zanotowann 76 zbrojnych star

z urzdnikami polieyjnymi i wojskiem oraz 3 z lenikami i gajo#

wymi, a w 1906 r. n#pawietlnio 90 i 4. Od padziernika 1906 r. roz-

poczy si te w adzi z inspiracji endecji napady boj�wek NZR

na socjalist�w - 9 star. W n'astpzzym roku organizacje b#jowe

PPS wziy udzia w 16 starciach zbrojnych z urzdnikami poli-

cyjnymi, w latach za 1908-1911 w 24.

Najwysz form byy walki na barykadach. W 1905 roku OSB

i OTB walezyy na barykadach w Warszawie 4 razy, odzi 24,

Radomiu 2.

e) rodki finansowe na dziaalnoe rev#%olucyjn

W miesicach letnich 1905 r. uwidocznia si praktyka zdoby-

wania pienidzy przez OSB dla PPS drog konfiskat carskiej wa-

snoci pastwowej. W 48 przYpa,dkach byy t# pienidze z pa-

stwowych sklep�w m.ono#olowych, 16 z kas pastwowych, 3 z le-

nictw, w 1 przypadku od faba"ykanta oskaroneg.o przez parti

o prowokatorstwo. W 1906 roku liczba konfiskat wzrosa do 306;

w tym: 182 z pastwowych sklep�w m#nop#lowych, 9 u pobarc�w

monopoli, 4 z lezzictw, 53 urzrl�w, furgon�w i wagon�w #oczto-

wych, 4D w urzdach gminnych, 18 z kas kolejowych. W roku na-

stpnym liczba konfiskat wynosia 218; w tym: 112 w pastwo-

wych sklepach monopolowych, 11 u pflborc�w monopoli, 30 z wago-

n�w, furgon�w i urzd�w pocztowych, 34 urzd�w gminnych;

13 w instytucjach miejskich, 14 z kas kolejowyeh, a 4 w odwet

za prowokacyjn dzia#aln# kapitalist�w. R�wnie w latach 1908-

-1911 porozam.owe _arganizacje bojowe PPS 63 razy konfiskoway

pienidze pastwowe.

148

Przez cay omawiany okres organizacje bojowe PPS zajmoway

## ponadto zbi�rk pienidzy wr�rl czonk�w partii i sympatyk�w

ruchu socjalistycznego.

f) Zdobywanie broni i materia�w wybuchotiych

Uzbrojenie organizacji bojowych PPS byo jednyzn z g�wnych

problem�w. Poczwszy od jesieni 1904 r. PPS zaczvna wyposaa

#;v bro paln KBSR, zakupywan g�wnie za granic i uzupenian

# podezas konfiskat i zbrojnych stare. Organizacje bojowe zdoby-

# way ta

#~ ke amunicj i bro siezn. Materiay wybuchowe konfisko-

wano w #rochowniach kopal wgla i kamienioomach.

W 1904 r. na wezwanie penomocnika CKR do spraw bojowych

KBSR skonfiskoway dynamit w guberni piotrkowskiej do urueha-

mianego laboratorium bojoweg-o, wykonujcego pociski rczne (bom-

by), a KBSR z Warszawy bro myliwsk w lenicz�wce guberni

warszawskiej.

W 1905 r. KBSR, OSB, OTB 6-krotnie skonfiskoway dynamit

w guberniach kieleckiej, radomskiej i piotrkowskiej. Wystarezy on

do produkeji bflmb i granat�w przez cay okres rewolucyjny.

Organizacje bojowe PPS r#zbroiy: 39 razy urzdnik�w policji,

4-krotnie onierzy, 11-kratnie gajowych i lenik�w, 3-krotnie od-

bierano bro myliwsk #sabom prywatnym. Ponad poowe kon-

fiskat broni dokonay OTB i OSB w guberniach piotrkowskiej i ra- #

domskiej (33).

W 1906 r. OTB, OB (zjednoczona) 56 razy rozbroiy urzdnik�w

pol:c5-jnych i onierzy, 12-krotnie gaj#wych i lenik�w. Przoda-

#vay w tym organizacje bojowe PPS z guberni piotrko#vskiej-

49 na 68.

W 1907 r. wadze pastwowe wzmocniy ochron# lenietw oraz

patrole wojskowo-policyjne. Wskutek niewielkiej siy uderzeniowej

OB PPS, MR Fr. Rew. i MP PPS Lewicy dokonay ju tylko 6 kon-

fisk#at broni u urzdnik�w policyjnych i gajowych. ##' latach 1908-

-1911 zanotowano zaledwie 1 przypadek razbrojenia policji pr#ez

porozamow grup bojow PPS.

g) Konfiskata blankiet�w paszportowych. Zabezpicezanie druku

materia�w w drukarniach

#CT roku 1905 OSB, a nastpnie OTB PPS podjy akej konfiskat

blankiet�w paszportowych w urzdach gminnych i dostarezanie

partii dobrze konspirujcych nielegalnych paszport�#-, kt�z-e #v du-

149

ym stopniu pI-zyczyniy si do skutecznej oehrony kadr part,vj-

nveh.

W 1905 r. przeprowadzono 3 akeje konfiskat blankiet�w paszp.or-

towych: 2 w guberni piotrkowskiej i 1 w guberni radomskiej.

W 1906 r. akeja miaa szers'zy zasig terytorialny, wrosy bowielzz

potrzeby partii na blankiety paszportowe w zwizku ze wzn#ce-

niem represji carskich. flrganizacje bojowe PPS skonfiskoway

blankiety paszportowe w 12 urzdach gminnych. W nastpnyeh

latach akej jeszeze rozszerzono - w 1907 r. blankiety paszporto###e

zdobyto w 18 urzdach g7ninnych, a w okresie porewolucyjn#'m,

1908-1911, w 10 urzdach gminnych.

Organiz#cje bojowe PPS speniay r�wnie funkeje ochronne racl

nielegalnymi drukarniami PPS - ochraniay je, przewoziy z ni#ej-

sca na miejsce. (W tablicach tatystycznych zamieszezono tylko ;e-

den tego typu przypadek, znany dobrze z przekaz�w r�dout#ych,

jednake na podstawie fragmentarycznych danych mona sadzi,

e byo ich znacznie wicej). W przypadku "wsypy" nielegalnej

drukarni lub braku moliwoci wydrukowania nielegalnych materia-

�w PPS organizowaa czasem zajcie drukarni pastwowej. I +ak

np. w 1905 r. organizacje bojowe PPS 4-krotnie zajmoway #ru-

karnie pastwowe w guberniach gro#zieskiej i piotrkowskiej,

a w 1906 5-krotnie w radamskiej, kieleckiej i grodzieskiej.

W zajtej np. przez bojowc�w OB (zjednoczonej) PPS drukarni

pastwowej w Kielcach wydrukowano w jzyku rosyjskim 8 tys-

odezw Woj#nno-Rewolucyjnej Organizacji Warszawskiego Okrgu

Wojennego do oddzia�w wojsk rosyjskich stacjonujcych w tvm

miecie. Akej t wspomagali rewolucyjni oficerowie rosyjscy

z WRO WOW. W 1907 r., wobec wzmoenia nadzoru policyjnego

nad drukarniami rzdawymi, poro'zamowe organizacje PPS zrezv-

gnoway z zajmowania drukar.

h) Obrona interes�w robotnik�w fabrycznych i rolnych

Najezstsz form obrony zagraonych interes�w robotnik�w fa-

bryr#nych bya mpisana wyej ochrona wiec�w, manifestacji, zeb#a

i strajk�w robotniczych. Sprawozdania policyjne wsp#minaj wielo-

krotnie, e gwatowne rozszerzanie si kadego strajku na terenie

Kr�lestwa Polskiego zwizane byo z akej organiacji, kt�re prze-

ryway prac mniej wiadomych robotnik�w i rzemielnik�w.

Organizacje bojowe PPS interwenioway 282 razy w obronie

strajk�w robotnik�w fabrycznych i rzem#elnik�w. Niekie#y bo-

jowcy bili w czasie strajku amistrajk�w (10 #rzypadk�w), prowa-

dzili akej antylokautow, domagali si, by ponewnie przyjm#wano

do pxacy zwolnionych z niej dziaaczy socjalistycznych. Organizacje

bojowe PPS prowadziy r�wmie akej antypogromow, chroniy

ludno pracujc przed mtami s#oecznymi, zodziejami i bandy-

tami, dziaaczy rewolucyjnych przecl mordem dokonywanym przez

boj�wkarzy endeckich. Czsto sto:sowano odwet zbrojny wobec tych

pracodawc�w, kt�rzy posyali do rozprawy z robotnikami poliej

i wojsko carskie, denunejowali dziaaczy socjalistyczziych (63 przy-

pa#ki).

Opisane formy walki, charakterystyczne dla dziaalnoci zbroj-

nej wszystkich struktur organizacyjnych PPS, wskazuj, e walka

zbrojna z caratem uwzgl#niaa nie tylko klasowe i narodowe in-

teresy robotnika i rzemielnika polskiego, ale r�wnie pochodzcego

z mniejszoci narodowych.

Por�wnanie dziaalnoci organizacji PPS z dziaalnoci bojow

SDKPiL, SDPRR, PSR i Bundu wskazuje na pen zbieno nzetod

oraz form walki. Tylko grupy bojowe anarehist�w-komunist�w i re-

wolucyjnych mcicieli miay na celu wycznie terror ekonomiczny,

niekiedy zemst. G#rupy anarehist�w-komunist�w miay na celu

#;y#voanie powszechnego chaosu, dlatego stosoway terror ekono-

miczny, a nastpnie polityczny. Analiza form walki organizacji

bojowych PPS wskazuje r�wnie, e najwaniejsz# rol w rewolucji

odegray ugrupowania stale podporzdkowane krajowym, lokalnym

wadzom patryjnym. Orodki zagraniczne - orgaizacje za#ranicz-

ne PPS, Wydzia Bojowy PPS, PPS Fr. Re##., PPS byej Fr. Rew.

miaiy niewielki vrpyw na ksztatowanie form walki #c Kr�lestwie

Polskim la.

3. rodki finansowe i wyposaenie techniczne

a) Srodki finansowe

Padstaw sprawnego dziaania organizacji bojowych PPS, po-

rozamowych ugrupowa bojowych PPS byo z#opatrywanie ich

przez parti w rodki finansowe. Przeznaczano je na zakup oraz

lo cGAOR, f. 102, op. 115, j. 5, cz. 35, t. 3#04, k. 94.

150 151

transport broni, amunicji i ateria�w wybuchowyeh, na utz-zy-

mywanie skad�w i laboratori�w bojowych, na niezbdne rodki do

ycia dla instruktorskiego aktywu bojowego, a niekiedy zerego-

wych bojawc�w, oraz na prowa#zenie r�nych kurs�w i szk� bo-

jowych.

CKR PPS decydujc si na wprowadzenie do walki KBSR ju

w 19#4 r. organizuje funduz walki czynnej. W 1904 r. wpyno na

ten fundusz okoo 3,5-4 tys. rubli. Za pienidze te zakupiano i roz-

dzielono w g�wnych orotikach rewolucyjnych pierwz parti re-

wolwer�w (ok. 250-300 sztuk).

W zbieraniu funduszy w powanym stopzziu partycypoway oz-ga-

nizacje PPS w Rasji. W Galicji udao si J�zefowi Pisudskiemu

p#zyska cz radykalnej inteligeneji, kt�ra w kocu 1904 r. ut#<-o-

rzya komitet zbi�rki pienidzy na zakup broi. W skad komitetu

weszli m.in.: Stefan eromski, Stanisaw Wyspiaski, Stanisaw

Witkiewicz, Bolesaw Limanowski, Karol Lewakowski.

W 1905 r. rodki finansowe przeznaczane na walk Wyniosy 314

tys. rubli. Pochadziy one z dotacji wa#rzych, od sympatyk�w ruchu

oraz midzynarodowej akeji solidarnoci klasy robotniczej Europy

i Ameryki z rewalucj rosyjsk. Z kwoty tej na zakup broni wy-

dano ok. 213 tys. rubli, pozostae pienidze przeznaczono na obsug

ruchu bojowego. Ponadto otrzymano za ok. .42 tys. rubli bro

paln, kupion za dolary i przesan przez PPS w USA. Organiza-

torem zbi�rki dolar�w oraz zakupu i przerzutu broni przez ocean

by w I. 1905-1908 Aleksander Dbski.

Od marca do maja 1905 r. partia korzystaa z symbolicznej po-

mocy midzynarodowej, prze#e wszystkim z Funduzu Komitet�w

Akeji (Pomocy) dla Rewolucji Rosyjskiej oraz ze zbi�rki przepro-

wadzonej w SPD. Znikoma ich cz przeznaczona zostaa na walk

zbrojn. Padobnie miniznalna bya pomoc finansowa PPS G�rnego

lska, PI?SD Galicji i lska Cieszyskiego. Natomiast bez pomocy

wymienionych polskich ro.dowisk rewolucyjnych zza kordonu gra-

nicznego niemoliwy byby transport broni do Kr�lestwa Polskiego.

Nie znamy rozmiar�w pomocy finansowej II Midzynarod�wki

na potrzeby PPS. Sdzi mona, e nie przekraczaa ona kilkudzie-

siciu tysicy rubli i nie wpyna zasadniczo na losy walki zbrojnej.

Poczwszy ad maja 1905 r. CKR zbiera w kraju i za granic

darowizny pienine na fundusz walki zbrojnej wr�d Polak�w-

czonk�w i sympatyk�w partu. We wrzeniu PPS wprowadzia

dobrowolne opodatkowanie czonk�w i syznpatyk�w partu, wpaca-

ne 1-2 razy w miesicu w wy#okoci caodziennego zarobku. Uzy-

skane t drog pienidze uzupe#niy fundusz walki zbrojnej,

szezeg�lnie w 1905 r. W minimalnym bowiem s#opniu zasilay go

konfiskaty pienidzy pastwowych, kt�rych zaczy dokonywa or-

ganizacje bojowe PPS. Konfiskaty powanie wpyny na wzrost

funduszu walki w r. 1906. Od pogromu biaostockiego (VII 19#5)

fun#usz na czynn walk PPS zailia niewielka kilkunastotysiczna

suma (w rublach) pochadzca z darowizny banku Rotszylda w Pa-

ryu; bya to darowizna grup kapitalist�w ydowskich na akej

antypogromow, przeraonych pogramami yd�w w Rosji.

Wedug naszycn ablicze od stycznia do 26 grudnia 1905 r. partia

otrzymaa z konfiskat 19 040 rubli, z tego 12 194 ruble skofiskowa-

a OSB w Opatowie. Na istotn popraw sytuacji wpyna konfi-

skata 397 tys. rubli dokonana noc z 26 na 27 grudnia 1905 r.

w Wysokiem Mazowieckiem przez OTB.

Z#-' 1906 r. (od I do rozamu w' XI w 1906 r.) PPS w'ydaa na

walk zbrojn 366 tys. 500 rubli, z tego ponad p#owa pochadzia

z konfiskaty w Wysokiem Mazowieckiem oraz w Rogowie. Z kwoty

tej CKR przeznaczy na potrzeby OTB 115 tys. rubli; ju w lutym

1906 r. w sprawozdaniu na VIII Zjedzie PPS stwierdzono, e

z kwoty tej OTB zakupia bro za 69 560 rubli. OB CB PPS otrzy=

maa od CKR na walk brojn 79500 rubli. We wspomnianyzn

sprawozdaniu m�wi si, e OB CB wydaa 32 tys. rubli (II 1906).

W budet OB CB opr�#z dotacji CKR (44 tys. rubli) i skadek

bojowe�w (12 500 rubli) weszo r�wnie 25 tys. rubli pflyczki pry-

# watnej.

Organizacja Bojowa (zjednoczona) finansowana bya przez CKR-

10# 066 rubli; 66 434 ruble zatrzyma Wydzia Bojowy po kon-

fiskacie w Rogowie. W sumie do koca listopada 1906 r. OB (zjerl-

noczona) wydaa 170 500 rubli. Og�em w 1906 roku OTB, OB CB,

Q# (zjedn#ez#ria) skanfiskoway w akejach bojowych 334 606 88

rubli; w XII 1906 r., ju po rozamie w PPS, w akejach bojowych

zdabyto tylko 1798 rubli 88 kopiejek.

Znaczy to - wczajc sumy z konfiskaty w Wysokiem Mazo-

wieekiem - e pienidze pochodzce z konfiskat, oddane do kasy

CKR przed z-ozamem w PPS, znacznie przewyszay dotacje CKR

152 153

pynce z dobrowolnego opadatkowania si rewolucjonist�w na fun-

dusz walki czynnej.

Tylka 5 duych k#nfiskat w 1906 r. - pod Pruszkawem, w- Ro-

gowie, pod Celestynowem, w Gnaszynie, pod owiczem - day

partii 267 294 ruble. Wszystkie pozostae konfiskaty przyniosy

56 504 ruble 88 kopiejek.

O rozmiaraeh padatku na patrzeby organizacji bojowych dowi#-

dujemy si z fragmentarycznych materia�w ocalaych z zespou

Wnuczki"; s to m.in. pokwitowania kieleckiego i warszawskiego

OKR PPS ze zbi�rki pieninej na walk ezynn. Wskazuj one,

e wiasn i latem 1906 r. partia drukowaa dziesitki tysicy list

skadek na walk czynn. W okrgu kieleckim zebrano wedug tych

pokwitowa w listapadzie 1905-styczniu 1906 r. 193 ruble 7a ko-

piejek (w XI -135 rubli 20 kagiejek, w XII - 48 rubli 5 kopiejek,

a w I 1906 r. - 10 rubli 50 kopiejek). W Warsz#wie w marcu

1906 r. tylko w fabryce Hennenberga ebrano 9 rubli 80 kopiejex,

w czerweu od robotnik�w i rzemlelnik�w dzielnicy Pawzki.-

100 rubli, w dzielnicy Mokat�w orl stalarzy, z lakierni i fabryki

Fruziskiego - 8 rubli 35 kopiejek, od r�nych os�b 14 ru;bli

28 kapiejek, w dzielnicy Jerazolima - 57 rubli 20 kopiejek. VV lipcu

w dzielnicy Mokat�w zebrano na walk czynn 21 rubli 83 kopie#ka,

dzielnicy Jerazolima - 6 rubli 42 kapiejki.

Zhi�rk pienin na fundusz walki czynnej prawad#a r�wnie

PPS Fr. Rew. W maju 1907 r. np. dzielnica PPS Fr. Rew. IViemce

(Zagbie Dbrow'skie) wpacia na fundusz walki czynnej 6 rlzbi

78 kapiejek.

W cigu caego okresu rewalucyjnego partia wspamagaa zapo-

mogami pieninymi tych bojowc�w, kt�rzy zmuszeni bylr psze-

rwa prac i przebywa stale w konspiracji. Inter#sujce dane na

temat tych zapom�g przynosi "Notes" instruktora Wacawa Kraka

wzity przez urzdnik�w ochrany padezas aresztowania w Warsza-

wie, zawierajcy wykaz rozdziau zapom�g dla bojowc�w Warsza-

wy w grudniu 1906 r. Przecitna zap#maga bya bardzo niska, wy-

nosia od 3 do 7 rubli miesi#znie. Zagomogi starano si wypaca

r�wnie rodzinom aresztowamych lub palegych bojawc�w.

Po rozamie w PPS g�wne radki finansowe na razw�j walki

zbrojnej przenaczaa PPS Fr. Rew. Od grudnia 1906 do sierpnia

1908 r. CKR i wszystkie OKR PPS Fr. Rew. przeznaczyy na w#lk

1#4

zbrojn 80 tys. rubli. Z pawyszej sumy za 25 tys. zakupiano bro,

a za 4,5 tys. rubli dastarezya j dla oddzia�w bojowych PPS

#cr USA. Po rozwiza.niu OB i MR PPS Fr. I#gw. lune grupy bo-

jowe MR i OB, a nastpmie LOB finansowane byy dananie przez

#KR lub Wydzia Bojowy CKR, jednake w minimalnych rozmia-

rach.

#d grudnia 1906 do stycznia 1908 r. finasawanie Milicji Partyj-

nej przez CKR PPS Lewicy byo bardzo niewielkie. Og�em wy-

datkowano na walk zbrojn Milicji Partyjnej ok. kilkunas'tu tys.

rubli, tak bawiem sum zdobyy ocldziay bojowe MP w kanfiska-

tach pieninych.

#i l. 1907-1908 konfiskaty pienine dokonane przez organizacje

bojo##ve na potrzeby CKR Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew. znacznie

przewyszay sumy wydatkowane przez CKR na organizacje bo-

jowe. W o#resie od grudnia 1906 do wrzenia 1908#r. OB i MR PPS

Fr. Rew. zdobyy w akejach 397 794 ruble; wyday 80 tys. rubli.

Vll i. 1909-1911 grupy bojawe zwizane z PPS Fr. Rew., by Fr.

Re#r. oraz LOB zdobyy 122 tys., padezas gdy finansowanie ieh

by# symboliezne i zamykao, si kwot kilku tysicy rubli.

#V 1. 1907-1911 w wyniku konfiskat zdobyto 520 227 rubli:

4# I 49 rubli w 11, a 49 078 w 200 akejach.

analizowanym okresie organizacje bojowe PPS i porozamo-

wyct# organizacji PPS wyday na walk zbrojn ok. 858 760 rubli,

z t##o w okresie narastania i rozkwitu rewolucji ok. 36a tys.

##' tym samym okresie (1904-1911) organizacje bojowe zdabyc

dla PS, PPS Fr. Rew., PPS byej Fr. Rew. PPS Lewicy i RPPS

kwu# 1272 87402.

Da#e poniszej tabeli wskazuj, e w l. 1904-1905 (do 27 XII

1905 r.) PPS powanie dofinansowywaa organizacje bojowe. Pie-

nidze z konfiskat do 26 XII w 1905 r. tylko w 5,3n/a (19 040 rubli)

pokrsly kwoty wydane na walk zbrojn KBSR, OSB i OTB. Sytua-

cja si zmienia od czasu konfiskaty w Wys�kiem Mazowieckiem.

W 1906 roku PPS dysponowaa z konfiskat sum 730 798 rubli; na

orgaz#izac#je bojowe wydaa 366 500 rubli.

#V l. 1907-1911 sytuacja nie ulega zmianie. Na organizacje

i grupy bojowe PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr. Rew., kt�re w tym

czasi# dostarezyy z konfiskat 520 227,24 rubli, PPS w'#%daa ok.

90 ty#. rubli. Organizacje bojowe w l. 1907-1911 (wyczajc #'IP

15a

Pienidze (w rublach) zdobyte w akcjach bojowych przez organizacje bojowe

PPS, PPS Fr. Rew., PPS Lowicy, RPPS, PPS byej Fr. Rew. w 1. 190#-1911

Rok ; Suma

Iso4 '

1905 416 040 '*

190G 334 606,88

1907 115 241,14

1908 284 553,00

1909 3 030,OOi

1910 70 225,00

1911 49178,Ofl

razem

1272 874,02

' W tym 397000 zdobya OTB PPS 27 XII 1905 r. podczas akcji w Wysokiem Mazo-

wieckiem.

PPS Lewicy) dostarczyy powane sumy na dziaalno agitacyjn

w okresie odwrotu rewolucji i porewolucyjnym. Cz tych kwot,

przede wzystkim z akcji w Bezdanach (200 ty. rubli), przechwy-

cone zostay przez prawicaw grup,J�zefa Piudskieg.o w PPs

Fr. Rew. i fina#owano z nich organizacj nie zwizan ideovco

z nurtem PPS - Zwizek Walki Czynnej. Postpowanie to, jak

i sprawa pienidzy z konfiskat porl Zb�jnem i Turkiezn #owanie

wpyny na rozam w PPS Fr. Rew. w 1909 r., a nastpnie w PPS

bylej Fr. Rew. w 1910 i 1911 r.

K#nfiskat carskich pienidzy pastw#wych na cele rewolueyjne

dokonyway w latach 1905-1907 wszystkie organizacje bQjowe

socjalistycznych partii politycznych cesarstwa rosyjskiego. Konfi-

#kata 2a0 tys. rubli w Banku Pasrtwa, przeprowadz#na 13 czer###ca

1907 r. w Tyfliie przez grup bojowa-techniczn CK SDPRR pod

dow�dztwem "Kamo" (S.A. Pietrosjan), wskazuje na podobie-

stwo do akcji przeprowadzonych w Wysokiem Mazowieckiem, pod

Celestynowem, Pruskowem, w Ostrowcu i Sosnowcu. Akcje te

w powanym stopniu wzmacniay finanse partyjne ocjalistyczn5ch

partii politycznych dziaajcych w cesartwie rosyjkim'1.

I1 CGAOR, f. 102, op. 115, j. 5, cz. 35, t, 3/04, k. 94; op. 5, j. 4, cz. 67l05,

k. 57; j. 9, cz. 41/05, k. 3-4; j. 14, cz. 1/05, k. 8, 22-25, 112-123; j 18,

cz. 37/05, k. 32; op. D.O., j. 5, cz. 35, t. 1/05, k. 219; op. 8, j. 13/07, k. 24;

op. 9, j. 13, cz. 1, L.B./08, k. 4; j. 20, cz. 22/08, k. 1-#5; op. D.O., j. 201:09.

b) Wyposaenie teehniczne

Organizacje bojowe PPS korz sta z r�norodn ch rodk�w #v-

#-saenia technicznego. Pocztkowo byy to paki i laski naai;#.ne

oowiem, sztylety, bagnety, noe bojowe, szable. Rcz.na bro palna

ta pacztkowo rewolwery starega typu: Lefoucheux, Bulldog,

Smith-Wes$on, Nagan. Nieco p�niej uywano ju nowszych, bar-

dziej efektywnych w walce - na owe czasy - pistolet�w typu

Browning i Mauser; ten ostatni karabinkowy, skadany,10-cio strza-

owy. ObOk tego posiadano karabiny typu Spencer, Ma#icher, # VIo-

in. Uywano r�wnie po#isk�w rcznych - bomb (kulistych) i gra-

nat�w, kt�re z dynamitu i piroksyliny przygotowywaly wasne la-

boratoria bojowe. Przede wzystkim byy to p#ciski odamkowo-

-burzce, kt�rych wybuch nastp#wa z chwil uderzenia w prze-

szkod.

Wikszo broni palnej pochodzia z zakup�w w krajach zachorl-

niej Europy i Stanach Zjednoczanych Ameryki P�nocnej, cz

z razbrojenia policji i andarmerii oraz patroli wojska r#syjskiego,

pewn cz broni kupiono od rewolucyjnych oficer�w ros#jskich;

w tym przypadku prawie zaws#e poredniczya Wojskowa-Rewolu-

cyjna Organizacja Warzawskiego Okrgu Wojskowego. Cz broni

sieczn#j (sztylety) kupowano za granic, wikszo pik, szabli, kas,

bagnet�w, noy bojowych oraz tradycyjn bro samoobrony robot-

niczej - wzmocnione oowiem paki i laski - produkowano pota-

jemnie w zakadach metalowych i metalurgicznych w Kr�lestwie

Polskim.

Pociski rczne produkowano w Kr�lestwie Polskim oraz w po-

bliskiej Galicji. Jak ju wspomniano, dynamit uzyskiwano g�wnie

drog konfiskaty, zakupywano r�wnie, w niewielkiej iloei, pio-

runian rtci i inne materiay wybuchawe suce do sporzdzania

k. 11; CGIAL, f. 1405, op. 530, j. 506/07, k. 37; CA KC PZPR, 305/IIIll, pt. 4,

k. 16; 305l III/4, pt. 1, k. 56; pt. 5, k. 1-58, 7; 305/III/10, pt. 5; 305/I11112, pt. 1,

k. 5. Wymienione w sprawozdaniu Wydziau Bojowego wiosn 1906 r. 23 tys.

rubli - jako poyezka prywatna - to prawdopodobnie pienidze przekazane

bezzwrotnie Pisudskiemu przez Japoczyk�w w czasie jego pobytu w Tokio

w 1904 r. Pisudski dopiero w 19fl6 r. zuytkowa je na potrzeby OB CB,

skrztnie ukrywajc przed CKR ich pochodzenie. Ta stosunkowo nie##elka

kwota - wobec ogromu potrzeb organizacji bojowych - zadecydowaa, e

nie wpyny one na rozmiaz-y akcji ani na formy walki zbrojnej.

156

157

zapalnik�w. Korpusy bomb i granat�w produkowano tajnie w za-

kaclach metalurgicznych.

Z kwoty 858 760 rubfi, kt�r PPS i inne organizacje porozamo-

vi-e PPS wyday na finansowanie organ:izacji bojowych, 480 388 rubli

przeznaczono na zakup broni; za 450 888 rubli zakupion# bro w la-

tach 1904-1906, p4 rozamie pozostae 29 500 rubli (6#/o caoci)

wydaa PPS Fr. Rew. Inn# organizacje bojowe korzystay z zaku-

pionej uprzednio broni. Najwiksz sum, bo 255 000 rubli, wydaa

PPS w 1905 r. liczc si z m#liwoci og�lnorosyjskiego powstania

w cesarstwie. Istniay wtedy najkorzystniejsze warunki zewntrzne

sprzyjajce zakupom, powsze#hna sympatia i pomoc rodowisk re-

wolucyjnych w achodniej Europie i USA. Stosunkowo du sum,

192 388 rubli (w tym prawie 100 tys. dolar�w zebranych przez PPS

w USA, liczc w�wczas 12 tys. cz.), na zakup broni przeznaczya

PPS r�wnie w 1906 r., powanie rozbudowujc organizacje bojo-

we i liczc na to, e mog one zapocztkowa og�lnorosyjskie zma-

gania zbrojne z caratem.

Z'V' 1. 1905-1907 bro zakupywan w USA (g�wnie typu Br4w-

ning) przesyano przez Hamburg, Brem, Pozna, Gdask trans-

portem techniki bojowej do Kr�lestwa Polskiego; w sumie prze-

sano ok. 5350 browning�w i 1030 000 sztuk amunicji. W okresie

walki zbrojnej organizacje boj#we PPS dyspanoway z zakup�w,

konfiskat i produkcji rusznikarzy pepesowc�w 26 200 sztukami rcz-

nej broni palnej: 23 600 typu Browning, 1000 Mauser, 1600 re-

wolwer�w i pistolet�w typu Bulldog i Welledock, Smith-Wesson,

Nagan; z tego 22 850 sztuk zakupiono lub skonfiskowano w 1.1904-

-1906.

Ilo amunicji zakupiona lub skonfiskowana wyniosa 4 300 000,

co oznacza, e na 1 egzemplarz broni przypada# ok. 158 sztuk

amunicji.

Na wypadek og�lnoroyjskiego powstania zgromadzono w ska-

dach centralnych 4500 karabin�w, g�wnie typu Spencer, Mosin,

Manlicher, oraz niewielki zapas amunicji -18 100 sztuk; w okresie

rewolucji bro ta nie bya uyta.

Organizacje bojowe posiaday ponadto: 2500-3000 noy bojo-

wych i baget�w, ok. 600 szabli, 700 pik i kilkadziesit kos - wy-

konanych w r�nych zakadach oraz warsztatach rz,emielniczych

i kowalskich - 4800 sztylet�w bojowych produkowanych poza

158

granicami Kr�lestwa. Posiadano take 2 samostrzaowe dziaka wa-

snej produkcji, zbudowane w Stp#rkowie, 5 karabin�w maszyno-

wych typu Mitraileusenn w Warszawie i odzi.

Wyposaenie specjalne stanowiy:

gwodzie do zagwadania kopyt koskich podczas ataku na ma-

nifestant�w,

mundury onierskie i policyjne,

pokwitowania i piecztki,

r�ne akcesoria do charakteryzacji - brody, wsy itp.

Organizacje bojowe PPS miay: 1300 kg dynamitu z kanfiskat

i zakup�w, 45 kg piorunianu rtci i piroksyliny, kilka tysicy me-

tr�w sznura Bigforda i 12-15 tys. kaps# do zapalnik�w. Z tych

podstawowych materia�w wyrabiano rcznie #ociski, bomby i gra-

naty I#.

Przy szczeg�owej analizie zaehowanych d#kument�w naley zde-

cydowanie odrzuci niekt�re dane ochrany z konferencji Komitetu

Zagranicznego PPS z 24 grudnia 1905 r. a tyzn, e w Kr�lestwie

Polskim u schyku roku na wyposaeniu OTB znajdowao si 160

tys. sztuk broni, oraz p#licji z Iutego 1906 r. m�wice o wypusae-

niu technicznym organizacji bojawych PPS w 100 tys. sztuk broni

palnej ls. Podobnie sprawozdamie Jana Kaniowskiego na konfer#ncji

OZ PPS, jak i raport naczelnika Warszawskiego Gubernialnego Za-

rzdu andarmerii do Departa#zentu Palicji przesadnie oceniay

moliwoci techniki bojowej PPS w transporcie i skadowaniu bromi

oraz finansowe partu 14.

Bro PPS z okresu 1905-1907 r. czciowo zuyto p�niej. Sporo

#skonfiskowaa jej policja carska w okresie odwrotu rewolucji i po-

lg Obliczenia dokonano w oparciu o analiz materia�w w GA KC PZPR

(305/III/4, pt. l, k. 43-56, 66-69) i danyeh zdobytych przez ochran. CGAOR,

f. 102, op. 115, j. 5, cz. 35, t. 3/04; k. 24; 00, j. 5, cz. 35/04, k. 92; op. 5, D.O.,

j. 975, t. 2/05, k. 42; op. 5; j. 14, cz. 1/05, k. 7, 83, 85, 118-125, 219; j. 1350,

cz. 42/05, k. 5; 10#105; j. 18, cz. 37/05, k. 56; cz. 62/05, k. 51; op. 6, j. 7,

cz. 22l06(I); j. 9, cz. 31/06, k. 7; op. -, j. 13, cz. 1/07, k. 26-35; op: 8, j. 12,

cz. 4, t. 1/07, k. 24, 62-63; j. 13/07, k. 56; j. 13, ez. 1/07, k. 30-34; cz. 6l07,

k. 2; -op. 9, j. 20, cz. 22/08; op. 10, j. 13/09, k. 163; cz. 1, L.A./09, k. 63;

CGIAL, f. 1405, op. 530, j. 275/06, k. 78; j. 506/07, k. 2, 37; f. 1284, op. 194,

j. 41/09, k. 6, 19.

lg CGAOR, f. 102, op. 5, j. 14, cz. 1/05, k. 112-117.

14 CGIAL, f. 1405, op. 530, j. 275/06, k. ?8-80.

i59

rewolucyjnym. C broni nie d#tara w og�l# i poz#staa w ma-

gazynach poza granicami. Zriaczna cz w obawie przed repre-

sjami carkimi w okresie porewolucyjnym zostaa zniszczona przez

bojowc�w. Niewielk ila wykorzystay w okresie porewolucyjnym

#upy Rewolucyj#ych Mcicieli, "Strzelec", Lotny Oddzia Wojsk

P#lskich (1915), POW, a przede wszystkim pogotowie bojowe PPS,

Milicja Ludowa PPS oraz Gwardia Czerwona (w Zagbiu Dbrow=

skim) w 1. 1917-1919.

Rozdzia V

Pozostae organizacje.

Struktura organizacyjna,

skad osobowy, liczebno

oraz formy i rodki walki

Poznanie struktur organizacyjnych, liczebnoci, skadu as##owe-

go, form i rodk�w walki organizacji bojowych PPS Proletariatu

SDKPiL, LPSD, Bundu, ND napotykao duo wiksze trudnoci

badawcze anieli badanie odpowiednich struktur bojowych PPS

i por#zamowych organiz.acji PPS.

Prawie zupeny brak literatury mon#graficznej i wspomnienio-

wej, brak lub nieznono dotarcia do wikszoci zespo�w akt par-

tyjnych dotyczcych organizacji bojowych zmusza do wnikliwego

potraktowania akt policyjnych, akt osobowych ASBDPRR t## War-

szawie oraz CAW w Rembertowie; te ostatnie wane przede wszy-

stkim w odniesieniu do endeckich bojowc�w.

Opracowane przez autora, na podstawie wypis�w archi#valnych,

katalogi bojawc�w poszszeg�lnych arganizacji s mniej repre#enta-

tywne anieli bojowc�w PPS i porozamowych ugrupowa PPS.

Autor dysponuje danymi o 1103 bojowcach wymienionych ug:upo-

wa (wykazuj one, e w walce zbrojnej uczestniczyo 3726 os�b),

o 105 anarchistach-terrorystach (liczcych cznie 240 os�#) oraz

o 80 czonkach tajnych organizacji paramilitarnych; w tych ostat-

nich w l. 1908-1914 uczestniczyo 2463, a w 1908-1911 ponad 500

os�b.

Analiza struktur organizacyjnych, skadu #sobowego i form walki

oparta zostaa na obfitym i skrupulatnie gromadz#nym materiale

policyjnym, szczeg�lnie tajnych organizacji bojowych oraz grup

terrorystycznych. Przy apracowywanu materiau dotyczcego taj-

nych organizacji paramilitarnych bardzo pomocne byy rozwaania

Henryka Bagiskiego, anny K#rmanowej i ##Valentyny #'aidus.

Pozwoliy one opracowa katalog wydarze, indeks nazw geogra-

ficznych oraz system r:epresji carskich wobec bojowc�w poszczeg�l-

nych organizacji. Na ich podstawie autor stwierdzi, i siy b#jowe

PPS Proletariat, SDKPiL, PSR, Partii Socjalist�w-Syjonist�w, Poa-

lej-Syjonu, PZL, Konfederacji Polskiej, Zwizku Obromy Narodu

Polskiego liczyy cznie 3726 as�b. Znaczy to, i wymieziio!ne- ugru-

powania stan.owiy 40P/o si bajowych zmobilizowanych przez PPS

(7631 bojowc�w).

Analiza struktur organizacyjnych pozapepesowskich ugrupowa

bojow#.-ch wskazuje na dobr konspiracj i nowoczenie zorganizo-

wane zaplecze techniczne. Widoczny jest wpyw struktur PPS, PSR,

SDPRR na truktury organizacyjne PPS Proletariat, SDKPiL,

LPSD, Bundu.

Skad osobawy tych organizacji wskazuje, e ich cz#nkowie

wywodzili si ze wszystkich rorlowisk i klas.

Rozpatrujc represje carskie w#bec omawianych organizacji bo-

jowych, autor podj tylko te formy ucisku, kt�re byy charaktery-

styczne dla earskiego aparatu pastwowego.

Anaiiza pozapepesowskich organizacji bojowych pozwala na bar-

zlziej precyzyjne okrelenie r4zm#axciw walki z caratem, zwaszcza

tam, #dzie mamy do czyni#nia z duymi grupami mmiejszoci na-

rodo#z-ych lub z obecnoci #ndeckich organizacji bojowych. Ponad-

to do#vodzi, i autarzy midzywojenni, np. Eugeniusz Ajnenkiel,

Wady-saw Pob�g-Malinowski, wyolbrzymiali liczebno organizacji

bojoZz-ych PPS i porozamowych organizacji PPS, obliczajc pozo-

stae or#anizacje dziaajce na teremie Kr�lestwa Polskiego na 20Q/o.

1. Organizacja Bojowa PPS Proletariat

PPS Proletariat powstaa w 1900 r. z inicjatywy Ludwika Kul-

czyckie5o w wyniku secesji z PPS. Partia ta dziaaa przede wszy-

stkim <.v Warszawie. W jej skad weszli ci czflnkowie PPS, kt�rzy

uznawali za rotiek walki terror ekanomiczny wobec fabrykant�w

i przedstawicieli wadzy pastwowej. W latach 1904-1907 partia

ta stana k#nsekwentnie na stanowisku obalenia caratu przez zjed-

noczone siy rewolucyjne cesarstwa rosyjskiego. '

Obok PPS, PSR i grup anarchist�w - PPS Proletariat by par-

ti, kt�ra wesza w okres rewolucji majc niewielkie grupy bojowe.

Dodajmv, e po cakowitych "wsy#ach" organizacja baj4wa PPS

162

163

Legenda 7 dzielnic bojowych

7 dziesiatek bojowyer

Labor laboratorium bojowe tech iika bojowa #4 pi#tek bojowych

Idane z okres,i najwiek#z:-=:c

zasiEyu orS:anizacyjre#: :;-

skad broni

liczba..f?iatek" bojowych wiosna 1906 r I

10. SCHEMAT ORGANIZACYJNY

Organizacja Bojowa PPS Proletariat w Warszawie

Proletariat adbudowywaa si trzykratnie. W okresie ret;#olucji

dziaaa w Warszawie, odzi, Czstochowie i Zawierciu.

Sprawozdanie #olicyjnie z 1910 r. tak ocenia dziaalno PPS

Proletariat w okresie rewolucji: "...chocia Proletariat wyp##vie-

dzia si pierwzy za terrorem, w czasie rewolucyjnego ruchu 1905-

-1906 nie odegra duej roli" I.

Dokumenty wskazuj na dziaalno OB PPS Proletariatu, s#czy-

najc od jesieni 1904 r., wycznie na terenie Warszawy.

Pierwszym wystpieniem grupy bojowej PPS Proletariat byo

zbrojne zabezpie#zenie manifestacji w dniu 1 listopada 1904 r.

w Warsz#wie ku czci rozstrzelanych i powieszonych czank�w 1 Pro-

letariatu. Wystpia w�wezas #pa bojowa Gelestyna Ulanowskie-

go (od 1906 r. prowakatora ochrany).

Wzarujc si na strukturze organizacyjnej OSB PPS, PPS Pro-

I CGAOR, f. 102, op. O.O., j. O.O., cz. 49/1910, k. 151.

164

letariat utu<#orzy latem 1905 r. wasny Wydzia Bojowy. W jego

skad wehodzio ad 5 (1905) do 10 (1906-1907) instruktor�w bo-

jowych. Dzielnic bojow tworzya dzieitka bojowa. Ins.truktorzy

(dow�dcy) dzielnic bojowych wehodzili w skad Wy#ziau Bojo-

wego.

20 stycznia 1906 r. policja carska aresztowaa wszystkich ezon-

k�w �wezesnega Wydziau Bojowego: Stefana Szymona Wardy-

kiego, lat 17; Wa#awa Tarowskiego, czeladnika stolarskie#o;

Zbigniewa Baeja Zanoziskiego, byeg4 ucznia szkoy Rosztalera;

Romana Trockiego, lat 26, literata; Janusza Melehiora Jaruzel-

skiego, ucznia technicznej szkoy Wawelberga; Wacawa Raberta

Marezentalera; Stansawa Chrostowskiego, aplikanta adwokackiego;

Kazimierza awskiego.

Dziaalnoe Wydziau Bojowego w 1906 i 1907 r. przedsta##iaj#

sprawozdania policyjne ze styeznia, sierpnia, padziernika i listo-

pada 1907 r.

W 1905 roku dziaao w Warszawie 5 dziesitek bojowych,

w 1906-7 (14 pitek), w 1907-8 (6 pitek). W okresie rewolueji

dziaay w VVarszawie dzielnioe bojowe: Praga, Wola, D� (P#-

wile), r�dmiecie, Jero#alima, Stare Miasto, ydowska. W teeh-

nice bojowej pracowao od 7 do 10 os�b.

W sumie, wedug zebranych danych, w PPS Proletariat w I.1904-

-1907 walezyo 186 bojowc�w, spor�d kt�rych udao si roz-

poz#a wiek, zaw�d, wyk#ztac#nie, obywatelstwo i naradowoe

u 130 os�b. 80 bojowc�w to robotnicy, m.in. kamieniarze, garbarze,

lusarze, w wieku ad 20 do 28 lat; 25 to rzemielnicy - stolarze,

szewcy, tapicerzy, bednarze, przewanie ad 20 do 28 lat; 10-osobowa

grup stanowili urzdnicy, przede wzystkim fabryczni, w wieku

ok. 20 lat; ostatni, 15-osobow grup stanowili studenci i ucznio-

wie szk� rerlnich, g�wnie z Warszawy, w wieku 17-23 lat.

W omawianych grupach byo r�wnie kilka kobiet - techniczek

bojowych.

Wikszo spor�d 130 bojowc�w byo poddanymi rosyjskimi,

kilku, przede wszystkim studenci Iwowscy, austriackimi, 10 os�b

paddanymi pruskimi. Zdecydowana wikszo ukoezya 1-4-kla-

sow szko powszechn omaz szkoy fabrycne i rzemielnicze;

co 7 uczszeza do szkoy redniej lub wyszej; pene wyksztacenie

rednie lub wysze mieli z reguy tylko urzdnicy. Okoo 89% sta-

165

nowili Polacy, 9% ydzi, niecay 1% inni, przede wszystkim

Niemcy.

Repreje carskie dotkny 46 os�b, spor�d 130: 2 skazano na

mier, 15 na dusze katorgi, 21 zesano na r�#y okres na Sy-

beri (wikszo do guberni jenisejskiej), pozostae wiziono

w areszcie ledczym, po czym zwolni#no nie udowodniwszy winy.

Do najpowaniejszych "wsyp" w 1906 r. naleay: aresztowanie

w styczniu Wydziau Bojoweg#, dzielnicy bajowej Wola oraz skdn-

fikowanie skadu broni i laboratorium bojowego, a w litopadzie

ponowne aresztowanie kierownictwa Wydziau Bojawego; w 1907 r.:

aresztowanie w styczniu bojowc�w dzielnicy Praga, w sierpniu-

Stare ##liasto, w padzierniku-listopadzie - r�dmiecie.

Podaj przykadowo niekt�re znane pseudonimy bajowc�w PPS

Proletariat: Amerykanin, G�ral, Franka, Kamuk, Kdzior, Olek,

Trba, Twardy, Wacaw. wiadcz one o przyjm#waniu nazw po-

spolitych, okrelajcych co najwyej jak szczeg�lnie charaktery-

styczn cech Q.

W 1907 r. cze bojowc�w PPS Proletariatu (m.in. Micha Ka-

czanowski) porzucia parti i rozpocza anarchistyczn taktyk

walki. Partia przeciwstawiaa si takim metodom walki i odegny-

waa si od bojowc�w, kt�rzy opucili parti. Bojowcy tej partii

zapocztkowali waciwi# nieudanym zamachem na gubernatora

omvskiego Korfa (8 I 1904) akcje bojowe w Kr�lestwie Pol-

skim jeszcze przed nadejciem rewolucyjnej sytuacji.

W okresie rewolucji (1905-1907) OB PPS Proletariat przepro-

wadzila kilkadziesit akcji, w tym kilka achronnych (samoobrony

samej partii), kilkanaci# zamach�w i ekspropriacji politycznych

oraz terroru ekomomicznego wobec kapitalist�w.

Do akcji samoobrony i odwetu wobec carskich prowokacji

w 190a r. zaliczy naley m.in.: obron tajnej drukarni "Proleta-

riusza" w dniu 20 sielrpnia, zamach jesieni na rewirowego Maka-

rewicza, wyadzenie w powietrze 2 su;p�w wysokiego napicia przy

Ogrodzie Saskim (w czasie strajku pracownik�w cznoci) w po-

owie #rudnia; w 1906 r. zamach b#mbowy na pocztku stycznia

z Ib:dem, op. #, D.O., j. 9, cz. 13/04, k. 104; op. 5, j. 18, O.O., cz. 49/05, k. 105-

-113. D.O., op. O.O., j. 5, cz. 35, t. 2/05, k. 228-230; op. 8, j. 13/07, k. 35;

j. 13. #?. 8/07, k. 1-79.

przed cukierni "Bristol", zamach na inyniera Iwan#wa, dyrek-

tora Nadwilaskich Linii Kolejowych w dniu 25 lutego, na prezesa

sdu wojskowego generaa Szwejkowki.ego, potloficera andarme-

rii (przy cerkwi cmentarnej na Woli), prowokator�w - grabarzy

cmentarza na Woli, na dyrektora #azowni Welke we wsi Czyste;

w 1907 r. zamachy na dw�ch st�jkowych na rogu ytniej i Okopo-

wej, dw�ch st�jkowych na placu Witkowskiego oraz konfiskaty

w pastwowych sklepach monopolowych w omiankach i Razy-nie.

Typawym negatywnym przejawem stasowania terroru ekonomicz-

nego w 1906 r. byy: wymuszenie pienidzy od fabrykant�w kon-

serw rybnyh, zamach na kasjera wiozcego wypaty dla robotni-

k�w gazowni Wola i na syna fabrykanta obuwia VVeingle wioz#cego

r�w#nie pienidze fabryczne s.

Bro zakupywaa PPS Proletariat ze skadek na fundusz samo-

obrony oraz z pienidzy odebranych kapitalistom. Wikszo broni

uywanej przez OB PPS Proletariat stanowiy rewolwerz typu

Bulldog i Smith=Wesson.

Organizaja Zagraniczna PPS Prolet.ariat w Berlinie prerzucaa

przez stacj celn Herby znaczne iloci broni rcznej dla swojej

organizacji bojowej. O transportach broni w lutym 1905 r. pisze

B. Drobner we wspomnieniach Bezustnn.na zualkn (t. 1, s. 191).

Materiay policyjne (ze stycznia 1906 r.) wskazyway na zaa#=an-

sowame prace w Iaboratorium Wydziau Bojowego OB PPS Prole-

tariat. W mies7.kaniu czonka tegfl wydziau ochrana skonfiskowaa

26 adunk�w dynamitu (8 funt�w), 2,5 funta siarki z domieszk

oli Bertolda, znaczne iloci piorunianu rtci. B. Drobner pisze

(ibidezn), e laborat#rium w Warsz.awie przy ulicy Zotej 42 funk-

ejonawao o# list#pada 1905 r. Tu przygotowano adunek v#ybu-

chowy uyty przy wysadzaniu sup�w telegraficznych w gru#niu

1905 r.

Organizacja bajowa PPS Proletariat stosujc w obz#onie inter#-

s�w robotnik�w fabrycznych i rzemielnik�w terror ekonomizny

wywoywaa sprzeciwy pozostaych partii socjalistycznych. Jecino-

czenie walczya aktywnie z amis#rajkami, szpiclami i pro##,okato-

rami stosujc terrflr politycz.ny 4.

s Ihidem, op. 5, j. 14, cz. 9/05, k. 39; op. 8, j. 13/07, k. 180; op. 9. i. 13,

cz. 1/O8, k. 50; j. 13, cz. 3/08, k. 4.

4 J. Kancewicz, Narastane sytuacj reu#olucyjnej na ##emiach #oi#icla

166

167

W stosunku do agitator�w partii, kt�ra w l. 1905-1906, jak sza-

cuj histoa-ycy, liczya ak. 10 tys. czonk�w, bojowc�w byo ok. 200

i stanowili #ni 1-2m/o stanu #sabowego partii. W sierpniu 1908 r.

sprawozdanie #chrany #o departamentu policji s'zacuje liczb czon-

k�w PPS Proletariat na 300 os�b. Liczne are5'ztowania zniszezyy

organi#acj bojow PPS Proletariat, kt�ra w 1907 roku z.aprzestaa

dziaalnoci 5.

2. ilruyny Bojowe Socjaldemokracji

Kr�lestwa Polskiego i Litwy

SDKPiL, rozwijajc oywio#n dziaalno wr�d prgletariatu Kr�-

lestwa Polskiego, odrzucaa do 1905 r. walk zbrojn jako rodek

walki klasowej. Dopiero pod wpywem wydar#e rewolucyjnych,

strzelania do uczestnik�w manifestacji przez polij i carkie woj-

skfl 1 maja 1905 r. w Warszawie, klski czerwcowega powstania

w odzi oraz koniecznoci zbrojnego zabezpieczenia s#ajk�w po-

wszechnych i skutecznej walki ze szpiclami i prowoikat#zami-

zdecydowano si latem 1905 r. na podjcie walki zbrojnej i two-

rzene #ddzia�w samn#brony robotniczej�. Przez prawie rok

SDKPiL uznawa bdzie walk zbrojn jako taktyczny rodek na-

cisku na carat i kapitalist�w.

Pierwsze zorganizowane dziesitki bojowe SDKPiL wystpiy

12 sierpnia w czasie strajku powszechnego rabotnik�w yrardowa

oraz 18 wrzenia 1905 r., kie-dy to zabezpieczay manifestacje

i strajki w powie#ie Puawy.

W sierpniu-padzierniku 1905 r. sformowano Warszawsk Dru-

yne Bojow. W jej skad weszo kilka dziesitek bojowych. Druy-

na dziaaa pod kierownictwem Zarzdu Bojowego, kt�ry wehodzi

zaborz# rosyjskiego w latach kryzysu 1900-1903, Hstora Polski, IH PAN,

t. 3, cz. 2, s. 314.

5 S. Kalabiski i F. Tych (Hstora Polsk, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 428).

stwierdzaj, i ju w 1905 r. dziaalno PPS Proletariat bya znikoma,

a w 1. 1907-1908 praktycznie zanika.

# tV lutym 1905 r. czonkowie SDKPiL podezas strajku pracownik�w Kolei

Warszawsko-Wiedeskiej wystpili z dani#an utworzenia samoobrony bo-

jowej; wiosn 1905 r. lotne grupy bojowe SDKPiL zabezpieczay strajk po-

wszechny w f.odzi, a po#czas powstania czerwcowego ywioowo powstay

grupl- samoobrony robotniczej.

168

w skad Warszawskiego Zarzdu Okrgowego. Pierwszym jej wy-

stpieniem by wyrok na przyw�dc skrajnie ekstremistycznyeh

organizaji nacjonalist�w r#syjskich w Warszawie pukownika Alek-

siejewa, emerytowanego dow�dc kozak�w dokich '.

P#czwszy od jesieni 1905 r., a szezeg�lnie pfl konfer#neji par-

tyjnej SDKPiL 30 listopada 1905 r., odezwy tej partii czsto wzy-

way do rozbud#wy samoobrony i przygotowania zbrojneg# po-

wstania. I tak np. otiezwa z 29 padzie-rnika 1905 r. gosia:

"Robotniey! Walka si roz#ocza i naley j kontynuowae bez

przerwy [...] Wychudcie na ulice [...]. Wstrzymujcie ruch koo-

wy [...], budujie barykady [...], przewracajcie tramwaje, supy tele#

graficzne. Zamykajcie sklepy. Niech zamiera ycie cae w ten czas,

kiedy dudni cikie kroki rewolucyjnej armii, kiedy rewolueja

wych#dzi w b�j ostatni z potwornym caratem".

Inna odezwa, z 11 listopada tego roku, dopowiadaa:

"Robotnicy z kadej fabryki, z kadego warsztatu musz utwo-

rzy oddziay bojowe, jak ju to robi rob#tnicy rosyjscy, aby b##

gotowymi do odparcia zbmodniczych zamiar�w rzdowych i dalszej

walki" e.

Duy wpyw na organizacje bojowe SDKPiL mieli Feliks Dzier-

yski, .Tulian Marehlewski, Leon Jogisehes-Tyszka, Bronisaw We-

soowski i Wincenty Matuzewski. To oni na wspomnianej konfe-

reneji wysunli jako naczelne zadanie przygotowanie partii do spo-

dziewanego w najblizym czasie powstania zbrojnego. Konfereneja

przyja m.in. uchwa a organizacyjnym przygotowaniu partii do

powstania, kt�rego celem byyby: zrzucenie caratu, utworzenie cle-

mokratycznej republiki w Rosji oraz autonomia narodowa dla Kr�-

letwa Polskiego. Na konfereneji postanowiano organizowa zbroj-

ne grupy rewolucyjne i druyny bojowe r�wnie na wsi9.

Od padziernika 1905 da marca 1906 r. wykztacia sie zdecen-

tralizowana struktura druyn bojowych SDKPiL, kt�re podlegay

wycznie miejscowym organizacjorn ocjaldemokratycznym.

W Zarzdzie G�wnym SDKPiL funkejonowaa do maja 1906 r.

sekeja zakupu i przerzutu broni na teren Kr�lestwa dla okrgo-

' CGAOR, f. 102, op. D.O., j. O.O., cz. #9/1910, k. 159.

B Ibidem, op. O.O., j. 5, cz. 35, t. 2/05, k. 168.

e Hstora Polsk, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 412-415.

169

wych organizacji so#jaldemokratycznych. Do przerzutu bro#i wy-

korzystywano najbardziej sprawnych w konspiracyjnej p#acy

czonk�w teehniki agitacyjnej. G�wna droga przerzutu broni pro-

wadzia z kraj�w zachodniej Europy przez Berlin, Otr�w Wielko-

polski, Kalisz do# odzi i Warszawy. Zakupy finansowano ze skadek

partyjnych (na fundusz samoobrony), nielicznyeh konfiskat oraz da-

rowizn europejskiego ruchu socjaldemokratycznego, g�wnie SPD,

oraz nols#ieh organizacji socjalistycznych w USA.

Na IV Zjedzie (zjednoczeniowym) SDPRR w Sztokholmie

w dniach ad 23 kwietnia do 8 maja 1906 r. SDKPiL, podobnie jak

ote#vska SD i SD Bund, wesza jako organizacja autonomic#na

w skad SDPRR. Po zjedzie, po# wpywem caociowej oceny wy-

darze rewolucyjnych oraz dowiadeze SDPRR V Zjazd SDKPiL

w Zakopanem powoa Biuro Bojowe ZG SDKPiL. Celem Biura

Bojowe#o byo organizowa oddziay terytorialne i walk z apara-

tem carskiej wadzy. Biuro Bojowe przejo wszystkie sprawy sek-

cji zakupu i przewozu broni i kierownictwo nad druynami bojo-

wyn,i zarzdc5w okrgowych, a poprzez te ogniwa kierowano na-

czelnikami bojowymi dzielnic agitacyjnych i dow�dcami druyn

bojow-ych (zawodowymi bojowcami dzielnicowymi). Posunicia te

uzna naley za pr�b scentralizowania rozproszanego dotd ruchu

bojo#=;e5o, co niewtpliwie wpyno pozytywnie na dyscyplin or-

ganizacyjn i uatwio rozszerzenie tych form walki, kt�re zjazd

partii uwaa za najpotrzebniejsze.

Du#- wpyw na rozw�j druyn bojowych SDKPiL miay uchwa-

y kon+ereneji zridzydzielnicowej w #odzi w marcu 1906 r. Utwo-

rzono n#edy t=.- odzi, zgodnie z postanowieniami konfereneji, dru-

yny bojowe typu samoobrony fabrycznej.

l Vale#- sdzi:, i od zjazdu w Sztokholmie SDKPiL przestrzega-

a dalsz#'ch ##ostanowie zjazd�w SDPRR w kwestii zbrojnej. wiad-

cz c tym materiay ZG SDKPiL wzite przez policj carsk pod-

c#as "wsvpy" 34 dziaaczy. Wr�d materia�w znajdoway si do-

kumenv V Zjazdu SDPRR, obradujcego w Londynie od 13 V-1

VT 1907 r., m.in. : Partyzantka i druyny bojowe 'o.

O cznoa bojowej pomidzy SDKPiL i SDPRR wiadez agen-

turalne doniesienia policji o wyjedie z Warszawy do Petersburga

so CG#OR, f. 102, op. 8, j. O.O., 26/07, k. 75-84.

17O

dziaacza SDKPiL Szymona Ratmila na konferenej (2 IX 1907 r.)

w sprawie jednolitego dziaania arganizacji bojowychll.

"Czerwony Sztandar" z 29 marca 1906 r. w nastpujcy sposmb

kreli struktur orgaizacyjn druyn bojowych:.

"Kada dzielnica [agitacyjna - J. P.) p#siada na swym utrzyma-

niu bojowca [organizatora, dow�dc dziesitki bojowej - J. P.).

Wzyscy poostali bojowcy z danej dzielnicy pracuj w fabrykach,

musz by jednak w pogotowiu na kade wezwanie sweg# naczelni-

ka dzielnicowego (za dzie stracony otrzym# wynagrodzenie od

organiz#cji). Naczelnikiem bojowc�w dzielni#owyeh jest bojowiec

bdcy pod bezporedni kontrol komitetu [...). Bojowcy dzielnico-

wi, zawodowi [dow�dcy druyn bojowych - J.P.], opr�cz swoich

sp#cjalnych obowizk�w powinni w miar moliwoci peni nie-

kt�re funkeje techniczne, jak kolportowanie pism, otiezw itp.'# 'Q

Naczelnik�w druyn bojowych, dow�dc�w, najbardziej dowiad-

ezonych pod wzgldem wojskowym towarzyszy, czsto byyeh o-

nierzy, wybierali sami b#jowcy. wiczenia bojowe przeprowadza-

no w tych oddziaach fabrycznych, w kt�rych istniay dobrze zakon-

spirawane organizacje agitacyjne. Tam r�wnie ukrywan# w porl-

rcznych sehowkach bro.

W rozwoju organizacyjnym druyn bojowych SDKPiL wyr�nia-

my dwa podokresy. Pierwszy trwa od sierpnia 1905 do wrzenia

1906 r.; wtedy to partia uznawaa potrzeb przeprowadzemia rewo-

lucyjnego powstania zbrojnego w cesarstwie rosyjskim. Druynv

bojowe partii przygotowyway si w�wezas nie tylko do obrony

manifestacji i strajk�w, lecz take dfl uderzenia w carski apaa,at

wadzy. W drugim okresie, od wrzenia 1906 do koca 1907 r., dru-

yny bojowe partii przeksztacone zostay w siy ochronne samo-

obrony robotnizej. Zabezpieczay strajki, przeciwstawiay si ezyn-

nie endenekim pogromom, zwalezay szpicli i prowokator�w. Cezure

dzielc te dwa po#okresy tanowi instrukeja nr 12 ZG SDKPiL

dla druyn bojowych formuujca odmienn od poprzedniej taktyk#

walki. Potwierdza t now taktyk w terenie statut organizacyjny

samoobrony warszawskiej organizacji SDKPiL'3. Od maja 19#6 r.

SDKPiL bierze czynny udzia w wal#e wyborezej do Dumy Pa-

11 Ibidem, dod. 1/07, k. 25.

1# "Czerwony Sztandar", nr 58/1906.

lg CGAOR, f. 102, op. 6, j. 25, ez. G9!06, k. 43

171

stwowej i wycofuje si z b#zporedniego przygotowania powstania

zbrojnego 1#.

Z analizy danych o 368 bojowcach SDKPiL wynika, e #l4 orga-

nizacji bojowych utwomzo#no w oparciu # kolektywy fabryczne, 1/#

grupy rzemielnicze i irmel�. Da#ne wskazuj, e najsilniejszym

orodkiem ruchu bojowego SDKPiL bya �d. W miecie tym by-

o od 15 do 20 dziesatek bojowych, najliczniejsze grupy ###

w dzielnicach Bauty, Widzew, G�rna i Karolew (autor zebra dane

o 130 bojowcach). Drugim co do wielkoci orodkiem bya Warsza-

wa (dane o 99 bojowcach). W miecie dziaao 12 dziesitek bojo-

wych; najsilniejsze dzielnice to Powzki, Wola, Ochota, Czerniak�w

i Powile. Nast#nymi w kalejnoci byy Zagbie Dbrowskie#--

Czstochowa - 6 dziesitek baj#wych, w tym 2 w Czstochowie, po

jednej w Sosnowcu, Dbrowie G�rniczej, Czeladzi i Zawierciu-My-

szkowie (cznie zebrano dane o 40 boj#wcach). W Zduskiej Woli

dziaay 4 dziesitki (dane o 32 bejowcach), w Kaliszu 2, Pua-

wach-Lublinie r�wnie 2 (dane o 34 b#jowcach).

Sprawozdania policyjne oraz dane osobowe wskazuj na istnie-

nie dziesitek bojowych w: Pabianicach, Tomaszowie Mazowieckim,

Rawie Mazowieckiej, yrardowie, Pruszkowie-Tworkach, Radzy-

minie, bikowie, omy, Radomiu, Brzeciu Litewskim, Grodnie,

Wilnie, Wilejce i Kownie, oraz niewielkich #rup bojowych w a-

pach, Rakowie Kieleckim, Biaymstoku i Pocku lg.

Kwestia liczebnoci organizacji b#jowych SDKPL pozostaje

otwarta. Naley sdzi, i dane o 368 bojowcach, jakie zdoano

# uchwyci, dotycz tylko ok. poowy skadu osobowego druyn bo-

jowych. Na podstawie materiau policyjnego mona w przyblieniu

# okreli liczebno druyn na okoo 800 os�b, cmie z technik

bojow; w okresie rozkwitu walki #brojnej w ok. 64 dziesitkach

lczyo bojowc�w. Fabryczn

wa 640 e dziesitki bojowe niekiedy ad-

budowywano ponownie. Do druyn w duym stopniu naleeli byli

N #1

1# Ibidem, op. D.O., j. 5, cz. 35, t. 2/05, k. 168; op. 8, j. 00, 26/07, k. 57.

ls yciorysy bojowe�w SDKPiL w zbiorach autora.

1# CGAOR, f. 102, op. 5, j. 1350, cz. 44/05, k. 35; op. O.O., j. 100, t. 1/07,

O #

k. 165-167; op. 8, j. 5, cz. 5/07, k. 11-22; cz. 6/07, k. 45--48; j. 26/07, k. 4-2a,

# o I 64, 74-141; j. 26, dod. 1/07, k. 15-105; dod. 2J07, k. 17; op. 9, j. 26/08, k 1-311;

# j. 26, t. 2/08, k. 1-390; S. Martynowski, Polska bojo'wa..., s. 85; W. Pob�g-

# u

-Malinowski, J�zef Ptsudsk, t. II, s. 424-425.

173

onierze - przeszkoleni wojskowo, ide#wi, najbardziej energic#

ni i odwani (wielokrotnie potwierdzaj to materiay ochrany),

w wieku o# 18 do 34 lat. Niewielka grupa kobiet obsugiwaa tech-

nik bojow, przede wszystkim skady broni (dane o 10 kobietach).

Do druyn bojowych w Warsawie wch#dzia w wikszoci mo-

dzie od 18 do 22 lat, w odzi, Zduskiej Woli od 24 do 34 lat.

Przekr�j narodowociowy druyn bojowych by odbiciem skadu

narodowociowego SDKPiL. W odzi, Zduskiej Woli na 130 ba-

danych bojowc�w ustalono, e byo: 50 Polak�w, 57 Nieme�w, 22

yd�w i 1 ftosjanin; w War#zawie, yrardowie, Pruszkowie, Ra-

dzyminie na 93 - 64 Polak�w, 21 yd�w, 5 Niemc�w; w #krgach:

Zagbie Dbrowskie-Zawiercie-Czstochowa 30 Polak�w, 4 y-

d�w, 2 Nieme�w; Puawy-Lublin na 20 - 8 ydaw, 6 Polak�w;

Radom-Kielce wr�d 20 - 5 P#lak�w, 3 yd�w; p�nocno-wschod-

nim (Biaystok-Grodno-Wilno-Brze Litewski) na 80 - 33 y-

d�w, 25 Polak�w, 3 Litwin�w, 2 Rosjan (pozostaych os�b nie usta-

lono).

Zdecydowan wikszo bojowc�w SDKPiL stanowili paddani ro-

syjscy; jedynie w odzi, Zduskiej Woli, Tomaszowie, Pabianicach,

rzadko w Warszawie spotykamy poddanych pruskich, przewanie

Niemc�w. Wikszo bojowc�w miaa wyksztacenie w zakresie kil-

kuklasowej szkoy miejskiej, rzemielniczej lub fabrycznej. Brak

danych o analfabetach. W druynach bojowych znikoma bya licz-

ba student�w, byych uczni�w szk� rednich, urzdnik�w. Zdecy-

dowan wikzo stanowili robotnicy: tkacze, przdz#lnicy, meta-

lowcy, metalurdzy, g�rnicy, konopiarze, kolejarze, garbarze, oraz

rzemielnicy: szewcy, krawcy, ciele, bednarze, kotlarze, rzenicy

i kelnerzy ".

W kierowniczyzn aktywie bojowvzn SDKPiL - okregowym

i dzielnicowym - byli m.in.:

w Warszawie - Szymon Rotmil, dow�dca Zarzdu Bojowego

Okrgu Warszawskiego, delegat na kanferencj organiz.acji bojo-

wych SDPRR w Petersburgu (1907),

Abraham Lempert, kierownik wywiadu bojowego Biura Bojowe-

go ZG SDKPiL,

dow�dcy dzielnic i druyn bojowych: Laurenty Berek, Ludwik

Gborek (Wola), Jan Jaworski, Florian Kamierczak, Baej Kraw-

I7 Dane z yciorys�w bojowc�w SDKPiL w zbiorach autora.

czyski (Powile), Stanisaw Mikoajczyk (Powzki), Rybicki, Piotr

Szybura (Czerniak�w-Powile), Julian Thorjak (Powzki), Antoni

urawski (Kolej Warszawsko-Wiedeska),

w odzi - Leon Frankiewicz, dow�dca Zarzdu Bojowego Okr-

gu �d w 1906 r.,

Witold i Wodzimierz Mittelsztedtawie, organizatorzy Zarzdu

Bojowebo Okrgu,

Magin, czonek Zarzdu Bojowego w 1906 r.,

dow�dcy dzielnic bojowych: Stanisaw Soszonek, Stanisaw

Spruch, Prunike, Ignacy Piwo, Kazimierz akomy, Fajwel Kon,

Edward Helwig, August Fremel (-od 1907 r. pr#wokator).

W Zagbiu Dbrowskim, Zawierciu, Czstochowie kierowniczy

aktyw stanowili: Mieczysaw Dobraniecki, Maksymilian Fedorowicz,

Stanisaw Nowak, Jakub Orkisz, Julian fteszke, Kozowski, Ignacy

Gauziski, Wadysaw Maecki, Bolesaw Konieczniak, Mateusz

Stempel.

W Zduskiej Woli organizatorami, dow�dcami dzielnic i druyn

bojowych byli: Gustaw Kosznade, Lalm, Karol Luke, Gustaw Maj,

Ferdynand Paceld, J�zef Salm.

Organizatorami :uchu bojowego byli: w Kaliszu - Franciszek

Grzelachowski i J�zef Polkowski; w Radomiu - Stanisaw War-

dein, w apach - J�zef Rogalewski, w Wilejce - Lefln R�wka.

Ro7poznanie aktywu bojowego SDKPiL na pozostaych terenach

wymaba dalszy#h bada.

Z Tstalono, e spor�d 368 bojowc�w SDKPiL 202 represjonowa-

ny ch by to przez carat.

Z odzi 18 zgino z wyrok�w sd�w polowych, 15 skazano na

katorg (gubernia irkucka), 37 zesano na okres stanu wyjtkowegu

do I#raju Narymskiego guberni tomskiej oraz do guberni irkuckiej.

Ze Zduskiej Woli 1 zgin z wyroku sdu polowego, 6 odbyo

katorgg w guberni irkuckiej, 10 zesano d# guberni archan#ielskiej,

irkuckiej, tomskiej i tobolskiej.

Z Warszawy 3 zgino z wyroku sdu p-oloweg#, 10 odbyo ka-

torg w guberni irkuckiej, 40 zesano do guberni tob#lskiej, wiac-

kiej i tomskiej.

Z Zagbia Dbrowskiego-Czstochowy 2 zgino z wyrok�w s-

d�w polowych, 6 zesano na katorg, 27 zesano na #kres stanu wy-

jtkowego do guberni irkuckiej.

174

175

Z Radomia, Puaw 2 zeano na kato#g, a 15 na okres stanu wy-

jtkowego do guberni irkuckiej.

Z okrgu Biaystok-Wilno-Grodno 1 zesano na katorg, a 9 do

guberni woogodzkiej.

Dan.e dokument�w wskazuj, i trzy czwarte bojowc�w SDKPiL

wadze carskie areszt#way i stiziy w 1. 1908-1909 za czyny do-

komane w okresie rewolucji 1905-1907. Rozmiary regresji wiad-

cz, i byy one wobec nich takie same, jak w stosunku do bojow-

c�w PPS i porozamowych ugrupowa PPS Is.

Do waniejszych "wsyp" SDKPiL zaficzy naley aresztowanie

23 grudnia 1906 r. d#legat�w druyn bojowych padcza odprawy

w Warszawie dzielnic boj#wych Powzki i Powile, a od padzierni-

ka do grudnia Zarzdu Bojowego Okrgu �d; w 1907 r.: w stycz-

niu dziesitki bojowej w Czeladzi; w lutyrn dzielnic b#jowych Czer-

niak�w i Wola w Warszawie; w padzierniku-listopadzie b#jow-

c�w Czstochowy; w listopadzie pozostaych 34 bojowc�w odzi;

w grudniu tomaszowskiej druyny bojowej, czci dziesitki bojo-

wej w Kownie, a w poowie grudnia 36 bojowc�w dzielnicy meta-

lurgicznej w Warzawie. W 1908 r.: w stycniu dziesitki bojowej

w Ratlzyminie i Pruszkowie; w poowie lutego dzielnic bojow

�d-Bauty; w czerwcu-lipcu bojowc�w z dzielnicy Bauty,

G�mna, Widzew; w padzierniku-listopadzie ponownie w dzielni-

ca#h Bauty oraz G�rna, Widzew, Karolew (aresztowania trway do

stycznia 1909) I#.

W SDKPiL przyjmowane m.in. takie pseudanimy jak: An2aek,

Atleta, Agent, Chiczyk, Czarny, Dugi, Duy, Edek, Emil, Heniek,

Gruby Pelc, Jasny, Josl, Justyn, Kazizniex~z, Klim, Krak#wiak, Kruk,

Kuroki, Leon, Mako, May, Morda, Myliwy, Napole#n, Narcyz,

Niebieski, Neptun, Onufry, Pajac, Pole, Podbipita, Rechel, Ryba,

Sajdel, Secesja, Stanisaw, Stay, Stach, wity, Tajny, Zbigniew.

Wedug oblicze dokonanych wycznie dla Kr�lestwa Polskiego

(brak danych z okrgu p�nocr#o=wschodniego), bojowcy SDKPiL

od lata 1905 do jesieni 1907 r. wzili udzia w 86 wydarzeniach bo-

jowych. Najbardziej zauwaaln dziaalno prowadzili w odzi,

Warszawie, okrgach �#zkim, Zagbie Dbrowskie-Czstochowa

i Puawy-Lublin. Przewaaj wydarze#nia zwizane z zabezpiecza-

18 Ibidem.

I9 Dane na podstawie materia�w sd�w carskich.

176

niem strajk�w, wiec�w, manifestacji, zebra przed atakami carskiej

policji i wojska oraz end#ckich organizacji bojowych. Czst ma-

4w form byo czynne zwalcz#nie szpicli i prowakator�w. Ponad-

ta bojowcy .ajmawali si zabepiecza#niem techniki agitacyjn-ej,

przede wszystkim ro#wiezaniem i rozrzucaniem druk�w ulotnych

i hase propagandowych.

Sporadycznie druyny bojowe SDKPiL bior udzia w ekspro-

priacjach dobra pastwow#go w celu dostarc#enia partii ro#k�w

finansowych i blankiet�w paszportowych, w dobywaniu broni, za-

hezpieczaniu druk'u ulotek w drukarniach pastwowych (Radom).

Odwetowe akcje w carski aparat policyjny nastpoway tylko w#e-

dy, kiedy mogo to powstrzyma maowe represje wobec partii.

Bojowcy SDKPiL przeprowadzili m.in. natpujce akcje zbroj-

ne :

W 1905 r. zabezpieczali zbrojnie strajki powzechne w odzi,

Warszawie, Zagbiu Dbrowskim (XI-XII), a w 1906 r. strajki

metalowc�w, kolejarzy, piekarzy w Warszawie (latem).

Jesieni 1906 i wiosn 1907 r. zabezpiezano zbrojnie strajk po-

wszechny i akcj antylokautow w odzi.

W 1. 1905-1907 druyny bojowe SDKPiL uczestniczyy w zama-

chach na szpieli i prowokator�w: Francizka Nadolskiego w War-

szawie, Surdela, Nikoajewa, Augusta Fremla w odzi, Rubina Taj-

mana i wierzyskiego w Warszawie, Zajdego i Jahna w Zduskiej

Woli. W tym samym czasie dokonay r�wnie zamach�w a przed-

stawicieli carskiego systemu policyjnego.

W Warszawie na: pk. Alekiejewa, wachmistrza Wierchowskie-

go, st�jkowego Lewonia, agent�w ochrany Bieousowa i Radziwo-

nia, podoficera andarmeru (ul. Zaokopowa), agenta o#hrany (Po-

wzki),

w Zduskiej Woli: podoficera andarmerii Saww ukjanowa,

stranika Aksjutkina, agent�w ochrany Blobela i Kysia,

w odzi: st�jkowego (ul. Kr�lewska), rewirow#go Skomskiego,

agenta ochrany, st�jkowego (ul. Cegielniana), pracownika Wydziau

Sledczego Czajk oraz andarma.

w Dbrowie G�rniczej: wachmistrza Ganczarowa.

W okresie rewolucji druyny bojowe SDKPiL wziy udzia

w ekspropriacjach sklepu monapolowego w Aleksandrowie �dz-

kim, urzdu gminnego w Wawrze, urzdu pocztowego w Otwocku,

12 - Organizacje bojowe...

poczty koo Zgierza, Kasy Przemysowc�w w Warzawie (ul. Z o

dy 7)

Technika bojowa SDKPiL nie bya rozbudowana. Partia nie po-

siadaa wasnego laboratarium bojowego. W podrcznych skadach

broni przewaaa bro kr�tka typu Nagan, Bulldog, Browning. Nie

ksztacono te systematycznie aktywu bojowego, prowadzano jedy-

nie dorane wiczenia w strzelaniu. wizenia prowadzili bojow-

cy - byli onierze arznii carskiej. Sabo zaplecza technicznego

powodowaa, i siy druyn bojowych SDKPiL w por�wnaniu z licz-

b bojowc�w uczestniczcych w walce zbrojnej byy stosunkflwo

sabe.

Reasumujc, druyny bojowe SDKPiL - walczce od jesieni 1905

do p�nej jesieni 1907 r. - najwaniejsz rol speniay w duych

orodkach przemysowych, chronic siy hlasy robotniczej przed

atakami wroga klas.owego; w analizowanym okresie tanowiy 1/#o

si bojowych PPS i p#rozamowych ugrupowa PPS.

3. Organizacja Bojowa Litewskiej Partii

Socjaldemokratycznej

Na obszarze guberni suwalskiej w Kr�letwie Polskim oraz

w przylegajcych do niej guberniach grodzieskie#" wileskiej i ko-

wieskiej dziaaa w latach 19J5-1907 Litewska Partia Socjalde-

mokratyczna; od jesieni 1906 r., p.o poczeniu z wikszoci organi-

zacji PPS na Litwie, jako S#cjaldemokratyczna Partia Litwy.

Pierwsze koa tej organizacji dziaay wr�d robotnik�w fabrycz-

nyeh, rzemielnik�w, robotnik�w folwarcznych i chop�w ju

w 1904 r. W #kresie rewolucji LPSD liczya ju kilkanacie tysicy

czonk�w. Wedug dokument�w p#licyjnych bya to w 1905 r. naj-

potniejsza partia spor�d tych, jakie dziaay w p�nocno-za#hod-

nim kraju cearstwa rosyjskiego Q1.

W programie LPSD zakadaa walk o utworzenie niepodlegej

Republiki Litewskiej, pocz#nej uni federacyjn z woln Roj.

Po zjednoczeniu LPSD z PPS na Litwie w programie SDPL wysu-

wano danie penej politycznej autonomii Litwy. Zgadnie z pro-

=o Zob. tab. nr 8: Wydarzenia bojowe..., i inap: Akcje bojowe OB PPS

Proletariat, DB SDKPiL, OB Bundu w niniejszej pracy.

#1 CGAOR, f. 102, op. 8, j. 26/07, k. 125.

gramem LPSD bronia interes�w klasowych Litwin�w, Polak�w

i yd�w na wymienionych teryt#z'iach.

Ju w pierwszym miesicu rew4lucji 1905 r. przyw�dey LPSD

przebywajcy na emigracji r#zpoczli zakupy broni, przygotowy-

wujc si do walki zbrojnej. Wiosn 1905 r., w oparciu o umowy

f z PPS i PSR, powstaa organizacja bojowa LPSD, a przy KC partii

Wydzia Bojowy. Od 1906 r. dziaaa Intendentura Wydziau Bojo-

wego.

Centrum ruchu bojowego LPSD stanowia gubernia suwalska.

W Mariampolu i okolicy dziaali najlepsi organizatorzy dziesitek,

a nastpnie pitek b#jowych - J�zef Kunicki i Andrzej Matulaj-

tis. Poza Mariampolem wanymi orodkami byy Wilno i Kowno p#.

Autor na p#dstawie akt palicyjnych z 1. 1905-1908 ustafi dane

o 85 bojowcach LPSD, g�wnie z guberni #tzwalskiej #'.

Najwanie#szymi orodkami.organizacyjnymi OB LPSD w gu-

berni suwalskiej byy gminy i wsie w powiata#h:

Mariampol: m. Mariampol, Kwieciny, Sti#mbieliszki, Gudele,

Wikowyszki (Wokowyszki): Karkliny, Grayszki, Pojeziory, So-

senka,

Kalwaria: m. Kalwaria, Krasna, Raudany, Krasnowo, Gudele-

-ary,

Wadysaw�w: m. Aleksota, Dobrowola, Skudny, Zyple,

Suwaki: Kibarty, m. Suwaki.

Jak ju wskazano wyej, LPSD miaa r�wnie swaje organizacje

bojowe w Wilnie i Kownie oraz w powiecie Wikomierz w guberni

# kowieskiej. Specyfika funkcjonawania tych organizacji wie si

z faktem, i g�wnym #apleczem dziaalnoci zbrojnej bya wie,

przede wzystkim wie guberni suwalskiej.

# Struktura organizacyjna OB LPSD bya natpujca: podstawo-

we og#iwo organizacyjne stanowi oddzia bojowy zoony z dw�ch

pitek bojowych. Na czele oddziau sta instruktar bojowy, czno

pflmidzy instruktorami utrzymywao Biuro Bojowe - Sztab Bo-

jowy, przez duszy czas funkcjonujce w Mariampolu. G�wny

# skad broni i laboratorium znajdoway si w gminie Aleksoty (wie

# Kineriszki). Wydzia Bojowy i Intend#ntura OB LPSD znajdoway

#r Ibidem, op. 7, j. 9, cz. 25/06/II, k. 12; op. -, j. 26/08, k. 188; op. 8,

' j. 26, dod. 1/07, k. 3; j. 26/07, k. 137; op. 9, j. 26, t. 1/08, k. 41, 133, 196.

z# yciorysy bojowc�w LSD w zbiorach autora.

178 179

omierz

-K�wno

# aw�w

l, #

rfkowyszki

riampol

Kalwaria

,l # /

waki

\ /

Legenda

.- granica cesarstrva rosyjskiego

/ - - grania Kr�lestwa Polskiego

- granica guberni suwal5kiej i omyskiej

# tereny dziaalnoci OB LPSD

2. G�wne orodki walki Organizacji Bojowej

Litewskiej Partii Socjaldemokratycznej

si w Wilnie. Bro zakupywaa partia za pienidze z konfiskat, ze

skadek czonkowskich i darowizn.

Przez duzy czas na czele Wydziau Bojowego sta Jan Jaks

ps. "Tyr", a na czele Intendentury Felicja Bortkiewicz. Kierowni-

180

kiem Sztabu Bojowego by J�zef Kunicki; laboratorium bojowym

kierowa J�zef Kuligowski, centralnyrn za skadem broni J�zef

Matulewicz. Przerzut broni odbywa i przez granic prusk w re-

jonie Wierzboowa, Baakarzewa i Zaremb. Tylko w mieicu g#ud-

niu l#uti r. p#przez Ze "granice # vrs oirzyniasd #v #ya###y nul 1 nu-

kaset browning�w.

cznie na w#zystkich ter#na#h wpyw�w LPSD dziaa# 18 dzie-

sitek bojowych (37 pitek). Sprawo2dania ochrany wileskiej okre-

laj liczb bojowc�w LPSD na 180. W powiatach: Mariam#al, Kal-

waria, Wadyaw�w i Wikowyszki walczyy po 3 dziesitki bojo-

we, Suwaki i Wikomierz pa l, w Wibnie i K#wnie po 2 dziesitki

boj#we.

Okoo 40 as�b pracowao w Intendenturze (technice bojowe#).

Spor�d 85 bojowc�w LPSD, kt�rych nazwiska autor zdoa

ustali, przewaajc c# s'Gan.owili ludzie od 18 do 24 lat, w tym

5 k#biet. W grugie tej byo: 30 Litwin�w, 30 Polak�w, 10 yd�w,

4 Ro#jan i 1 Niezni#c (dla dziesiciu os�b brak danych). 29 byo ro-

botnikami przemysowymi, 25 chopami, 11 rzemielnikami, 7 robot-

nikami rolnymi, 7 byymi uczniami szk� rednich i studentami,

6 - urzdnikami i drobnymi dzi#rawcami#5.

Spor�d 85 bojowc�w tylko 7 as�b zd#ao si ukry (w wikszo-

ci wyjechali za granic) i unikn represji cazskich. Podczas ma-

sowych aresztowa w kwietniu i padzierniku 1906 r. aresztowano

47 os�b, w sierpniu i wrzeniu 1907 - 13 os�b, w padzierniku

1908 - 18 os�b. Pierwsz masOw obaw na bojowe�w LPSD

przeprowadzia policja carska jesieni i zim 1905 r. Aresztowano

wtedy 30 os�b, kt�rych nazwisk nie zdoan# us#ali. Z aresztowa-

nych 78 bojowc�w w 1. 1906-1908 (na 85) je#nego powieszon0

z wyroku sdu polowego, kilkunastu zesano na katarg, a po#o-

staych na ekres stanu wyjtkowegfl do guberni syberyjskich #6.

Bojowcy LPSD uywali m.in. takich pseudonim�w: Filomena, Jo-

na, Kaziuk, Olgierd, Perkunalis, Witalis.

Poczynajc ad wrzenia 1905 r. OB LPSD uczestniczya w konfi-

# Dane na podstawie zachowanych akt sdowych: CGAOR, f. 102, op. 9,

9, cz. 25/06/II, k. 8---62; op. -, j. 26/O8, k. 196; ap. 8, j. 26, dod. 1/07, k. 5;

5, cz. 22, dad. 1/07, k. 2-3; op. 9, j. 26, dod. 2J08, k. 42, 133, 194, 274, 380b.

zs #yciorysy bojowc�w LPSD w zbiorach autora.

e Dane na podstawie dokument�w sdowych.

181

.= #

�#z#

# 3 a 3

E ' o o

# �

? o # #

O #

� � m "

c o s Y # ,#

# m - #a

# ##ao

#--a

#n #c

# /Y #

o ##

c #E o #

Q (IJ ## L'l #

#o#

o#' i m

o' # E

##;a #

Yfl #

o =

#ofl##Q

#�

## # #

c # '#

# #

# N

E N

# �

# E Y O #A

E o #

c #, #0

#--# a a a ###a # #

skatach w pastw#wych sklepach manapolowych, urzdach gmin-

nych i pocztowych. W czasie prz#prowadzanej konfiskaty rozbito

urzdy gminne w Makowie, Raudanach, Krasnowie; ekspropriacji

# finansowych dokonana w Suboczu, Szymance, Winurze, Bolinkach,

Pusku, flzdziejach.

W 1906 r. OB LPSD zabezpieczaa strajki robotnik�w rolnych, m.in.

w powiecie Kalwaria, rzemielnik�w w Suwakach oraz robotnik�w

przemysowych w Kownie. Wobec czstej penetracji policyjnej bo-

jowcy LPSD czynnie uczestniczyli w starciach zbrojnych typu o-

bronnego, np. w Grayszkach, Kibartach, Krasnej, Lubowie, Po-

ziomkowie, dokonywali zamach�w na szpicli i prowokatar�w, np.

w Grayszkach, Pasiece, Wiernbudzie, Budwieciu, a w 1907 r. na

patrol policyjno-wojskowy w Kownie oraz na szpicli w Potarzynie.

' W 1906 r. dokonano konfiskaty na poczcie w pobliu Mariampo-

la, a w 1907 w urzdzie gminnym Pojeziory i na linii kolejki w-

I skotorowej na Antokole w Wilnie.

Wedug niepenych oblicze OB LPSD wzia udzia w 48 wyda-

rzeniach bojowych (24 jesieni i zim 1905 r., 12 w 1906 i tylu

w 1907) #'. Walk zbrojn prowadziy oddziay bojowe LPSD do je-

sieni i907 r., kiedy to masowe aresztQwania sparalioway ich dzia-

alno.

W okresie rewolucji partia zabiegaa o stworzenie odpo#viednie-

go zaplecza technicznego. Wyej pisalimy ju o skadach broni

i dro#ach przerzutu z Prus. Bojowcy uzbrojeni byli w bro kr�tk

tzpu #rowning, Smith-Wesson, Nagan. Dokumenty #vskazuj, #e

# przerzut prochu i sznura piroksylinowego, sucych do wyrobu

bomb w laboratorium w Kineriszkach, organizow=a dziaajca

wr�d onierzy rosyjskich w twierdzy kowieskiej WRO LPSD 29.

Na jako walki organizacji bojowych LPSD pierwszy w

litera-

turze naukowej zwr�ci uwag profesor Stanisaw Kalabiski. Zau-

# way on, e w ywioowym ruchu rewolucyjnyzn, jaki ogarn gu-

berni suwalsk, "caraz wyraniej wida wpywy i kierownictwo

litewskiej socjaldemokracji" Q9

=7 Zob. tablica nr 8 i mapa: Akcje bojowe OB LPSD na te:enie guberni

; suwalskiej w niruejszej pracy.

1 #s CGAOR, f.102, op. 8, j. 5, cz. 22, dod.1/09, k. 2.

; #e r�da do dzej�w..., t. 3, cz. 2, s. 932-733.

183

Nieliczna, kadrowa, lecz waleczna (kilkadziesit akcji bojawych)

OB LPSD, gromadzca w swoich szergach wszystkie narodowoci

zamieszkujce guberni suwalsk, dawaa pr#ykad w 1. 1905-1907

innym ugrupowani#m I-uchu socjalistycznego, jak kansekwentnie

nal#y walczy a wyzwolenie spoeczne i narodowe.

4. Organizacja Bojowa Bundu w Kr�estwie Poskim

i p�noeno-zachodnim kraju cesarstwa rosyjskiego

Od 1897 r. dziaa na terenie Kr�lestwa Polkiego i p#nocno=z#-

chodniego kraju cesarstwa rosyjskiego Socjaldem#kratyczny Zwi-

zek yd�w Bund. Nazywany by czsto Og�lnoydowskim Zwiz-

kiem Robotnik�w Palski i Litwy (Bund). Centralny aktyw kiero<xr-

niczy (wiksz.o czonk�w KC) przebywa i pracowa w Wilnie.

W 1909 r. #rganizacje agitacyjne liczyy, wedug danych policvj-

nych, ok. 35 000 czonk�wso.

Tradycje dziaalnoci bojowej Bundu sigaj koca lat dziewi#-

dziesitych XIX w., kiedy to pawstay koa samoobrony ydowskiej,

bronice mniejszoe yd#wsk przed pogromami3'. Orl kwietnia

1903 r. prowadzono systematycznie akcje antyp#gromawe oraz

przeciwko samowoli policji. Pod wpywem narastajcej w 1904 r.

rewolucyjnej sytuacji w m.a#ach proletariatu i rzemiosa ydowskie-

go Bund zacz uczestniczy w zbrojnych zabezpieczeniach manife-

stacji antymobilizacyjnych, strajk�w politycznych, starciach zbroj-

nych i bojach barykadowych.

W tych warunkach p.owoano pamidzy padziernikiem 1904

a marcem 1905 r. Organiz:acj Bojow, kt�ra przyja zdecentrali-

zowan struktur #rganizacyjn. W Komitecie Centralnym znajdo-

wali i penomocnicy do spraw organizacji i techniki bojowej. Ca-

o spraw bojowych spoczywaa w rku okrgowych komitet�w

Bundu. Jak wskazuj wiarygodne dokumenty policyjne miasta Wil-

na, najwaniejsz rol w strukturze organizacyjnej OB Bundu od-

grywaa Komisja Oddziau Boj#wego. W jej skad wchodzili dzie-

sitnicy bojflwi, wybierani na zebraniach dziesitek bojowych, kt�-

so CGAOft, f. 102, op. -, j. 49/1910, k. 163-164; . Kormanowa, Kr�lestwo

Polskie 1907-1914..., s. 617.

el L. Bazylow, Polityka 'wewngtrzna caratu..., s. 31#315; r�da do dzie-

j�2u..., t. 3, cz. 1, s. 373, 379, cz. 2, s. 693-695, 743, 767.

184

re byy podstawowym ##niwem oa#ganizacyjnym OB Bundu. W skad

tygowego okrgu bojowego wchodzio 5-7 dziesitek bojowych

i 10-20-osobowa grupa techniki bojawej.

Bro dla organizacji kup#wano przede wszystkim ze skadek par-

tyjnych i darowizn. Zakup�w dokonywali penomacnicy CK w kra-

jach zachodniej Europy. G�wna draga przerzutu broni prowadzia

przez pagranicze guberni suwalski#j i Prus; przede wszystkim wsie

#.owiat�w Wikowyszki i Wadysaw�w oraz okolice Mawy.

Do maja 1906 r. OB Bundu zabezpieczaa strajki, manife:stacje,

uderzaa w carski aparat wadzy, chronia parti przed szpiclami

i prowakatorazni, przepz#owadzaa konfiskaty wasn#ci pastwowej.

W odzi w okresie czerwcowego gowstania zbrojnego 1905 r. dzie-

sitki bojowe Bundu waltzyy na barykadach wsp�lnie z OSB PPS

i czonkami SDKPiL.

Od sierpnia 19fl6 r. Bund ponownie wszed na prawach autono-

micznych do SDPRR i odtd OB nastawiono wycznie na dziaal-

no majc na celu samaobron ydowskiego proletariatu i rze-

miosa, a przede wszystkim na prowadzenie skutecznej akcji anty-

pogromowej.

rlutor zgromatizi 130 yciorys�w boj#wc�w Bundu, jest to je#nak

katalog bardzo fragmentaryczny. Wedug sprawozda policyjnych

OB Bundu liczya ok. 800 bojowc�w, tj. tyle, ile liczyy druyny

boj#we SDKPiL. Dane policji dotyz tylko 10 guberni Kr�lestwa

Polskiego oraz guberni p�nono-zachodniegfl kraju; nie uwzgld-

niaj guberni witebskiej, miskiej oraz Ukrainy. G�wnymi oro#-

kami OB Bundu byy te gubernie, kt�re zamieszkiwala znaczna

mniejszo ydowska.

Wedug sprawozda policyjnych i akt personalnych liczebno

OB Bundu w 1. 1905-1907 przedstawiaa si nastpujco:

<-v Warszawie i okrgu warszawskim dziaao 7 dziesitek Bundu

i 20 os�b w technice bojowej,

#,odzi i okrgu �dzkim analogicznie 7 dziesitek i 20 os�b,

omy 1 dziesitka,

Siedlcach i guberni siedleckiej 5 dziesitek (Sokoowie, Wgro-

wie. Parczewie, Wodawie, i w Siedlcach) i 20 os�b,

Kaliszu i guberni kalikiej 4 dziesitki (Kaliszu, Kole, Zduskiej

Woli i Ozorkowie) i 10 os�b,

185

:�

�

# >

# O

> # o

# 3

# c

#) L tQ

#) Y

#aaa� # o

U #

41 N t0

OOO

OOQ

## U tL

#O#

e #

# o

W G

U 4

Czstochowie 1 dziesitka,

Radomiu i gub#rzii radomskiej 2 dziesitki (Radozniu i Ostrowcu)

i 10 #s�b,

guberni suwalskiej 3 dziesitki (pow. Mariampol, Wik#wy#zki

i Wadysaw�w) i 30 osb,

guberni grodzieskiej 5 dziesitek (Grodnie, Siemiatyczach,

Brzeciu Litewskim i 2 w Biaymstoku) i 20 as�b,

guberni kowieskiej 7 dziesitek i 20 os�b,

guberni wileskiej 6 dziesitek, 20 os�b w technice bojowej i 50

os�b w rezerwie boj owej,

Pocku i Gbinie 2 dzi#sitki i 10 as�b w technice bojowej.

Nie udao si rozpozna si bojawych Bundu w guberniach kielec-

kiej i iubelskiej. Sdzi naley, na podstawie materia�w organizacji

agitacyjnych Bundu, e siy te nie przekraczay 50 os�b.

I#ia podstawie 130 yciorys�ws# ustalilimy, e byli to ludzie

w wieku 18-22, niekiedy 16-18 lat, w tym 4 kobiety (techniczki

bojow#). W Organizacji Bojawej Bundu tylko w Suwakach i Kow-

nie sparadycznie znajdowali si Litwini i Palacy (szeciu). Bojow-

#ami Bundu byli przewanie robotnicy i rzemielnicy: tkacze, gar-

barze, szew#y, krawcy, subiekci; bardzo rzadko byli uczniowie gim-

nazjalni i studenci. Partia do Organizacji Boj#wej wybieraa ludzi

ofiarnych, odwanych, oddanych sprawie walki klasowej.

Kierowniczy aktyw OB Bundu w Kr�lestwie Palskim i na Litwie

stanowili m.in. w :

Warszawie Lewek Zajdman, Jakub Hochberg, Salomo# Margolis,

Luba Jemielianowa,

odzi Dawid Krauze, Josek Oryns,

Gzstochawie Dawid Guterman,

Piotrkowie Jechiel Kirchnanc,

Kalizu Bajla Goldfinkiel, Cyrlia Mataa, Izrael Gebart,

Ozorkowie Moszek Waldman,

Kole Mojesz Laufman,

Poku i Parczewie Jankiel Goldwas9er,

Siedlcach Beruch G�rwicz,

Sokoowie Dawid Tenenbaum,

a= yciorysy bojowc�w Bundu w zbiorach autora

187

Wgrowie Abraham Tenenbaum, --maj 1906 r. Doszo w�wczas m.in. do kilku akcji bojowych w gu-

W#dawie Izrael Miinc, lskiej (w Sejwach, Sapieyszkach, Karklvnie),

berni suwa a take

Wilnie Salomon Woowlcz, Lew Wokowyski, Izrael P#rsin, Lej- w Ostrowcu, Ozorkowie, Gbinie.

z4r Syrokonabela, 1 o i OB Bundu uczestniczya w prawie 50 akcjach bojo-

Usta on,

Biaymstoku Pilnik Oszerewicz, wych; z tego 18 w lutym-marcu i 21 w lipcu

-wrzeniu 1905 r

guberni suwalskiej Berenstein, J�zef Miczulis, Berek Joffe, Ilia ponad 7 w styczniu-maju i 1 w lipcu 1906 oraz 1 w poowie 1907 r.

Tauman. (Gbin).

Spor�d 130 bojawc�w repreje carskie dotkny 115; 15 ukr-,-o Brak danych eo d.a udziau OB Bundu w akcjach bojowych

si w l#aju i za granic, 74 zesazvo na Syberi na okres stanu u'y- w Wilnie, Brzeciu Litewskim, guberniach lubelskiej i kieleckiej.

jtkowo, 37 na katorg do guberni tobolskiej i irkuckiej, 4 zgine- Dokumenty policyjne wskazuj na powane iloci broni w okr-

o z wyrak�w sd�w polowych as. gowych skadach bojowych. Policja carska wykrya m.in. skady

Bojawcy Bundu uywali m.in. takich pseudonim�w, jak: Jorva, broni OB Bundu w Michaowie (gubernia radomska), w Wilnie,

J�zef, Mendel Dwinsker, Siemion, Srul'ka, Szymszo der Mvlner, Warszawie, Suwakach, Grodnie i Kownie. Przecitnie znajdowao

Wergili. i tam od 70 do 100 rewolwer�w, przewanie typu Bro#ning, ka-

Analiza form walki OB Bun#u wskazuje na kilka etap�w. Naj- stety, laski o#ronne.

wczeniej wystpi O#dzia Bojuwy Samoobrony Bundu podczas # Od poowy 1906 r. dziaalno Bundu, powanie dotknitego aresz-

obrony manifestacji robotnicej w dniu 25 wrze;nia 1904 r. w tesie # towaniami, zacza sabn. Cz jego czonk�w zasilia szeregi

Zwierzyniec koo Biaegostoku, g#zie doszo d4 krwawego starcia # PPS i SDKPiL, cz wesza w sk.a# Partii Socjalist�w-Syjonist�w.

z andarzneri i policj carsk. # W kocu 1906 r. OB Bundu zaprzestaje dziaalno#i. Wizao si to

' z aresztowaniem wikszoci bojowc�w w okresie odpywu fali rewo-

W nastpnym etapie od#ziay boj#we Bundu zabezpieczay staajk I lucyjnej i przechodzeniem do prostych form zabezpieczania partu

styczniowo-lutowy 1905 r., kolportowanie ulotek w odzi, manife- #

stacje polityczne i strajki w Warszawie, Biaymstoku, Sokoowie, # prze# prowokatorami.

Wgrowie, Kownie; do star zbrojnych dozo w�wczas w Wgro-

OB Bundu staa na pozycjach v,ralki klasowej z kapitaem, inter-

wie, Biaymstoku, odzi i Warsz.awie. W lipcu-wrzeniu OB Bun-

nacjonalistycznych wizi ludzi pracy walczcych o pastp spoeczny

du dokonaa zamach�w na przedstawicieli carskiego systemu wadzy ' w imperium rosyjskun. Dlatego spotykamy w jej szeregach r�wnie

policyjnej w Siemiatyczach, Czstochowie, Piotrkowie, Ozorkowie, Polak�w i Litwin�w. Wystpujc w obronie xrrz>iejszoci ydow-

Radomiu, Pocku, Grodnie i Kownie. W dniach od 14 lipca do 16 I

skiej pobudzaa masy ydowskie do aktywnej walki narodowo-wyz-

sierpnia bojowcy Bundu prz#p#owadzili masowe akcje przeciv#k#

woleczej, o pene zabezpieczenie praw i swob�d obywatelskich.

prowokatorom i szpiclozn w orodkach fabrycznych. Od 2 padzier-

Czynnie przeciwstawiaa si te odosobnieniu narodowoci y#ow-

nika do 3 listopada miasteczko Siemiatycze znalazo si pod kon- ; skiej, proponowanemu ju w tym okresie pr#ez socjalistyczno-syjo-

trol polityczn kamitetu Bundu, a porzdek utrzymywa miejsco-

nistyczne ugrupowa'nia polityczne i ich organizacje bojowe (OB

wy oddzia Organizacji Bojowej Bundu. Poalej-Syjon, OB Sacjalist�w-Syjonist�w). Wsp�lnie z OB PPS

Trzeci okres natonej dziaalnoci bojowej przypada na stycze- i DB SDKPiL chroniono zbrojnie ludno ydowsk przed pagroma-

i mi, co np. zaama# w Kr�lestwie Polskim akcje pogromowe, kt�rym

aa Ibid e s!ra - sprzyjay wad7e cars#ie, a #t�rych z#�g dokonywa Zwizek Bojo-

em. Potwierdzaj to S. Kalabiski i F. Tych: "w rezultaci j

k�w jesienno-zimowych (1905) ponad 1000 rewolucyjnych robotnik�w ydow- w# NZR.

skich zesano na Syberi. Wr�d nich okoo 300 stanowili bojowcy OB Bun-

du" (Hstora Polsk, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 442).

188

189

5. Organizacje bojowe dziaajce w Kr�lestwie Polskim

i p�nocno-zaehodnim kraju cesarstwa rosyjskiego-

SDPRR,, PSR, PSS, Poalej-Syjon, PZL "Zaranie"

Konfederacji Polskiej i Zwizku Obrony Narodu Polskiego

Opr�cz om�wiony#h ju #rganizacji bojowych istniay w okresie

rewolucji 1905-1907 na teremie Kr�lestwa Polskiego oraz guberni

grodzieskiej, wilekiej, kowieskiej ugrupowania bojowe: SDPRR,

PSR, PPS, Poalej-Syjon, Konfederacji Polskiej, Polskiego Zwizku

Ludowego "Zaranie", Zwizku Obrony Narodu Polskiego.

1. Silna organizacja bojowa SDPRR istniaa w Wilnie od pa-

dziernika 1905 do wrzenia 1907 r. W okresie najwikszego rozwoju

organizacyjnego, w padziernaku 1906, liczya 5 dzieitek bojowych.

Do realizacji specjalnie trudnych zada wydzielono dobrze przygo-

towan centraln dziesitk bojow, kt�r kierowa Dalewski. Pra-

c organizacji bojowej kierowao Biuro Bojowe P�nocno-Zachod-

niego Komitetu SDPRR w skadzie 25 delegat�w wybranych z dzie-

sitek bojowych. Dow�dc OB SDPRR w Wilnie by m.in. w okresie

1906 r. "Mak". W OB SDPRR obok Rosjan i yd�w walezyli Po-

lacy: Dalewski, A#toni Zabocki, Antoni Malinowski, Micha OI-

szewki, Antoni Zawadzki e'.

Grupa sprowarlzaa bro z Prus przez Wierzboowo. Przez ziemie

Kr�lestwa szy r�wnie wane drogi przerzutu broni dla SDPRR

dziaajcej w wewntrznych guberniach cesarstwa rosyjskiego, kt�-

re byy g�wn baz o#eracyjno-bajaw tej partii; na ziemiach pol-

skich dziaay tylko nieznaczne siy bojowe SDPRR.

2. Najwezeniej, bo jeszeze #przed rewolucj 1905-1907, zorgani-

zowaa si i dziaaa w Kr�lestwie Polkim i p�nocno-zachorlnim

kraju Organizacja Bojawa Paztii Socjalist�w-Rewolucjanist�w. By-

a ona czci OB dziaajcej w caym cesarstwie rosyjskim. Zama-

chy OB PSR na najwyzych dostojnik�w od#iy si gonym e-

chem na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego i porednio wpyway

na wzrost nastroj�w rewalucyjnych e5. W 1908 r. na terenie Kr�le-

stwa Polskiego i guberni litewskich dziaay dwa adamy eser�w-

Rewolucyjna Rosja i Socjalici-Rewolucjoniei 1\#aksymalic#. Dzxe-

s' CG#OR, f. 102, op. 5, j. 18, cz. 42/05, k. 76-77; op. 6, j. 7, cz. 24/06,

k- 5; op. 8, j. 5, cz. 6/07, k. 8, 28-29, 41, 52-53, ?6.

3# S. lilartynowski, Azefada, "Z dawnych dni", nr 3/1933, s. ?0-71.

sitki bojowe PSR, zoone z Polak�w, Rasjan i yd�w, walezyy:

w Warszawie, owiczu, odzi, omy, Grodnie, Biaymstoku, Kryn-

kach, Kownie, Wilnie i guberni wileskiej sB. Najsilnaejzymi orod-

kami byy Biaystok, Krynki, Wilno i gubernia wileska. W #kre-

sie najwikszego rozwoju arganizacyjnego OB PSR dziaao na tym

terenie 13 dziesitek bojowych: 3 w Biaymstoku, 2 w Krynkach,

5 w Wilnie, a po jednej w Leopoldowie, Smorgoniach oraz Wilejce.

Druyny bojowe eser�w uderzay w carski aparat polityczny, sto-

soway terror ekonomiczny wobec prac#dawc�w, konfiskoway pie-

nidze i b#ro. Cz#sto stosawano zarnachy. W s#umie w Kr�letwie

Polskim i p�nocno-zachodnun kraju dziaao 19 dziesitek bojo-

wych.

3. Od 1905 r. dziaaa wr�d znniejszoci ydowskiej na ziemiaeh

#olski#h robotnieza Partia Socjalist�w-Syjonist�w, do kt�rej w 1.

1906-1907 prz#sza ez czonk�w Bundu. Partia ta propagowaa

denie yd�w do odrbnoci narodawej i idee socjalizmu.

Od sierpnia 1905 r. dziaaa w niej Organizaeja Bojawa w celu

zbrojnego zabezpieczenia deznokratyzacji Rosji, a w odniesieniu do

yd�w - uzysk#nia cakawvtej autonomu kulturalnej. Organizacja

Bojowa PSS istniaa do koca 1905 r., fragmentaryc#ne dane nie

pozwalaj, niestety, na uchwycenie wielkoci jej wysiku organiza-

cyjnego i struktury. Istniejcy materia r�dowy pozwala sdzi,

e OB PSS istniaa w Warsz#wie, Skierniewicach, Biayznstoku, So-

nimie i Wilnie s7.

4. Po IV Kongr##ie yd�w w Bazylei rozwina latem 1906 r.

dziaalno na zaemiach Kr�lestwa Polskiego i p�nocno-zachodnie-

go kraju ydowska S#cjal#emokratyczna Partia Robotnicza Poa-

lej-Syjon. Dziaajc wr�d znniejzoci ydowskiej stawiaa sobie

za cel, obok denia do utworzenia #as#wa ydowskiego w Pale-

stynie, walk o zdemokratyzowanie Rosji na drodze przewrotu wsp�l-

nie z pozostaymi siami rewolucyjnymi. Zakadaa r�wnie walk

o polepszenie bytu proletariatu ydowskiego.

Wedug fragmentaryez:nych danych Organizacja Bojowa PoaIej-

#e CGAOft, f. 102, op. -, j. 49/1910, k. 161; op. 5, j. 18, ez;. 37/05, k. 31;

cz. 42/05, k. 5-6, 73; cz. 46/05, k. 2, 23, 33, 45~46; op. 6, j. 7, ez. 4/06, k. 18;

op. 7, j. 9, cz. 25/06/II, k. I; up. 8, j. 26, dod. 1/07, k. 12.

#7 CGAOR, f. 102, op. 5, j. 975, t. 3/05, k. 97; j. 18, cz. 42/05, k. 74; op. 6,

j. 7, cz. 24/06, k. 1-2D; AGAD, PWIS, syg. 4283 A, k. 2.

190 191

-Syjonu istniaa w 1906 r. w #odzi. Na jej czele sta Dawid Hel-

much, tkacz, p�niejszy bajowiec organizacji samoobrony SDKPiL ee.

5. W 1. 1905-1906 (XII 1905 r.), wedug niepenych danych, ist-

niaa na terenie Kr�lestwa Polskieg# arganizacja bojowa Polskiego

Zwizku Ludowego "Zaranie". Koa bajowe chop�w i robotnik�w

f-olwarcnych dziaay w guberniach lubelskiej (w Skorczycach, Be-

ycy, Opolu Lubelskim, Ainnopolu, Bychawie, Chadlu, J�zefowie)

i warszawskiej (w Pilaszkowie kolo Siennicy) #s.

6. W guberni lubelskiej istnia Zwizek Bojowy Konfederacja

Polska. Dane policyjne w9kazuj na istnienie w nim gru#y bojo-

wej. Nie znamy jednake zasigu organizacyjnego zwizku ani gru-

py bojowej 4o.

7. Od pierwszej poowy 1905 r. dziaay Zwizek Obrony Narodu

Polskiego (Zwizek P#no!cy Narodowej), Zwizek Ochromy Narodo-

wej. W kocu padziernika 1905 r. powsta w Warszawie Zwizek

Odrodzenia Narodu Polskiego. W 1. 1906-1907 nie pmzejawi# on

aktywnoci. Bya to niewielka !organizacja inteligencji i modziey

studemckiej. Wobec szczupoci r�de 41 iemoliwa jest jakakolwiek

analiza tych organizacji.

6. Endeckie organizacje bojowe-

Stowarzyszenie Czujnoci Narodowej "Baczno",

Zwizek Bojowy Narodowego Zwizku R,obotniczego,

Organizacja Samoobrony Narodowej Wocian Polskich,

Zwizek Zemsty Narodu Polskiego,

Zwizek Ora Biaego

I. Dziaalno pierwszej organizacji bojowej endecji zwizana

#bya z gwatownie narastajcym wrzeniem rewolucyjnym klasy ro-

botniczej i chop�w. Przyw�dcy Ligi Narodowej, przestraszeni sz.yb-

kim wzros#tem siy socjalisty#znych p-artii robotniczy#h, zawizali

w lutym 1905 r. Stowarzyszenie Czujnoci Narodowej "Baczno".

Odezwa Ligi Nar-adowej z marca 1905 r. tak precyzowaa zadania

# CGAOR, f. 102, op. 9, j. 12, cz. 1, L.A./08, k. 5; op. -, jed. 49/1g10,

k. 16#-165.

as g. Dzikowski, Z przey chopskch, "Niepodlego", t. 3, s. 129-134;

CAW, AKN, Stanisaw Najmoa.

AGAD, PWIS, 7759, k. 116-136.

"1 CGAOR, f. 102, op. 5, j. 999, cz. 64/05, k. 1-2, op. -, j. 49/19!10.

organizacji: "wypracowa i skupi wszystkie siy narodowe w oelu

powstrzymania w chwili obecnej wszelkich poczyna zbrojnych

i pz'#ygotowa si do mnliwego w przyzoci wystpienia zbrojne-

" #

W skad "Bacznoci", wedug statutu stowarzyszenia, wch!odz#y:

tajna, podzielona na #ldziay bojowe, organizacja bojowa m-

czyzn,

tajna #rganizacja kobiet walczcych o polonizacj ycia politycz-

nego i kulturalnego w Kr�lestwie Pol#kizn; w pz#aktyce #p,rawne za-

plecze techniczne dla arganizacji bajowej, na co wskazuj yciarysy

czonki stowarzyszenia.

I Vajwaniejszym cele!m "Bacznoci" byo, aby kady czonek orga-

nizacj: dokadnie rozpozna rodowisko spoeczne, w kt�ryzn praco-

wa.

OrSanizacja powstaa z czonk�w legalnie dziaajcych: Zwiz-

ku #liodziey Rzemielniczej im. Jana Kiliskiego, Naradowej Mo-

dzie## Robotniczej, Towarzystwa Owiaty Narodowej, Sbow#rzy-

szeria Gimnastycznego "Sok�". "Baczno" istniaa zaledwie kilka

miesicy. Ju od zerwca-lipca 1905 r. kadry jej weszy w skad

Zwiz.i#u Bojowego, tworzornego na szerokiej bazie spoe#znej Naz#-

dowe#o Zwizku Robotniczego.

2. Z#i#izek Bfljowy NZR by najwiksz liczebnie, funkcjonujc

do r#zlamu w NZR w poowie 1908 r., organizacj, kt�ra poslugi-

waa sig statutem "Bacznoci". NZR tak okrela zadania Zwizku

Bojoz=; e#o:

##o##ec stosowa#i!a przez rzd przemocy wzm�c walk o prze!strze-

#anie praworzdnoci przez przedstawicieli organ�w pastwowych,

rzeczywista obrona spoeczestwa przed przemoc socjalist�w,

#valka z anarchi i b!andytyzmem.

Statut definiowa, czym j##t Zwizek Bojowy: "... to tajna druy-

na o odcieniu wojskowym, kt�rej celem jest w imi jak najszyb-

szej odbudowy niepodlegej, demokratycznej Polski aktywn#ie bro-

ni ludnoci polskiej przed wszelkiego rodzaju przemoc. Czonek

zt#izku, bez zahamowa, winien przelewa krew nie tylko zdrajcy,

#= CG#OR, f. 102, op. 5, j. 18, cz. 49/05, k. 144. Statut Stowarzyszenia

Czujno#ci Narodowej "Baczno", zob. aneksy s. 224.

I ,

# ta - o-ganizacje bojow-e... 193

lecz kadego, kto stanie na przeszkodzie na drodze do szezcia oj-

czyzny" 4s.

Tak sformuowane i odpowierlnio interpretowane zaoenia statu-

towe Zwizku Bojowego realizowano w praktyce politycznej.

Bojowcy z NZR przyczyniali si do polonizacji ycia narodowego,

a jednoczenie na polecenie przyw�dc�w endecji zwalezali wielo-

krotnie ruch socjalistyzny, nie cofajc si przed m.ordami brato-

b�jczymi na ocjalistach #4.

Od listopada do grudnia 1905 r. Zwizek Bojowy NZR nazywano

czsto Organizacj Samoobrony Narfldowej NZR, w odr�nieniu od

powstaej na pocztku listopada tego roku, na bazie spoec'zne# e#n-

deckiego Zwizku Chopskiego, Organizacji Samoobrony 1#'locian

Polskich (Stray Bezpie#zestwa)#s, kt�ra r�wnie posugiwaa si

statutem "Bacznoci".

W 1905 r. obie organizacje czynnie zwalczay carski system rusy-

fikacyjny. Tymczasem Liga Naradowa, paczynajc od stvznia

1906 r., zaprzestaje bojkotu aarskiego systemu polityczneg#. Przy-

w�dcy endecji wymuszaj na kierownictwach NZR i Zwizku

Chopskiego zaniechania bojkotu wadz. NZR i ZCh czynnie ucze-

stnicz w posuniciach legalizacyjzzych ugrupowa politycznych Li-

gi Narodowej w c#sarstwie rasyjskimqs. Roman Dmowski kons#k-

wentnie zaczyna realizowa polityk neopa'nslawizmu. W i906

i 1907 r. przyw�dztwo endecji g�wn uwag organizacji bojo-

wych kieruje na czynne zwalczanie ruchu socjalistycznego, wid'zc

w nim g�wn przeszkod w dialogu z caratem o aut#nomii. Zwi-

zek Bojowy NZR i Organizacja Samoobrany Wocian Polskich wie-

lokrot,nie stosuj przemoc wobec socjalist�w 4i.

4# CGAOR, f. 10#, op. D.O., j. 5, cz. 35, t. 1/05, k. 141.

44 "Czerwony Sztandar", nry 101 z 24 VIII i 135 z 25 XII 190i:,.Robotnik",

nry z 12 VII i z 25 VII 1906; "Gos" 17 II 1907, s. 8; "odz:a:,in#' PPS

Lewicy z 9 III 1907; S. Martynowski, Polska bojowa..., s. 219-226. �d

w ogniu..., s. 42.

4s J. Strzempiel, Sa'moobrona, "Niepodlego", t. 4, s. 375; S. iialrtb:ski,

Anty#arodowa poltyka..., s. 274, 278, 293, 306.

4s T. Monasterska, Narodowy Zw4zek Robatn,czy 1905-1920, ## a# szawa

1973, s. 45-48.

'7 W. Pob�g-Malinowski, Narodo#a DeTnokracja..., s. 292-298, 3Q0. 308"

. Kormanowa, Kr�lest'wo Polske 190?-1914..., s. 572-582; Histora Polsk,

IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 481-489.

194

�# �a # �

O #

# Qz

W #,

u 3

rl2 N

Zwizek Bojowy NZR zwaleza strajki polityczne, manifes2aeje,

rozbija wiece socjalist�w, osabiajc g�wne siy walezce w K:�le-

stwie o zdemokratyzowanie sygtemu carskiego, o niepodlego ##a-

rodow i socjalizm.

Trafnie oeeniaa ochrana w 1907 r. dziaaln# warzawskieh od-

dzia�w Zwizku Bojowego NZR: "...oddziay bojowe NZR s dob=

rze uzbrojone i spotykaj si z milezco przyjaznym stosLz^.t#iem

wadz miejscawych, zabiy znaczn liczb socjalist�w w czasie ##r;i,a-

wych star z nimi, znacznie wicej, anieli same straciy" 4g.

Jak wynika z pawyszego, bya to taktyka sprzeczna z obron

pnl5kich intere#�w naro#owych, a take wyraan w 1905 r. #rzez

NZR soidarnociowo ujt konc#pej realizacji interes�w. 1#a tvm

m.in. tle dajrzew# w 1908 r. bunt przeciwko przywadcom Ligi #a-

rodowej w NZR i NZCh oraz w akademickim ZET. W rezultacie

rozama powstaj i rozwijaj dziaalna Frakeja Niepodlegociowa

NZR, Zwizek Chopski "Zarzewie" i Organizacja Madziet # Tie-

podlegociowej ZET (studenci i uczniowie) #9. Niezadowoleni z dzia-

alnoci oddzia�w bojowych czankowie NZR opucili w goo##-ie

1908 r. organizacj, tworzc Organizacj Bojow Frakeji Niepodle-

gociowej NZR. Organizacja ta przeprowadzia w 1. 1908-#910,

majc w swoich szeregach wikszo ocalaych przed areszto##rania-

mi kadr byego Zwizku Bojowego NZR, szereg akeji bojow#ch

uderzajcych w carski system palicyjny60. W tej sytuacji wtadze

carskie zastosoway re#re-sje wobe# jej kadr, likwidujc do 1911 r.

wikszo terytorialnych oddzia�w bojowych, areztujc czlor Lk�w

Wydziau B-ajowego i okrgowy aparat kierowniczy5l.

W okresie istnienia Zwizku Bojowego NZR na jego czeie sta

Wydzia Bojowy, kt�ry troszezy si o rozw�j kadr instruktor##ich,

zakup broni i jej roz#rowadzenie. Wydia Bojowy kierowa r�w-

nie biec dziaalnoci organizacji okrgowych.

Podstawowym ogniwem w strukturze organrzacyjnej by ###oso-

4s# CGAOR, f. 102, op. -, j. 49/1910, k. 61; CA KC PZPR, 305/III;'�, :#. i4,

79, 98.

40 S. Kalabiski, Antyn.arodol.va poltyka..., s. 364-369; S. Marty:#owski,

Polska bojozua..., s. 226; . Kormanowa, Kr�lestwo Polske 1907-1914...,

s. 610-613; T. Monasterska, Na7odo'wy Zwzek Robot#iczy..., s. 55, 56, ##, 98.

CAW, AMN, t. os. 14, 33, 49, 200, 322, 394, 411.

5= CGAOR, f, 102, op. -, j. 49/1910, k. 6.

I96

bow## oddzia (20 bojowc�w oraz dow�dca i jego zastepca), ten za

dzielii si na pitki bojowe pad dow�dztwem kierownik�w. Oddzia-

y podlegay dow�dztwu okreeu bojowego, kt�re utrzymyw#c lcz-

no z Zarzdem Okrgowym NZR, wykonujc jego poleceri#= oraz

przekazywano przez Wydzia Eojowy polecenia Zarzdu Gu###ne5o

NZR 5#.

Wedug sprawozda policyjnych oraz moliwych c?o ueh###rec:nia

danych o 38G bojowcach liczebnoe endeckich ;si boic#,#:~reh

w 1. 1905-1907 przedstawiaa si nastpujco:

w Warszawie i w ckrgu podwarszawskim (yrard�w, ###oc#y,

Grodzisk, Putusk) dzialao 14# bojowc�w i 20 technik�w bojow Zeh,

odzi, Tomaszowie Ma#owieckim, Nowym #liecie nad Pilic?, Pa-

bianicaeh, Zgierzu i Piotrkowie analogicznie 108 i 30.

Zagbiu Dbrowskim, Za#.vierciu, Czstochowie i Radem#l# 98

i 10,

Sie#lcach #2 i 10

Radomiu, Szydowcu, Wolanowie, Ostro###cu, Skarysku, gi.o-

skich 70 i 10,

Kaliszu, Ozorkowie i Zduskiej Woli 49 i 10,

Kieleach, Bodzentynie, Wo,szezowej 68 i 10,

Lublinie, Lubartowie, Wwolnicy, Puawaeh i ZG#ierzy#;c: 68

i 10,

Biaymstoku 46 i 10,

Suwakach 24 i 6.

Brak danych dla guberni po#kiej i omyskiej - siinych o#z-od-

k�w endecji - uniemoliwia ukazanie liczebnoci wsz#'stkich ##ruk-

tur. Szacunkowo przyjmujemy liczb 65 bojowc�w dla tyeh 2 gu-

berni. Skad osob#wy Zwizku Bojowegfl 1\TZR (uwzgldniai#.e da-

ne 386 bojowc�w) przedstawia si nastpujco.

Pod wzgldem wieku byli znacznie starsi od bojowc�w #:,:a,:1-ch

ugrupowa bojowych. Przewaaa gru,pa w wieku 22-28 la` ii93

bojowc�w), znaczna cz przekroczya w omawianym okre#ie 30

rok yeia (49). Bojowcy do 22 lat stanowili Ii# (98 os�b), br#k da-

nych o wieku 46. Wr�d 386 bojowc�w byo 14 kobiet - c2niczek

bojowyeh prz#noszcych bro i amunicj. W organizaeji przestrze-

gano przepisu o przyjmowaniu w jej szeregi wycznie Folak�w.

Sg Ibidem, k. 168; op. D.Q., j. �, cz. 35, t. 1!0#, k. i89; CAW, .## # %#1,

t. 47; AMN, t. 180, 303.

W OB NZR zdecydowanie przewaali ludzie z wyksztaceniem ele-

mezltarnym, czciowo samoucy. 7 Jnaczna cz miaa za sob du-

szy okres samuksztacenia w TON, OMN, Stowarzyszeniu im. Jand

Kiliskiego. Zaledwie kilku byo analfabetami. Nalecy d;o organi-

zacji ur Ldnicy fabryczni, studenci i byli ucniowie szk� rednich

stanowili cz aktywu kierowniczego.

Analiza przek.roju zawodowego w#kazuje, i wikszo z 386 bo-

jowc�w stanowili robotnicy i rze#nielnicy, w tym:

160 ro#otnik�w - 53 niewykwalifikowanych, 40 tkaczy i prz-

dzalnik�w, 29 lusarzy, tokarzy i odlewnik�w, 8 elektryk�w i me-

chanik�w, 10 murarzy i malarzy, 7 kolejarzy, 6 subiekt�w, 5 gar-

barzy, 2 g�rnik�w,

36 rzemielnik�w - 12 cieli, zdun�w i stolarzy, 11 szewc�w,

`7 kowali, 3 rzenik�w, 3 drukarzy, oraz

7 kupc�w,

8 rolnik�w,

32 urzdnik�w, nauczycieli i dziennikarzy,

15 'oyych uczni�w szk� rednich,

6 student�w.

Akta 265 bojowc�w t-vskazuj na konkretn przynaleno zawo-

dow. P#dobny by przekr�j zawadowy caego NZR przedstawiony

przez T. #Vtonastersk.

Kierove,niczy aktyw Stowarzyzenia Czujnoci Narodowej "Bacz-

no" i Zwizku Bojowego NZR stanowili:

w 1'Var.;zawie - Mieczysaw Bujalski, Antoni Brusik, Wadysaw

Chybn#vski, Walery Jaboski, Cyprian Jurkowski, Antoni Kitl:i-

ski, V#radysaw Nowicki, Wadysaw R4manowski, Ksawery Stefa-

ski. .Jzef Winiaskiewicz,

odzi - J�zef Kamierezak, Piotr Oberle, J�zef Rakowiecki,

Luci#;ik Denys (ten ostatni po 1907 r. zajmowa si rozbojem i igi-

n w# napadzie ban#yckim w 1919 r.),

Tan iaszawie - Stanisaw Giniewki,

Pabia:3icach - Jan Gartner, Piotr Szezech, Mie#zysaw T#mez#k,

Piotrowie - Bronisaw Niedwiecki

Kal:szu - Jan Mamoski,

Zagbiu Dbrowskim - Antoni Biaecki, Wiktor Czapski, Fran-

ciszek I#ryga, Stanisaw Piotrowski

Za#S#ierciu - Wojciech Rapcia, Katarzyna aboklicka,

198

Radamsku - J�zef Kowalski,

Radomiu - Feliks Patkaki, Stanisaw Rembalski,

Ostrowcu - Stanisaw Matacz,

Kielcach - Jan Kflsierkiewicz, Kazimierz Paczewski,

Biaymstoku - Antoni Minkiewiez, Kazimier# Kleneman`g

Jak wspomniano, Zwizek Bojowy NZR - zgodnie z koncepeja-

mi endeckimi - prowadzi nie tylko dziaalno negatywna, #tou-

jc przemoc wobec socjalist�w, ale i pozytywn. W 1905 r. ;x:lrst-

powa czynnie przeciwko carskiemu systemowi rusyfikacji, n # r zecz

wymuszenia od caratu ustpstw i okrelenia pra#ir naro#o##,veh iud-

n4ci polskiej w Kr�lestwie Polskim. Dziaalno t konty#".o#t'ala

w 1. 19#8-1910 Organizacja Bojowa Frakeji Niepodle#ociowej

NZR, za co potkaa si z masowymi represjami wadz carskieh.

Spor�d 386 bojowc�w 152 represjonowanych byo przez ###adze

carskie:

58 aresztowano prewencyjnie, przetrzymujc w ledztwie ud Kilku

tygadni do 6 miesicy,

50 skazano w trybie administracyjnym na okre; stanu v,#-jatko-

wegfl na zesanie do guberni: wiackiej, arehangielskiej, toms#iej, to-

bolskiej, jenisejskiej, arszaskiej,

31 skazano na katorg w guberniaeh irkuckiej i orowskiej,

6 powieszono lub rozstrzelano z wyrok�w sd�w polowych,

7 wydalono z granic Kr�lestwa Polskiego '".

Z zebranych danych wynika, e z miejsca staej dziaalnoci bo-

jowej ucieko przed areztowaniem 36 bojowc�w, a pnnad poowa

biorcych udzia w walce zbrojnej bya represjonowana.

Analizujc dane 386 bojow,c�w ustalono 160 pseudonim�w. #lo-

na je pfldzieli na dwie grupy. Pierwsza to nazwy wasne, imiona,

nazwiska, druga - nazwy pospolite. Wydaje si, i mona je r#z-

patrywa w tych samych kategoriach co pseudonimy bojowc�w

PPS. Przewaaj pseudonimy dobrze ko#nspirujce, tj. imi#z#a #vas-

ne lub nazwy. Ich r�norodno wkazuje na gu:;+ i u#odnbania, ce-

chy psychiczne ich wac#cieli oraz emocjonalne ###i#zi # I#atriotycz-

nymi tra#ycjami narodu 5s.

ss yciorysy bojowc�w ND w zbiorach autor##.

5# Dane na podstawie akt sadow,ych.

ss Wykaz pseudonim�w na podstawie yciorys�w bc#jo##-c�w NZR: Ar#lik,

Austz-iak, Bartek, Bartosz, Baka, Batory, Biay (4), B':zdy, Bociaz:, 3o:;un,

199

Wydarzenia, w kt�rych uezestniczyli bojowcy ZB NZR i innych

endeckich ugrupowa bojowych, naley rozpatrywa pod dwoma

r�nl#ni aspektami. Poowa przypada na akeje,polonizacyjne, boj-

kot v#iadz rosyjskich, starcia z policj i wojskiem, zamachy na szpic-

li i prowokat#r�w palicyjnych (109 wydarze). Druga poowa na

zwalezanie strajk�w politycznych, manifestacji i wiec�w organizacji

socjali5tycznych, stosowanie przemocy wobec socjalistycznych #artii

polit#-cznych (105).

W 1905 r. przewaaj akeje typu polonizacyjnego, bojkot szk�

i urzed�w (49 wydarze); latem i jesieni organizacje bojowe ende-

cji uwikay si w 14 wydarze w akejach amistrajkowych o anty-

socjalistycznej wymowie. W 1906 r. przewaaj repre5je wobec

socjalistycznego ruchu polityc#nego (64 wydarzenia). Ponadto Zwi-

zek Bojowy NZR wzi udzia w 24 akejach odwetowych wabec

wadz carskich, chucia oficjalnie Roman Dmowski odwoa je od

1 sty-cznia 1906 r. W natpnym roku (1907) od styc#,nia do maja

uczestniczy w 27 akejach represyjnych wobec socjalist�w i jedno-

czenie w 16 odvretowych wobec wadz carskich. Lata 1908-1910

przyniosy 20 akeji odwet#wych i obronnych wobec wadz carkich.

Prze##r#wadzia je 01 3 Frakeji Niepodlegociowej NZRe. Bro

Bew:t::v, Bolmiak, Bosa, Bosy, Burza, Ghopicki, Ciemny, Cygan, Cyklista,

Cza-;# #I-, Cza#ny Antek, Czerwony, Czapla, Czesaw, Czynny, Dan, Db, Deska,

Dob:e#:aw, Doga, Duy, Fino, Filonijka, Gieroj, Halina, Henryk, Hondo,

Huc#t#-ia^ski Marcin, Huligan, Huragan, Hutarski, Ignac, Iskra, Jan, Janusz,

Jarzeazba, Jasia, Ja, Jask�ka, Jasna, Jastrzb, Jdrychonka, Jurek, Jutrznia,

Kacp#-#, I#ai, Kain, iialina, Kamie, Karol, Karol Boromeusz, Kiliski, Kos,

Kmic::e, liontusz, Kosa, Koszykowki, Kozak, Kret II, Ksdak, Kubicz, Kusy,

K##-i#"#='" Lassc##ta, Lech, Leliwa, Ledzion, Leszek, Leszek Gozdawa, Lidia,

Litw-##. Lofe,, Longinus, akaj, May, May Wilk, Mazur, Miecz, Mirosawa,

#li;#:;::#- \#lodv, Mot, Mciciel, blciwy, Napity, Napoleon, Niewidzialny,

Opa###. ##don, Oryl, Palus, Pczek, Pieru, Poczty, Podkowa, Ponury, Po-

znai:##:, Pu#ownik, Puszezyk, Reduta, Rodak, Rozw�j, R�a, Ruid, Sawicz,

Sen. # # ##, Siwy, Sko wronek, Skrzetuski, Snopkowski, Sokolnica, Sok�,

So#nu, Sowiski, Spokojny=, Starosta, Suchy, Staszek, Strzaa, Stru, Szary,

Szez#` ;:" Sz#voleer, miaa, miay, #migy, Tadeusz, Trojak, Tulipan, Twar-

do#=;-#:, , Ulan, Wanda, Wesoy, Wiaduch, Wiarus, Wicher, Wickowa, Wiech,

Wiei#:, Wierzbka, Wilk, Wrona, Wodek, Wojew�dzki, Wolski, Woodyjowski,

WI,ociaw=, Wroski, Zagloba, Zapaka, Zawisza, Zbigniew, Zbyszko, Zdanowicz,

Zieio::#, Zicmianin, Zimny, egota.

" Z.#b. tab. nr 8 na s, 274.

sprowadzaa endecja z kraj�w zachodniej Europy; drogi przErzutu

broni wiody przez Gdask, Toru, Bz7otlnic lub Berlin, Pozna,

O#tr�w Wielkopolski, Kalisz.

3. Organizacja Samo#brony Naro:dowej Wocian Polskich i#ow-

staa w listopadzie 1905 roku. Celem jej by# przeciwstawienie ;ie

ruchowi klasowemu chop�w oraz obrona obszarnik�w i #;,ielko-

ch4pskiego stanu posiadania.

Wskaz�wki dla k� rolnik�w - gospodarzy Stowarzyszeni# Sa-

moobrony Narodowej - zawarte w instrukeji zalecaly: Kolv ti###:z

miejscowi gospodarze, walez o polonizacj gminy; koo nie #vy-

penia polece wadz carskich, zachawuje czujnoE wobee os�b

podejrzanych, kt�re przybywaj na wie 5'.

Instrukeja, jak wida z zacytowanego tekstu, konstrukt#:###nie

okrela g�wny cel dziaania Stowarzyszenia Samoobrony Wocian

Polskich. Nie udao si ustali, jak liczne byy koa wi#jskie Sa-

moobrony Narodowej.

4. Zwizek Zemsty Narodu Polkiego (Zwizek "Mcicieli"), nie-

wielka organizacja bojowa endeckiej modziey szk� rednich; za-

oona 1905 r. w celu czynnego poparcia bojkatu szkoy car#kiej.

Podstawowym ogniwem organizacyjnym byo koo. Koo wybierao

delegata uczniowskiego, kt�ry wehodzi w skad Rady Delegat�w

Uezniowskich. Przy Radzie Delebat�w Uczniowskich istnia Komi-

tet Wykonawezy. Zwizek "Mcicieli" by organizacj skrajnie na-

cjonalistyczn, wrog wobec mniejszoci narodowych. Nie zramy

zasigu oddziaywania tej or#anizacji. Wiadomo, e funkejonowaa

w Warszawie i Kielcach, dokonuje zamach�w na rusyfikator�w-

inspektor�w szkolnych Orowa i Afanasjewa ;e.

5. W poowie 1906 r. powsta wr�d modzie5- #iczeej :;ie w # rko-

ach rednich Zwizek Ora Biaego, pozostajcy pod wp# Gt an zi

endecji. Celem zwizku byio uzyskanie w pier#,#zym eta#ie auto-

nomii Kr�lestwa Polskiego, w drugim za zbudow anie suwe: enne#o

pastwa polskiego. W celu samoobrony wiosn 1908 r. Z##,ize'# Ora

Biaego utworzy Komitet Bojowy 5#.

Endeckie ugrupowania bojowe liczyy ponad 1000 os�b. zeznie

z kilkusetosobow Organizacj Samoobrony Wocian Polskieh : bo-

5# CGAOR, f. 102, op. 5, j. 2250, cz. 12/05, k. 15.

58 Ibidem, op.-, j. 49/1910, k. 176.

59 Ibidem, k. 175.

20I

20G

j�wkami uczni�w szk� rednich zajmoway, pod wzgldem liczeb-

noci, drugie po PPS miejsce w Kr�lestwie Polskim. Siy te sta-

nowiy prawie lls si bojowych PPS walezcych w 1. 1904-1911.

Bojowcy endeckich ugrupowa politycznych w 1. 1905-1910 brali

udzia w 214, tj. 1/Io, wszystkich wydarze, w kt�rych uczestniczyli

bojowcy PPS i porozamowych organizacji PPS. Ich udzia jest

zatem r�wny udziaowi bojowc�w PPS Proletariatu, SDKPiL, LPSD,

Bundu.

7. Organizacje terrorystyczne-

Anarehici-Komuniei, R,ewolucyjni #'Iciciele

Speeyficzne miejsce w ruchu bojowyzn partu politycznych na te-

renie Kr�lestwa Polskiego i guberni litewskich zajmuj organiza-

cje Anarehist�w-Kamunist�w i Rewolucyjnych Mcicieli.

Struktura organizacyjna ruchu bojowego anarehist�w zasadniczo

odbiegaa od pozostaych partii politycznych. Organizacje anarehi-

stycme dziaay w razproszeniu i miay dowolny skad osobowy.

Stosoway one terrnr wobec as�b prywatnych, urzdnik�w, instytu-

cji prywatnych i pastwowych, wymusz#jc rodki finansowe.

Skad socjalny i narodowociowy grup anarehistycznych by nie-

jednolity. Naleeli do nich studenci, inteligeneja, reb-otnicy i rze-

mielnicy, ydzi, Rosjanie i Polacy. Wedug sprawozda policyj-

nych i 162 danych p#rsonalnych grupy terrorystyczne anarehist�w

liczyy w latach 1904-1907 na terenie Kr�lestwa Polskiego i p�-

nocno-zachodniego kraju okoo 240 os�b.

Najwikszym orodkiem ruchu anarehistycznego by Biaystok,

gdzie istniaa 42-osobowa grupa "Chleb i wolno". Std dziaal-

no anarehist�w rozprzestrzenia si do: Bielska P#dlaskiego (7 o-

s�b), Siedlec (10), Krynek (13), guberni suwalskiej - Kalwarii (6),

Sejn (3) oraz Wilna (24) i Kowna (5). Najbardziej odezuwalny by

terror anarehist�w na terenie guberni gr odzieskiej, wileskiej i su-

#.#alskiej. Od stycznia do padziernika 1905 r. tylko na terenie gu-

berni wieskiej anarehici wykonali 23 wyroki mierci.

Podobnie prnym orodkiem bya Warszawa oraz lecy w po-

bliu Otwock. W 1. 1905-1907 dziaao tam 76 anarehist�w w gru-

pach: "l#untownik" (6 os�b), "Midzynarod�wka" (13), "Zmowa Ra-

botnicza" (12) - wikszo jej czonk�w naleaa w 1905 r. do DB

SDKPiL; "Ekspropriatorzy" (10), "Anarehia" (12), "Czerwona R-

ka" (23). Na terenie odzi dziaay grupy "Midzynarod�wka" (10

os�b), "Anarehia" (14) i "Czarny Kruk" (7), w Kielcach grupa "Anar-

chia" (6 os�b), Radomiu "Czarny Orze" (7 os�b) #. Ich dziaalno

powanie osabiaa siy rewolucji, pozwalaa reakeji spoecznej sku-

teczniej stosowa represje poityczne wobec eaego ruchu r2wolu-

cyjnego.

R�niy si od tradycyjnveh grup anarehistycznych o:ganizacje

terrorystyczne Rewolucyjnych Mcicieli. Powstay one i dziaay

w I. 1907-1912. Celem ich byo dokonywanie akt�w zemsty - z#-

mach�w i konfiskat w odpowiedzi na represje carskie. Do grup tych

naleay zdeklasowane elementy klasy robotniczej, byli bojowcy

dziaajcy poprzednio w OB PPS, PPS Fr. Rew., PPS Lewicy,

SDKPiL, Bundu oraz byli bojowcy zbiegli z katorgi i zesa poli-

tycznych.

W midzywojennej historiogr afu podjto pierw sz pr�b wydo-

bycia materiau r�dowe#o dotyczcego Rewolueyjnych #Zcicieli.

Opracowanie dotyczyo terroryst�w z obszaru �d-Czstochowa #I.

Na podstawie oblicze Stanisawa Martynowskiego w dowolnie

tworzonych grupach dziaao 98 terroryst�w, z tego: 76 w odzi

i Zgierzu, Il Czstochowie-Zawierciu, 6 Samsonowie-Stporkowie.

5 Ostrowcu. Sprawozdanie ochrany z 1910 r. ###kazuje na istnienie

grupy Rewolucyjnych Mcicieli w Krakowie, powtaej ze zbiegych

z terenu Kr�lestwa Polskiego byych bojo#vc�w ##]S.

8. Powstanie i rozw�j tajnych organizacji paramilitarnych,

stronnietw niepodlegociowych o orientacji austriackiej

w Kr#lestwie Polskim (1908-1914)

Tworzenie tajnych paramilitarnych organizacji W IT�l2StwlE'

Polskim o odmiennych strukturach i koncepeji walki od organiza-

eji bojowych rozpoczy, poczynajc od 1918-19:l9 r., cztery u#ru-

powania niepodlegoeiowe, kt�re miay woje grupy kiero#:#nicze

w Krakowie i we Lwowie (Galicja). Tajne organizacje para.2#.iitar-

#o CGAOR, f. 102, op. 5, j. 18, cz. a9;05, k. 139-I:0: o#. 6, j. 9, cz. 20/06,

k. 16, 35; op. 9, j. 13, L.A./O8, k. 51; op. 12, j. 49/1911; op. O.O., j. 100, t. I'Oi,

k. 170; "ZPW" 1967, nr 1, s. 96, 30i, 381, 555; S. Martynowsk:, �d w ogniu.....

s. 162-163, Polska bojo2.va..., s. 77.

gl S. Martynowski, Polska bojou#~..., s. '?99 -.05.

202 ! 203

ne ##zygotowyway si odtd w warunkach dojrzewajcego konfiik-

tu militarnego w Rosji i Austrii d.o powstania zbrojnego.

tigrupowania niepodlegociowe w Kr�lestwie Polskim reprezen-

toway grupy polityczne: a) J�zefa Pisudskiego, opiezajca si na

Zwizku Walki Gzynnej (1908) i rozwijajca organi#acj paramili-

tarn Strzelec (1910); b) Niepodlegociowa Fronda Modziey Na-

rodowej (cz) ZET, kt�ra zorganizowaa paramilit#rne organizacje

Polski Zwizek Wojskowy (1908-1909) i zwizki strzeleckie {1910);

c), #viepodlegociowa Modzie Narodowa "Zarzewie", tworzca pa-

ramilitarne druyny Armii Pol#iej oraz druyny strzeleckie (1910-

-1911); d) chopska Modzie Niepodlegociowa "Zaraniarze"; e)

fron#a chopsko-inteligencka Aleksandra Zawadzkiego "Ojca Pro-

kapa#, zasilajca ludmi wymienione wyej organizacje paramili-

tarne.

Wedug Walentyny Najdus## w I. 1910-1914 organizacje strze-

leckie skupiay w Kr�lestwie Polskim 1100 os�b (w Galicji i na l-

sku Cieszyskim 3900 os�b), druyny strzeleckie ponad 500 os�b (na

4500 w Galicji, Poznaskiem, na Ukrainie oraz w zachodniej Europie

i Ameryce); podobn liczb skupia w Kr�lestwie Polskim Strzelec

(400 os�b w Kr�lestwie Polskim i 4600 w Galicji).

Od 1909-1910 zaczyna si rozw�j tajnego ruchu skautowego,

kt�ry powsta na bazie Organizacji Wojskowej im. Waleriana uka-

siskiego, zorganizowanej jesieni 1909 r. przez Organizacj Mo-

dziey Niepodlegociowej "Zarzewie". W 1911 r. druyny skaut�w

licz w Kr�lestwie Polskim ok. 2a0 os�b se.

W 1910 r. powstaje Legia Niepodlegoci, a w oFarciu o jej

kadry - Armia Polska. Bya to niewielka organizacja. Okrg IV,

obejmujcy swym zasigiem Kr�lestwo Polskie, zrzesza modzie

akademick; w 1910-1911 r. liczy# on 15 czlonk�w na 400 we wszy-

stkich okrgach #.

W 1912 r. wszystkie organizacje niepodlegociowe w Kr�lestwie

Polskim (poza druynami strzeleckimi) cz si w tajn organizacj

paramilitarn - Konfederacj Polsk. Tworzyy j: NZR, Legia

Niepodlegoci Armii Polskiej, Organizacja Hufca witego, Naro-

= Hstoria Polsk, IH PAN, t. 3, cz. 2, s. 666#72.

" H- Bagiski, U podstau# organzacj Wojska Polskego 1908-1914, War-

sz##va 1935, s. 149-183.

#' I#:dem, s. 84.

dozvl- Zwizek Chopski. Konfederacja Polka prowadzia wiczenia

prz5-gotowujce kadry dow�dcze. Organizacj t czsto nazywa si

Arnzi Polsk. W 1914 r. miaa zaprzysionych w Kr�lestwie 213

czonk�w ##.

Z Vyej wspomniane organizacje paramilitarne nie prowadziy

akt5#znej dziaalnoci zbrojnej, tote ich oddziaywanie na ycie

poitvczne Kr�lestwa Polskiego w 1. 1909-1914 byo znikome. Gru-

po#-av one przede wszystkim patriotyczn modzie szk� rednich

i wy#zych oraz niewielk cz modziey robotniczej i rzemielni-

cze;.

g# Ibidem, s. 594.

204

Za#ocz##ie

Wasne rozwinite trtzktury organizacji bojowych miay wszy-

stkie partie palityczne. Celem 4rganizacji bojowych byo czyzme

zabezpieczenie interes�w klasrowych i narodowych oraz partii przed

rozbiciem z zewntrz. Realizoway t# poprzez r�norodne formy

walki, jak zbrojna ochrona strajk�w, manifestacji, walki barykado-

we, achrona terytorialnych wadz rewolucyjnych oraz bojkot wa-

dzy carskiej.

Wikszo czonk�w ##gani#acji bajowych stanowili robotnicy,

a dalej chopi, drobnomieszczastw4 i inteligencja o duym roz-

rzucie zapatrywa politycznych. Pad wzgldem dowiadczenia poli-

tycznego by to najlepzy, najbardziej zdecydowany i aktywny ele-

ment, jakim dyponoway partie polityczne.

Niekt�re mniejszoci narodowe miay wasne organizacje bojo-

we, inne walczyy w organizacjaeh bojowych polskich partii po#-

tycznych. Czynna walka z caratem o prawa socjalne i narodowe

powodowaa represje polityczne. Nie -o#niny one adnej z omawia-

nych organizacji. Tote masowe areszty, wizienia, katorg# i mier

z wyrok�w sd�w polowych osabiay organizacje bojowe i wik-

sz4 z nich ulega rozwizaniu do 1908 r. W latach nat#n,ych

walczyli wycznie bojowcy orgazuzacji bojowych porozamowych

organizacji PPS oraz porozamowego ugrupowania NZR.

Formy walki wskazuj, i g�wnym celem wzystkich organiza-

cji bojowych byo czynne zaangaowanie w procesach demokraty-

zacji imperium rosyjskiego. Licz-ano pz'zy tym na sojusz si rewo-

lucyjnych i demokratycznych w caym cesarstwie. Formy walki

wskazuj r�wnie, i by to nawoczesny, masowy ruch naradowo-

wyzwoleczy i nie naley go nazywa terrorystycznym w przeci-

wiestwie do grup anarchistycznych.

207

Powstajce po 1908 r. tajne organizacje paramilitarne ni#.l;t�-

rych st#ronnictw niep#dlegociowych, stawiajce na zbrojn5 kon-

flikt Austru z R#sj, nale do Odmiennego cigu tradycji i bedem

byoby twierdzi, i s przedueniem organiz.acji bojowych z ana-

lizowanego okresu historycznego.

Publikacja niniejsza jest pierwsz w historiografii polskiej pr�b

kompleksoweg4 Opracowania struktur i wkadu organizacji bojo-

wyeh partii politycznych dziaajcych w Kr�lestwie Polskim

w l. 1904-1911 w rozw�j walki narodowowyzwoleezej Po:ak�w

i innych mniejszoci narodowych w XX wieku.

Losy bojowc�w w nastpnych dziesicioleciach

Skompletowanie danych personalnych i katalog�w bojowc�w

umoliwio jednoczenie ustalenie ich los�w w nastpnych Ia-

tach. Losy te byy czsto odmienne od obrazu, jaki usiowaa na-

kreli w okresie midzywojennym lub powojennym pisudezy-

kowska czy endecka historiografia.

W latach 1905-1917 pOddanych byo represjom carskim, przeby-

wao w wizieniu, na zesaniu lub katordze 2/s bojowc�w. Z tego

ok. 170 przebywao do 1917 r. na katordze lub dugotermino####n

zesaniu w oddalonych guberniach cesarstwa rosyjskiego. Wiekszo

katornik�w nie doya lat dwudziestychl. W sumie ok. 10#%o bo-

jowc�w przestao dziaa na pocztku lat dwutiziest,ych.

W czasie odbywania kary p.ostp.owaa edukacja ideologiczna oraz

p#gbiaa si s#lidarno ideowa bojowc�w socjalistycznych z ezon-

kami innych ugrupowa ruchu socjalistyznego. Wyzwoleni z wi-

zie (1905, 1917) wczali si do czynnej dziaalnOci rewolueyjnej

w guberniach wewntrzrosyjskich, biorc tym samym Ladzial

w walce "Za Wasz i Nasz Walna". Kiedy np. w grudniu 1905 r.

w Moskwie zwolniono z wizienia na Butyrkach 20 bOjowc�w OSB

z Warszawy, wikszo z nich wzia udzia w grudniowym powsta-

I J. Pajk "Organizacje bojowe PPS...", s. 396; S. Hempel, Wspornnenia

...,

s. 219; J. Kwapiski, Organizacja bojou#a..., s. 82-89; P. Pieczewski, Moda

ptka, "Z Dawnych Dni", z. 1/1933, s. 11; J. Plebanek, Wspo7n,nena bojo2#-

ca "KRRwP", t. 3, s. 47-52 107-117; L. Sledziski, Katorga tobolska, "Nie-

p g "

odle o, t. 16, s. 403, 423, 563, 614.

208

niu robOtniczym #. W latach 1917-1920 wikszo ocalayeh bojow-

c�w socjalistycznych, katornik�w i dugoterminowych zesac�w

walezyo po stronie bolszewik�w w Rewolucji Padziernikowej

i wojnie domowej w Rosji; m.in. Oddzia Gzerwonej Gwardii im.

J�zefa Mireckiego, zoony z byych bojowc�w PPS, zesac�w na

katorg do gubernii orowskiej s.

Nie represjonowani bojowcy p# rozwizaniu organizacji bojo--

wych przechoazili do pracy agitacyjnej w PPS Lewiey, PPS b1-ej

Frakeji Rewolucyjnej, PPS Op.o#ycji, SDKPiL, Bundzie, #ZR#

W obawie przed represjami carskimi niekt�rzy udali si na emi-

gracj do Austro-Wgier, Niemiec, Franeji, USA, Kanady, Argen-

tyny i Brazylii4. Spor�d emigrant�w tylko drObna grupa bojow-

c�w z PPS i ND wspara idee tworzenia organizacji paramilitar=

nych, a nastpnie Legion�w. Wikszo emigrani�w wr�cia do kra-

ju dopiero po odzyskaniu niepodlegoci. Cz pozostaa na stae

na emigracji, przede wszystkim ci, kt�rzy wyjechali d# Amervki

P�nocne j i Poudnio#vej.

Minimalna cz bojowc�w wspara idee Strzelca, Legion�w,

POW, zwizk�w i druyn strzeleckich. cznie mimo usilnej agi-

tacji, jak wskazuj obliczenia, jedynie 250 byych bojowc�w PPS

i NZR uczestniczy0 w ugrupowaniach ZWG, Strzelca, zwizk�w

i druyn trzeleckich, Legi#n�w i POWS.

W latach 1918-1939 dziaalno byych bojowc�w PPS, poroz-

amowych or#anizacji PPS, PPS Proletariat, SDKPiL, Bundu

i LPSD bya bardzo zr�nicowana politycznie. W 1918 r. bojowcy

socjalistyezni masow# pospieszyli do organizowanych iormacji Mi-

licji Ludowej i Pogotowia Bojowego PPS, Gwardii Czerwonej PPS

Lewicy-SDKPiL, kt�rych zaoeniem byo chroni wadz rad dele-

gat�w i rzd ludowy w Lublinie.

Milicja Ludowa, podp#rzdkowana J�zefowi Pisudskiemu przez

# A. Lednicki, Z pa#n.tnka, "Niepodlego", t. 7, s, 29-38; T. Rawicz-

-Lipiski, Bez'm.enn bojo#wcy, ibidem, t. 3, s. 122.

g yciorysy 132 bojowc�w PPS, 31 SDKPiL, 7 Bundu, I NZR w: Ksiga

Polak�'w-uczestnik�uy 7e'wolucj padzernko'wej; J. Kwapiski, Organzacja

bojou#a..., s. 87.

4 S. Hempel, Wspo#nnena..., s. 27-29; J. Chmielecki, Dloja praca..., s. 181.

Dane bojowc�w z Warszawy, odzi, Biaegostoku, Zagbia Dbrowskiego,

Czstoehowy, Ostrowca, Cmielowa w zbiorach autora.

5 H. Jaboski, Poltyka PPS z.u czase #ojny 1914-1918, Warszawa 1958

14 - Organizacje bojowe... 209

jego najblis#yh wsp�pracownik�w, dow�dc�w organizacji, Igna-

cego Boernera i Ja#na Garzechowskiego, nie sgenia oczekiwa bo.-

jowc�w, kt�rzy z4stali o#zu#anio. Zdecydowana wikszo po roz-

wizaniu Milicji Ludowej zwizaa si lewicowymi ugrupowa-

niami PP#, cz przesza do KPP.

Tylko 150 dawnych bo,jowc�w, czonk�w Milicji Ludowej, zna-

lazo si w szeregach, tworzonej na bazie ML, poLicji pastwowej.

cznie z eksponowa g#p 200 byych bojowc�w, wyszych

funkejonariuszy pastwowych sanacji - najbliszych wsp�pracow-

nik�w Pisudskiego z okresu ZWC, Strzelca, Legion�w i POW-

#rzyczynili si do powstania i utrwalenia bdnego twierdzenia, e

w organizacjach bojowych walezyli ludzie o natawieniu nacjonali-

stycznym 7.

Spor�d 3300 bojowc�w PPS yjcych w okresie midz#,ojen-

nym, kt�rych dane ustalono w oparciu o r�da w CAW, CA KC

PZPR oraz KRRwP", "Niepodlegoci", Poltezeskoj Katorg

Ssytk - ak. 350 os�b zaangaowanych by# w obozie pisud-

czyk�w, lcznie z grup rozamow PPS Rajmunda Jaworowskiego.

#rup byych bojowc�w PPS przebywajcych a emigracji w Zwiz-

ku Radzieckim, cz#onk�w WKI#(b), KPP w kraju i na emigracji

szacujemy na ok. 330 os�b. Wikszo byych bojowc�w PFS (ok.

2500 os�b) naleaa do lewicowych odam�w p#zeclwojennej PPS g.

Ich zaangaowanie polityczne najlepiej moemy zaobserwowa

w pracy Stowarzyszenia byych Wini�w Politycznych. W latach

trzydziestych zaangaowali si oni m.in. w antysanacyjne akeje po-

lityczne. Na zjazda#h, w czasie wiec�w i manifestacji potpiali

nacjonalizm i faszyzm, dali amnestu dla wini�w politycznych,

rozwizania obozu koncentracyjnego w Berezie Kartuskiej, veralezyli

o idee socjalistyczne oraz utworzenie jednolitego frantu ludowego #.

o A. Leinwald, Pogotoz.ue Bojo#e Mleja Ludowa PPS 1918-1919, Ko-

munikat "Monitora" w: "Niepodlego", t. 15, s. 416.

7 S.A. Rade:c (Rez.volucja u> Warszawe..., spis bojowe�w) wr�d legioni-

st�w przytacza 21 nazwisk byych bojowc�w PPS.

% Dane przede wszystkim z Poltezeskaja Katorga i Ssyka z lat 1931-1934,

"Walki" i "Przedwitu" z 1929-1939 oraz akt personalnych w CA KC PZPR

i CAW.

" Sprawozdanie z VII Zjazdu Stowarzyszenia byych Wini�w Politycznych,

"KRRwP", t. 2, s. 183-202, 245-246; Zjazd byych bojowc�w PPS, skazac�w

i dziaaczy Zagbia, ibidem, s. 203-205; Zjazd Stowarzyszenia byych Wi-

Sytuacja materialna wiks#4ci byych #ojowc�w PPS stale si

pogarszaa, nie przyjmowano ich dn fabryk i urzd�w. Tylko bar-

dzo nieliczni objci byli zapomogami stowarzyszenia i otrzymy-

wali renty pastwowe 'o. Ich p#gldy p#lityc'zne mialy te zasadni=

czy wpyw na przyznawanie im odznacze za walk zbrojn z ca-

ratem. Oficjalnie wszyscy mieli prawo otrzyma odznaczenie,

jednak znaczn ich liczb (1234 osoby na 2584) odznaczono dopiero

po mierci Pisudskiego, w I. 1937-1938, chocia Kapitua Medalu

i Krzya Niepodlegoci dzaaaa w 1. 1929-1939. VV przyznawaniu

odznacze s jaskrawo widaczne pewne uwarunkowania: wiksza

yjcych bojowc�w robotniczych, bez wzgldu na wkad walki, od-

% znaczona zostaa Medalem Niepodlegoci. Krzye Niep#dlegoci

z Mieczami otrzymywali byli bojowcy pomiertnie, a z yjcych

ci, kt�rzy znajdowali sig pad wpywem orientacji sanacyjnej.

780 #'Iedali Niepodlegoci nadaa Kapitua byym bojowcom PPS

dopiero w 1. 1937-1938, tj. wtedy, kiedy grupa sanacyjna "Zamku",

widzc zbliajc si wojn i kanieczno zabezpieczenia obrony

niepodlegoci kraju, zacza poszukiwa przymierza z PPS. Sdi

# mona, e sprawa przyznawania odznacze wizaa si z okrelo-

nym nastawieniem politycznym bojowca. Tw�rcy Kapituy sdzili

# bowiem, e byli bojowcy zar�wno z PPS, jak i rabotnicy z NZR

i ani w przeszoci, ani im wsp�ezenie nie speniali warunk�w, by

bye bohaterami sanacyjnej Rzeczypospolitej. Jeli w kocu nadano

Medale i Krzye Niepodlegoci, to nie kierowano si realnym wka-

# dem w walk, lecz raczej pragnieniem bliszego powiz#nia tradycji

# niepodlegociowych ruchu bojowego z obozem sanacji.

Bardziej zooaze s losy bojowc�w u#rupowa politycznyeh paza=

pepesowskich. Byli bojowcy SDKPiL, Bundu, LPSD zasilili w okre=

sie midzywojennym w wikszoci szeregi KPRP-KPP, Bundu, Ko=

munistycznej Partu Litwy. Spora liczba katornik�w i wiecznych

zesac�w walezya w czasie Rew#lucji Padziernikowej, wojnie

domowej i wniosa cenny wkad w budow pastwa radzieckiego,

ni�w Polityeznych w Radamiu, ibidem, s. 206-207; Sprawozdanie z VIIT

Zjazdu Stowarzyszenia byych Wini�w Politycznych, ibidem, t. 3, s 254.

lo Walne zebranie �dzkiego koa Stowarzyszenia byych Wini�w Poli-

tycznych, "Z Dawnych Dni", z. 3l1%33, s. 96; Sprawozdanie z obrad VII

Zjazdu Stowarzyszenia byych Wini�w Politycznych, "KRRwP", t. 1, s. 183-

-188.

210 211

pozostajc w ZSRR. Wikszo byych bojowc�w endecji wzia

t# 1918 r. udzia w rozbrajaniu okupanta niemieckiego. W okresie

midzywojennyrn naleeli do Nar##owej Partii Robotniczej. Cz

anarchist�w, szczeg�lnie katornik�w i wiecznych zesac�w, od-

stpia po 1917 r. .ad zaae ruchu anarchistycznego i czynnie ucze-

stniczya w ruchu k#munistycznym.

W latach 1939-1945 zdecy#owa#a wiksza yjcych w okresie

midzywojennym byych bojowc�w zmara lub 'zostaa zanz.ardowa-

na przez hitlerowskiego okupanta. Na du miertelno wpyny

poprzednie przejcia wizierme, tru#.ne warunki ycia w czasie oku-

pacji i represje okupata, kt�ry ciga dziaaczy ruchu socjalistycz-

nego i narodowego angaujcych si 4d pierwszych dni okupacji

w walk zbrojm. W kecowym okresie okupacji dziaao je#zcze

okoo 200 byych bojowc�w w r�#nych ugrupowaniach po.dziemnego

ruchu oporu. Ci, kt�rzy ocaleli, dziaali pa wojnie czynnie w Zwiz-

ku Weteran�w 1905 r., a nastpnie w ZBoWiD, ok. 40 os�b nale-

ao do PPR i PPS. By okre, kierly nie doceniano i pomija,no

wkad walki wiksz#ci bojowc�w w #olski ruch narodowowyzwo-

lecy. Poczwszy ad drugiej poowy lat pidziesitych zaczto

dostrzega ich godne miejsce w historii polskiego ruchu narodowo-

wyzwoleczego, a szczeg�lnie polskiego ruchu robotniczego. Sym#o-

lean stanowiska wadz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, docemia-

jcych wkad w ro#w�j walki nar.adowowyzwoleczej byych bo-

jowc�w, byo nadanie J�zefowi Grzecznarowskiemu w dziewi-

dziesit rocznic uradzin Krzya Komiandorskiego Orderu O#ro-

dzenia Polski z Gwiad '1.

Tradycje bojowe z lat 1904-1911

w polskim ruchu narodowowyzwoeczym

D#wiadczenia w walce zbrojnej zdobyte prze OB PPS, PPS

Lewicy, PPS Fr. Rew. i RPPS, PPS Proletariat, DB SDKPiL, OB

Litewskiej Partii SoejaldemokratyGznej, BuntZu i Zwizek Bojowy

NZR weszy na trwae do dorobku polskiego ruchu narotiowowy-

zwoleczego, jego postpowych i rewolucyjnych odam�w.

Tradycje te ujawnily si w nastpnych latach, w kt�rych ro-

botnicy podejmowali walk zbrojn (1914-1917, 1917-1921, 1921-

Is "polityka", nr 12 z 23 XII 19#4, s. 2, 15.

-1939, 1939-1945) w obronie niezawisego bytu narodowego lub

za#roonych interes�w klasowych. Wynikiem ty'ch zmaga byo po-

wstanie Polskiej Reczygosp#litej Ludowej.

Tradycje walki zbrojnej organizacji bojowych z I. 1904-1911 nie

byy przydatne przedstawicielom okrelonych rodowisk, kt�re pr�-

bowatv je wykorzysta dla potrzeb klas posiadajcych. Std poo-

wiczno rezultat�w zabieg�w Pisudskiego i jego grupy, by wpro-

wadzi w sfer proaustriackiej polityki wikszo bojowc�w PPS

Kr�lestwa Polskiego, byych zesac�w, kt�rzy przed I wojn wia-

tow powr�cili na ziemie polskie. Mim# utworzenia w I Brygadzie

Legion�w pokazowego oddziau "Bek�w" nie uda si zacig bo-

jowc�w do Legion�w, tak jak p#przednio nie udao si z ocalaych

prze# represjami carskimi bojawc�w stworzy kadry Strzelca

w hr�lestwie Polskim.

Niep#wodzeniem skoczyy si r�wnie zabiegi stworzenia w Kr�-

lestwie w pierwszym roku 1 wojny wiatowej na bazie s"paecnej

ruchu bojowego PPS Lotnego Oddziau Wojsk Polskich skierowa-

negu jednos#ronnie do walki z R#osj. D#piero u schyku wojny,

w warunkach okupacji niemieckiej Kr�lestwa Polskiego, organizacje

podejmujce aktywn walk z okupante7n w imi obrony praw na-

rodowych i klasowych robotnika pulskiego zdoay pozyska sym-

pati byych bojowc�w, kt�rzy licznie zasilili te organizacje. By#y

to: Pogotowie Bojowe i Milicja Ludawa PPS oraz Gwardia Czer-

wana PPS Lewicy i SDKPiL.

Pogotowie Bojowe PPS i Milicja Ludowa PPS lat 1917-1918

dziaay ju w nowym okresie historycznyzn. Rob#tnicy, byli bo-

jowcy, czynnie walczyli w szeregach tych org#anizacji, majc na-

dziej, e w oparciu o ra#y robotnicze i rzd ludowy Polskiej

Rzeczypospolitej powstanie pastwo socjalistyczne. Milicja Lu#owa

PPS wykorzystana zostaa jenake przez achowawcze kierownic-

two (m.in. Ignacego Boernera) wyznie w celu obrony powsta-

jcej buruazyjnej Rzeczypospolitej, nie spenia pokadanych

w niej nadziei. Wobec oddzia�w, kt�re czynnie przeciwstawiay

si koncepcji stworzenia buruazyjnego pastwa, zastosowano bru-

taln przemoc wojskow 1#.

CAW AMN, t. os. 122, 153, 160, 253; AKNzM, t. os. 47; APW, Ochrana

Warszawska, syg. 44, 46, 265, 298, 466; W. Brzozowski, Lotn.y oddzat Wojska

Polskego, "Niepodlego", t. 19, s. 325-343; J. Kamierczak, Rok 1918

#12 ! 213

Tradycje rewolucyjnych zmaga zbrojnych organizacji bo#owych

odyy w istniejcych od pecztku listopada 1918 dQ marca 1919 r.

o#dziaach Czerwonej Gwardii. Odtlziay te walczyy pod kierow-

nictwem PPS Lewicy i SDKPiL, a nastpmie KPRP w Sasnowcu,

Zamociu, Kraniku, Pocku i Lublinie ".

Tradycje ruchu b#jawego Polak�w znajtlujemy r�wnie w dzia-

aniaeh zbrojnych polkiej lewicy rewolucyjnej w Rosji w Qkresie

rewolucji i wojny domowej. Byli bojowcy, katornirv, zesacy

i ewaku#wani z Kr�letwa Polskiego w 1. 1914-1915 zailili ad-

dziay Czerwonej Gwardu i Armii Czerwonej. Brali udzia w obro-

nie Smolnego, w szturmie na opanowany przez junkr�w Krem1,

w zmaganiach zbrojnych po# Orem, na Powou, Syberii, Uralu,

Krymie. W imi zasad solidarnoci midzynaradowej proletariatu

walczyli u boku bolszewik�w o republik rad Ig. Tradycje te odyy

w pierwszych lat#ch niepodlegoci 15, kie#y to rob4tnicy po#pieszyli

na pomoc walc#cemu o wyzwolenie narotiowe i spaeczne proleta-

riatowi G�rnego lska, ez5rnnie walczyli w obronie Wars#zawy

i o s#alenie w jeden organizm pastwowy ziem trzech zabor�w.

Tradycje obrony niepadlegoci rozwijali w Zwizku Obrony Oj-

czyzny. W okresie midzywojennym organizacje milicji i samo-

obrony nieo#czni#towar#yszyy ruchowi socjalistycznemu, chrfl-

nic interesy socjalistycznych partii politycznych przed naciskami

u; Czesioehou#e, ibidem, t. 15, s. 304#11; M. Malinowski, W sprau#.e za-

machu na Schultzego, ibid#m, t. 7, s. 443; A. Purtal, Za'mach na nnczelnika

polcj neTneckej, ibidem, t. 5, s. 250; Relacja Meczyslawa #edza.kow-

skego, ibidem, t. 15, s. 102-114; T. Arciszewski, Pogotozue Bojozc:e PPS,

"KRRwP", t. 4, s. 223; A. Pr�chnik, Poz.ustan.e pastwa polskego. ibidezn.

s. 193, 217-229; R. Szczaniecki, Rado#wt jesen. 1918 r., ibidem, t. 5. s. 1G2-

-114; E. Ajnenkiel, Bojo#wcy PPS..., s. 42-51; A. Bie, W podzeTn.iach Za-

glba...; H. Jaboski, Poltyka PPS w czase wojny 1914-1918: A. Leinwald,

Pogotou#e Bojo2#e Milcja Ludowa PPS #w Polsce 1917-1919; J. Plebanek,

Wspo7n.nen.a..., s. 114-117; A. Radek, Bohater..., s. 25-27; H. Ziel.iski.

Organzo2oane s past'wa polskego pod rzdam Moraczewskego. Walka

z rucheTn. re2uolucyjnytn, Hstora Polski, IH PAN, t. 4, cz. 1, s. 119-182.

's q. Kaua, S. Poprawska, Rady delegat�w Tobotn.iczych 1918-1919 2.v Za-

gbu Dbrowsk#m., Warszawa 1961; Rady delegat�#w robotniczych #u; Polsce,

Warszawa 1966.

'4 W. Najdus, Leu>ca polska ui Kraju Rad 1918-1920, Warszawa 1971;

Ksga Polak�u; - uczestnk�2o re'wolucji padzer#koz.vej.

'5 CAW, AMN, t. os. Ludwik Kocot; AKN, t. os. Wiktor Jaworski.

kapitau i buruazyjnegn aparatu pastwowego. Do rozwizania

w 1938 r. KPP partia t.a utrzymywaa oddziay samoobrany, miaa

te sw #'Iilicj Ludow PPS, dziaaa Sa<rno#brona PPS Lewicy.

Nawet efemeryda pisudczykowska w polskim ruchu socjalistycz-

nym PPS dawna Fr. Rew. miaa swoj Milicj 1#. Tradycje organi-

#acji bojowych byy wykorzystywane w batalionach poIskich wal-

#zcych w brygadach midzynaradowych przeciwko faszyzmowi

w Hiszpanii w 1.1936-1937.

Wszechstronne nawizazue do tradycji ruchu bojowego 1904-

-1911 nastpio w Iatach II wojny wiatawej. Ju w c#cie kam-

panii wrzeniowej powstay w Warszawie Robotnicze Bataliony

Obrony Stolicy 17. Walczyli w nich obok siebie, jak kiedy b#jowcy

PPS i SDKPiL w 1905-1907 r., komunista Leon Raple, a take

bundowiec Izrael Hofman oraz socjalici Zdzisaw Sadzia, Jan

Dzigielewski i Zygmunt Zaremba, a dow�dztwo batalion�w spo-

czywao w rkach byego bojowca PPS z 1. 1904-1907 Wadysawa

Kaliskiego. W Gdyni oddziay Czerwonych Kosynier�w, skada-

jce si z robotnik�w, mnie walczyy z hitIerowcami w abronie

wybrzeal8. Ju w padzierniku 1939 r. powstay pierwsze konspi-

racyjne grupy i organizacje ruchu op#ru. Na kielecczynie major

Henryk Dobrzaski (Hubal) n�zkazem z 26 #adziernika 1939 p#-

woa Dow�dztwo Okrgu Bojowego Kielce. Do pracy sabotaowo-

-dywersyjnej szkoI#no ludzi w specjalnie zorganizowanych oddzia-

achl'. Konspiracyjnemu nazewnictwu ruchu zbrojnego, zar�wno

sacjalist�w jak i komunist�w, towarzyszyy okrelenia: organiza-

cja bojowa, milicja ludowa, siy bojowe, grupa bojowa, okrg bo~

jowy, instruktor, pitka czy dziesitka bojowa, oddziaawv, labora-

16 CA KC PZPR, t. os. Wincenty Zalewski; AGAD, PPI nr 587, poz. 36;

"Czerwona Pomoc", IX 1928, s. 4-5; Wern Spraure, Katowice 1967, s. 200-

-218; W. Rogala, Ich 'walka, Warszawa 1965, s. 57; Kronka organzacyjna.

Trzyd#estolecie krwawej rody, "KRRwP", t. 2, s. 205; "Warszawa Drugiej

Rzeczypo;politej", z. 1, Warszawa 1969, s. 258; "Gos Zagbia", nr 12l1930,

s. 5: S. Loza, Czy t.vesz, kto to jest?, Warszawa 1938; "Odgosy", t. 5#1966,

nr 17; Ko'm.unc, Warszawa 1969, s. 285; "Przedwit, nr 55 z 21 II 1929, s. 4.

17 Zab. m.in.: M. Drozdowski, Alar#m. d1a Warszau#y, Warszawa 1975; Cy'wL-

na ob7ona Warsza'wy 1.ve 'wrzeniu 1939, Warszawa 1964; W. Gawrak, W Ba-

talone Robot'nczy7n., Warszawa 1971.

ls E. Kosiarz, Obrona Kpy Oksyuiskej u# 1939 r., Warszawa 1973.

so M. Szymaski, Oddza #a9ora Hubala, Warszawa 1972. ,

214 215

torium bojowe, technika bojawa - wiadezce o wykorzystywanu

dowiadeze z lat 1904-1907 2o.

Wyrar#ie nawizywaa do tradycji organizacji bojowych powsta-

a w I. 1940-1941 Gwardia Rabotnicza Polskich Socjalist�,# i jej

nastpezynie: Organizacja Bojowa Polskich Socjalist�w w ##arsza-

wie, Radoznskiem i odzi, Socjalistyczna Organizacja Bojowa, Or#a-

nizacja Wajskowa Polskich Socjalist�w, formacje bojowo-milicvjn#

Polskich Sacjalist�w, Organizacja Wojskowa i Milicja Ludo#*a

RPPS, socjalistyczne formacje Polskiej Armii Ludowej w W ar s#za-

wie, odzi, Czstochowie i pow. Koskie czy addziay zbrojne utvto-

rzone przez PPS WRN, a istniejce w l. 1939-1942. B5-v to:

organizacja sabotaowo-dywersyjna "Okrzeja-Odra" na lsku,

a nastpnie funkejanujce na jej bazie Gwardia Ludowa PPS #'VRN

i lski Korpus Bezpieczestwa, w Rad#miu - Pogotowie Bojowe

PPS WRN, w Warszawie, Krakowie, Zagbiu Dbrowkim i na

lsku - Organizacja W#jskowa PFSWRN, przeksztaconu

w Gwardi Ludow PPS WRN z'.

Do tradycji organizacji bojowych PPS nawizywaa r�#vnie Ly-

dowska Organizacja B#jowa Bloku Antyfaszystowskiego w #ercie

warszawskim w 1942 r.#

Na terenie odzi, Lublina, Wocawka rozwijaa w 1940 :. d#ia-

alno Bojowa Organizacja Ludowa 28.

W oparciu o rewolueyjne tradycje klasowe i niepodlegaeio#e

organizacji b.ojowych powstay: "Sierp i Mot", Stowarzyszenie

Przyjaci� ZSRR, Promi#nici, Robotniczo-Chopska Organizacja

Bojowa. W 1941 r. organizacje te utworzyy: "Wojsk�wk" (Sto#=#a-

2a Gestapo wnikliwie studiowao polskie organizacje bojowe z lat 1904-

-1911, 1917-1919, ieh system organizacyjny oraz formy walki i w oparciu

o uzyskane dane sporzdzao listy proskrypcyjne byych dziaaczy. Zob. teez-

ki gestapo dystryktu radomskiego w WAP Radom.

Zob. m.in. J. Tomicki, PPS 1892-1948, Warszawa 1983; E. Duraczyski,

Socjale polscy 1930-1941, "Dzieje najnowsze", nr 2, 1957; J. Mulak, Le-

wica socjalstyczna w Warszawe, "Warszawa lat wojny i okupacji", z. i,

1971; J. J. Terej, Na rozstajaeh dr�g, Wrocaw 1978.

22 Zob. m.in.: B. Mark, Po2#stane z# getee Z.varszawsk#n,, Warszawa 19E3;

Walka, 7n,er, parne, Warszawa 1963; W. Poteraski, Warsza#wske getto,

Warszawa 1983, wyd. IV.

z3 J. R. Szaflik, Konspracyjrty ruch ludo2s#y 1939-1942 w: Studa z dzej�u,

ruchu ludo2#ego, Warszawa 1971; Batalony Chtopske w walce o narodowe

i spoeczne 2vyz2volene, Warszawa 1975.

rzyszenie Przyjaci� ZSRR), Czerwon Milicj ("Sierp i Mot"), Spe-

cjaln Grup Bojow (Promienici); Robotniczo-Chopska Organiza-

cja Bojowa ju w nazwie nawizywaa do tradycji lat 1904-1907 #.

Pitki sabotaowo-dywersyjne GL PPR tworzono na wzorcach

organizacji bojawych. Byli zatem w GL instruktorzy wyzkoleinia

bojowego, dowadcy pitek, funkejonowa#o centralne laboratorium

bojawe, sekeje boj#wo-szkoleniowe. Farmy walki, m.in. konfiskaty

pienidzy i broni, zamachy na funkej#nariuszy policji i innych

in#ty tucji, przejmawano z rewolucyjnych tradycji 25. R�wnie w AL

przejmujcej rewolucyjne tradycje poprzerlniczek, istniay w 1944 r.

druyn# bojowe i milicja oddziaowa w kompaniach brygad teryto-

rialnych 2#.

Jak wynika z bada, wpyw tradycji organizacji bojowych PPS

z l. i904-1907 na struktury organizacyjne i forzny dziaania ruehu

soc"aiistycznego by znaczny, szezeg�lnie wte#y, gdy partie socjali-

stycznc dziaay w konspiracji.

Istniejcy po wojnie Zwizek Weteran�w Walk Rew#lucyjnych

190# roku by zewntrzn form pielgnacji tradycji bojowych

z ok=#su rewolucji. 1-2 wrzenia 1949 r. #aczy si on z pozo-

stayzz#: organizacjami kombatanekimi w ZBoWiD. Odtd ZBoWiD

ehron: i przekazuje spucizn walki zbrojnej robotniczych organi-

zacj: 'r#ojowych nowym pokoleniom Polak�w.

1Valha zbrojna organizacji bojowych w okresie rewolucji 190#-

-15u# doprowadzia do istotnych zmian w psychice robotnika na

ziem#ach polskich. W nastpnych latach organizacje robatnicze ko-

rzystaz; z dowiadeze organizacji bojawych. Due znaczenie przy-

pisy-v#a# #valce zbrojnej proletariatu rosyjskiego Wodzimierz Lenin.

Tec:#;: z jego wsp�pracownik�w, Wodzimierz Adoracki, pisa, e

Len:n uwaa za bardzo celowe odtworzenie w literaturze narodo-

#;e# s#'1-darze 1905 r., a przede wszystkim ukazania tych dowiad-

2= #I. lIalinowski, Ge#eza PPR, Warszawa 1973; K. Czerkawski. Zrodzt

ci# c;:###. Warszawa 1978; S. Gajek, Mtodz "Prontene" z garni#onu �d,

#C% #i# #z:i #=: a 19 7 2.

# O strukturze GL i AL zob. m.in.: R. Godulewski, Robotncy z fabryk

#,G#r#,rri"", Warszawa 1979; J.B. Garas, Oddzay GL AL 194?-1945, War-

SZHVV 1971.

# iV#. Wieczorek, Arnza Ludoi.ua. Pozostane organzacja. 1944-1945, V#'ar-

sza#::; # 19i9.

216 21'7

cze rewolucjr, kt�re dotycz uzbrojenia robotnik�w, organizacji

bojowyeh, arganiza#ji powstania i przejcia wadzy g7.

Chocia ad tych wydarze upyno wiele lat, nie ma dotd nau-

kawej oceny dziaania organizacji bojawych PPS. Autor uwaa

swoje rozwaania za pr�b odpewiedzi ma nurtujce bada#zy od

wielu lat pytania o struktury organizacyjne, skad osobowy, formy

walki. Ma nadziej, e swoj rozpraw wni�s pewien wklad w od-

tworzenie fragmentu dziej�w ruchu narodowowyzwoleczego w Polsce.

f' Wspo'm.nenia o Lenine, t. 1-5, Moskwa 1969, s. 175.

Nr 1

1904 r., stycze 2, Warszazua. - Rapo#t prokurntorn Wnr-

szawskego Sdu Okrgowego do 7rcnist#a sprazuiedliz,uo-

c #w sprazuie zamachu na gubern.utora Zo#rtyskiego

Se7n.iona Korfa

21 stycznia 1904 r. Balesaw Kiecewski dokona pr�by zai##chu

na p4wracajcego z polowania gubernatora omyskiego #arona

K#rfa. Kula przebia kapelusz myiwski barona w dw�ch miej-

scach. Kieczewski wykonywa to zadanie zgodnie z programem ter-

roru nakrelonym przez parti Proletariat, do kt�rej nalea '.

Maszynops. Z jz. ros.

tum,aczy J. Pajk.

CGAOR, f. 124, op. 13, j. 1587/04, k. 5

Nr 2

1904 r., czerz.uec 14, Warszuz.ua. - Raport polcyj#y diu

Departamentu Polacji 7,u Petersburgu 2u spraurie znj

w Warsznwe

13 czerwca o godzinie 9.30 po#czas poaru apteki Spira w #'t'ar-

szawie na Woli zebra si tum okoo 4000 ludzi. Podczas pr�by

1 Obowizki prokuratora Warszawskiego Sdu Okrgowego peni #Vlardy-

kanija. Bolesaw Kieczewski by czonkiem OB PPS Proletaria#.

rozproszenia tumu przez policj wznoszono okrzyki: "Bij polij!'#

P� roty kozak�w orenburkich rozpraszao tum. W onierzy rzu-

cano kamieniami, pady dwa strzay z rewalwer�w. Policja daa

salw w tum. Dw�ch robotnik�w zostao zabitych, a szeciu rannych.

Tego dnia tum zebra si ponownie przy wejciu do szpitala na

Woli, w kt�rym przebywali ranni podczas pierwszej manifestacji.

Podczas manifestacji przed zpitalem aresztowano trzech manfe=

stant�w: Mejera Grunbauma, lat siedemnacie, kt�ry trzyma osa-

dzony na drzewcu czerwony sztandar; Bendera Samelera, lat

asiemnacie, i Wadysawa liwiskiego, m�wc, wok� kt�rego

gromadzi si tum. Podczas manifesta#ji przed szpitalem pie#i#ano

rewolucyjne pieni 1.

Maszynops. Z jz. ros.

tturnaczy J. Pajk.

CGAOR, f. 102, op. 4, D.O., j. 9, ez. 13/04, k. 37-38.

Nr 3

1904 r., lstopnd 16, Ost#oz,viec. - Raport policyjny dlu

Depnrtnmentu Palcj w Petersbu7gu w spraw'e #nanife-

stacji i zaj w C7n.aelotuie

14 listopada 1904 r. w Brzustowie, w odlegoci jednej wiorsty#

od mielowa, zebrali si po drugiej zmianie robotnicy fabrvki por-

celany w mielowie. Byo okoo 500 os�b. Zapalili pochodni, pod-

nieli czerwony sztandar i manifestujc przeszli do osady miel�w,

piewajc po drodze bliej nie rozpoznane zakazane pieni. W po-

bliu #sady zgasili pochfldni i dalej szli wzdu g�wnej ulic#- osa=

dy pod ztandarem, piewajc pieni i strzelajc na wiwat z rewol=

wer�w. Podczas pr�by zatrzyznania robotnik�w przez s't�jkowego,

Afanasje#va obok domu, w kt�rym zamieszkiwa, wywizaa si

b�jka. Rzucano w Afanasiewa or#z do okien domu, w kt�rym mie-

szka, kamieniami, z tumu pady strzay z rewolwer�w. St�jkowy

1 Raport o maniestacji robotniczej przy ul. Grzybowskiej oraz przed

szpitalem na Woli w Warszawie sparzdzi naczelnik Warszawskiego Gube-

rialnego Zarzdu anda#merii genera-#najor Czerkasow.

220 22#

Nr 6

1905 r., k#wece# 20, Wa#szawa. - Statut Stowar#yszena

Czujtzoc Narodo#wej "Baczn.o"

l. Celem Stowarzyszenia Czujnoci Narodowej "Baczno" jest

#mzygotowanie fizycznych i duchawych si marodu do osignicia

jednoci dziaania w decydujcej chwili.

2. Stowarzyszenie, aby osign wyznaezony cel, zmierza b-

#zie w kierunku:

a) czenia mczyzn w grupy wojskowe,

b) wczenia kobiet do realiz.acji cel�w narodowych, kultural-

nych i materialnych,

e) obowizkowego okrelenia swego dziaania poprzez c#onk�w

stowarzyszenia.

3. Stowarzyszenie "Baczno" stanowi organizacj tajn zar�w-

no na zewntrz, jak i w stosunku do kadego stowarzyszonego.

4. Czonkiem stowarzyszenia moe by kady Polak lub Polka,

kt�rzy pragn by pom#cni Ojczynie.

5. Nowych czonk�w do stowarzyszenia przyjmuje si na pnd-

stawie rekomendacji 2 os�b (czonk�w organizacji) a po wstpnym

w#-raeniu zgady przez kierownik�w grup. Przyjcie w poczet

czonk�w organizacji #dbywa si w nastpujcy spos�b:

aj handydatur podaje "starszy" grupy - wyznaczajc czonka

(czonkini) stowarzyszenia, by ten (ta) przeprowadzi(a) pr�b

z kandy datem,

bj l#o zoeniu oceny pr�by przez wyznacz4nego czonka (czon-

kini), "starszy" podaje kandydatur do przegosowania,

c) nastpnie kandydat skada przysig, a "starszy" ogasza przy-

jcie nowego czonka do organizacji.

fi. Czonek stowarzyszenia zobowizany jest:

a) zoy przysig dochowania tajemnicy i wiernoci stowarzy-

aZE'nlu,

b) bezwzgldnie podporzdkowa si kierownictwu; odnosi si

z nal#yt uwag do przekazywanych polece - wypenia pole-

cenia,

c) dokadnie wykonywa obowizki wchodzce w zakres jego

#ziaania,

d) bezwzgldnie chroni tajemnice stowarzyszenia - niczego

i nigdy nie podajc do publicznej wiadomaci, #

e) wstrzyma si od wszystkich pmzypadk�w wpywajcych szkod-

liwie na stan psychiczny i fizyczny wasnego organizmu,

f) pilnie obserwowa ruchy spoeczne, przekazujc oceny stanu

tych ruch�w kierownictwu,

g) zwerbowa przynajmniej jerlnego czanka w szeregi stowarzy-

szenia,

h) wychowywa swe dzieci zgodnie z celami stowarzyszenia,

i) stale wpaca okrelone przez siebie sumy na rzecz stowarzy-

szenia,

j) opaca skadk czonkowsk w wysokoci jednego rubla rocz-

nie,

k) opanowa pamici#wo statut stowarzyszenia - zna kady

punki statutu,

1) wyraa osobisty stosunek w#bec kadej orawianej sprawy,

) otrzyma, najdalej w okr#sie roku, o# kierownictwa wyposae-

nie (ubi�r i inne rzeczy) i przechowywa u siebie,

m) wykonywa uchway sdu stowarzyszenia,

n) okazywa pomo.c tym wsp�towarzyszom, kt�rzy jej potrze-

buj.

7. Czonkom stowarzyzenia zabrania si:

' a) nalee bez zezwolenia i zgody G�wnego Kierownictwa do

inn#-ch grup i organizacji,

b) wystpowa ze stowarzyszenia bez zg#dy G�wneg# Kierow-

# nictwa

c) wystpowa samodzielnie z problematyk stowarzyszenia bez

zeZ#1-olenia kierownictwa.

e. Czonek, kt�ry postanoavi wystpi ze stowarzyszenia, zga-

sza prob kierownictwu o usunicie go z szeregu czonk�w stowa-

rzyszenia. Po wystpieniu ze stowarzys2enia byy czonek organiza-

cji w przypadku naeprzes#rzeganiao tajnoci podlega sdowi sto-

warzvszenia.

;9. Jednostk organizacyjn stowarzyszenia stan#wi grupa ska-

dajca si z 22 czonk�w.

10. Kada grupa wybaera "starszego" (starost) i "podstarsze-

go" (zastpc starosty) jako swoich penamocnik�w i bezpor#dnich

kiero#vnik�w.

225

11. Czonk#wie znaj grup bezporedniego kierownictwa, kie-

rownictwo to pozostaje tajne w s#tosunku do czonk�w innych grup

stowarzyszenia.

12. Najwysz wadz sprawuje stojce na zele stowarzvsze-

nia wybrane w wyborach G�wne Kierowructwo.

13. Wszelkie zmiany w statucie stowarzyszenia dokonywane s

na zebraniach czonk�w wikzoci gos�w.

14. Zebranie czank�w w pierwszym terminie uwaa sie za

prawomocne, o ile uszestniczy w nich 3/4 skadu grupy; w drLtgim

terminie staje si prawomocne niezalenie od iloci uczestnik�w.

15. Wybrani na ebraniu penomocnicy grupy zabowizani s

b#zporednio padejmowa uchway; maj r�wnie prawo zada

od "starszego" #rupy, aby ich gosy przekaza do wiadomoci G�w-

nemu Kierownictwu.

16. G�wne Kierownictwo wyznacza cznika utrzymujcego

czno z grup.

17. Spisy czonk�w stowarzyszenia i korespondenej kompro-

m2tuje w oczach rzdu przechowuj jedynie upowanieni do tego

czonkowie grupy.

18. Wszelkie odstpstwa od statutu i zasad stowarzyszenia

podlegaj karze orzeczonej przez czonk�w grupy.

19. Sprawy sporne i protety czonk�w grupy ropatruje wy-

brany na jeden rok Sd Honorowy, funkcjonujcy przy G�#vnym

Kierownictwie.

20. Grupa kierownicza nie rozpatruje odwoywa od decyzji

Sdu Honorowego.

21. Grupy, poza swoj specyfik, prowadzi bd dziaalno

owiatow i kulturaln.

22. Inicjatywy winni podejmowa czonkowie stowarzyszenia

oraz grupy i zawiadamia # takowych czonk�w G�wnego Kierow-

nictwa.

23. Zebranie czonk�w stowarzyszenia odbywa si raz ##r mie-

sicu.

24. Zasueni czonkowie stowarzyszenia za zgod i na ##niosek

organizacji mog otrzyma honorowe czonkostwo.

25. Tekst przysigi czonk�w stowarzyszenia jest nastpujcy:

Ja nr... nr..., wtpujc do Stowarzyszenia "Baczno", w peni

wiadom jego cel�w i de, skadarx# dobrowoln przysig przed

Bogiem i Najwitsz Mari Pann na ratunek duszy mojej i na

doczesne szczcie bliskich i drogich mi ludzi, e w imi do#ra

Ojezyzny bd sumiennie wykonywa wszystkie powierzone obo-

wizki, dokadnie przestrzega zob#wiza statutowych i asad, po-

nadto w okreie mej przynalenoci do stowarzys#enia, a awet

w razie dobrowolnego #lub przymusowego #puszczenia stowarzysze-

nia - strzec bd zawsze w najwyszym stopniu tajemnicy wszel-

kich dziaa stowarzyszenia, jego skadu osobowego i systemu orga-

nizacyjnego. Amen" 1.

Ma.s#yropis. Z przekadu rosyjskego

ttumac;jt J. Paj#k.

CG.#OR, f. 102, op. 4, D.O., j. 5, cz. 35, t. 1/05, k. 179-180.

Nr 7

1905 7., ku#ece, Wa#szuwa. - Ulotka Warszawskego

Socjal-De7n.ok#atycznego Ko#ntetu Bundu

, BUH#TEROWIE ##AS ROBOCZYCH I MASOWE BOHATERSTWO

TUWARZYSZE KUPUJCIE BRO!

TOWARZYSZE ZBR�JCIE SI#!

U##ee#lie, kieciy flburzona ydowska buruazja opakuje barona

Noir:#z:a - musimy przypomnie, kim by Nolken. Ten pies zasu-

# vl na kij. yc;e w Rosji to jedno pieko. On by jednym z tych,

!, ktciz'z#- je tworzyli i tworz [...).

Dla##:5o bohaterem jest ten, kto jest przykadem samowyrzecze-

,# nia, kto moe pobudzi i przycign dla wielkiej sprawy masy lu-

dow-e.

! Takich bohater�w ma kada rewolucja, bez nich niemoliwa jest

i rew#iucja w Rosji.

#ocjaldemokratyczna organizacja moe Wam dzisiaj przekaza

I tylko j#dn rade -- rozbijajcie sklepy z broni, budujcie barykady.

Dzisiaj jest czas i miejsce dla obu tych dziaa - zale one od

1 ??#z##tuznacznn5- ##rzez ochran Statut "Bacznoci" doczono do notatki

s!uho#,1##j z 20 IV 190 r. naczelnika ochrany warszawskiej dla dyrektora

Deoartamentu Policji w Petersburgu.

226 227

as#bistej rewolucyjnej inicjatywy bohater�w zdolnych pokierowa

rewnlucyjnymi czynami z#ewolucyjnych mas. Nie oznacza to, i ma-

sy powiny sta bezezynnie. Bahaterem rewolucyjnym, takim jak

bojowiec, moe by kady z nas. Oto na ulice wyszly milionowe tu-

my bojownik�w - ludzi odwanych, zdecydowanych, gotowych dla

rewolucji siebie pawici w ofierze. Oczekuj oni kierowniczych

wskaz�wek. Pracy jest duo.

Naley odbiera bro niewielkim spotykanym na ulicach oddzia-

om wojskowym, aficerom i p#licji, budowa barykady, rozbija

sklepy z broni. Napada na wizienia i inne miejsca odosobnienia,

zajmowa je, wyzwala uwizionych towarzyszy.

Trzeba przerywa poczenia telegraficzne i telefoniczne, wstrzy-

mywa ruch pocig�w, rozbija gazowe i elektryczne latarnie.

Trzeba zabija i wizi przedtawicieli wadz administracvjnych

i wojskawych.

Kady moe znale p#le dla osobistej inicjatywy.

Niech w znacznej liczbie powstaj oddziay bojowe, organizacja

je poc#y.

Zblia si wielki i ostatni b�j z caratem.

Zmierzy si z earatem nowa sia bojowa proletariatu, jego inieja-

tywa i talent rewolucyjny.

Historia zapisze te sowa:

To d2iao si za spraw bahaterstwa proletariatu Rosji.

Niech yje Rewolucja!

Niech yje bohaterski proletariat! 1

Warszawski Socjal-Demokratyczny Komitet

Bundu"

Maszynopis. Z przekadu rosyjskego

ttu'maczy J. Pajk.

CGAOR, f. 102, op. 4, j. 5, cz. 35, t. 1/05, k. 138-139.

1 Ulotk wydano w 10000 egz. Przetumaczon ulotk doczono o no-

tatki subowej naczelnika Ochrany Miasta Warszawy dla dyrektera De-

partamentu Policji w Petersburgu.

Nr 8

#905 r., pudzierrak 29. - Ulotka SDKPL

SOCJALDEMOKRACJA KR�LESTWA POLSKIEGO I LITWY

Robotnicy

Walka si rozpocza i naley prowadziE j dalej bez wytehnie-

nia.

Tlumnie wychodcie na ulice.

Suchajcie przem�wie rewoluc#onist�w. Wstrzymujcie cu# ##ich

koowy, budujcie barykady, przewracajcie wozy tramwajowe, #upy

telegraficzne. Zamykajcie sklepy. Niech zamrze cae ycie w czasie,

kiedy dudni cikie elazne kroki rewolucyjnej armii, kiedy rewo-

lucja wyehodzi w b�j ostatni z potwornym caratem 1.

29 padziernika 1905 r

Maszynops. Z przektadu. 7os#jskego

tumaczyt J. Pajc;k.

CGAOR, j. 102, op. 4, D.O., j. 5, cz. ;5, t. #i0, k. 168

Nr 9

SDKPiL

1905 r., listopad 20, Wa7szuwa. - Sps 75 czonk�###

sy#n.patyk�l,u Organzacji Spskowo-Bojowej PPS w i-'Var-

sza2#2e, sporz#dzony przez ochrn# warszau,sk# #

Dane osobowe

Dziaalno

Abamowicz Edward Kon- Wehodzi w skad grupy kieron-#iczej

stanty, lat 23, szlachcic; OB PPS; bra udzia w przygoto#-aniu

wzrost redni, twarz zamachu na podejrzanego o pro##'oka-

czerstwa, chudy; zam. torstwo Konrada Biaostockiego.

Leopoldyny 21.

1 przetumaczony przez ochran tekst ulotki doczono do nota'k# su-

bowej z 2 XI l.905 r. naczelnika ochrany warszawskiej dla Wydzia:u Spe-

cjalnego Departamentu Policji w Petersburgu.

2 Spis doczono do notatki subo#x,ej naczenika ochrany war#zG#vskiej

228 229

Balnis Wacaw 1\#arian, Gospo#arz miezkania, w kt�rym od

lat 23, mieszczanin; zam. byway i zebrania koa bojowegc

Konopacka 12. nie m�# nie wiedzie,co byo przed

miotem zebra.

Bek,Tan,lat 32,sz?achCic, Utrzymywa bliskie kontakty z czan

wzrost wyoki, chudy,kami OB.

szatyn, nos wielki, w o-

kularach; zam.Tamka 40.

Bielicki Alfons Jan, latUtrZyYnywa blikie kontakty z cz#n

24,szlachcic,wzrost red- kami OB.

ni, blondyn, z zarostem;

zam.Pikna 44.

Bilski Stanisaw, lat 32, Jeden z organiator�w przedsiwzi#

chop,wzrost rCdni,bru-terrorystynych PPS; zatpowa #

net; zatn.Smykowa 57.kole bojowym Bronisawa ukowskiegC

Bogu:#tawski Stanisaw Utrzymywa bliskie kontakty z Brozu

Robert,mieszczanin : zam. savvem ukowskim.

Pi#kna 44.

BuCl-YolC .Jan, lYt 19,Wyjaniony podezas obserwacji Zieli

chol# ; zam.Wilc#ska 7. skiC#o i Sakoowskie#o, z kt�rym

utrzymywa bliskie kontakty.

BuC=y-ziski #tani:;law; CZionek praskic#o koa bojowego PP;

zY:#:.C)rla 5.kie#,owane#o przCz Za#rodzkie#o.

Buji#:#ki #tani;l#w,Chlop;Wedu;# danych agenturalnych czonel

zani. ##;rochYnalna 50. OB PP5.

We;#;# #-owiCZ Polikarp WedlY,:# danyc#h agenturalnyCh weho

Eniil.i"t,#5, IlllCSZCian#;1, dZll w# skad #rupy kierowniczej Ol

w"i#c;#:; :;redni,jasny blon- PPS; Zdolny do wykonywania akt�v

dy#;,#crielkie wasy,chodZi tcz##oru.

pr#;#" c, ;:#ionv; ZlY?,. Wi? -

Cz l ':I.

Wc##;'c =:;ki I.c#on StYni- Inteli#e#nt, organizator OB PPS. Pr

l:o,#; dl#; Wyuziafu Specj#l#;:##;o D##paz-tamentu Policji w Pete

I?#-# #f:.' c1,:;#i#<'#n: IVa<I#wyczaj tajne. Jak wynika z treci spisu, w lis

puc?,i # #10a r. cic:i#z-ana c:z#ciowo ro#pc,znaia kadry waz-szawskiej OSB P

'~,, ! ## c#l; nazwi"l;#;e;# wyrane I.#uiuyki. Pod nazwiskami Stanisaw

r;:;: . ,I##:: 5 # i i u"r#-wali #:i# ;#y#aizisa#v Adolf Nejman, J�zef Mo

##,i. - :##c:#i.

€€€€€€€€€€€€€€€€€€szcz

saw,lat 26,mieszczanin, j dow�dztwo po aresztowaniu proven-

wzrost redni, szatyn,zora Klima. DOtychezas kierowa biu-

chudy, zgarbiany, twarz rem paszportowym partii.

poduna, oczy wielkie:

zam. Twarda 40.

WitkowskiJan AresztoWany 20 sierpnia 1905 r. i:a

konfereneji partyjnej w mieszkaniu

Ranieckiego pzzy ul.MOkotowski#;j #3-

By delegatem OB- Rozpoznan0#v nim

inteligenta, organizatora OB pY-acuj-

cego pod pseudonimem "WadySaw".

Gawrosk'a AngelikaCzonek OB PPS; braa istotny udzia

Wanda,lat 27,szlachcian- w ukryWaniu i roznoszeniu brani.

ka,wzrost wyoki,bl#n-

dynka, nas wielki, przy-

tojna; zam- Kozykowa

16.

Halska Wincenty, lat 21, NatOwany w 1904 r. w WGZ'##, jako

chop,wzrost redni,sza# czOnek PPS; w OB ad pocztku,jc den

tyn, niewielkie wsy, z organizator�w naboru czonk;#1##-

twarz okrga; zam.Pa-

ska 105-

Harasymowicz Wacaw, Czonek OB PP#,jeden z jej OY'r;";lLLa-

lat 30, szlachcic, wzrasttorciw. Aresztowany po spOtkani## z

redni,zatyn,chudy,nos kierownikiem praskie#o koa bo-joweho

garbaty; zam- Krucza 14. studentem Roub; pc#dezas rew"#;i w

mieszkaniu znalezion04rewOlWe:v-

Horodyski Branisaw,lat Kierowa, po aY-eszt#waniu Bz-onisa-

27,szlachcic,wzrOst may,wa ukowskiego,dziaalnoci kcil bo-

blondyn; zam. Nowy jowych,co potwierdzia obserWacja-

#Wlat 7,

Derda Antoni, lat 2#, CzOnek praskie#0koa bOjoWego.

chop; zam.Konopacka lu-

Downarowicz Medard,latCzonek OB PPS; podezas re##,i##ji w

27, szlachcic; zam. wie miejscu zamieszkania znaleziono brozi

W�lka GrOdziska-i 2`? funty drobnej monety - praW-

dopodabnie z ekspropriacj# w uz-,#.:.#dzie

#:)###;-hoWym w Opatowie.

#:31

Dobrowolski Kazimierz, 28 kwietnia 1905 r. wsp�lnie z robot-

lat 21, ehop; zam. Solec nikami Halsk, Podwysockim, Nie-

66.dzielskim, Pacw bra udzia w zama-

chu na robotnika J�zefa Kozowskiego,

kt�ry ze#nawa w sprawie przynalen#-

ci do PPS Halski. 29 kwietnia aresz-

towany po zamachu na gen.-gub.Ma-

kymowicza; podezas rewizji wzito

rewolwer i 12 kul.

Dbro#l%ski Marian,lat `?4,Jeden z najbardziej czynnych dziaa-

szlachcic: zam. Wsp�lna czy OB PPS; prawdopodobnie ostatnio

16.wyjecha do Radomia.

ukowski Bronisaw, lat Organizator z#machu w dniach 20i 23

23, chlcp, wzrost redni, marca na oberp#licmajstra warzaw-

szatv#,; twarz poduna;skiego baroa Nolkena; organizator

zam.Ciepa 14. zamach�w na prystaw�w 3i 7cyrku-

�w policyjnych w dniach 24-#7

kwietnia; wsp�organizator zamachu w

dniu 19maja na gen.-gub. warszaw-

skiego.

ukotvski Jan, chop,Uczestnik zamachu na prystawa 3cyz#-

wzrost powyej rednie- kuu policyjnego.

go, brunet, chudy, nie-

wielki ws; zam.Ogrodo-

wa 49.

ukow#ki Ignacy, chop, Czonek OB; wiedzia o zamachu na

wzrost powyej rednie- barona Nolkena.

go, szatyn, chudy, wosy

duge, brada; zam. lis-

ka 33a.

Zagrodzki Kazimierz Win-Wehodzi w skad kierownictwa OB

cent<--, lat 24, szlachcic,PPS; aresztowany przed akej na jeden

wzrost poniej redniebo, z urzd�w skarbowych,podezas rewi-

#lond5-:#, krpy, wielkie zji znaleziono 2rewolwery oraz mate-

rude ##sy; zam. Horten-riay w sprawie zamachu na agenta

sjusza #.Martynowa.

Zbieraki Czesaw Miko-Mieszka we wsp�lnym p#koju ze Sta-

aj, lat 20, mieszczanin, churskim; w ich pokoju odbyway si

wzrost poniej redniego,ze'#raz-zia OB; podezas rewizji znalezio-

brunet,niewielka br�dka, no nielegalne wydawnictwa.

twarz poci#a; zam.VVa-

dymirska #.

Zieliski Stanisaw, lat

20,mieszczanin.

Kapturski Stefan, chop; ##,li#=##:;a# we wsp�lnym poko;u z=# S;a-

zam.Nadwilaska 5.ehurskim,w kt�rym odby##,ay =:e ze-

brania czonk�w OB.

I#arezewski Adolf,lat 21,Bli#kie kontakty z Bronisa##,em u-

chop; zam.Erewaska. kowskim.

Kwiatkowski Wacaw,lat

32,chop; zam.Stalowa 8

Kwiatkowski Jakub, lat

33,chop; zam. Nowolip-

ska 10.

Kwiatek J�zef, ur. 187#, OrSanizator zbrojnego oporu ra placu

mieszczanin,wzrost red- Grzybowskim 13 XI 1904; ezonek

ni,brunet,wy,ysy. CK#.

Kepke Gustaw, lat 29, Cd #ocztku w koach bojowych PPS;

chop; zam.Leszno 65. # z-esztowany 29 ezerwca na 'Vowym

wiecie.

Klein J�zef, mieszczanin,Inteligert, jeden z organizator�#v OB

prowizor ; zam.Sosnowa 1.PPS ; eznik z OB eser�w,#rganizator

#akupu broni i laboratorium bojowego.

Kowalezyk Jadwiga, latCzlonek OB; przechowuje i roznosi

27, zlachcianka, wzr#st brozi na akeje.

redni,szatynka, chroma;

zam.Wiejska 3.

Koszubski Tadeuz, latUtrzylnywa bliskie kontakty z Jerzym

23,szlachcic.Lagun, wsp�mieszkacem pokoju.

Laguna Jerzy,lat 25,mie- Inteligent, jeden z organizator�w OB

szczanin, wzrost redni, PPS; uczetniczy w kilku aktach ter-

blondyn,chudy,nosi bre- r#rystycznych, przede wzystkim na

lok; zam.Leopoldyny 21. prowineji.Bliskie kontakty z wikszo-

ci kierownik�w OB.

Lewandowski Czesaw, Bliskie kontakty z czonkiem OE Bro-

mieszczanin. nis#awem Horadyskim.

233

2J I

Lewicki Gustaw, lat 19,

mieszczanin, wzrost red-

ni, brunet, smuky, nogi

krzl#w#e.

Liwerant Jankiel Hersz

Ludwiniak J�zef, lat 2 i,

chlop: zam. Wronia 10.

IvIinkie#ricz Stanisaw

Piotr, lat 21, szlachcic,

wzr ost redni, szatyn,

br�d :t:a zam. Hoa 32.

Mol#owski Aleksander,

chop; zam. wie Br�dno,

dom Zaksa.

Najbert Fryderyk

Niedzi#lski Adam, lat 2J,

mieszczanin; zam. Radzy-

mii5ska 46.

Dziaacz PPS Proletariat, jeden z bar-

dzo wielu zvcrolennik�w terroru, w za-

sadzie uznawanego przez parti.

Bliskie kontakty z kierownikiem k#a

bojowego Bronisawem ukowskim.

Blikie kontakty z kierownikiem koa

b#jowego Bronisawem Hororlyskim;

arestowany na stacji Granica, zwolnio-

ny.

Nejnian Konstanty, lat Czonek koa bojowego PPS kierowa-

21. nego pr zez Zagrodzkiego.

Ostaszewski Aleksander,

mieszczanin.

Pacwa Wadysaw, lat 24,

mieszczanin; zam. Ogro-

dowa 7.

Piwowarski J�zef

Pitkowski Mieczysaw,

wzrost redni, szatyn, nie-

wielka broda, przystojny.

Podwysocki Marcin, lat

27, chop.

Raczyski Zygmunt, lat

25, wzrost niki, blondyn.

Rejnel I.eon

#J#

Czonek OB PPS; w jego mieszkaniu

znaleziono 22 funty srebrnej monety

oraz bomb.

Inteligent, jeden z kierownik�w OB

PPS, organizator akeji odbicia Okrzei

(da wtedy Michalskiemu bomb i 14

rewolwer�w). Podezas aresztowania

stawia zbrojny op�r.

Retke Franciszek

R#gala Kazimierz,lat 25, Czonek OB, delegat wolskiego koa

chop, wzrost redni, blon- bojo##-ego.

dyn, zmarszczki na twa-

rzy.

Rondzio Jan

Rouba Miezysaw Karol,

lat 22.

Rozen e #ezPnikus, latCzlonek ydowskiego koa bo o.#;F

zam. ppS. ` go

Twarda 46. przed manifestacj zbrajn

13 XI 1904 bra udzia w zebraniu

czonk�w boj�wki, kt�re pro###aazii

###ef Iiwiatek.

Snarski Wadysaw; zam.Gospo#arz domu,w kt�rym czsto za-

wieW�lka Grodziska.mieszkiwali Pitkowski i Downaro-

wicz.

Sokoowski J�zef,1at #7.

Sosiski Antoni Felicjan,

chop.

Stachurski Jan Walenty,Inteligent, jeden z kierownik�w OB

lat 23, szlachcic, wzrost ppc# #v jego mieszkaniu odbyway si

redni, blondyn, niewiel- zebrania czonk�w OB, m.in. brali w

ki zarost,ysy; zam.Wa-

dymirska 2.nieh udzia areszto# ani 23Z I na ulicy

1\ale##;ki bojowcy z bomb (m.in. ##i-

chalski).

T arnowski Ludwik Zyg-

munt,lat I 9.

Tarnowski Kazimierz, lat

21.

Trzos Micha,lat 26.

Fiaek Bronislaw, chop; Czonek praskiego koa bojowego.

zam.Przyokopowa 14.

Fidelzait Jankiel, miesz--Czonek boj�wki ad pocz#tku;

bz-a u-

czanin; zam.Niska 51. dzia w zamachu na Bolniaka, kt�ry

pom�g policji w aresztowa#:iu rewolu-

cjonisty.

Finkiel Jankiel

235

Nyszkin Naftali, lat #0,

wzrost redni, s#atyn,

mae wsy.

Szafir Aron

Szyling Antoni, lat 23,

szlachcic, wzrost wysoki.

Szteinbok Mendel

Eksztein Szlama Hodel,

lat 23.

Jaworshi Jan

Jarzmiski Antflni, lat 24,

szlachic, wzrost redni,

szatyn, mae wsy; zam.

Pikna 44.

Bliskie kontakty z Bronisawem 7#,u-

kowskim.

Bliskie kontakty z Bronisawem Horo-

dyskim.

Uczestnik zamachu na barona Nolke-

na.

Uczestniczy w zamachu na barona

Nolkena.

Czonek praskiego koa bojowego.

Utrzymywa bardzo bliskie kont.akty z

Bronisawem Horadyskim.

Ma.szyno##i##. Z jz. ro.s.

ttumaczy# J. Pnjak.

CGAOR, f. 10#, op. 5, j. IS, cz. 49/05, k. 70-79

Nr 10

1906 r., l#uty, Lu;�w. - Regzilamin bojo#wy przyjty #a

VIII Zjedzie PPS

1. Celem OB jest: .

a) Z#-ykcnywanie akt�w rewolucyjnych r�nego rodzaju, kt�rych

wymaga taktyka rewolucyjna PPS,

b) k:ei#owanie przygotowaniami technicznymi do przyszej walki

zbrojn#j.

#. C #ionkiem OB moe by kady z czonk�w PPS, o ile uzna

za obo#e-:zujcy dla siebie niniejszy regulamin i zosta do OB przy-

j#ty G#:zez Wydzia Bojowy lub jego penoznocnik�w.

3. Opr�cz obowizk�w og�lnych, jako czonka PPS, czonek OB

zc#o#vizuje si do:

a) cisej konspiracj? w sprawach bojowych tak na zewntrz, jak

i na wewntrz,

i#) pos##zestwa dla wadz bojowych we wszystkich czynnociach

zv: izan#eh z cel#ami OB,

c).pomocy wzajemnej, wypywajcej z braterskiego, szczerego

stosunku midzy sob,

d) skrupulatnej akuratnoci w wypenianiu chociaby najmniej-

szych czynnoci bojowych.

4. Kady z czonk�w OB ma prawo kadej chwili, z wyjtkiem

podczas akcji, zakomunikawa wydziaowi lub jego penomocniko-

wi o swoim p#stan#wieniu wy.stpienia ze skadu OB, przy czym

po zdaniu odpowiedniego sprawozdania wydziaowi lub jeg# peno-

mocnikowi i otrzymaniu odpowiedzi moe si uwaa za zwolnione-

go z przyjtych zobowiza wobec OB.

5. Konspiracja w stosunku do wszystkich spraw bojowych obo-

wizuje jednak kadego z czank�w OB i po wystpieniu jego ze

skadu organizacji.

6. Kady z cz#nk�w OB obowizany jest nalee do odpowied-

niej organizacji og�lnopartyjnej; zwolni go z tego obowizku moe

jedynie rozkaz lub zezwolenie wydziau czy jeg# penomocnik�w-

wydzia i pen#mocnicy.

7. Wydzia Bojowy jest najwyszym aaem kierowniczem

w OB. kieruje on i zarzdza OB i jej czynnociami, a wszyscy czon-

kowie OB obowizani s do posuszestwa jego rozkazom.

Uwa#a: Ograniczenia wadzy wydzialu zawarte s w16, 19, 24.

e. Wydzia Bojowy tworzy si i kompletuje na podstawie og�l-

nej usta#vy partyjnej ((patrz17, 27, 28).

9. Wydzia sam uchwala sobie regulamin wewntrmy podlega-

jcy z#odnie z ustaw partyjn ( 34) zatwierdzeniu Rady Partyj-

# nej.

10. Dla zarzdu poszczeg�lnymi dziaami rob�t OB, a take dla

wypenienia specjalnych porucze wydziau zwizanych z yciem

organ:zac;-jnem OB wydzia ustanawia na stae lub na czas pewien

i penomocnik�w, przekazujc na nich w caoci lub w okrelonej

czci swe prawa w stosunku do tych towarzyszy, kt�rzy maj pe-

' dlega ich wadzy. Kompetencje penomocnik�w okrela WB w ka-

; dym poszczeg�lnym wypadku oddzielnie.

i Konferencje i delegaeje na zjazd partyjny

# 11. Przynajmniej raz do roku wydzia zwouje konferencje bo-

# jowe, w kadym za razie przed zjazdem partyjnym.

12. #%V skad konferencji wchodz: Wydzia Bojowy, stali pe-

237

##5

nomocnicy wydziau. Czonkowie OB, wyznaczeni przez wydzia

z gosem decydujcym oraz z gosem doradczym, przedstawicieIe

wydzia�w O i Z.

13. Konferencja wysuchuje sprawozdania rocznego wydziau,

rozpatruje g�wne potrzeby OB, caej partu, przyjmuje uch###ay

i rezolucje zwyczajn wikszoci gos�w zebranych z gosem de-

cydujeym.

14. Uchway i rezolucje konferencji nabieraj mocy obowi-

zujcej po zatwierdzeniu ich przez Rad lub zjazd partyjny odpo-

wiednio do#swej treci.

15. Po odbytej konferencji wydzia ogasza zebranym, kt�re

z uchwa i rez#lucji s przeze zaaprobowane.

16. Uchway nie zaaprobowane przez wydzia s predsta#i-ione

na Radzie Partyjnej, a konferencja wybiera je#nego z towarzv#zy

dla obrony danej uchway czy rezolucji przed Rad.

17. Konferencja wybiera z por�d siebie zwyk wikszoci

gos�w delegat�w na zjazd partyjny w iloci okrelonej przez Rad.

18. W razie gdy wybrany delegat z jakichkolwiek powoa�### nie

bdzie m�g bra udziau w zjedzie, wydzia wyznacza w zastp-

stwie tego z towarzyszy, kt�ry przy gosowaniu otrzyma z kolei

najwiksz ilo gos�w.

19. Delegaci na zjazd partyjny nie mog by krpowani w #o-

sowaniach i obradach zjazdu adnymi naleganiami WB.

Komisje

20. Dla wypenienia specjalnych dzia�w roboty WB tworzy

komisje, kt�rych kompetencje i czas istnienia okrela w kadym po-

szczeg�lnym wypadku.

Oddziay

21. Dla cel�w ksztacenia si, dogodnoci administracyjnych

oraz wzajemnego zycia si czonk�w OB wydzia czy ich w od-

dziay.

22. Zadanie oddziau, ilo czonk�w, czas jego trwania oraz

sposoby pracy okrela wydzia lub jego penomocnik przy formowa-

niu oddziau i oznajmia o tym w odpowiednim czasie czonkom od-

dziau.

23. Na czele kadeg# z ocldzia�w wydzia lub jego penomoc-

238

nil: wyznacza naczelnika, kt�ry sam wybiera zastpc z pomidzy

towarzyszy oddanych pod jego wadz.

24. Kompetencja naczelnika i jego zastpcy musi by cile

okrelona i znana wszystkim towarzyszozn wchodzcym w skad od-

dziau.

Akcje

25. Wydzia oznacza akcje i kada z nich drobna czy dua musi

mie mianowanego dow�dc przez WB lub jego penomocnika-

do###�dc, a w razie gdy liczba wykonawc�w jest wiksza nad trzy-

i zastpc.

!26. Wyznaczony dow�dca akcji ma prawo zrzec si dow�dztwa

# z powodu: choroby, rozkonspirowania, uznania akcji za niewyko-

; naln lub gdy nie poczuwa si do si dla dokonania powierzonego

mu zadania.

27. Dow�#ca umawia si z wydziaem #o do towarzyszy odda-

nych w jego wyczne rozporzdzenie na cay czas akcji we wszy-

! stkich jej okresach oraz co do rodk�w potrzebnych dla wykonania

# akcji, komunikuje r�wnie, kogo z towarzyszy oddanych pod jego

kierownictwo wybiera jako zastp# lub zastpc�w.

28. Wszelkie dodatkawe prace dla towarzyszy wyznaczonych

ju do akcji mog by dane jeclynie za zgo# dow�#cy lub jego za-

stpcy.

29. Dow�dca obowizany jest skada wydziaowi sprawozda-

nie ze stanu roboty w terminach przez wydzia oznaczonych.

30. Dow�dca jest upenie swobodnym w wyborze rodk�w dla

osignicia postawionego mu celu. Jest on zupenie niezalenym

w podziale pracy pomidzy poszczeg�lnych towarzyzy do akcji.

31. Wydzia ma prawo kontroli nad og�lnym kierownictwem

akcji w okresie przygotowawczym i odwoania dow�dcy, jeli uzna,

e kierownictwo jego jest nieotlpowiednie.

32. Wydzia ma prawo w nadzwyezajnych wypadkach zawiesi

akcj w kadej chwili, a wtedy towarzysze i rodki dane dow�dcy

przechodz do rozporzdzenia wydziau.

33. Wszyscy towarzysze wyznaczeni przez wydzia do akcji mu-

sz by powiadomieni, kto jest ich dow�dc lub od kogo bd otrzy-

mywali bezporerlnie rozkazy. Dop�ki akcja nie jest skoczona lub

zawieszona przez wydzia, adne rozp#rzdzenie nie jest dla nich

239

obowizujcym, opr�cz rozkazu dow�dcy lub wyznaczonych przez

nich towarzyszy.

34. Podczas akcji, zar�wno jak w przygotowaniach do niej i co-

fania i, obowizuje wzystkich absolutne posuszestwo rozka-

zom dow�dcy i naznaczonym prze iego towarzyszom. Wszelkie

niezadowolenie z rozporzdze lub ze stanu roboty musi by ko-

mentov#-ane przez towarzyszy bezp#rednio i jedynie dow�dcy lub

wyznac#onym przez niego zastpcom.

35. Kady z towarzys'zy biorcyeh udzia w akcji ma pra#=o po

skoczeniu akcji da komisji dla rozpatrzenia niesusznego zda-

niem jego stosunku do niego dow�dcy g�wnego, jego zastepcy lub

bezporedniego naczelnika.

Kary i sdy

36. Za przekroczenia niniejszego regulaminu nastpujce hary

mog by nakadane przez wadze bojowe i sdy:

a) napominanie,

b) nagana publiczna,

c) wydalenie z Organizacji Bojowej na pewien czas,

d) wydalenie z OB na stae,

e) kara mierci.

37. Kary wymienione w punktach a i b mog by stosowane

przez kadego z naczelnik�w bojowych w granicach jego o#dziau,

rezta za kar przez sdy.

38. Kady z czonk�w OB moe by oddany przed sd przez ##y-

dzia, penomocnika wydziau, dow�dc�w akcji i ich zastpc�w oraz

na danie wasne.

39. Sd zwyczajny skada si z dw�ch towarzyszy wyznaezo-

nych przez wydzia i trzeciego wybranego przez podsdnego.

40. Sdom zwyczajnym padlegaj i pocigaj za sob kar

mierci:

a) zdrada przy bada.niu na ledztwie,

b) wiadome i rozmylne rozkonspirowanie z zamiarem szkodze-

nia organizacji,

c) ucieczka z akcji, jak i niewykonanie rozkazu dow�dcy,

d) uycie broni w celach osobistych,

e) odmowa wydania broni partyjnej wadz#m bojowym na ich

stanowcze danie.

Uwaga: Przekroczenie wyznaczone w punkcie c) zalenie od na-

stpstw, jakie za sob pocignie, moe podlega sdowi nadzwrczaj-

nemu.

41. Wszystkie inne przekroczenia, jak:

a) nieposuszestwo wadzom bojowym,

b) niszczenie broni partyjnej,

c) niekonspiracyjno,

d) nieakuratne spenianie obowizk�w,

e) wykroczenie natury moralnej,

pocigaj za sob jedn z kar wymienionych w36 (od a do #).

Maszynops po#welony.

CA KC PZPR, 30aiIlI/5, pt. 4, k. IJ-31

Nr 11

1906 r., luty, Lw�zi;. - Statut "ptk" bojou;ej PPS

przyjty #a VIII Zjedze PPS

I. Zadania

System wykonywania zada przez Organizaej Spiskowo-Bojow

1. Najwaniejszym bezporednim zadaniem Organizacji Spisko-

i wo-Bojowej oraz wszelkich wchodzcych w jej skad cz#i skado-

wych jest wykonywa dziaania spiskowo-bojowe nakrelone przez

najwysz instancj partyjn - zjazd PPS.

2. Dziaalno spiskowo-bojow caa organizacja, w tym r�w-

nie jej cz skadowa - "pitka", wykonuje na polecenie CKR

z pomoc Wydziau Spiskowo-Bojowego lub na polecenie Wydziau

Spiskowo-Bojowego przez wadz "pitki".

Uwaga: Dziaania spiskowo-bojowe caej Organizacji Spiskowo-

-Bojowej, jak r�wnie wchodzcej w jej z skadow "pitki" bo-

jowej stanowi cz og�lnej dziaalnoci rewolucyjnej PPS, kt�r

okrelaj, jak to wskazano wyej, decyzje zjazd�w partyjnych. De-

' cyzji tych pod adnym pozorem nie maj prawa narusza ani CKR,

ani Wydzia Spiskowo-Bojowy, ani podporzdkowane Wydziaowi

Spiskowo-Bojowemu instytucje, a przede wszystkim "pitka" bojo-

wa.

240 ; #s - organizacje bo)owe... 241

II. System organizacji "pitki" bojowej

1. "Pitka" bojowa skada si z nie mniej i nie wicej ludzi jak

piciu i jest podstawow nierozdzieln czci Organizacji Spisko-

wo-Bojowej.

2. Na czele "pitki" stoi "starszy", rozkazom "starszego" "pit-

ka" podporzdkowywuje si bezwzgldnie, jednake wtedy tylko,

gdy na jej ezele nie stoi wyszy naczelnik - "dow�dca oddziau",

nazywany oddziaowym, lub penomocnik Wydziau Bojowego.

3. "Starszy" ma tylko jednego pomocnika i nastpc; jest nim

#jeden z piciu spiskowc�w.

4. W czasie nieobecnoci pomocnika - zastpcy, "starszy" na-

znaeza z pozostaej liczby spiskowc�w "pitki" tymezasowego po-

mocnika - zastpc, kt�ry przy wykonywaniu swoich obowiz-

k�w korzysta z takieh samych praw jak stay pomocnik - zastpca.

5. Pomocnik-zastpca w czasie nieobecnoci "starszego" wyko-

nuje wszystkie jego obowizki i korzysta z praw "starszego".

III. Formowanie "pitki" bojowej

1. "Pitk" organizuje dow�dca oddziau, przedstawiciel lub

penomocnik Wydziau Spiskowo-Bojowego.

2. "Starszego" naznacza dow�dca oddziau lub penomocnik VVy-

#ziau Spiskowo-Bojowego.

3. Zastpc-pomocnika naznacza "starszy", zatwierdza dow�dca

oddziau lub penomocnik Wydziau Spiskowo-Bojowego.

4. "Pitka" organizuje si na podstawie rekomendacji czonk�w

partii lub instaneji partyjnych, a take na osobist prob kandyda-

t�w zoon do Organizaeji Spiskowo-Bojowej.

5. Kady kandydat powinien zna zaoenia PPS.

6. Kady kandydat do "pitki" powinien mie nastpujce cechy

charakteru:

a) nie by pijakiem,

b) nie kama,

c) nie powinien plotkowa, powinien umie dochowa tajemnicy,

d) powinien bezwarunkowo podporzdkowywa si dyscyplinie or-

ganizacyjnej,

e) powinien by czowiekiem uczciwym i sprawiedliwym,

f) powinien by czowiekiem, kt�ry umie dotrzyma sowa,

g) powinien by czowiekiem zdolnym do niesienia ofiar na rzeez

sprawy,

h) powinien by czlowiekiem zdecydowanym na wszystko, eo mu

rozkazano,

i) powinien by czowiekiem zdajcym sobie spraw z odpowie-

dzialnoci za przyjte na siebie obowizki i niebezpieczezistwa zwi-

zane z og�lnymi celami i zadaniami Organizacji Spiskowo-Bojowej.

7. Kiedy zebrano piciu odpowiednich kandydat�w, dow�dea

oddziau lub penomoenik Wydziau Spiskowo-Bojowego zbier-a ich

razem i zapoznaje:

a) z og�lnymi celami i zadaniami Organizacji Spiskov#%o-Bojowej,

b) ze statutem "pitki" bojowej.

Nastpnie przyjmuje od wszystkich po kolei uroczyst przysig:

c) postpowa w myl statutu "pitki",

d) ponie przewidzian statutem "pitki" kar w razie naruszenia

jego postanowie.

Nastpnie organizujcy "pitk" naznacza "starszego" i od te#o

momentu,,pitka" uwaa si za sformowan i podporzdkowan roz-

kazom, statutowi i instrukejom Organizacji Spiskowo-Bojowej.

Uwaga: Po zapoznaniu "pitki" z og�lnymi celami i zadaniamF

Organizacji Spiskowo-Bojowej oraz po zapoznaniu ze statutem "pit-

ki" bojowej - or#anizator-..pitki' pyta kadego po kolei:

"Czy zgadza si Towarzysz na to wszystko, co Wam tutaj powie-

dziaem odnonie cel�w, zada i statutu Organizacji Spiskowo-Bo-

jowej"; po odpowiedzi: "Zgadzam si" lub "Tak", organizator zadaje

drugie pytanie: "Czy czujecie si na siach, aby przyj na siebie

wszystkie te obowizki i przy# wynikajce std nastpstwa, wy-

nikajce dla Was z tych cel�w, zada i statutu, kt�ry Wam wyja-

niem jako wstpujcemu do organizacji"; po odpowiedzi kadego

organizator wszystkim po kolei podaje rk i wszyscy, jeden drugie-

mu, podaj rce na znak solidarnoci i braterstwa.

IV. Rozformowanie "pitki" bojowej

1. Rozformowanie "pitki" przeprowadza dow�dca oddziau lub

w razie jego nieobecnoci penomocnik Wydziau Spiskowo-Bojo-

wego.

2. Na jednogone danie wszystkich spisko#uc�w "pitki" ta

powinna ulec rozformowaniu.

#42 243

3. Rozformowanie "pitki" powinno mie miejsce w nastpuj-

cyeh okolicznociach:

a) zdrady w "pitce",

b) ze wzgldu na rozpracowanie "pitki" lub jakiegokolwiek od-

dziau Organizacji Spiskowo-Bojowej przez policj.

4. Rozforznawanie "pitki" moe r�wnie mie miejsce w na-

stpujcych okolicznociach:

a) niedbalstwa w wykanywaniu obowizk�w naoonych na "pit-

k",

b) teh�rzostwa (patrz3 statutu),

c) osobistej demoralizacji,

d) nieudolnoci,

e) kiedy do skompletowania "pitki" brakuje jednego lub wicej

spiskow c�w.

5. Wydalenie lub zwolnienie spiskowca z "pitki' moe nast-

pi wg rozporzdzenia dow�dcy o-ddziau lub, w razie jego nieabe#-

noci, penomocnika Wydziau Spiskowo-Bojowego.

Uwaga: Wydalany spiskowiec moe zada sdu w abronie g#d-

noci wasnej. Na podstawie decyzji sdu zostaje uniewinniony lub

zmuszony do zaniechania swoich obowizk�w, tj. by nie uwaa si

adtd za czonka "pitki" bojowej.

6. Wydalenie spiskowca z "pitki" moe nastpi na jednogo-

ne danie "pitki".

Uwaga: W tym przypadku spiskawiec nie ma moliwoci zwraca-

nia si do sdu.

7. Ponowne przyjcie pojedynezego spiskowca do Organizacji

Spiskowo-Bojowej po rozformowaniu "pitki" lub po wydaleniu

z "pitki" z tych lub innych przyczyn zaley cakowicie od dow�dcy

#ddziau lub penomocnika Wydziau Spiskowo-Bojowego.

V. Obowizki "pitki" boj#wej

1. Kady czonek "pitki" w okresie jej istnienia oraz po jej

rozformowaniu, jeli nie chce by oskaronym o drad, winien bez-

warunkowo przestrzega tajemnicy wszystkiego, co widzia i sy-

sza w Organizacji Spiskowo-Bojowej, a o ezym kierownictwo naka-

zao mieze.

U#vaga: Obowizek chronienia tajemnicy dotyczy stosunk�w we-

wntrz Organizacji Spiskowo-Bojowej, jeeli spiskowiec wykonuje

okre#one zadanie bez wiedzy caej "pitki" lub otrzyma polecenie

podezas nieobecnoci pozastaych api#kowe�w. Najwiksza przyja,

mio, ##okrewiestwo nie tumacz zdrady tajemnicy organizacji.

2. Kady spiskowiec w "pitce" winien bezwarunkawo podpo-

rzdkowa si zar�wno ustnym, jak i pisemnym poleceniam swego

#ow �dztwa.

U<-vaga: Podporzdkowanie rozkazowi abowizuje o tyle bezwa-

runkowo, o ile nie narusza postanowie #jazdu PPS lub o ile nie

najduje si poza granicami dziaania Organizacji Spiskowo#Bojo-

wej.

3. Lcieczka spiskowca z miejsca akeji lub niewykonanie roz-

kazu uow�dcy w czasie akeji uwaa si za zdrad.

4. Kady spiskowiec zobowizany jest do wykonywania zale-

#e konspiracji.

5. Przynaleno do innej organizaeji partyjnej [poza bojo-

w - J.P.) moe mie miejsce wycznie za zgod lub z polecenia

dow �dcy oddziau.

6. Kady spiskowiec powinien awsze i wszdzie przestrzeea

przeae #vszystkim zaoe statutu oraz strzec interes�w Or#anizacji

Spisko#l-o-Bojowej.

7. Kady spiskowiec zgadnie ze wskazaniami swojego dow�dz-

twa po#vinien powici cay sw�j wysiek, aby w moliwie naj-

kr�tszy-m czasie przyswoi sabie odpowiedni wiedz, naby oc#o-

wiednie dowiadezenie fizyczne, potrzebne do dziaalnoci spisko-

wo-b#jowej. Z tej przyczyny winien do nauki i wicze podehodzi

uwanie, przestrzega statutu i postanowie, z najwieksza solidno-

cia vvykonywa rozkazy i strzec tajemnicy.

#. Kady #piskowiec powinien dooy wszelkich stara:, aby

dostarezone mu rodki walki oraz p#moce naukowe nie niszczy,

chror.i #v naleyty pos�b, a na danie dow�dztz#la zwr�ci je

#v c#oci.

9. #ady ze #piskowc�w "pitki" paci tygodniowo do kasy

5 ka##:e##k, z czego 3 kopiejki pozostaj w kasie "piatki na #zy-

datki; pozo#tae przez "starszego" otrzymuje dow�dca oddziau lub

peron'##ocnik Wydziau Spikowo-Bojowego.

10. "Starszy" ma praw# zwolni od skadki na okrelony czas,

#v tym przypadku kadorazowo dzielnica bojowa powinna za##,iado-

azzie o tym dow�dc oddziau.

244 2#5

11. rodkami pieninymi "pitki" operuje specjalnie do tego

celu wybrany przez spiskowc�w kasjer, wydaje on pienidze na

podstawie decyzji wikszoci i na prob "starszego" na potrzebv

caej "pitki".

12. W "pitce" winno stale wystpowa braterstwo i solidar-

no, wszystkie spory i nieporozumienia winny by zaatwiane #rzez

sd rozjemezy; pomoc wzajemna winna by prawem, kt�re ob::i#<--i-

zuje wszystkich.

13. Dow�dca addziau lub w czasie jego nieobecnoci peinomoc-

nik Wydziau Spiskowo#Bajowego mianuj zastpee-pomo:'nika, ktu-

ry w razie ich nieobeenoci przejmuje wszystkie prawa i obo##-iazki

dow�dcy oddziau, na skutek cze#o "pitka" winna mu by l;##z-

w arunkowo posuszna.

VI. Prawa "pitki" bojowej

1. W przypadku jakiegokolwiek niezadowolenia, wywoa:.e#o

rozporzdzeniem "starszego" lub penomocnik�w Wydziau Spsko-

wo-Bojowego, lub kogokolwiek z wadz VVydziaiu Spiskowo-Bojo-

w#go, spiskowcy nie maj prawa naruszy dyscypliny, lecz jedynie

mob i powinni swoje pretensje zgosi publicznie i w obecnoci

eaej "pitki" przez specjalnie do tego celu upowanionego kol##.

Uv#-aga: Taki penomocr.y kolega zobowizany jest do przekaza-

nia skargi dow�dztwu i dw�dztwo winno rozwiza spraw.

2. W przypadkach nadzwyczajnych, kiedy sprawa zagraa bez-

pieczestwu "pitki" na skutek zdrady ub prowokacji, spiskowiec

ma prawo nieoficjalnie zgosi o powyszym dow�dztwu odpowied-

niego szczebla.

3. Wszelkie projekty i uwagi krytyzne w sprawach organi-

zacji, ksztacenia lub akeji mog by analizowane wycznie na

prob i za zgod kierownictwa organizacyjnego.

Uwaga: Przy,jcie lub nie [przyjcie) analizowanych projekt�w za-

ley wyeznie od kierownictwa.

VII. Jurysdykeja i kadeks "pitki"

1. Naruszenie statutu karze si publicznie nagan, pozbaw'ie=

niem prawa naleenia do Organizacji Spiskowo#Bojowej w okrelo-

nym czasie lub na zawsze, a w normalnym przypadku mieri.

2. Wzelka zdrada lub postpek, kt�ry zawiera w sobie naru-.

szenie statut#.z, karze si mierci, przy czym wyrok jEst prawomoe-

# ny po zatwierdzeniu przez Wydzia Spisk#wo-Bojowy.

L'waga: Zatwierdzenie wyrok�w mieri istnieje wycznie w for-

mie zatwierdzania wyrok�w zwykych sd�w bojowych.

# 3. Pozostae naruszenia statutu podlegaj karze wyliczonej w

# 1 R:iz#ziau VII.

4. W skad sdu wehodz: wybrany przez spiskowc�w "pitki"

towarzysz, "starszy" "pitki", pen#mocnik specjalnie do tego celu

oddeiegowany przez Wydzia Spiskowo-Bajowy. Sd wikszoci

gos�l#- decyduje o sprawie bez apelacji.

#. Sd nadzwyczajny moe mie miejsce jedynie w czasie akeji

lub w trybie extraordynaryjnym, kiedy "pitce" zagraa niebez-

pieczPstwo i potrzebna jest szybka decyzja. Tworzy #o wtedy

trzech towarzyszy spiskowc�w wyznaczonych przez dow�dc aktu-

alnie dowodzcego oddziaem.

6. W czasie akeji, kiedy niesubordynacja grozi mierci lub za-

graa bezpieczestwu organizacji, dow�dca ma prawo kara mier-

ci bez sdu.

7. Jeeli dow�dca skorzysta z prawa kary przewidzianegc

w rozdziae VII6, zobowizany jest, po wykonaniu naoonego

na niebo zadania, natychmiast zawiadomi o tym Wydzia Spisko-

wo-Bojowy i wskaza dowody wiadezce o niezbdnoci zastoso-

#%ania kary. Jeeli dowody oka si niedostateczne, dow�dca pod-

lega karze.

Opr�cz wyej wymienionych kar sdu bojowego bojowcy nie pod-

le#aj innym instytucjem sdowym i karom '.

D1a."y2ops. Z p7zektadu rosyjskego

tumaczy J. Pajk.

CG#UR, f. 102, op. 8, j. 13, cz. 4, t. 2i0i, k. 101-104.

1 Przyjty w lutym przez VIII Zjazd PPS statut "pitki" faktycinie obo-

wiuzywa ju znacznie wezeniej; jesieni 1905 r. posugiwaa si nim OSB

(spo-zdzony zosta pocztkowo tylko dla niej, std nazewnictwo#, a zim

190#!19fl6 OTB i OB CB. Zjazd zatwierdzi zatem sprawdzony ju w praktyce

statut. Orygina w jz. pol. zagin w dokumentacji PPS, zachowa si

atomiast tekst przetumaczony na jz. ros., dflczony do raportu naczelnika

ochrany warszawskiej rotmistrza Pawa Zawarzina z dnia 31 X 1906 r.

i przesany do Wydziau Specjalnego Departamentu Policji w Petersburgu.

246

Nr 12

1906 r., luty 12, Warszawa. - Raport naczel#ika ochra-

ny warszawskej dla Departa#m,e#tu Polcji w Petersbur-

gu u# sprawie wykryea przez policjg archwu#n,, skad;c

bro#zi laboratoru7n, bojowego OB PPS Proletariat

Wzito sk#ad broni i laboratorium PPS Proletariat w mie#zxaniu

Teofila Zapakiewicza przy ulicy Hortensjusza nr 5 w #'Var#zavc-ie.

Znaleziony skad broni zawiera 26 adunk�w dynamitu o #,:##adze

8 funt�w, 2#/# funta siarki wzbogaconej sol Bertolda, znaczne iloci

piorunianu rtci; opr�cz powyszego wzito dwie listy skadko#ve

(nie zapisane) z pieczci: Centralna Kasa PPS Proletariat, z napi-

sem w jzyku polskim - Nr 029. Kary za zamanie strajhu; po-

nadto zabrano dwadZiecia r�nego formatu kartek z odrcznie za-

pisany:ni rozliczeniami z pienidzy Kasy Organizaeji Bojo#-ej PPS

Proletariat (m.in. za sprzedan nielegaln literatur, rewolw-er ##, po-

ciski); cz kartek zawieraa zapis r�nych sum, kt�re wydano

czonkom organizacji bojowej, oznaczonych pseudoniman-zi - raz-

licze finansowych dokonywano w listopadzie i pierwszej I>oo#v!e

grudnia 19C5 r. W czasie rewizji znaleziono te 2 naado#vaz:e re-

wolwery typu Smith-Wesson oraz okoo a00 sztuk amunicji do

rewolwer�w r�nego typu i kalibru.

Dlas#ynops pou;elony.

Z je#. ros. tturrtaczy J. Pajk.

CGAOR, f. 102, op. 5, j. O.O., cz. 49/1905, k. 111-112

Nr 13

1906 r., lpec 12, Krak�w. - Projekt statutu orga#iza-

cyjnego sit bojowych PPS z zt>naoska#n,i uzupe#iaj#cynZ,i,

przyjty #a I Konferencji Og�lnobojowej PPS w Kra-

kowe

1. Siy bojowe PPS skadaj si z boj�wki i milicji.

2. Na ezele si bojowych stoi wydzia.

3. Wydzia wybiera og�lna konferencja bojowa, kt�ra zarazem

okrela ilo czonk�w wydziau. Czonkowie wydziau musz by

zatwierdzani przez CKR.

4. Cao si bojowych dzieli si na 7 okrg�w bojowych, sztab

i intendentur.

#. O#�lnobojow konferencj zwouje wydzia nie rzadziej jak

raz do roku lub czciej na danie CKR.

6. Konferencja skada si z:

a : #vydziau,

bj okrgowc�w, ich zastpc�w, pomocnik�w i przedstawicieli in-

tendentury i sztabu,

c) ojowc�w wyznaczonych przez wydzia w porozunzieniu z okr-

gow-cen-z i przedstawicielem sztabu.

7. tionferencja og�lnobojowa wybiera wydzia. Ustanawia i zmie-

nia iormy organizacyjne i regulaminy bojowe i nakrela og�lne

dyrektywy #ostpowania organizacyjnego.

H. 1#'vdzia w czasie midzy konferencjami og�lnobojowymi jest

kie:-o<<.'nikiem organizacji bojowej.

Uwaga: Uchway wydziau zapadaj wikszoci gos�w obecnych

na po::iedzeniu wydziaowc�w; trzech z pomidzy nich musi bv

stale na miejscu. Nieobecno kadego moe nastpi jedynie za

zgod vv iekszoci.

9. ### razie zdekompletowania wydziau kompletowanie odbywa si

za pomoc doboru, przy czym dobrani s zatwierdzani przez Rad

Bojo#v. W razie nie zatwierdzenia wydzia stawia nowych kandy-

dat�t,#', nim nie nastpi zatwierdzenie.

10. Intendentura jest kierowana przez naczelnika, kt�ry ma

dw�cz zastpc�w; wszyscy trzej s wyznaczani przez wydzia i po-

siadaja prawa okrgowc�w.

11. :Va czele sztabu stoi naczelnik z jednym zastpc, obaj s

n#na#zani przez wydzia i posiadaj prawa okrgowc�w.

Uiiaga: Zadaniem sztabu jest nie tyle planowanie akcji na przy-

#z##, ;?e prawo i obowizek:

ai :#icjatywy i opracowania plan�w szerszych akcji na dzi,

b; #r##yki przedstawionych przez okrgowc�w plan�w akcji na

dZI,

c) #ontroli przeprowadzenia tych plan�w.

12. #a czele okrgu stoi okrgowy naznaczony przez wydzia; jest

on przedstawicielem wydziau na danym terenie i jego rozkazom

padlega caa organizacja bojowa okrgu.

1#. #1' skad OKR wchodzi okrgowy lub pomocnik okrgowego,

248 249

kt�ry jest naczelnikiem si bojowych na terytorium objtym przez

dziaania OKR.

14. Jeden z pomocnik�w lub specjalny funkcjonariusz peni obo-

wizki zastpcy okrgowego i musi by przez tego informowany

o #vszystkim tyczcym si zarzclzania okrgiem.

15. Okrg dzieli si na addziay skadajce si nie wicej ni

z trzech "pitek" pod dow�dztwem addziaowego, nie wehodzcebo

w skad "pitki", a naznazonego #rzez okrgowca. Zastpc oddzia=

owego jest jeden ze starszych "pitki" wyznaczony przez pomoc=

nika okrgowego w porozumieniu z okrgowym.

16. Kompeteneja okrgowca:

a) prawo rozporzdzania i funkcjonariuzami w swoim okregu,

z wyjtkiem zastpey i pomocnik�w. Ci s translokowani przez

wydzia w porozumieniu z okrgowcami,

b) okrgowego wobee OKR reprezentuje wydzia,

c) co do akeji na przestrzeni swego okrgu, okrgowy zatw ie# dza

wszelkie akeje bojowe,

d) wszelkie rodki zdobyte w swoim okrgu okrgowy obo###i-

zany jest przesa natychmiast wydziaowi, jak r�wnie przy pierw-

szej sposobnoci dostarezy wydziaowi szczeg�owe sprawozdanie

z przebiegu kadej akeji.

17. Przedstawiciel OB zasiadajcy w OKR ma prawo rozstrz#'#a

wszystkie sprawy bojowe wraz z czonkami tego OKR, natorniast

w sprawach wikszej wagi musi si porozumiewa z okre#a##,1-m

lub wydziaem, kt�ry ostatecznie dopiero decyduje w tej k##estii.

18. Nie rzadziej jak raz na trzy miesice na podstawie postano-

wienia wydziau jest zwoywana Rada Bojowa, skadajca sie z wy-

dziau i okrgowc�w.

19. Rada:

a) ma zadania sprawazdaw zo-informacyjne,

b) rozstrzyga te sprawy, kt�re przez wydzia zostay posta##-i##nc#

na poz-zdku dziennym,

c) zatwierdza dabranyeh czonk�w wydziau.

20. Milieja, bdc wyrazem ubajowienia partii, ma za zadanie:

a) w czasach przedrewolucyjnych utrzymywanie porzdku ##,# razie

zak�cenia go przez gwaty rzdowe lub zdemoralizowane elen#enty

spoeczne,

b) w okresie rewolucji tworzy kadry bojowe dla szerszej aKeji.

21. Forma arganizacyjna milicji w zasadzie jest identyczna z for-

m arganizacji bojowej.

2#. Milicja znajduje si w r�zporzdzeniu kamite#�w akrgawych

i dzielnicowych, a w chwili wybuchu walki zbrajnej przechodzi pod ##

kierownictwo OB.

23. Dow�dc�w naznaczaj komitety agitacyjne w porozumie#niu

i z inicjatywy OB.

#4. VVvksztacenie fachowe milicji, zar�wno teoretyczne jak i prak-

tyczne, znajduje s pad kierownictwem okrgowca bojowega.

25. Milija obowizana jest:

a) wiedzie o wszystkim, co si dzieje na danym terenie,

b) dostareza informacji zadanych przez bojow organizacj,

c) okazywa pomoc bojow organizacjom w cz#sie akeji, gdy si

to okae potrzebne na miejscu pobytu milicji.

Wniosek nr 22 Komisji do spraw organizacyjnych (przyjty). O-

pracowanie regulaminu "pitki" oddziau oraz milicji poleca si wy-

dziaowi, projekty regulaminu maj by zatwierdzone przez Rad

Bojo#h-.

W##iosek nr 23 Koznisji do #praw organizacyjnych (przyitv). Do-

penienie czci sdowej regulaminu poleca si najbliszej Radzie

Boj###ej.

Wniosek nr 24 Komisji poprzedniej uzupeniony przez "I#enryka"

i "1lcisawa" (przyjety). W swej najbliszej dziaalnoci, w imi

o#�lnych zada PPS, w celu zorganizowania si bojow,STeh pro?c-

tariatu, w celu dalszego rozwoju OB, dla wyrobienia jej sprawnaci

bojol#:r#j i przyzwyczajenia do akeji zbiorowej, konferencia uwaa

a ko:#ieczne.

1. Przedsibranie akeji deorganizujcych rzad, lub te potrzeb-

nveh c##- karzystnipjszych dla OB lub caej partii, jak to na przvkad:

ai napady na instytucje rzdowe, z uwzgldnieniem przede ##szy-

stkinz policji i andarmeru,

b) zzlasowe i systematyczne usuwanie funkcjonariuszy rzdow5ch,

ze #zc#eg�lnym uwz#ldnieniem jednostek szkodliwych dla rozwoju

organi#acji,

c) napady na wizienia lub wyzwalanie wini�w, czy to si

zbrajn czy podstpem,

d) przedsibranie wikszych pieninych akeji, uwaajc w zasa-

dzie akeje drobne za szkodliwe itd. itp.

250 251

2. Zwalezanie w odpowiedni spos�b gwat�w rzdu oraz tych

przejaw�w reakeji, kt�re s szczeg�lnie zkodliwe dla rozwoiu spra-

wy rewolucji.

Wniosek nr 25 "Bro#isawa" (przyjty). Kada towarzyszka par-

tyjna, o ile odpowiada wymaganiom stawianym przez regulamin

OB, moe by przyjta do tej organizacji.

Wniosek nr 26 "Bogusawa" (przyjty). Konfereneja u#a%Ga za

potrzebne tworzenie "pitek" niewiecich.

Wniosek nr 27 "Ludwika" i "Henryka" (przyjty). Konfereneja

OB poleca wydziaowi stworzenie pisma bojowego.

Wniosek nr 28 "Marka" (przyjty). Zanim nastpi wydau-anie

pisma specjalnie fa#howego, konfereneja poleca wydziaowi dostar-

czenie artyku�w omawiajcych og�lnobojowe kwestie do pism #ar-

tyjnych ("Robotnik", "Przedwit").

Wniosek nr 29 "Maksyma" (przyjty). CKR do rozpatrzenia

sprawy OB wyznacza komisj skadajc si z przedstawicieii +yeh

okrg�w agitacyjnych, gdzie istnieje OB, i takieje iloci ezonk�w

OB wyznaczonych przez wydzia oraz z jednego przedstalv=ciela

CKR 1.

Oryginat. Rkopis.

CA KC PZPR, 305/lll/4, pt. l, k. 38-4?

Nr 14

1906 #., lpee 21, Wa#szawa. - Odezwa WKR PPS

Do wszystkeh `robotnk�w warszawskeh"

Towarzysze! Rok temu zawis na szubienicy jeden z najlepszych

naszych towarzyszy - nieustraszony szermierz wolnoci, mciciel za

krzywdy bezbronnych, bohaterski Stefan Okrzeja. Od czas�w m-

" `y

czeskie mierci czterech czonk�w dawnega "Proletariatu, ##1- ch

niezapomnianych siewc�w idei so#jalistycznej w Polsce, po ?atach

1 Nazwiska wnioskodawc�w, ukryte pod pseudonimami: "Henryk" - Fran-

ciszek Lipiski, "Mcisaw" - J�zef Pisudski, "Bronisaw" - J�zef 1#lont-

wi-Mirecki, "Bogusaw" - Smoka, "Ludwik" - Mieczysaw Makc,wski,

"Marek - dr J�zef Bakowski, delegat CKR na konferenej, "Mak ##ir;"

Bolesaw Czarkowski.

prawie dwudziestu Okrzeja by pierwsz ofiar, kt�rej oprawcy

w mundurach sdziowkich naoyli katowski stryczek na szlachet-

n szyj. T kani chciano rzuci pastrach na nasze szeregi. Ale

omylili si siepacze carscy. Gdy skrzypiay powrozy tej pierwszej

szubienicy, wielotysiczne masy robotnicze stay ju w ogniu ##-alki

rewolucyjnej. Cae potoki krwi zbryzgay ju byy ulice naszych

miast. I to, co miao odstraszy, stao si podniet do dalszyeh

boj�w i wielkim gosem woao o pomst, budzc wci nowych

bohater�w. Okrzyk buntu szed z miasta do miasta i zaroiy si

ulice tumami, dnymi walki i zwycistwa.

A godem tej walki sta si nasz sztandar czerwony, co jest i zna-

kiem bojowym, i razem pieni wolnoci.

We wasnej brodzc krwi, tysicami trup�w znaczc dro#, idzie

armia ro#ocza ku lepszej przyszoei. A na czele, przyv,%iecajc

wzorem i powiceniem, zagrzewajc mstwem i zapaem, id ci,

co jak Okrzeja, peni czyny najtrudniejsze, cigle gotowi na m-

czestwo za ide#.

Tak ginli Ka#przak i Krauze, Dzierzbicki i Szulman, Cymerys

w Radomiu i Ksiezyk w odzi, i wielu bezimiennych, tak sam #

bohaterskich szermierzy.

Dzi wic, czezc pami pierwszego straconego, obehodzmy nie

aobny, lecz uroezysty wiecz�r, w kt�rym wspomnie ##-irnimy

tych wszystkich, co nauzyli nas, jak y i umiera, b#- walk

doj do zwycistwa.

Cze wszy#tkim polegym bohaterom i mczennikom!

Niech yje rewolucja! 1

Warszawa 21 lipca 1906 r

Druk po`waelony.

CA KC PZPR, 305/111/#, k. 74

WKR PPS

1 Odezwa "modych" z WKft eksponuje obok Stefana Okrzei takici: boha-

ter�w 1. 1904-1905, jak: Marcina Kasprzaka i Dawida Krauze (bojowca

Bundu z odzi, aresztowanego w czasie zbrojnej obrony grupy agitacyjnej

z ulotkami partii w lutym 1905 r.), straconych 5 VIII 1905 r. ##a stokach

Cytadeli Warszawskiej; Wiktora Kwiatkowskiego-Cymerysa, bojowca KBSR

PPS, kt�ry zgin w obronie sztandaru partii podezas manifestaeji zorganizo-

wanej przez PPS w Radolniu 24 XII 1904 r.; Tomasza Ksiezyka, bojowca

KBSR w odzi, kt�ry zgin podezas manifestacji antymobilizacyjnej la I

1905 r. bronic sztandaru partii.

252 253

Nr 15

1906 r., lstopad 30, Wa7szawa. - Ocena sta#u bezpe-

cze#stwa publeznego w K#�lestwe Polsk#n, (13 IX-30

XI 1906 r.) II Oddzau Wydzau Specjalnego Departa#

#n.e#tu Policj w Pete7sburgu

Brak danych o dziaalnoci ruchu chopskiego. Jesien.i wr�#

robotnik�w i rzemielnik�w miay miejsce pojedyneze, niewielkie

rozmiarami i kr�tkotrwae strajki, przede w#zystkim w maych

fabrykach i zakadach rzemielniczych. Strajkowano g�wnie w War-

szawie, w rzeniczych i krawieckich zakadach rzemielniczych.

Rozpowszechnienie si strajk�w powtrzymalo przede wzystkim

zdecydowane dziaanie policji i wojska, szczeg�lnie tam, gdzie straj-

ki zabezpieczay terrorem partie polityczne.

l# Ta obszarze kraju nie byo powaniejszych zaj, wiec�w i ma-

nifestacji.

Dziaania partii rewolucyjnych opieray si g�wnie o terror.

Przez cay czas miay miejsce dziaania terrorystyczne, mimo obo-

wizujcego od 21 grudnia 1905 r. ustawodawstwa stanu wojennego.

Dziaania te niekiedy ulegay nasileniu i miay charakter masowy.

Doivezyo to przede wszystkim masowych zamach�w na urzd-

nikci#.=, poiicvjnych i onierzy, dokonanych w kilku miastach kraju

i=u uz#u#iej i trzeciej dekadzie sierpnia, oraz wydarze w miecie

Siedlcaeh w dniach 9-12 wrzenia 1906 r.

Dane o zamachach terrorystycznych i ekspropriacjach w Warsza-

u=ie i #"iberniach Genera-Gubernatorstwa Wars#awskiego za okres

od i:; IX do 30 XI l#Ofi r. przedstawiaj si nastpujco [zob. tab.

na s. 255).

Stan staebo napicia, jaki wytwarzay dziaania terrorystyczne

partii politycznych, zmusi generaa-gubernatora warszawskiego ge-

ner#t#-adiutanta Skalona do podjcia przedsiwzie na rzecz mo-

liwie najszybszego zlikwidowania terroryzmu. Std odstpstwo

w dziaalnoci wadzy od zasad prawnych z 21 lutego 1906 r. co do

uycia wojsk dla wp�dziaania z wadzami cywilnymi.

btl zwizku z powyszym Ministerstwa Spraw Wojskowych za-

#wi#sio dziaanie instrukeji Ministerstwa S#raw Wewntrznych.

Wyjtkowe warunki, w jakich znalazo si Kr�lestwo Polskie

Kraj

Liczba Liczba

zamachbw ekspropriacji

Warszawa 11291

gubernie:

piotrk owska 3111

suwalskt3

kielecka6

siedlecka 2II

I ubelska

#aarszawska3

pocka

radomskaI 3

kaliska'

omyska

razem

170 # 164

usprawiedliwiaj dziaania generaa-adiutanta Skaona, osobicie

odpowiedzialnego za spok�j w kraju.

Dotyczy to stosowania artykuu 12 stanu wojennego w Kr�l#--

stwie Polskim. Uznajemy za prawidowe dziaania generaa-adiu-

tanta Skaona na rzecz porzdku i spokoju publicznego.

Maszynopis potNielony#.

Z jz. ros. ttutn.nez#t J. Pajk.

CGAOR, j. 10#, op. 6, j. O.O., 9, cz. 20/1906, k. 31-32

Nr 16

1907 #., maj 24, Wa#szawa. - Notatka naczelnka och#a-

ny wa#szawskej d1a Wydzau Speejalnego Depa7ta7nen-

>u Polej w Petersbu#gu w sp#a'u%e ose7n.dzesciu bo-

jo2uc�#u; OB PPS przebywaj#cych w areszee ledc#y7n,

Warszawski Sd Okrgowy koc#y ledztwo w sprawie 80 czon-

k�w OR PPS, aresztowanycl# w dniach 1 litopada, 8, 13, 24 grud-

nia 1906 r.

Brak formalnych podstaw wobe# niekt�rych z wyej wymienio-

nych do przeduenia ich pobytu w zakadach karnych.

254 2a5

Dane agenturalne wskazuj na ich istotn r#l w ruchu bojo-

wym. Dlatego podjlimy starania przez oberpolicmajstra warszaw-

skiego u gen.-gub. warszawskiego, by ten wykorzysta swoje peno-

mocnictwa zwizane ze tanem wojennym i ze wzgldu na ich

szkodliwy wpyw na bezpieczetwo pastwa po zwolnieniu z aresz-

tu uwizi p#nownie 1.

Mas##nops. Z jz. ros.

Iunzac#yl J. Pajk.

#GAOR, f. 102, op. 8, j. O.O., 13/1907, k. 215.

Nr 17

1907 r., czerwiec 24, Warszawa. - Lst bojowca SDKPL

Sta#staz,ua Mkoajezyka do Zarzdu Wa#sza#wskego

SDKPL z dane#n, oczyszczena go z za7zutu p#owokacj

Do Zarzdu Warszawskiego SDKPiL

29 grudnia 1906 roku aresztowana mnie. W czasie rewizji zna-

leziono 4 szturm�wki. Siedziaem 2 miesice w Ratuszu i Cytadeli,

5 miesicy w Madlinie. Skazany zostaem na zesanie na okres stanu

wyjtkowego.

dam, aby Zarzd Warszawski przysa kogo, kto by mnie wy-

suchal. Nie jestem szpiegiem. Jak mona rzuci na mnie tak po-

twarz ?

Ze smutkiem koez te sowa.

Gdyby kto zrobi Wam to, co mnie, tak samo chcielibycie zrzu-

ci t pfltwarz z siebie.

Tego od Was dam, Towarzysze #.

Krakowiak

Warszavi.#a 24 czerwca 1907 r

Masz##nop.s. Z przekadu rosyjskego

tuTnac#yl,7. Pajk.

CGAOR, f. 102, op. 8, j. O.O., 26/1907, k. 64.

z #aczelnikiem ochrany warszawskiej by w�wezas ppk, a nastpnie pk

Pawe Zawarzin.

# L:st znalaza policja podezas rewizji w- mieszkaniu dziaacza SDKPiL

Nr 18

1907 'r., wrzese 16, Wlno. - Frag#n,en,t spraz.uozdan.ia

naczel#ka ochra#y wleskej dla Departa#n,e#tu Polej

' w Petersburgu dotyczcy dzaaln.oc J�zefa Kunckego,

przyw�dcy LPSD zv gubern suwalskej doz.u�dcy OB

LPSD

[...) 8 wrzenia 1907 roku aresztowano J�zefa Kunickiego (wedug

dokumentu tosamoci Ogulewicza), ps. "Perkunalis", "Witalis",

, mieszkajcego stale w miecie Mariampol w guberni suwalskiej.

Caa dziaalno aresztowanego miaa miejsce w guberni suwalskiej.

Kunicki by jednym z najbardziej wpywowych czonk�w Litew-

skiej Partii Socjal-Demokratycznej.

v V 1906 roku bra udzia w ekspropriacji pastwowego sklepu

monopolowego. W tyme roku kierowa strajkami w guberni. Wsp�l-

nie z innvmi czonkami partu dokona zbrojnej ekspropriacji poczty

#1- odlegoci 5 wiorst od Mariampola. W 1907 roku J�zef Kunicki

wsp�lnie z innymi czonkami partii dokona ekspropriacji w urz-

dzie #minnym w Pojeziorach. Wzito wte#y blankiety paszportowe.

Przebywajc w wizieniu J�zef Kunicki utrzymuje sta czno

z organizacj [...) z.

Mr: # ; yzzopes powielon#.

Z i^#. #o.s. tunzac;# J. Pajk.

CG #?OR, f. 10?, op. R, j.O.O., 26, dod. 1/1907, k. 2-3.

Jaz:# Tarw#ckiego w Warszawi#. Doczono go w tumaczeniu do notatki

nac#einika oddziau ochrany miasta Warszawy dla Wydziau Specjalnego

De:#artamenttz Policji w Petersburgu; pod tekstem odrczna notatka urzd-

nika Departamentu Policji: Krakowiak nie ma adnych kontakt�w z pra-

cou-nikazni aparatu ledztwa politycznego - oraz uwaga: Zesano na okres

sta#u wyjtkowego.

1 lliesiczne #prawozdanie na podstawie danych agentury sporzdzi ppk

Szeheho. 1a dokumencie adnotacja: Kunickiego przekazano do dyspozycji

naczeinika Suwalskiego Gubernialnego Zarzdu andarmerii. Kunickiego z wy-

roku Wileskiego Okrgowego Sdu Wojskowego skazano na mierE. Wyrok

wyi;onano na stokach Cytadeli Warszawskiej w 1908 r.

256 17 - Organizacje bcio#re... 257

Nr 19

1908 r., m,arzec 20, Warszaz#a. - Raport naczeln,ika

ochrany 'warszawskiej dla Wydzau Specjalnego Depar-

ta7n.entu Policj z# Petet'sbu'rgu o nekt�rych szczeg�aeh

za#n.achu OB PPS Fr. Rew. na furgon pocztowy w Soko-

owe

Podaj dalsze szczeg�y napadu czank�w OB PPS Fr. Rew. na

furgon pocztowy abok stacji kolejowej w Sokoowie 9 stycznia

1908 r.

Po dokonaniu ekspropriacji uczestnicy zamachu spotkali si

w Warszawie w mieszkaniu kowala Andrzeja Nowakowskiego (Stare

Miasto nr 32), u kt�rego mieszka organizator zamachu Leon Suli-

ma s. Wincentego: W rezultacie zasatizki aresztowani zostali # wy-

mieriionym wyej mieszkaniu: Romuald Wereszczycki s. Kazimierza,

Ludwik arkowski s. Wincentego, Wincenty Bacewicz s. Antoniego

(wszyscy okazali faszywe dowady tosamoci), Franciszek Suwiski

s. Emiliana (okaza wasny dowad tosamoci). Wedug rozpoznania

wiadka Wereszczycki, arkowski i Suwiski brali bezporedni

udzia w napadzie; Bacewicz przebywa w tym cz.aie w Warszawie

(ma alibi). Sulima pracowa jako stars#y robotnik przy budowie

trzeciego mostu prze'z Wis 1.

Maszynopis. Z jgz. ros.

tu#maczy J. Paj#k.

CGAOR, f. 102, op. 9, j. 13, cz. l, L.A./1908, k. 25

1 Po zaamaniu si w ledztwie i zdradzie lusarza Michaa Wolgemuta,

instruktora bojowego z Siedlec, policja zorganizowaa zasadzk w Warsza-

wie. Andrzeja Nowakowskiego za utrzymywanie "biura bojowego" partii

skazano na 5 lat zesania do najodleglejszych gubernii cesarstwa; instrukto-

r�w OB: Romualda Wereszczyckiego, wac. Stanisaw Czubaszek "iVlae:ek",

z okrgu lubelskiego, Ludwika arkowskiego, wae. Wadysaw Kosycarz,

z okrgu siedleckiego, Franciszka Suwiskiego z Siedlec, Leona Suiim,

przyw�dc PPS w Siedlcach od 1900 r., w 1907 r. ukrywajcego si v;- War-

szawie, po kr�tkim okresie aresztu ledezego Warszawski Okrgovw Sd

Wojskowy skaza na kar mierci. Wyrok wykonano 5 VI 1908 r. na stokach

Cytadeli Warszawskiej. Pod nazwiskiem Wincenty Bacewicz ukrywa si

instruktor bojowy z Radomia i Kielc Kajetan Bczkowski; aresztowany

w marcu 1908 r. unikn kary z art. 1035, dopiero po zdradzie Edmunda

Nr 20

1908 t'., grudze#, Warszawa. - Frag7n,ent sprawozdania

naczelnka ochrany warszawskiej dla Departa#n.ert#tu Po-

leji w Petersburgu, dotyczgcy dzaalnoe PPS Fr. Rew.

[...) W grudniu partia prowadzia dziaalno agitacyjn. Ponadto

zorganizowaa zamach w Bdzinie na podoficera andarmerii

Mauera.

OB skada si z Oddziau Lotnego i Milicji, dziaajcej w okr-

gach bojowych sosnowieckim, warzawskim, �dzkim.

Agent�w dostarezajcych informacji 8; w tym 3 inteligent�w i 5

robotnik�w.

W obserwacji 43 agitator�w PPS Frakeji Rewolucyjnej [...} I.

Maszynops. Z jz. ros.

ttu%n.aczyi J. Paj.k.

CGAOR, f. 102, op. 9, j. 13, cz. 1, L.A./1908, k. 242

Nr 21

1910 r., 15 wrzenia, Warszawa. - Frugment sprawozda-

na gubernatora warszawskego dla kancelnrii carskiej

w Pete#sburgu dotyczcy wptyw�w pa#t politycznych

w7�d robotnk�w gubern warszawskiej w 1909 r.

[...) Liczne w latach 1905-1906 manifetacje ustay w roku 1909.

Wr�cl byych manifestant�w panuj apatia i przygnbienie.

W poprzednich latach robotnicy byli pod silnym i czsto wyez-

nym wpywem takich organizacji przestpezych, jak PPS, SDKPiL

Tarantowicza zosta skazany za udzia w ruchu bojowv;n na 4 lata katorgi.

W sprawie sokoowskiej sdzono 16 bojowc�#v, 14 skazano na mier, 2 na

doywotni katorg.

1 Dane w miesicznym sprawozdanin niepelne, albo###iem ze szczeg�o#cych

raport�w wynika, i Zawarzin stwierdza dziaalno OB i blilicji PPS Fr.

Rew. r�wnie w okrgu bojowym Czstoeho#i#a oraz w guberniach lubel-

skiej, pockiej, kieleckiej.

259

i l VZR. W roku 1909 wpywy tych partii znac#nie osaby i robot-

nicy zachowuj si bardziej spokojnie.

#Iiny wrogie nastroje wobec fabrykant�w. Rab#tnicy powstrzy-

muj si od wyg�rowanych da i zadowalaj si zapat za pra-

c, jak bez zmniejszania produkeji mog da fabrykanci.

W przeszoci socjalistyczna propaganda doprowadzia do dziaa,

w kt�rych rezultacie podwyszone zostao wynagrodzenie za prac.

W lad za tyr#z nastpowao podroenie wszystkich artyku�w pierw-

szej potrzeby.

W 1909 r. zanotowano bardzo mao strajk�w w Warszawie i bu-

#erni warszawskiej (1 w eegielni, 1 w fabryce papieru; kilkudniowe,

bez stosowania przemocy ze strony robotnik�w).

Zauvvaono, i powanie zmalay szeregi partii robotniczych.

Parie utraciy cz wpyw�w wr�d robotnik�w, a naley pod-

kre#i#, i w latach 1905-190'7 decydoway one w wielu spra#vach,

czes#o wy dajc wy roki znierci na przeciwnik�w.

iylko nieliczni nale do partii robotniczych, rzp. w tak wielkim

o####u faLrycznyzn jak yrard;iw praca partii prowadzona jest

si#o ;aci#-c#nie. Dlatego np. w dniach # i 3 maja 1 Qu9 r. strajl; po-

wszechny nie by moliwy. Paz'tie robotnicze zor#anizoway 1 maja

r;r�d kilkuet robotnik�w w 5 zakadach (miay tam zriejsce prz#

r##-y ##- pracy#.

##T Iq'i9 r.; podobnie jak ##- 1908 r., l#rzedmiecia war#zaw,skie:

1zJ"ia, Powzki, Koo, Czyste, Br�dno - budz powany niepok�j.

Ol##-#x#alele yja w warunkach rozbojzz i #rabiey.

Grabie#e i rozb�j czyni powracajcy z zesania robotnicy, po-

dejrzani #:#olitycznie, o:az skupiozzy w tych orodkaeh proletariat

dziaajcv pod wpywem partu politycznych [...] 1.

:#lns##'RO)7i.S. Z j##. 70S.

t?uTiln###:f J. Pajak.

CGI#?i, f. 1#8#, op. 194, j. 173/1910, k. #-7

1 Gubernator baron Sienlion Korf, aby zdyskredytowa robotnicze partie

n#:#:#:#czne, celowo utosamia ich dziaalno z elementami bandyckimi, cho-

wie z znateria�w policyjnych, i partie polityczne odegnyway si od

aandytyzmu i rozboju.

l#r 22

1977 r., 9 g7udna, Warszawa. - Frag7n,ent sprawozdania

guber#utora warszawskego dla ka#cela# ca7skej w Pe-

te#sburgu, dotyczcy sta#u bezpeezestwa publeznego

w gubern warszau#skej w 7970 r.

Rok 1910. ycie polityczne rozwijao si w normalnych #;#arun-

kach. Zachowany zosta spok�j publiczny. Partie rewolucyjno-s#cja-

listyczne przystosoway si do tych warunk�w.

Zanotowano kilka pojed##nc##,ch zamach�w na przedsta#,icieli

wadzy. Zginli w zamachach policmajster Wocawka kpt. #'o#vi-

kow. 3 stranik�w ziemskich pow%iato#-veh zarzd�w andrn-ze7#ii-

gostyniskie#o i sochaczewskiego; zraniono w zamachach naezel-

nika stray ziemskiej powiatu Bonie kpt. Aleksandrowa oraz

2 stranik�w ziemskich po#viatowego zarzdu andarmerii w B#ni#.z;

dokonano 3 ekspropriacje w urzdach #minnych powiat�w #osty-

niskiego i sochaczewskie#o. Walka z zamachowcami utrudniona,

poniewa ludno miejscowa nigdy prawie nie wiadezy przecivYko

przestpcom oraz dlate#o, e dla sprawnego wykrywania te#o typu

przestpst#.% potrzebny jest wyspecjalizowany aparat polie5%jny,

kt�rego w terenie brak. Powan trudno w ciganiu przestpstw

stanowi niedostateczna obsada kflnnych stranik�w ziernskich w gu-

berni, eo uniemoliwia natychmiastowy skuteczny pocig za #rze-

stpcami.

Rob-otnicy w fabrykach i zakadach guberni zachowywali spok�j.

W duych zakadach przemysowych, np. w yrardowskiej #Iazzu-

fakturze, cz robotnik�w przejawiaa denie do szerzenia rewo-

lucyjnej dziaalnoci partii robotniczych. Denia te skutecznie ##a-

raliowaa policja [...].

Masz#nops. Z jg#. ros.

tu'maczy J. Pnjk.

CGIAL, f. 1#84, op. 19#, j. 77 !1911, k. 1--.

2sl

Nr 23

1912 r., 13 lstopad, Warszawu. - Przegl#d z.vydarzet po-

ltycz'nych w 1911 r. #.a obszarze podlegty#n, warszaw-

ske#n,u oddzaow och#a#y dla Wydzau Specjalnego De-

partam,entu Polcj zu Petersburgu

W 1911 roku PPS bya Fr. Rew. dziaaa w odzi i kilku innych

miastach. W Warszawie przejawiaa minimaln dziaalno.

SDKPiL uczynia pr�b, nie podejmawan dotd w swojej prak-

tyce politycznej. Podczas strajku piekarzy warszawskich, zorgani-

zowanym przez nielegalny zwizek piekarzy i pracownik�w prze-

mysu mcznego, komisja b#jawa partii dokonaa zamachu zbroj-

nego na delegata legalnego zwizku piekarzy warszawskich. W cza-

sie zamachu 2 osoby zginy, a 3 zostay ranne. Zamach nie przy-

ni�s oczekiwanych rezultat�w. Trwajcy od 5 miesicy (od lipca

do listopada) strajk zakoczy si niepowadzeniem. Terrorystyczna

organizacja piekarzy po drugim zamachu w padzierniku 1911 r.

zostaa rozpoznana i zlikwidowana.

Jak dotd, palzna pierwszestwa w organizacji zamach�w terro-

rystycznych przypadaa PPS byej Frakcji Rewolucyjnej, jednake

w 1911 r. nie zorganizowaa ona adneg# zamachu. W 1910 r. na-

stpi ostry zwrot w taktyce PPS byej Frakcji Rewolucyjnej. Na-

stawia si ona na organizowanie dziaalnoci wojskowo-bojowej.

J#k twierdz czonkowie CKR tej partii, g�wne zadanie polega

obecnie na tym, aby "przygotowa powstanie zbrojne w Nadwila-

skim Kraju, kt�re poprze#zi wybuch wojny midzy Rosj i Au-

stri"; teza ta zaczyna przybiera realne ksztaty w dziaaniu partii.

Pojedyncze zamachy i eksprapriaeje to sprawa dawnych bojow-

c�w warszawskiego okrgu PPS byej Frakcji Rewolucyjnej. Takie

zamachy na golicj, jak te z lutego 1911, w celu odebrania jej

broni, to sprawa dziaajcych p#za parti na wasne konto byych

bojowc�w PPS.

Agentura warszawskiego oddziau ochrany niedwuznacznie wska-

zaa w roku 1911 na nowe momenty w pracy partii. Stao si to

szczeg�lnie widoczne po przyjedzie do organizacji delegat�w wy-

sanych przez krakowskih przywadc�w partii, tych, kt�rzy jedno-

czenie stoj na czele ZWC (kt�rego celem jest oderwanie Nad-

wilaskiego Kraju od Rasji drog zbrojnego powstania).

W miejscowym rodowisku robotniczym pr�bowano zorgaruzo-

wa koa bojowe wedug wzor�w i zasad "wojujcych" pepes#w-

skich "sojusznik�w". Pr�by te stay si szczeg�lnie widoczne po

i przybyciu do Nadwilaskiego Kraju przedstawiciela CKR, ukry-

wajcego si "Antoniusza", zamieszkaego w Warszawie pod naz-

# wiskiem Abend Czerwiski. Zaproponowa on zorganizowanie

podczas wit wielkanocnych warszawskiej konferencji partyjnej

; PPS byej Frakcji Rewolucyjnej. Plany te rozbito ro#kami przed-

siwzitymi przez ochran.

' Due nadzieje na rozw�j partii wi czonk#wie miejscowej or-

# ganizacji z rezultatami ekspropriacji pod Turkiem w guberni ka-

liskiej, zorganizowanej przez Wydzia Bajowy tej partu w kwietniu

, 1911 roku. Nadzieje te si nie ziszcz. Uczestnicy ekspropriacji nie

; oddali CKR zabranych pod Turkiem pienidzy. Z tego ;powodu

zwoana zostaa konferencja bojowa. Wyraona na niej oatry sprze-

ciw #z-obec podziau rodk�w zaproponowanego przez CKR partii.

CKR liczy na wikszo6 zdobytych sum, dlatego te zacz dy#kre-

dytowa posunicia bojowc�w po wymienionej akcji. Konferencja

bojowa odbya si w Krakowie 1 i 2 czerwa 1911 ro#u, a ju

' 12 czerwca 1911 r. zebraa si V Rada Partyjna PPS byej Frakcji

Rew., zwoana przez CKR celem om�wienia sytuacji, jaka si wy-

tworzya w partii po konferencji bojowej. Rada postanowia wy-

rzuci z partii cz uczestnik�w konferencji boj-owej, a pozasta-

ych zawiesi na rok w czonkostwie partii. Wyrzuceni bojowcy

(Opozycja) zorganizowali frakcj opazycyjn, na czele kt�rej sta-

ny osoby zapowiadajce nowy kierunek programowy partii, bliski

' anarchizznowi, co zapewne doprowadzi do rozamu w szeregach PPS

' byej Frakcji Rewolucyjnej.

, Wedug danych agentury kierownictwo partii pr�buje wyjani

niepowodzenia pracy partyjnej przede wszystkim tym, e wr�d

; robotnik�w wielu zaczyna by podatnymi na bandytyzm i rozb�j.

, Powzito uchwa o "powstrzymaniu si na okrelony czas od wy-

stpie bojowych przeciwko bandytom, byym czonkom partii,

o ile nie naruszaj interes�w partii". Cz przyw�dc�w partii wy-

powiada si przeciwko drobnym zamachom, szczeg�lnie wobec

# szpicli policyjnych, zamiast tego proponuje przygotowanie powsta-

# nia zbrojnego, powoujc si na przykad rewolucji w Chinach.

I1 maja 1911 r. zlikwidowano grup byych boj#wc�w PPS

262 263

dzielnicy Wola w War#zawie, grup Wincentego Oosa i Antoniny

Mazurkiewicz (wzit4 3 rewolwery). Grupa bya odp#wiedzialna za

kilka zamach�w na onierzy w celu odebrania broni.

Dane agentury wskazuj na utworzenie przez PPS by Frakej

Rewolucyjn l#tnych oddzia�w bojowych, opacanych przez CKR.

1 sierpnia 1911 r. zlikwidowano 10-o#abow grup bojow Bana-

siewicza, kt�ry poprzednio trzykrotnie ucieka z aresztu ledezego.

8 sierpnia 1911 r. aresztowano wykonawc�w nowego kursu par-

tii - nielegalnego [tj. ukrywajcego si - J.P.) Grzegorza Rybic-

kiego, Konrada Olszewskiego i Dawida Jabonowskiego.

W sierpniu 1911 r. z pomoc agentury ochrana odkrya sklady

broni PPS byej Frakeji Rewolucyjnej w Pocku i osadzie D'aie

w guberni kaliskiej, rozpoznano take dziaalno �dzkiej organi-

zacji partii.

SDKPiL: ujto bfljowc�w komisji bojowych tej partii, zbrojnie

zabezpieczajcych strajki w piekarniach warszawskich. Warszawski

Okrgowy Sd Wojskowy skaza: 3 na kar mierci, wyrok #-yko-

nano, 2 na doywotni katorg, 1 na 10 lat katorgi.

NZR Frakeja Niepodlegociowa: Frakeja Niepodleglociowa #ZR

ulega samolikwidacji. Poczya si ona na zjedzie w Ode#sie

z PPS by Frakej Rewolucyjn. Zaprzestano wydawania pisma

Walka". W dokumencie o samorozwizaniu si frakeji stwierdza

si: "Stoimy pod czerwonym sztandarem zbrojnej walki o niepod-

lego jak PPS, kt�ra bez wtpienia pierwsa zdoaa wyj z po-

rewolucyjnego chaosu i zwycisko walezy o wiete imig Polski.

Pod jej ztandarami staje ta cz frakejonist�w z narodowej de-

mokraeji, kt�ra przesza lub adbywa swoist ewolucj ideo##-. Do

spotkania w boju czonkowie byej Frakeji Niepodlegociowej #ZR".

NZR: Pogldy byej Frakeji Niep#dlegociowej podziela #Z:i#k-

szo ezonk�w NZR, kt�rzy wsp�zawodnicz z PPS by Frakej

Rewolucyjn w sprawie idei powstania zbrojnego, walki o niepod-

leg Pol#k "od morza do morza". Twierdz, i niepodlego n#ona

wywalezy wycznie przez walk zbrojn. W Krakowie obradowa

Sztab Bojowy NZR, kt�ry okreli, i celem zwizku jest skoor-dy-

nowanie ruchu pflwstaezego na terenie ziem Kr�lestwa Polskiego.

W tym celu naley szuka zblienia z przyw�dcami FPS byej

Frakeji Rewolucyjnej.

W praktyce zblienie to osignito ju na gruncie organizacji

ZWC. W kierowniczych krgach NZR oczekuje si tylko na sygna

PPS. PPS bya Fr. Rew. da, aby jeszcze przed porozumieniem si

obu organizacji NZR zrezygnowa z niekt�rych punkt�w swojego

programu, uniemoliwiajcyeh wsp�prac.

Tymezasem w Warszawie oddzia ochrany zlikwidowa Organiza-

cj Bojow NZR; ledzi czonk�w organizacji agitacyjnej.

Rozbito organizacj Ora Biaego. Patrz aresztowanie 21 lutego

1911 r. w warsztacie lusarskim Balukiewiza (Warszawa, Biela-

ska 3). Na spotkaniu aresztowano Wacawa Zdzierskiego podezas

wykadu dla czonk�w zwizku o stosunku organizacji do anarehi-

st�w-komunist�w i rzdu rosyjskiego. W zebraniu uczestniczyli

robotnicy w wieku od 19 do 25 lat. Odtd nie zauwaono dziaal-

noci tej organizacji.

Za granic wr�d modziey uczniowskiej i studenekiej, kt�rej

celem jest praca w Nadwilaskim Kraju, dziaaj nastpujce or-

ganizacje:

Modzie l Varadowo-Demokratyczna - Sekeja Koronna; wydaje

organ prasowy "Zarzewie",

Polska Modzie Postpowo-Niezalena; organ prasowy "Jutrzen-

ka" (madzie zbliona do PPS byej Frakeji Rewolucyjnej),

Zwizek Modziey Socjalistycznej; organ prasowy "Nasz gos",

(modzie zbliona do SDKPiL i PPS Lewicy).

W dniach 5-6 lutego 1911 roku rozrzucono w Warszawie ulotki

studenekie z daniem p.olskiego uniwersytetu w Warszawie. Gde-

zwy podpisaa Koordynacyjna Rada Student�w, w tym dele#aei

student�w rosyjskich (po raz pierwszy) 1.

Maszynops. Z jz. ros. tu%naczy-f J. Pajk.

CGAOR, f. 10?, op. 12, j. O.O., cz. 49i1911, k. 106-133.

1 Przegld sporzdzi naczelnik warszawskiego oddziau oehrany pk ii. J.

Gobaczow. Spor�d nazwisk wystpujcych w dokumencic udao sie ustali

blisze dane tylko niekt�rych os�b: Wincenty Oas, starszy MR PPS Fr. ftew.

na Woli w 1. 1907-1911; Antonina Mazurkiewicz, starszy MR PPS Fr. Rew.

na Woli w I. 1907-1%11; Antoni Banasiewicz s. Jana, od 1907 dow�dca jednego

z oddzia�w MR PPS Fr. Rew. w Warszawie, skazany w 1911 r. na kato:g,

z kt�rej zbieg w 1914, poszukiwany listem goezym ochrany za u.dzia

w przygotowaniu ekspropriacji w kasie Towarzystwa Tram#vaj�w ### ##'ar-

szawie i urzdzie gminnym w Sodowcu. 9 kwietnia 1911 r. pod Turkiem

Lotny Oddzia Bojowy WB PPS byej Fr. Rew. skonfiskowa na potrzeby

partu 48 tys. rubli z furgonu pocztowego. W starciu zgina obsuga poli-

cyjna furgonu.

264 #65

# � #

O #, O

# o ' ' #oo O ` o ', .

<<> M M d#

# # o #n ' .

O##

# Q# M

C0 N M M M N Q) #r

#0 M 0 N N

N .-# N

# r.3 .# N o n# n co cv #n ~ w o N # co co

ti # M

01 N 00 <CJ # r-I M N 0

# # r' 0 01 M #1 CO 0 d# M M CO O.# 0 ' N N

0 # 0 Q# N # N M # W N # '# M

u ""

#0 M CV # # M M M # # # # M 0 #

o #

N M d# 0# ifJ M0 n.-# H M #t# CO tf) N # N <CJ M QQ t<)

#0 r' # ~ # MM 00 00 C0.H M 0# M #,H,N

2 0 Nr N M .-1 W

# M # # ~# # # 0 # N #J 0#

0# d' M u') C0 N

# N.# M

U 0

�a

# o o

# W

U #J =

#'# E W

# `C U ^C 0 `N # # U

# # N # .k U #tV.

# U # U r # 0 ,# U 0 "#f # # N

# # # o .U.Q.o N u# o # # 'o o ;-, C.#, _

T a b c 1 a 2. Wiek bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS

Urodzeni w latach

Tece# dziaalnoci 1875 Brak W tym

1891- 1887- 1885- 1883- danych kobiet

1888 1888 1884 1876 i wcze-

nie)

#i:#arszawa

gubernie:

n-arszawska

pocka

omyska

siedlecka

lubelska

piotrkowska

kaliska

suw-alska

kielecka

r adomska

#rodzieska

##'ileska

#:owieska

; kijowska

miska

Ga=icja

kraje zachodniej

Europy

raz'm

196

215

369

366

120

639 # 1100

270 404

22 47

6 18

2 4

15 26

29 57

201 382

12 25

2 4

32 58

68 124

5 10

4 5

. 6

2 1

7 13

2 1

679 # 1185

192 776

29 217

9 72

2 10

12 123

35 286

188 943

22 154

1 36

36 255

?? 358

5 56

2 23

1 8

1 18

2 2

14 48

1 14

# 629 # 3399 #

174

12 #

118

48?

T a b e 1 a 3. Narodowo, obywatelstwo, pochodzenie spoeczne bojowc�##, PPS

T a b e ? a 4. Wyksztacenie bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS

i porozamowych organizacji PPS

Lata

Szkoa# Razem

LHta 1904-1905 1906-1907 1908-1911

Razern

1904-1905 1906-1907 1908-1911 p0 ##-;zechna:

narodowo: j~dnoklasowa 204870 2371311

Polacy2019 60211193 g##3 czter�klasowa282981 2391502

n:e ukoczona

56106 10 172

ydzi117 30029 #-ze:nieln.icza, fabryczna,

Niemcy 7 12422 ! 4073776

inni15 49nauka rzemiosa 7792590

119254 48 421

brak danych 39 eania 204 40 319

ednia nie ukoczona

##ojskowa 113 1# 15

Obyw#telstwo : g2119 45 I 246

studia wysze

rosyjskie187G 5644IOG2 g;?3

studia wysze nie uko-

austriackie 40 7521 '## 119 27 217

niemieckie 81 1646g CZO"12 118 26 219

inne35 6421 , saa-#:ouk

analfabeta 3272 9 113

brak dany-en 153 58675 8 b:a# danych 4091087159 I 165a

pochodzenie:O##'e

# m 21856533# 1248 # 99G6

robotnicze468 1072218 IiEB

chopskie

692 2073403 31E8

mieszczaskie 492 # 2000289 2; 8

ziem:askie g3 147#7

inteligenckie ` '

117 i 22462 #U '?

bz'ak dany ch i 333 1017229 15; 9

T a b e 1 a 5. Przynaleno zawodowa bojowc�w PPS i porozamowych erga-

nizacji PPS

Zawody

ibotnicy:

#talowcy, metalurdzy,

.laeze, odlewnicy

alarze, zduni, ciele,

flarze

rnicy, skalnicy

botnicy budowlani, ce-

micy

botnicy hut szka

lejarze, robotnicy ko-

owi

rbarze

rzelnicy, cukrownicy

acze, przdzalnicy i in-

robotnicy-w�kniarze

#ztowey, telefonici, te-

;rafiei

nopiarze, koszykarze

#otniey niewykwalifi-

wani

crobotni

emielnicy:

wcy, kamasznicy, ry-

rze

iwcy, kapelusznicy

larze, ciele, bednarze

karze, ciastkarze

sarze, pilnikarze

zjerzy

barze

eze

uale, kotlarze

nicy

ilerzy, zotnicy

ni:

odnicy

n;L

Lata

Razem

1904-1905 1906-1907 1908-1911

2 3 5

337 1099 169 1605

22 I10 17 149

49 156 49 254

36 165 12 213

11 86 5 1##2

82 237 74 393

44 74 14 132

24 156 30 210

206 746 153 1f05

IG 3 27

14 1 20 I

159 469 48 676

57 2 E5

87 194 38 3i9

27 89 16 132

78 162 28 2E8

24 59 19 102

14 47 3 4

10 4 1 :5

8 34 1 #3

10 33 43

38 63 10 I11

13 26 2 41

4 10

8 10 lg

2 10 2 14

4# 5

kelnerzy,kucharze5 31

drukarze,zecerzy10 29241

rusznikarze.314

suba domowa,dozorcy 9 30

chopi,robotnicy folwar-

czni58 20656 320

gospodynie domowe 65 17625 265

nauezyciele,leka#ze,

prawnicy 49 8313 145

inynierowie 23 36665

technicy 26 4210 78

urzdnicy 32 11918 169

subiekci sklepowi 21 58786

uczniowie szk� rednich,

studenci 117 27252 4#1

dzierawcy,ekonomowie 29112

drobni kupcy,sklepikarze 19 49169

ziemianie 3 113

poone,felezerzy 10 1I

introligatorzy, iotografo-

funkcj onariusze partii

(bez okrelonego zawodu) 3 27232

oficerowie,onierze

b r a k d a n y c h 4171205355 1977

ogbem 2185653312489966

T a b e 1 a 6. Liczba bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS repre

sjonowanych przez wadze carskie w latach 1904-1914

Teren Areszt Wyda- Kator a Kara

dziaalnoci ledcz Wizienie Zesanie le * g

nie mierci

Warszawa 1618 708 969 17 165 68

gubernie:

warszawska 276 133 116 i 41 12

pocka 93 64 44 8 1

omyska 28 19 7 . 2

SlCUlCcKa lYZ

lubelska 322 136 140 G _ 28 13

piotrkowska 1322 689 748 19 142 111

kaliska # 264 130 93 ' 4 15 7

suwalska 31 12 12 11

kielecka 487 238 160 3 87 20

:adomska 821 486 383 6 173 22

lite##-skie (gro-

dzieska, wile-

ska, kowieska) 48 17 1;' 1 g 1

Galicja 7 6 4 # 5 .

razem 5489 2i39 i 2743 63 747 280

* Chodzi o wydalenia do miejsca urodzenia, zamieszkania lub poza granice

cesarstwa rosyjskiego.

T a b e : a 7. Liczba wydarze bojowych organizacji bojowych PPS i poro-

zarn##vych arganizacji PPS w latach 1904-1911

Teren

ziaalnoci

Wa##zawa

gu#ernie:

p;#cka

#omyska

s:edlecka

iubelska

p:otrkowska

r#allgka

#uwalska

: :#:ecka

# :; ciomska

?"#wskie (gro-

#ieska, wile-

# #.. kowieska)

1 i owska

I raze# #

3 #3 ##

## E# PQW P#4 OW !CW

## oa. o# o# oaw ow #w a# oz ## �

43 62 126 6 90 36 29 15 14 15 436

3 6 16 . 6 10 12 9 . 1 63

. 5 9 . 8 2 . . 1 25

5 21 22 . 12 23 10 1 . . 94

11 27 70 3 17 27 22 12 1 190

43 91 17a 2 82 115 92 6 . 17 623

3 5 18 1 16 4 2 4 . 2 55

1 3 7 . 5 3 . . . . 19

1 I1 81 1 29 64 7 16 . . 210

23 80 231 . 42 72 14 7 # . 19 488

3 12 25 12 . 1 1 . # . # 54

. 2 2 4 1 1 4 . . 14

146 i351 849 15 376 371 219. 99 14 66 2506

#, ,

" t #

18 - Organizacje bo)owe...

T a b e 1 a 8. Liczba wydarze bojowych organizacji bojowych partii politycz-

nyeh dziaajcych w Krblestwie Polskirn *

Nazwa 1904 1905 Z906

organizacji

Organizacje Bojo-

we PPS i poro-

zamowych orga-

nizacji PPS 71 889 807

Organizacja Boj o-

wa PPS Proleta-

riat I 8 15

Druyny Boj owe

SDKPiL 27 41

Organizacja Bojo-

wa LPSD 24 12

Organizacja Boj o-

wa Buiidu 1 18 21

Zwizek Boj owy

NZR 63 88

Organizacje Bojo-

we pozostaych

partii 29 16

nierozpoznane Or-

ganizacj e Boj owe 40 383 90

razem # 113 # 1441 # 1090 !

* W tabeli nie uwzgldniono ug oYv#ti ct

~ ####5 #

r ##

#,# La ##

# #4

# ##H #o

###'#9

Og�em

1907 1908-1911

I i

529 210

635

230

2505

214

542

3509

Bibliografia

DOKUMEN TY ARCHIWALNE

Centr.#?%iyj Gosuda7st#wierzny#j Arehw Oktjabrskoj Re#woluc#i

t.u Moski.ue (CGAOR)

Osobyj Otdief Dieparta#nienta Polcy

llinstiersiwa WnutrieTtnich Die Rossjskoj I#n.pieri

1904 god

Pois:sr,je n#cyonalnoje dwienije, f. 102, op. 4:

##- #';ai#:za#;=#e: w- gub.: kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, miskicj, piotr-

kow-skie" plockiej, radoznskiej, siedleckiej, suwalskiej, warszawskiej.

Obszczaja pieriepiska.

Propaganda sriedi nasielenija gubiernii impierii, f. 102, op. 115:

## ii'arsza#.,ie o biesporiadkach 31 X 190#.

woor uorznoje soprotiwlenije,

po warszawskoj gubiernii,

po Carstwu Polskamu (za iskluczenijem warszawskoj gubiernii).

Dieo wriemiennoj hancelarii. Dieo o pokuszeniji na yz omynskogo

gubiernatoz-a Korfa S.I. sowierszennego Kiemniew,skim. Osobyje ugoow-

nyje diea, f. 1J4, op. 13, j. 1587/04.

Swied:enija po gubiernijam i obastiam: po Carstwu Polskomu (naczato

3 janwaria 1904 g. - konezeno 22 janwaria 1905 g.), f. 102, op.4, j. 9,

Cz. #0/0#.

1905 god

#ino o wonienijach i staczkach sriedi raboczich, f. 102, op. 4, j. 4:

r: #ub.: kaliskiei. kieleckiej, kowieskiej, lubelskiej, omyskiej, piotr-

kon-#kiej. radomskiej, suwalskiej, warszawskiej.

L7 za:luiywajuszczich #vnimanija swiedienijach Diepartamienta Policyi, za-

2i6

piski, priedstawlenija gospodinu Ministru, f. 102, op. 5, j. 975, t. 1/05, ". 2/05,

t. 3/05.

Propaganda sriedi nasielenija gubiernu, f. 102, op. 4, j. 5:

po warszawskoj gubiernii,

po Carstwu Polskomu (za iksluczenijem warszawskoj gubiernu).

Swiedienija po uczebnym zawiedienijam, f. 102, op. 5, j. 3:

Obszczaja pieriepiska,

Warszawskij Politiechniczeskij Institut,

Warszawskij Wietierinarnyj Institut, w gub.: kaliskiej, kieleekiej, lubel-

skiej, omyskiej, pockiej, radomskiej, siedleckiej, warszawskiej (do IV #906).

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija, f. 102, op. 5, j. 1400:

w gub. grodzieskiej, kowieskicj, lubelskiej, or,#:i:skie;. p:otrl:on-##;#ej,

pockiej, suwa?skiej, warszawskiej, wileskiej.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija - Bojewaja Orga:iizacyja, f. 102, cp. 5,

j. O.O., 1400.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Proletarijat, f. 102, op. 5, j. 1400.

Sojuzy, f. 102, op. 5, j. 999/05:

Wspomoenija Politiczeskim ertwam,

Wozdrodienija Polskogo Naroda,

Polskoj Narodnyj [Sojuz).

Sz#,iedieizija po gubiernijam i obiastiam, f. 102, op. #. j. 9:

kaliskiej, k:eleckiej, kowieskiej, lubelski:j, omyskiej, p=otz-koi#,skie#, #l:;c-

kiej, radomsk#ej, siedleckiej, su##,^lskiej, warszawskiej.

O priedstawlenii otezotow o sostojanii riewolucyonnogo dwienij# 1#: :r

pierii, f. 102, op. 5, j. 1800:

w gub.: grodzieskiej, kaliskiej, kieleckiej, kowies'siej, lubelskiej, :om-

ysk:ej. piotrko##sk:ej, pockiej, radomskiej, s:edieckiej, ##.z#.;#;lsk:ei; #:aa##za##z;-

skiej, wileskiej.

O biesporiadkach i diemonstracyach, f. 102, op. a, j. 1350:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, piotrkowskiej, plockiej, siediFc#iej,

warszawskiej,

Biesporiadki w gorodie Siedlee 26-29 VIII 1905 g.

Kriestjanskije biesporiadki, f. 102, op. 5, j. O.O., 2250:

w gub.: grodzieskiej, kaliskiej, kieleckiej, lz.zbelskiej, lo:r,yzisk:e:, #iotr-

kowskiej, pockiej, siedleckiej, warszawskiej.

1906 god

O wonienijach i staczkach sriedi raboczich, f. 10'?. op. i. #. O.O.. #:

w gub.: kaliskiej, lubelskiej, piotrkowskiej, pockiej, #adomskiej, ##arszaw-

skiej.

Propaganda sriedi nasielenija imperii, f. 102, op. 7. j. O.O., 5:

w gub.: grodzieskiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej. piotrkowskiej, su-

walskiej, warszawskiej;

po Carstwu Polskomu (za iskluczenijem warsza##-skoj gubiernu).

277

Swiedienija po uczebnym zawiedienijam w imperii, f. 102, op. 7, j. O.O., 3:

w gub.: kieleckiej, lubelskiej, piotrkowskiej.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija, f. 102, op. G, j. O.O., 15:

w gub. warszawskiej, w Krakowie.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Proletarijat, f. 102, op. 6, j. O.O., 15, cz.

39/06.

Socyadiemokratija Korolestwa Polskogo i Litwy, f. 102, op. 6, j. O.O., 25:

Komitet Warszawski.

Swiedienija po gubiernijam i obastiam, f. 102, op. 7, j. O.O., 9:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, piotrkowskiej, pockiej, ramdom-

skiej, siedleckiej, suwalskiej, warszawskiej.

O z-iewolucyonnom dwienii w impierii, f. 102, op. 6, j. O.O., 7:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, piotrkowskiej, pockiej, radom-

skiej, suwalskiej, waz'szawskiej, wileskiej.

Kz'iest#anskije biesporiadki w imperii, f. 102, op. 7, j. O.O., 7:

w gu5.: kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, pockiej, radomskiej, suwaskiej.

1907 god

Otczotv po riewolucyonnom dwienii, f. 102, op. 5, j. 100, cz. 1/07, cz. 2/07,

t. 3/07.

Pol;#ije Socyalisticzeskije partii, f. 102, op. 8, j. O.O., 13:

Polskaja Sacyalisticzeskaja Partija, Sowierszenno siekrietnyje swiedienija,

PSP Riewolucy�nnaja Frakcyja po gorodu Warszawie,

PSP Lewica po garodu Warszawie,

PSP Proletarijat,

PSP Pozkij Okrunoj Komitiet,

Palskaja Socyalisticzeskaja Partija. Obszczije:

w gub. lubelskiej i piotrkowskiej.

Socyadiemokratija Korolestwa Polskogo i Litwy, f. 102. op. 8, j. O.O., 26/07:

Sp?ski po 10 i 11 po Socyadiemokraticzeskoj Organizacyi.

Socya-Diemokraty, f. 102, po. 8, j. 5:

w gub.: grodzieskiej, kieleckiej, kowieskiej, piotrkowskiej, radomskiej,

warszawkiej, wileskiej.

Swiedienija po gubiernijam i obastiam, f. 102, op. 8, j. 180:

grodzieliskiej, kalikiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej,

pockiej, radomskiej. suwalskiej, warszawskiej, wileskiej.

1908 god

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Rie#volucyonnaja Frakcyja, f. 102, op.

9, j. 13:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej, pockiej,

radomskicj, siedleckiej, suwalskiej, warszawskiej, wileskiej.

Poskaja Socyalis#iczeskaja Partija Proletarijat, f. 102, op. 9, j. 13, cz. 3,

L. 08. Obszczaja pieriepiska:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej, radom-

skiej, siedleckiej, suwalskiej, warszawskiej.

Socyadiemokratija Korolestwa Polskogo i Litwy, f. 102, op. 9, j. 26l08:

Spiski po 10, 11, po Socyadiemokratii.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Lewica, f. 102, op. 9, j. 13, cz. 2/08:

Swiedienija po gubiernijam i obastiam, f. 102, op. 9, j. 20/08: suwalskiej,

warszawskiej.

1909 god

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Riewolucyonnaja Frakcyja, f. 102, op.

10, j. 13:

Obszczije:

w gub.: kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej, pockiej,

radomskiej, siedleckiej, warszawskiej.

SDKPiL, f. 102, op. 10, j. 26:

Obszczaja pieriepiska, t. 1/09,

Broszu~#', prokamacyi, programmy i proczaja litieratura, t. 2/09.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Proletarijat, f. 102"op. 10, j. 13, cz. 3/09

Obzory- diejatielnosti oppozicyonnych i riewolucyonnych partii w Priwi-

slinskom Kraje, f. 102, op. D.O., j. 201/09.

1910 god

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija, Litieratura, f. 102, op. 11, j. 13, t. 3,

pr. 1/1910-1911, t. 3/1910.

Polskaja Socyalisticzeskaja Partija Lewica, f. 102, op. 11, t. 3/1910.

SDKP:L, f. 102, op. D.O., j. 26/1910, Obszczepartijnoje-Centralnoje:

Agienturnyje swiedienija, t. 1/1910-1911.

Pieriodiczeskije obzory diejatielnosti riewolucyonnych i oppozicyonnych

grupp w' Priwislinskom Kraje, f. 102, op. D.O., j. O.O., 49/1910.

1911-1915 god

Pieriodiczeskije obzory diejatielnosti riewolucyonnych i oppozicyonnych

grupp #z- Priwislinskom Kraje, f. 102, op. D.O., j. O.O., 49/1911; op. 15, j.

49/1914.

Polskoje nacyonalnoje dwienije, f. 102, op. D.O., j. O.O., 149/1912; op. 14,

j. 149/1913; op. O.O., j. 149/1914; op. - j. 149l1915.

Centralnyj Gosudarstwiennyj Istorczeskj Archz.u Leningrada

(CGIAL)

1904 god

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otczota o sostojanii gubiern#i amyn-

skoj, f. 1284, j. 111/05.

279

1905 god

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otezota o sostojanii gubiernu, f. 1284, op.

194:

kieleckiej, lubelskiej, oQnyskiej.

Nariad doniesienij o rasprostranienu riewoIucyonnych organizacyj, oA arie-

stie zapriszczonnych izdanij, zakrytii tipografii i priwleczeniju k ot-.#=ietst-

wiennost izdatielej i riedaktorow po Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, :. 1405,

op. 530, j. 133/1905-1906.

1906 god

Fond Ministra Justicyi - Prokurorskij nariad. Nariad doniesienii,# aieja-

tielnosti riewolucyonnych organizaeyj i riewolucyonnych wystuplen ##lr po

Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, f. 1405, ap. 530, j. 275/06.

Dieo z kopiej wsiep#ddanniejszego otezota o sostojanii gubiernii, D?e Ob-

szczich MWD Siekrietarskoj Czasti, f. 1284, op. 194:

kieleckiej, lubelskiej, piotrkowskiej, pockiej, radomskiej, warsza#i#s#?ej.

1907 god

Fond Ministra Justicyi - Prokurorskij nariad. Nariad doniesienij # pri-

wleczenii k otwietstwiennosti za riewolucyonnuju diejatielnost grupp ::c po

Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, f. 1405, op. 530, j. 504/07, 508/07.

Nariad doniesienij o diejatielnosti riewolucyonnyeh organizacyj i 0 ##E1'VO-

lucyonnych wystuplenijach po Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, f. i#U�, op.

530, j. 506/07.

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otezota o sostojanii gubiernii, f. 1284, cp.

194:

kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej, pockiej, war-

szawskiej.

1908 god

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otezota o sostojanii gubiernii, f. #284, op

194:

kieleckiej, lubelskiej, radomskiej, siedleckiej, warszawskiej.

1909 god

Dieo Arehiwa Ministra Wnutriennych Die 119. Kancelarii Ministra Wnu-

triennych Die. Polskoje riewolueyonnoje i nacyonalisticzeskoje d,.#;enije.

Zapiska sostawlena Osobym Otdieom Diepartamienta Policyi, f. 1282; op.

1, j. 724/09.

Nariad doniesiennij o diejatielnosti riewolucyonnych organizacyj, o :aspro-

stranienu riewolucyonnych izdanij, ob ariestie zaprieszczonny-ch izda:,;#; za-

280

krytii tipografii i priwleczeniju k otwietstwiennosti riedaktorow i izdatielej

po Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, f. 1205, op. 530, j. 740 E. 09.

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otezota o sostojarui gubiernii, f. 1284,

op. 194:

kieleckiej, lubelskiej, omyskiej, radomskiej, siedleckiej, warszawsk:ej.

1910 god

Dieo z kopiej wsiepoddanniejszego otezota o sostojanii gubierrui, `. 128#,

op. 194:

kieleekiej, lubelskiej, omyskiej, piotrkowskiej, radomskiej, siedleekiej,

warszawskiej.

1911 god

Nariad doniesienij o diejatielnosti riewolucyonnych partii i organizac##j i o

riewolucyonnych wystuplenijach po Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, :. 1###-1,

op. 539, j. 787/1911.

1911-1913 god

Proszenija k impieratoru o darowanii ili zmiagezenii uczasti zakluczn^##-ch,

f. 1405, op. 521, j. 463, t. 1/1911; j. 474, t# 1/1911;3, t. 1/1914.

1913 god

Nariad doniesienij o diejatielnosti riewolucyonnych partii i organizacyj po

Warszawskoj Sudiebnoj Paatie, f. 1405, op. 530, j. 839/1913.

Centralne Arehu;u#n, Ko#n.tetu Cent7alnego

Polskej Zjednoczonej Part Robotnezej (CA KC PZPR) *

1. Arehiwum PPS, syg. 305 II-VII

Organizaeja Zagraniczna PPS. Listy OZ PPS,

Organizacja Bojowa PPS Fr. Rew. 1906-1915;

Materiay finansowo-kasowe OB PPS 1905-1911,

Akty oskarenia wadz carskich przeciwko czonkom OB PPS (1906-1911),

Akty oskarenia wadz carskich przeciwko bojowcom PFS i PPS Fr. Rew.,

Proces Wandy Krahelskiej,

Materiay dotycze os�b podejrzanych, szpieg�w i prowokator�w 1894-1918,

Wspomnienia i materiay o dziaanoci OB PPS 1904-1918,

* W bibliografii dokument�w z arehiw�w polskich oraz czasopism,

wspomnie i opracowa pominito te, kt�re zostay ju om�wione w tekeie

pracy.

281

Wycinki praowe 1909=1%11: napady, areszty, rewizje,

Wydia Zagraniezny PPS: korespondencja, notatki, szyfry, 1903-1914,

Zwizek Pomo#y Winiom Politrcznym - 1906,

Odezwy CKR i OKR 1893-1906,

PPS Fr. Rew. 1907-1919, CKR, Wydzia Bojowy,

Dokumenty carskie dotyczce ruchu robotniczego w Kr�lestwie Polskim,

star z palicj i wojskiem 1900-1907, materiay wadz administracyjnych

i wojskowych 1904-1907, akta oskarenia i wyroki 1905-1914, akta Wy-

dziau Specjalnego Departamentu Policji MSW cesarstwa rosyjskiego,

Opracowania: Jan Krzesaw i, "Dzieje PPS od 1904 do wybuchu wojny

wiatowej w 1914 r.", mps,

Micha Kr�l, "ydowska Organizacja PPS 18%3-1908", mps lnapisana w

1939 r.),

H#nryk Baron, dokumenty sprawy sdowej I-IV 1907 r.,

Walery Sawek, "Pamitnik", do r. 1%09, listy 1903-1909,

Akta sdowe bojowc�w PPS 1906-1911, listy z katorgi,

Wydzia Organizacyjny PPS 1903-1914: prawa Bakaja, sprawy szpiegow-

skie, ochrana, relacje z przebiegu demonstracji rewolucyjnych,

Korespondencje i wnioski dotyczce ruchu rewolucyjnego w Kr�lestwie Pol-

skim 1904-1906,

Wydzia Bojowy PPS Fr. Rew.: dokum#nty wadz rosyjskich, plany wizie,

mapki i plany pozezeg�lnych guberni; yciorysy, kaperty: 1,3, 5-6, 8-9, 13,

16, 20. ?3 26, 28-31, 33-35, 38, 40, 42-44, 46, 47, 49-51, 53, 55-58, 60-65,

67, 70-73; zestawy rachunkowoci za VIII-XI 1907 r., recepisy przekaz�w

pocztowych, sprawa Ryszarda Fuksa i dziesiciu bojowc�w emigrauxt�w, ra-

chunki bojowc�w na emigracji, wpywy do Komisji Podziaowej, wycig

z ksiki kasowej, rachunek z Konferencji OB, wpywy OB od X 1908 do VI

1910.

Wycinki prasowe 1918-1936 z "Kuriera Mazowieckiego", "Robotnika",

"Przedwitu": manifestacja na pl. Grzybowskim (18 wycink�w); wspomnie-

nia: Wadysawa Dehnela (16), Edwarda Fidziskiego "Z ycia bojowca" (19),

Wadysawa Iwanickiego (20), J�zefa Mireckiego (2), Jana Jacka Kruka (I),

Kazimierza Kowalskiego (1), Jana Krzesawskiego (2), Franciszka agowskie-

go (2), Marcelego Poznaskiego (4), Stanisawa Andrzeja Ftadka (6), Kmnstan-

cji Szczepaskiej (1),

Stowarzyszenie byych Wini�w Politycznych 1923-1939. Ankiety: J�zefa

Bukay, J�zefa Byliskiego, Teodory Dobieckiej, Stanislawa Duniewskiego,

Bazylego Fedorowa, Stefana Gajewskiego, Adama Gro#mka, Andrzeja Kami-

skiego, Gustawa Kepke, Jana Krawczyskiego, Lucjana Krzymowskiego, Miko-

aja Laskowskiego, J�zefa Millera, J�zefa Mireckiego, Stanisawa Miznera,

Kazimierza Mynarskiego, Wadysawa Perzanowskiego, J�zefa Przytuy, J�-

zefy Robakowskiej, Edwarda, Marii i Wadysawa Rutkiewicz�w, Antoniego

Sagan#cvskiego,

Kwestionariusze OB PPS: Wadysawa Bonieckiego, Stanisawa Kaunego,

J�zefa Kobiaki, Marii Kobierzyckiej, Marii Krupiskiej, Waleru Lechowej,

Pawla askiego, Bolesawa Maja, Szczepana Marteli, Wadysawy Michaow-

skiej, Kazimierza Mynarskiego, Mariana Muszalskiego, Jana Nowackiego,

Stanislawa Nowakowskiego, Tekli Pawlak, Piotra Pieczewskiego, Kazimierza

Pielata, Bronisawa ukowskiego,

Listy: #9adysawa Bartnika, J�zefa Basika, Bolesawa Bergera, Henryka

Minkiewicza.

2. Instytut Badania Najnowszej Historii Polski im. J�zefa Pisudskiego

1923-1939, syg. 357/1-4.

Og�li;e, korespondencja, czasopisma "Niepodlego", inwentarze depozyt�w

w Ax-chiwum IBNHP, yciorysy i notki bio#raficzne dziaaczy PPS po 1936 r.:

Michaliny Dbkowskiej, Bogdana Dbickiego, Tytusa Fifipowicza, J�zefa

Kellera, Jana Klima, Stefana Kraka, Jana Kwapiskiego, Stanisawa Lipki,

Aleksaxxdra Lutze-Birk, Mieczysawa Makowskiego, Marii Paszkowskiej,

Zygmunta Puchalskiego, Kazimierza Puaka, Jana Stachurskiego, Edmunda

Stasiur#i. Karola Udaowskiego, Edwarda Wilkowskiego, Stanisawa Wojtasz-

ka,

Wspa. : #ienia dziaaczy PPS, byych bojowc�w.

3. Teczki osobowe - deklaracje, ankiety, wspomnienia, yciorysy, korespon-

dencje, sy#. 19.

4. Wykazy straconych i polegych w czasie wojny pepesowc�w, bojowc�w

PPS z 1905-1907 r., syg. 235/XII, t. os.: Cobel Hieronim, Stanisaw Kmie,

Mieczyslaw Koodziejski, Wadysaw Rutkiewicz, Stanisaw Kowalski, Jerzy

Pieczynis, Wadysaw Kwiatkowski, Wodzimierz Klepaeki, Stanisaw Ko-

czewski. Teofil Luboski, akta Wincentego Jastrzbskiego, wniosek na odzna-

czeni# W:adysawa Kwiatkowskiego.

5. Arch"rum Duracza, syg. 105/308.

6. IV Konfereneja KPP. Akta Juliana Ciesielskiego, syg. 158/II/4.

7. Mat#x-iay Referatu Opieki KC PZPR, akta: Wadysawa Okraki, Fran-

ciszka O#:eir#czaka, Wadysawa Wojcieshowskiego, Marii Wrzos.

Arch2Uun2 Gt�wne Akt Da1.unych (AGAD)

Prokuratura Warszawskiej Izby Sdowej (akta rewindykowan.e ZSftR),

syg.:

980. 1655, ?172, 3317, 3380, 33%9, 3514, 3665, 3667, 3671, 3675, 3676, 3680, 3681,

3686, 369#. 3704, 3783, 3827, 3895, 3907, 3957, 3984, 4080, 4081, 4110, 4113, 4130,

4228, 4254, 4266, 4275, 4317, 4319, 4338, 4430, 4439, #480, 4481, 4489, 4814, 4851,

4852, 4857, 4935, 4939, 5032, 5038, 5161, 6642a, 6642, 6969-6971, 6978, 6987, 7046,

7072, 7084. 7088-7091, 7093, 7140, 7182, 7333, 7345, ?400, 7461a, 7476, 7648, 767a,

7746, 7757. 7?72, 7793, 7804, ?850, 7883, 7884, 7892, 7893, 7904, 7910, 7%39, 7941,

7941a, 7##0, 7961, 7961a, ?983, 7984, 7987, 7991, 7994, 79%5, 8005, 8021, 8026, 9957.

282 . 283

Genera-gubernator warszawski. Kancelaria - akta ledcze i sdo#ve bcjow-

e�w, syg. :

101142/U2, 102803/I/2, 103717/U2, 103719/I/2, 103720/I/2, 103i63/I/2, 1038#u/I/2-

-103843/I/2, 103846/I/2, 104160/Il2, 104335/I/2-104337/I/2, 104366/I/2, 1Q4387/I'2,

104388/I/2, 104409/I/2, 104411/I/2, 104412/I/2, 104414/V2, 104415/I/2, 104418/I/2,

104421/I/2, 104431/I/2, 104436/I/2, 104466/I/2, 104471/I/2, 104474/I/2, 104479/I/2,

104494/U2, 104497/I/2, 104501/I/2, 104502/I/2, 104507/I/2, 104515/I/2, 104524lT/2-

-1#4527/I/2, 104542/I/2, 104571/I/2, 105415/I/2, 106440/I/2, 106704/I/2, 1057Q5'I/2,

106710/I/2, 106712/I/2, 106715/I/2, 106716/I/2, 106727/I/2, 106733/I/2, 1Q5'#3!I/2,

1067591I/2, 106i74/I//2, 106782/U2, 106793/I/2, 106956/I/2, 106961/I/2, IQ6881!I/2,

106984/I/2, 107124/I/2, 107160/I/2, 107304/I/2, 108141/I/2-108144/I!2, 1082#E/I/2,

108490/I/2, 1089241I/2, 109414/I/2, 109644/I/2.

Warszawski Urzd Gubernatorski. Wydzia Wiziennictwa. Referat #I (taj-

ny=). Akta uwizionych bojowc�w PPS, syg.: 30/05, 198/05-200/05, 2/GE, #lQ6,

8/06, 30/06, 44l06, 46/06, 78/06, 97!06, 230/06, 284/06, 301/06, 346/06, 413i06, 919%06,

449/06. 513/06, 551/06, 596/06, 8/07, 15/07, 30/07, 45/07, 128/07, 200/07, 551/Q7,

384/07, 467/07, 528/07, 537/07, 538/07, 551/07, 594/07, 607/07, 629/07, 653.#0 7. E88 'Q7-

2/08, 51/08, 120/08, 335/08, 385/08-10, 453/08, 455/08, 498/08, 572/08, 6!05 ## a9.

26/09, 28/Q9, 35/09, 43/09, 107/09, 108/09, 113/09, 116/09. 119/09, 168;'09. 165/09,

268/09. 291/09, 332/09, 360/09, 431/09, 434/09, 455/09, 461 %09, 4 i=li09.

Warszawski Sd Okrgowy. Akta sdowe, syg. 74.

Arch`wum Pa#st`wowe m.st. Warsza`u;y ( #PW)

Ochrana #varszawska, Warszawska Ochrana Rejonc#va. ,kta lec;#zN uot##-

czce bojowc�w PPS (1906-1913), syg.:

3, 5, 30, 40, 44, 93, 208, 211, 230, 234, 271, 298, 299, 31?, 3i5, 382. 41:#. 4#`# 4#7,

492, #30, 533, 536, 537.

Kancelaria Oberpolicmajstra Warszawskiego (1910), sygn.:

7, 8, 18, 254, 369.

Pocki Gubernialny Zarzd andarmerii (akta rewindykowane z ZSRR).

Listy gocze ochrany warszawskiej (1908-1913), syg.:

4-6, 10, 12, 15, 16, 18, 19, 21, 22, 31, 34-36, 39, 40, 43, 44, 48, 49, 60, 64, Ei.

91, 100, 133, 149, 182, 267, 276, 278, 28i, 371, 374, 379, 381, 384, 400.

Archwum Sownka Bografcznego Dzaaczy PoLskego

Ruchu Robotnczego (ASBDPRR)

Ankiety, biografie, informacje, wspomnienia, syg.:

AS I - 5l1, 49/1, 694/1, 1843/1.

Informacje organizacji spoeczno-politycznych i zawodowych 0 pOEzczEg�1-

nych osobach, syg.:

AS II - 113/1, 121/l, 125/1, 130/22, 156/32.

Centralne Archwum Wojskowe (CAW)

Kapi:ua Medalu Niepodlegoci, syg.:

40--#.` 47, 65, 82, 95, 100-104, 106-108, 111, 113, 116, 117, 11%--121, 124, 126,

125. l;u, 133, 134, 137, 138, 141-146, 148-151, 154-162, 164-167, 172, 17i,

l7va. li9-182, 184-197, 201, 203-208, 210, 212-223, 227-246, 248-257, 2a9,

265-##8, 2i0-277, 279-284, 286, 288-299, 301-332, 334, 336-388, 390-439,

442, 4##>-54�, 547-557, 578.

K#ni:ua Krzya Niepodlegoci, sy,g.:

2-?#i ##5, 27, 29a-30, 32, 34, 36, 37, 39, 41, 42, 44, 45, 47, 48, 51-53, 62-66,

68, 63; i2-79, 81, 83-89, 91, 105, 108, 110, 113-122, 129, 130, 137, 138, 140, 143,

14;. #9-151, 163-167, 169-172, 176-178, 180, 182, 183, 186, 191, 195-199, 203,

219, 3?', 223, 229-235, 237-240, 245, 250, 275, 278, 279, 283-288, 296, 302-30a,

30^` 3#9 #16, 318-324, 331, 333-335, 337, 339-343, 345, 351, 352, 384, 385, 414,

465, a#5.

F;a #:#ua Krzya Niepodlego#ci z Mieczami, syg.:

1-2u 28-�0p, a5A, 74-76, 78, 80, 85, 91, 94, 95.

F#an::ua Orderu Dirtuti Militari, syg.:

3992 - Hellman Wodzimierz; 4339 - Malinowski Marian.

CZASOPISMA

"ze. :: ;=,y S%tandar", Zurych-Krak�w-Warszawa, 1904-1909.

"D ; # :#, ', Warszawa-Genewa-Zurych, 1904-19fl5.

"D# #:diiti", K SDKPiL, �d, 1906.

"Dz:e:,n:k Ludowy", Chicago, 1922, 1924.

"Dzieani:; Popularny", Warszawa, 1936-1937.

"Dz:#nnih Robotniczy", �d, 1921.

,.Foikscajtung", Warszawa, 1934, 1937, 1939.

"F~#;:t Robotniczy", Warszawa, 1933-1939.

"Gaze#a Ludowa", Londyn-Krak�w-Warszawa, 1905.

"Gazeta Narodowa", Lw�w, 1907.

"Gazeta Robotnicza", Warszawa-Krak�w,1911.

"Gazeta Robotnicza", Katowice, 1928-1930.

"Gio#", Warszawa, 1907-1908.

"Gr# Kobiet",#Warszawa, 1920, 1925, 1933-1934, 1939.

G:s RObotniczy", Warszawa, 1916-1918.

"Gio# Ro�otnika", Warszawa, 1921-1922.

"Gr; Robotnika i #onierza", Piotrogr�d, 1917-1918.

,.G:## Zagbia", Dbrowa G�rnieza, 1927, 1930.

"Goniec", Warszawa, 1905.

"G�rniis" PPS, Dbrowa G�rnicza, 1906.

"G�rri:-:" PPS Fr. Rew., Zagbie Dbrowskie, 1907-1909.

"Gron:ada", Warszawa, 1931.

"Jednn: Robotnicza", Chark�w, 1917.

284 285

"Jedno Robotnicza", Warszawa, 1916-1918.

"Jugut Werker', Warszawa, 1937.

"Kalendarz Komunistyezny", Krak�w-Lw�w, 1910.

"Kalendarz ftobotniczy" PPS, Warszawa, 1920-1925, 1928.

"Kalendarz Robotniczy "Pobudki", Warszawa, 1928.

"Kalendarz Robotnika Polskiego", Warszawa, 1939.

"Katorga i Ssyka", Moskwa, 1921-1935.

"Kraj", Petersburg, 1905.

"Kurier Lubelski", Lublin, 1916.

"Kunia", Wilno, 1914.

"odzianin" PPS, �d, 1905-1906.

"odzianin" PPS Lewicy, .�d, 1907.

"odzianin" PPS Fr. Rew., �d, 1907, 1909.

"odzianin" PPS, 1923, 1925#1927, 1929, 1931, 1936.

"Mot", Warszawa, 1910.

"Mot i Pug", Pock, 1929, 1936.

"Muzea Walki", Warszawa, 1968-1972.

"Myl Socjalistyczna", Krak�w, 1907-1908.

"Na Barykady", Moskwa, 1918.

"Naprz�d" PPSD, Krak�w, 1905.

"Naprz�d" PPS Fr. Rew., Krak�w, 1907-1909, 1915.

"Naprz�d" PPS, Warszawa, 1922-1923, 1927-1929, 1934-1939.

"Nasza Sprawa", Warszawa, 1911-1916.

"Nasza Trybuna", Warszawa, 1916.

"Nowe ycie", Wilno, 1910-1911.

,.Nowy Przegld", Gliwice, 1922.

"Pobudka", Warszawa, 1928-1930.

"Pod Sztandarem Rewolucji", Warszawa, 1932.

"Polska Wolno", Warszawa, 1924.

"Praca", Warszawa, 1911.

"Prawo Ludu", Krak�w, 1905, 1908-1911.

"Prawo Ludu", Warszawa, 1928.

"Proletariusz", Zabrze, 1925.

"Promie", Lw�w, 1908.

"Przedwit" PPS, Krak�w, 1905.

"Przedwit" PPS Fr. Rew., PPS b. Fr. Rew., PPS, Krak�w, 1908-1914.

"Przedwit" PPS dawnej Fr. Rew., Warszawa 1929-1935. %

"Przegld Socjaldemokratyczny", Krak�w, 1909.

"Rewolucyjna Armia Polska", Piotrogr�d, 19:17-1919.

"Robotniczy Przegld Gaspodarczy", Warszawa, 1929.

"Robotnik" PPS, Warszawa-Krak�w, 1905-1906.

"Robotnik" PPS Fr. Rew., Warszawa-Krak�w-Dbrowa G�rnicza, 1906-

-1911, 1913, 1915.

"Robotnik" PPS Lewicy, Warszawa-Krak�w, 1907-1912.

,.ftobotnik" PPS Fr. Rew., Warsawa, 1918.

,.Robotnik" PPS, Warszawa, 1921-1939, 1946-1948.

#"Robotnik" ("The Worker") PPS,Londyn,1957,1961.

"ftobotnik Polski",Warszawa,1906.

I"Robotnik lski" PPSD,Cieszyn,1913.

'"Robotnik w Wielkiej Brytanii" PPS,Londyn,1945.

"Socjalista",Krak�w,1924.

"Sprawa Robotnicza",Warszawa,1919-1921,1925.

#"wiato",Wilno,1911-1912.

"wit",Wiede,1920.

"Trybuna",Krak�w,1907.

#"Trybuna Komunistyczna",Moskwa,1923.

"Trybuna Radziecka",Moskwa,1934.

"Tydzie Robotnika" PPS, Warszawa, 1934, 1936, 1939.

"Walka",Warszawa,1929-1937.

;"Wiedza",Wilno,1908-1910.

'"Wi",Warszawa,1910-1911.

"Wolna Trybuna",Warszawa,1911.

"Wolno-R�wno-NiepodlegoE",Warszawa,1942.

"Z Dawnych Dni",�d,1933.

"Z Minionych Dni",Warszawa,1932.

"Z pola walki",Moskwa,1927,1930-1934,1937.

"Z pola walki",Warszawa,1958-1981.

WYDAWNICTWA R�DLOWE

Bblografa psm ulotnych z okresu rewolucj 190-1907 7. w Kr�lestu;e

Polskm, opr. J. Brzeziska, H. Kiepurska, J. Wilgat, t. 1-2, Warszawa

1963.

Narastane rez.uolucj w Kr�lest2.ue Polskm 1900-1904. Dokumen.ty i ma-

teraty, zebr. i opr. H. Rappaport, Warszawa 1960.

Polske pro#ramy socjalstyczne 1878-1918, zebr. i opr. F. Tych, Warszawa

1975.

' Rewolueja 1905-1907 #. na zemach poLskch. Mnterat# studa, opr. T. Da-

' niszewski, . Kormanowa, B. Krauze, A. Kozowski, Warszawa 1955.

SDKPL. Dokumenty materay, t. 1-2, opr. B. Radlak, Warszawa 1957.

Walk chop�tt# Kr�lest'wa Polskego w rewolucj 1905-1907 r. Materay cr-

chz.valne, t. 1-4, zebr. i opr. S. Kalabiski, F. Tych, t. 1-2, Warszawa 1965.

r�da do dzej�w re'wolucj 1905-1907 r. zu okrggu �dzkm, zebr. i opr.

I. Ihnatowicz, P. Korzec, t. 1, Warszawa 1957, t. 2 - 1964.

WSPOMNIENIA I PAMITNIKI

Basiski K., Wspomn.iena z yrardowskej roboty PPS, "KRRwP", t. 4, 1938.

Basiski K., Z braku bomby dobry kame na Kaznakowa, "KRRvz'P", t. 5,

1939

Berger B., Wspomnena, "Z pola walki", 1 V 1933; 1 XI 1934; 6 V 1937.

B.otnicki A., Przez 7ewolucj 1905 r. do legon�2.# 1914 7., Lw�w 1930.

286 287

&rykowski L., Knrtka z dzej�2# strajku kolejowego u# 7. 1905, "Niepodle-

gIo", t. 13, 1936.

Buch E., Wspo#n.nen.a z dzaaln,oe bojou#ej 1905-1909-1930, "KRRwP",

t. 5. 1939.

Chmielecka M., Wraet2a z re2t#olucj 1905 r. #w Serb, "Niepodlego, t. 8,

1933.

Chmielecki P., Moja praca 'w techn.ce bojowej, "KRRwP", t. 4, 1938.

Cie;:ak F., Kartk z ycia, "Z Dawnych Dni", z. 2, 1933.

Cynarski-Krzesawski J., Ze wspo#n,ne o Aleksandrze Sulkewezu, "KRRwP",

t. 1, 1935.

Cy-narski-Krzesawski J., Zgon. jednego z Dzerzbckeh (#spo7n.nen,e o krwa-

wej nedzel 29 styczna 1905 r. 'u> Warszawe), "KRRwP", t. 3, 1937.

Cynarski-Krzesawski J., Wspomnene ponzertne o Zyg#n,unee Kosterskrr#,

"Robotnik", 7 III 1931, nr 9.

Daszyski I., Pa7n,tnk, t. 1-2, Warszawa 1967.

Dbkowski M., Wspo7n,nena, "Walka", nr 161, 1932.

Dbkowski R., Wspo7n.nen.a, "Walka", nr 161, 1932.

Dbrowski A., Wspo'mnena, "Przedwit", 24 XII 1929, nr 353.

Dbrowski L., Wankiewicz F., Dzeje Sokolst'wa zz> odz, �d 1921.

Dbrowski W., Wspo#n.n.ena z 1at 1900-1918, "Z pola walki", nr 2, 1958.

Dbski J., 75 lat pod czerwonyn2 sztan.darenl, Katowice 1980.

Dehnel W., Odesa, "Niepodlego", t. 11, 1935.

De:#nel W., Wspomnena, "Przedwit", #1 IV 1929, nr 131.

Do:naziski S., Wspo'mnena, "Jedno Robotnicza", 14 II 1917, nr 6.

Dzieryska Z., Lata z.uelkeh boj�w, Warszawa 19G9.

Dzikowski B., Z przey chlopskeh (1903-1915), Warszawa 1962.

Dymecki J., Jeszcze w sprawe 67, "Niepodlego" t. 7, 1933.

Dymecki J., Na przelo#m.e re'wolucj, "Niepodlego", t. 8, 1933.

Dymecki J., W wrze rewolucj, "Niepodlego", t. 11, 1935.

Gawroski W., Wspomn.ena z okresu walk z ca7ate#n, "Niepodlego",

t. 19, 1939.

G�rnisiewicz S., WsponZniena, "Przedwit", 24 XII 1929, nr 353.

Grabiec J. (Dbrowski J.), Czer#wona Warszau>a przed u>er u#ekerrz. Moje

wspo#n,nena, Pozna 1925.

Grabowski E., Wspon2niena, "Czerwony Sztandar, 4 I 1906, nr 36.

Grzecznarowski J., Take byly pocztk, Warszawa 1965.

Heliski W. (Lipiski F.), Krwawa roda W odz. Wspo#nnen.a, "Przedwit",

IX, nr 8/9, 1908.

Hempel S., Wspo'mnena bojot.Uca, "KRRwP, t. 3, 1937; t. 4, 1938.

Jabonowski R., Wspon'Lnena 1905-1928, Warszawa 1929.

Jabonowski W., Z begerrz lat, Czstochowa 1939.

Jagodziski P., Skra#wek #wspo#nne, "KRRwP, t. 2, 1936.

Janikowski J., WspoTrtn.aen.a, "Sowo Tygodnia", dodatek do "Sowa Ludu",

nr 4, 1955.

Janota H. i in., Organazacja PPS u# Blacho#n# pod Czstochou#, "KRRwP",

t. 3, 1937.

Jastrzbski W., Wspomniena 1885-1919, Warszawa 1969.

Jdrzejewicz J., W s.ube de. Fragntenty parritn,ka psnt, Londyn 1972.

Kaufman M., Przyczynk do dzej�'w ydowskej orga%azacj PPS, "Niepod-

lego", t. 12, 1935.

Klpiski J., Wspotn%cena, "Walka", 26 I, nr 4, 12 V nr 17, 1936; 3 V nr 17,

14 V, nr 18, 1937.

Koll A., Wspo'mnenn, "Walka", 15 IV 1933, nr 105.

Koakowski W., Wspomnena, "Stolica", 2 V 1971, nr 18.

Koakowski W., Ostatn z dzescu, "Tygodnik Kulturalny", 13 VIII 1961,

nr 33.

Ko'mune, Warszawa 1969.

Ko'mun.e Baostocezyzny, Biaystok 1969.

Kon F., Etapa'm. #za katorgg, Warszawa 1971.

Koral W., Przez pa7te, zwc#zk, wzen.aa Sybr, Warszawa i928.

Korfeld-wicka F., Wspomnenia, "Jedno Robotnicza", 20 V 1917, nr 21.

Korupezyski K., Akeja bojowa w Sobko2oe, "KRRwP", t. 4, 1938.

Kowalski S., Jak naprawdg odbylo s uprowadze#ie Ostrowskej z Tu;orek,

"KRRwP", t. 5, 1939.

Kozakiewicz�wna C., Mojn cela. Ze wspo'mne katornezk, "Kobieta wsp�-

czesna", nr 46, 1928.

Krahelska-Filipowiczowa W., Wspo#n.n.ena, "Walka", 13 V, nr 20, 1934.

Krahelska H., 1'Vspom.ena rewolucjonstk, Warszawa 1965.

Kr�l M., Perws#e bo'm.by PPS, "KRRwP", t. 3, 1937.

Kr�l M., Z moicra wspomne o tow. Herszu Rogo'we, "KftRwP", t. 4, 1938.

Krzymowski L., Bojowec w opaach, "Z Minionych Dni", z. 2, 1932.

Krzymowski L., Krwc#u;a rodn w Sedlcach, "KRRwP", t. 2, 1936.

Krzywicki L., Wspo7nn,iena, t. 1-3, Warszawa 1959.

Ksga Pamcftkowa PPS. W trzydzest 7ocznc, Warszawa 1923.

Ksga Jubleuszowa PPS 189#-1932, Warszawa 1933.

Kwapiski J., Organzacja Bojowa. Kato7ga. Rewolucja rosyjska (Z moich

#wspo'mne), Warszawa 1928, Londyn 1943.

Kwapiski J., Pod Rogowem,, "Robotnik", 1-2 II 1928.

Kwiatkowska A., Relacju, "Arehiwum Ruchu Robotniczego", t. 1, 1973.

Lange A., Wspomnein wze'nne, cz. II - Na peresylnoj na Pradze, "Nic-

podlego", t. 4, 1931.

Lednicki A., Z pamgtnka, "Niepadlego", t. 7, 1933.

Lewacz R., Wsponznenia, "Walka", 1 V 1932, nr 100; 24 XII 1932, nr 355.

Limanowski B., Pnmgtnk, t. II, Warszawa 1967.

I#ipezyski K., Z lat rewolucyjnych w Kalszu, "Niepodlego", t. 3(1930) 1931.

Lipiski F., Od kola #n.lcyjnego PPS do ZWC, "Niepodlego", t. 1(1929)

1930.

Lipiski-Rawicz T., Bez'm.ienn bojowcy, "Niepodlego", t. 3(1930) 1931.

Lipiski-Rawicz T., astroje niepodlegloeowe wr�d emgracj polskiej

w Rosj, "I# Tiepodlego", t. 15, 1937.

agows.ki F., Jak uwolnon.o dzescu z Pawiaka, "Przedwit", 17 III, nr d2,

26 VI, nr 56, 1929.

19 = Ol#gaizizacje bojo##e... 289

Martynowski S., Wspomtzena (Zamach Borucha Szulmana), "Z Dawnych

Dni", z. 4, 1933.

Masserowicz S., Wspomnena, "Walka, 15 IV 1933, nr 105.

Michalski J. Kalsz zs# latach 1904-1905. Ze u#spomne rewolucyjnych,

Niepodlego", t. 2, 1930.

Michaowska W., Wspomnena robotn.cy, "Niepodlego", t. 16, 1937.

Michaowski E., Strajk szkolny 2u roku 1905 tu gmnazjum msk'm, w Kel-

cach, "Niepodlego", t. 10, 1934.

Mierzwiski B., Wspomnena z czas�2v konspracyjnej dzaalnoc w odz

na ws, "KRRwP", t. 4, 1938.

Miklaszewski K., W pnrt na katordze, "KftftwP", t. 3, 1937.

Morawski E., Ze wspomne polskego rewolucjonsty, "Przedwit", nr 286-

-289, 1930.

Morawski J., Wspomnena o Stanstat.ue Marcnku, "Przedwit", 5 III 1929,

nr 63.

Mrozowski F., Z przey wgzien.nych w Warszau#e, "Niepodlego", t. 6, 1932.

Nag�rska W., Faustyna Modrzycka. Wspomnena pomertne, "Niepodlego",

t. 4, 1931.

Nejman S., Znlek perwszej szkoy bojou#ej. Laboratorum Dzierzbckego,

"Niepodlego", t. 1(1929) 1930.

Nowieki J., Wspomniena starego dzaacza, "Niepodlego", t. 13, 1936.

Nowosiski S., Wspomn.ena z czas�w rewolucj 1905 r. p�nejszych walk

o niepodleglo Polsk, "Niepodlego", t. 5(1931) 1932.

Olszak M., Wspomnena, "Walka", 1 V nr 120, 1932; 15 IV nr 105, 1933.

Optoowicz-Nawrot H., Wspomnena, "Jedno Robotnicza", 20 V 1917, nr 21.

Pacwa W., Wspomnena, "Walka", 25 XII 1932, nr 355.

Parkot S., W NZRze n.a katordze na Sybrze, "Niepodlego", t. 12, 1935.

Paszkiewicz M., Dzaalno bojowa PPS na terene Grodna, "I;iepodlego",

t. 13, 1936.

Patek S., Jak umeral (Kartk z dau#nego pamtnka), "Niepodlego", t. 15,

1937.

Pczek A., Trageda robot'nk�w ostro'weckch, "Robotnik", 23 VI 1926.

Pieczewski P., Mloda ptka, "Z Dawnych Dni", z. 1, 1933.

Pielat K., Wspomnena, "Niepo#lego", t. 17, 1938.

Plsudsk Ptsudczycy. Zb�r z,uspomne, Warszawa 1936.

Pisudski J., Psma zborou#e, t. 2-3, Warszawa 1937.

Plebanek J., Wspomnien.a bylego bojo'wca z roku 1907, "KRftwP", t. 3, 1937.

Podczaski S., Wspomnena, "Walka", 2 VI 1937, nr 22.

Pragier A., Czas przeszy dokonany, Londyn 1966.

Puszkiewicz A., Z dzej�tu walk socjalstyczno-niepodlegiocowej w Grodne,

"KRRwP", t. 1, 1935.

Puak K., Wspomniena pomertne o Wojcechu Radomskm, "Robotnik",

22 VIII 1936, nr 203.

Ringman A., W Zagbu. Wzena, emgrncja, "Niepodlego", t. 4, 1931.

Rokicki Cz., Rewolucyjna modze narodou#a, "Niepodlego", t. 17, 1938.

Roman II, Dzeje organzacj PPS 'w Petersburgu, "Niepodlego", t. 9, 1934.

Rozental K., Wspomnena, "Walka", 1 V 1932, nr 120; 15 IV 1933, nr l0a.

Roen-Jak;a W., Ze wspamne, "Walka", 18 VIII 1929, nr 225; 1 V 1933,

nr 119.

Rudnicka-Szukiewicz M., Radom, Fragmenty mojej prncy partyjnej, "KRRwP",

t. 5, 1939.

Rutkiewicz W., Akcja bojowa u# Daleszycach, "KRRwP", t. 1,1835.

Rutkiewicz W., Akcja bojo2t#a u# f,opuszne z.vsypa proz.vokatora Lipiskego,

,KRRwP", t. 1, 1935.

Rutkie##-icz W., Bohaterska mer Antonego Solncy, "KRRwP", t. 3, 1937.

Rutkiewicz ZxT., Akcja bojowa u# drukarn ui Kelcach, "KRRwP", t. 4, 1938.

Rutkiewicz W., Akcja bojo#.ua 2.U Baogonie, "KRRwP", t. 5, 1939.

Ryczek P., Wspomnena, "Kurier Lubelski", 6 III 1967, nr 59.

Rewski A., W z.ualce z tr�jzaborcam o Polsk Nepodlegi. Wspamn:ena,

�d 1931.

Saata J.. Ws omnena z Samsonowa, "Jedno Robotnicza, 4 II 191?, nr 6;

28 IV 1918, nr 17.

Skowski S., Wspomnena, "Jedno Rabotnicza", 18 II 191?.

Siemitkowski ., ycorys wlasnorczny, "Przedwit" 27 IV 1930, nr 114.

Skonieczny A., Wspomnena, "Suwo Powszechne", 24 N 1966, nr 96.

Sawek W., Pamtnki, Warszawa 1936.

Sterling K., Wspomne'naa, "Rohotnik", 22 IV 1933, nr 244.

Sternet F., Strajk styczno2s#o-lutowy n,a kolejach nadwilaskeh, "Niepod-

lego", t. 11, 1935:

Strzempiel J., Samoobrona, "Niepodlego", t. 4, 1931.

Strzempiel J., Pamc Stansla#wa Kra2aczyka, Warszawa 1928.

Syska I., Z walk o jutro, "Z Dawnych Dni", z. 2, 1933.

Szczepaska K., Wspomnena, "Trybuna Mazowiecka", 30 IV-1 V 1966.

Szefer P., Ze wspomn,e �dzkego robotnika, "Z pola walki", 6 IV 1927, nr 4.

Szklarczyk J., Akcja herbska (Ze 2#spomne bojo#wca PPS. #Vspomnie#ia

z akcj bojou>ej), "KRRwP", t. 3, 1937.

Szlzak A., Ostrowec-Oar�u#-Tarl�#w (Wspomnena bojo2#ca z r. 1907),

, KRRwP", t. 1, 1935.

Szlzak A., Wypra#wa tza poborc podatko'wego, "KRRwP", t. 1, 1935.

Szlzak A., Napad na furgon poczto#wy 2# Ostrot#cu, "KRRwP", t. 2, 1930.

Szmidla F., Z moch 1.vspomn.e, "KRRwP, t. I, 1935.

Szmigiel S., Wspomnena, "Sowo Ludu, 22-23 I 1955.

Szukiew-icz B., Organzacja grodzieska PPS # latach 1898-1910, "Niepod-

lego', t. 16, 1937.

Sledziski L., Amelia P#wko "Mateczka", "Pod Sztandarem Rewolucji", z. 1,

1932.

ledziski L., Bvonsaz.u Do'wgalto (Wspomnena pomertn.e), "Kalendarz

Robotniczy PPS" 1921.

#ledziski L., Wspomnenia. Akcje bojou>e 1.v Lubarto2vie, Wysokim Mazo-

z.veckm, Warszawa 1925.

ledziski L., Wspomnena o to#warzyszu Bobro'wsktm, "KRRwP, t. 1, 1935.

290 291

ledziski L., Przejcia wigzenne w owezu Warszawe, "Niepoci:eg:o",

t. 2, 1930.

#ledziski L., Z Warszawy do Tobolska (Wspomnenn z katorgi w Tobosku),

"Niepodlego", t. 15, 1937; t. 16, 1937.

Targowski J. K., Dzeje Zwzku Modzey Niepodlegoeowej we iv oc:nw-

ku, "Niepodlego", t. 17, 1938.

Tejot., Montwl, "Przedwit', 2 II 1929, nr 33.

Tkacz-Chodko M., Wspomnena, "Jedno Robotnicza", 20 V 1917, nr 2i.

Towiski S., Wspomnena 1895-1939, Warszawa 1970.

Trzciski W., Czerwony Lubln w roku 1905. Bruksela-Krak�w:-Lu�ln

1904-1905. Ze wspomne dzatacza poltycznego, "KRRwP", t. 1, 1#35.

Trzciski W., Z minonych dni Polsk podzemnej, Warszawa 1937.

Twardo S., Wspomnena, "Przedwit", I IX nr 75, 1929.

Uziembo A., W Czstochowe na Rakowe, "Niepodlego", t. #4, 1936;

t. 18, 1938.

Wajner M., Do hstori PPS na Ltwe, "Niepodlego", t. 15, 1937.

Wajner M., Wspomnena o ydowskej organzacj PPS w Grodnie, ,.#iie-

podlego", t. 9, 1934.

Wgrow;ki K., Krwawa roda w Lublne (Ze wspomne), "odz:anin",

6 IX 1936, nr 22.

Wsikowski J., Krwawa demonstracja w Grodzsku Dlazowieckm, "KRRwP",

t. 2, 1936.

Wiejska-led F., Wspomniena, "Jedno Robotnicza", 20 V 1917, nr 21.

Wierzejewski W.K., Fragmenty z dzej�w polskej modzey akademicej

w Kjowe 1864-1920, cz. II -1906-1919, "Niepodlego", t. 20, 1939.

Wojciechowski J., Wspomnena, "Jedno Robotnicza", 8 IV 1917, nr 15.

Wojciechowski S., Moje wspomnena, Warszawa 1926.

Wojciechowski T., Wspomniena, "Walka", 4 IV 1937, nr 1#.

Woniak A., Wspomnena, "Za VVolno i Lud", 1-15 XII 19a0, nr 21.

Wr�blewska E., Meszkane przy ulcy Smolnej 21, "KRRwP", t. 5, 193y.

Wspomnienia weteran�w rewolucji 1905, 1917, �d 1967.

Zahorska A., Z dziej�w PPS w Moskwe, "Niepodlego", t. 10, 1934.

Z rewolucyjnych tradycj G�rnego 1.ska Zaglba D#browskego, lfato-

wice 1967.

migrodzki S., Przed t po 6 serpna. Wspomnena ofcera cznoci 1 #ry-

gady, Warszawa 1935.

ukowski B., PamtTak bojowca, "Niepodlego", t. 1(1929)1930.

ychowska J., Wspamnenia, "Walka", 15 IV 1933, nr 105.

ychowski W., Wspon'tniena, "Przedwit", 3 II, nr 89, 17 II, nr 90, i930.

OPRACOWANIA, ARTYKUY

Ajnenkiel E., Aresztowan.e Komtetu �dzkego PPS Fr. Rew. w 1%07 r.,

"Niepodlego", t. 14, 1936.

Ajnenkiel E., �d w walce o nepodlego Polsk, �d 1938.

292

Ajnenkiel E., Rewolucyjn meciele. Oblgene mer oddzau Dec#eu;-

skego w odz, "odzianin", 24 II 1931, nr 8.

j y #,

A nenkiel E., Rok 1906 w re estrze ochran warszawskej, "KRRwP, t. 2,

1936.

Ajnenkiel E., U st�p l�dzkej szubency. Sdy wojenne w odz ic?a ofiary

1906-19Di, "KRRwP", t. 5, 1939.

Ajnenkiel E., yce poltyezne Warszawy w ro'cu 1912, "KRRwP", t. ~, 193d.

Arski S., My perwsza brygada, Warszaw#a 1963.

Bagiski H., U podstaw orgnnizacj Wojska Polskego 1908-1914; ##'a:#zawa

1935.

Bana S., Rok 1905, Kielce 1955.

Bazylo#v L., Poltyka wewntrzna caratu i ruehy spoleczne w R.os;i -nn po-

cztku XX weku, Warszawa 1966.

Bie A., W podzemach Znggba, Plocka, Wloclawka (1912-191#-191R),

Sosnowiec 1930.

Borejsza J.W., Rewolucjonstn poisk, "Literatur#,", nry 22-25 (30 V-20 VI),

1974.

Brzozowski W., Lotny Oddznt Wojsk Pol.skich (1914-1915), "Niepodlego",

t. 19, 1939.

Cynarski-Krzesawski J., J�zef Kwatek, Warszawa 1925.

Cynarski-Krzesawski J., Zdrnda skrucha pro2t#okatora Sukennka. Jeao

zeznnnia i ne znane lsty z wtiena, "KRRwP", t. 4, 1938.

Danilow#ki G. (Orwid W.), Zarrach na Skalona, Krak�w 1908.

Daniowski G., Henryk Baron, Krak�w-Warszawa 1910.

Dbro###;ki W., Zamach 16 grz:;cina 1906 r., "M�wi Wieki", nr 11. 2966.

Dobrowolski S., Rewolucyjna modzie polska 1905 roku, Warszawa 1933.

Drozdowski M., Wspomnena o Pawle askim jego pabanekich toic;arzy-

szach, "M�wi Wieki", nr 5, 1962.

Durko J., ywot J�zefa Klosoweza, "KRRwP", t. 1_, 1935.

Frejer J., Zamach na kaptana Aleksandrowa w Grodzsku, "KRRvs#P", t. l,

1935.

Garlicki A., U r�del obozu be#u;ederskego, Warszawa 1979.

G:owacki A., Midzynarodowy ruch socjalistyczny wobec odbudou# ;cie##oc-

legiego pastwa polskego 1889-1918, Pozna 2975.

Grzybowski A., Kmie S., PPS na terene Samsonowa okolc (#%0=-1907),

"KRRwP", t. 3, 1937.

Gx-unbez-g K., Polske koncepeje federalstyczne 1864-1918, VVarsza##-# lygg.

Histora Bundu, t. 2 (1905-1907), Londyn 1909.

Holzer J., PPS. Szkc dzej�w, Wa:szawa 1977.

Jan.ik M., Dzeje Polak�w na S#beri, Krak�w 1928.

Jdraszko Cz., amstrajki. poLacy w szkolacia wyszych w Warszauie w ln-

tach bojkotu, Warszawa 1974.

Kalabiski S., Antynarodown poltyka endecj w rewolucji 1905-1%07 r.,

Warszawa 1955.

Kalabiski S., Tych F., Kr�lestwo Polske w przedednu rewoluc;i; Rewo-

lucja 1905-1907 w Kr�lestwie Polskim i na Baostocezynie; lir�lestwo

29S

Polskie u progu kontrrewoluej w: Hstora Polsk IH PAN, t. 3, cz. 2,

Warszawa 1972.

Kaua A., Ko#n.tety Bezpeczestwa Publcznego w okrese Republk Za-

gbiowskej w 1905 r., "Z pola walki", nr 4 (52) 1970.

Kancewicz J., Polska Parta Socjalstyczna w perwszy#n, okresie jej roz-

woju, Biaystok-Warszawa 1982.

Karwacki W. L., �dzka organzacja PPS Lewcy 1906-1918, �d 1964.

Kasprzakowa J., Ideologa poltyka PPS Leu#cy w latach 1907-1914, War-

szawa 1965.

Kedrzyska W., Stan, r�de do hstor ZWC (1908), "Niepodlego", t. 18,

1938.

Kochaliski A., SDKPL w latach 1907-1910 (Proble#n.y poltyczne deolo-

giczne), Warszawa 1971.

Koi: P., Rzady generata Kaznakowa s4dy wojenne w odz 1907-1909,

"KRRwP", t. 2, 1%36.

Koprukowniak A., Ruchy rewolucyjne na ws lubelskej w latach 1905-1907,

Lublin 1967.

Kormanowa ., Kr�lestwo Polske w latach 1907-1914 w: Hstora Polsk

IH PAN, t. 3, cz. 3, Warszawa 1974.

Korzcc P., Walk rewolucyjn.e w odz okrgu �dzk#n. w latach 1905-1907,

Warszawa 1956.

Kozicki S., Hstoria Lg Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964.

Kr�l S., Cytadela Warszawska, Warszawa 1978.

Kukiel M., Dzeje Polski porozborowe (1795-1921), Londyn 1961.

Leinwald A., Pogotowe Bojowe Mlcja Ludowa w Polsce 1917-1919, War-

szawa 1972.

advka T., PPS Frakcja Rewolucyjna (1906-1914), Warszawa 1972.

oza S., Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa 1938,

Malinowski-Pab�g W., Na przeon'ze deowynT., "Nie#odlego", t. 6, 1932;

t. 7, 1933.

Malinnwski-Pob�g W., Nedosza akcja bojowa na ln Mlan�'wek-Grodzsk,

,Niepodlego", t. 8, 1%33.

Malinowski-Pob�g W., Laboratora Organzacj Bojow#j (1904-1907), "Nie-

porilego", t. 10, 1934.

Martvnowski S., �dzka dziestka bojowa, "Z Dawnych Dni", z, 2, 1933.

Martynowski S., Pod supe#n szuben.cy, "Z Dawnych Dni", z. 4, 1%33.

Martynowslti S., Pooene prawne zesac�w-osedlec�w poltycznych,

"Z Dawnych Dni", z. 1, 1933.

Micewski A., W cenu Tn.arszaka Psudskego, Warszawa 1958.

Molenda J., Psudczycy a narodow de#'nokrac 1908-1918, Warszawa 1980.

Monasterska T., Narodowy Z#zek Robotnczy (1905#1920), Warszawa 1973.

Mongirdowa M., Napad na piatn.ka kole nadwlatskej na stacj Slawk�w'

(wedug zezn.a Ed'm.unda Tarantowcza), "Niepodlego", t. 17, 1938.

#longirdowa M., Bronsaw Gorgol "Sok�1" (Frag'm.ent ycorysu). Akcja

u# S=ydowcu, "Niepodlego", t. 18, 1938.

294

Murawski R., Postpowe organzacje #rcodzey szkolnej 2.v Wnrszawie #; 1a-

tach 1907-1909, "Pokolenia", nr 1, 1964.

Naunziuk J., Robotncze Kelce (1918-1939), Kielce-�d, 1972.

Pacholczyk A., Jan Cynarsk-Krzesawsk, "Z pola walki", nr 3, 1966.

Pajk J., Kwesta zbrojna na Kelecczyne w okrese rewolucj 1905-1907 r.,

"Studia Kieleekie", nr 3, 1%76.

Pajk J., Ruch narodowowyzwoleczy na Kelecczyne w wetle nrs#iwa-

l�w w Moskwie Lenngradze w: Dzeje Kelecczyzny w hstorograf

Polsk Ludowej, Kielce 1977.

Pajk J., Mtodze # partach organzacjach robotnczych na Kelecc;#nie

(1882-1918), "Zeszyty naukowe Politechniki witokrzyskiej. NaLiKi #po-

eczno-ekon#miczne", nr 9, 1982.

Paskudzki J., Centralna Boj�wka Warszawskej Organzacj SDKPL w re-

2volucj 1905-1907 (V 1905-VIII 1906), "Z #ola walki", nr 3/4, 1981.

Paszkowski K., Stefan Okrzeja, �d 1948.

Pawowski I., Z dzej�w WRO - lewcowego nurtu PPS, "Zeszyty nsukowe

WAP", Warszawa 19#1.

Pawowski I., Wojskowa dzaalno SDKPL w rewolucji 1905-1907 m.. ##'ar-

szawa 1%56.

Pazdur J., Z dzej�w PPS w Kelcach, Kielce 1949.

Pierzchaa J., Ze starych kro#k proletaratu w: Legenda Zagba, Kato-

wice 1971.

Polska Klasa Robotncza. Zarys dzej�w, t. 1, cz. 1-2 (1909-1918), ##arsza-

wa 1978.

Pr�chnik A., J�zef Mirerk w wzenu potrkowsk#n,, "Niepodlego#; t. 4,

1931.

Pr�chnik A., Kobeta w polskni 7uchu socjalstyczny#n., Warszawa 1948.

Pr�chnik A., Rzdy wojennych genera-gubernator�w w epoce stanu #ojen-

nego, "Niepodlego", t. 10, 1%34.

Pr�chnik A., Sd# wojenne w 1908 r., "KRftwP", t. 5, 1939.

Pr�chnik A., Tadeusz Dzierzbck, "Robotnik, nr 145, 1936.

Pr�chnik A., Z dzej�w ochrany warszawskej (szkc ustrojowy organiza-

cyjno-hstoryczny), "KRRwP", t. 1, 1935.

Pr�chnik A., Zr�da do dziej�w epok popowstanowej (1865-1918), "Niepod-

lego", t. 13, 1936.

Radlak B., SDKPL w latach 1914-1917. For'my 'metody dzaana, Warsza-

wa 1967.

Rechowicz H., Czerwone Zaggbe, Katowice 1967.

Rewolucja 1905-1907 r. na Mazowszu Podlasu, Warszawa 1966.

Rewski A., Lokaut �dzk (1906-1907), "Niepodlego", t. 5(1931) 1932.

Sobczak J., Wsp�praca SDKPL z SDPRR 1893-1907, Warszawa 1980.

Trzciski W., Czerwcowa Rada PPS w roku 1905, "Z Minionych Dni". z. 2,

1932.

Trzciski W., �dzka organzacja PPS Le'wcy w 1906-1907 r., "KRRwP",

t. 2, 1936.

Tych F., Socjalstyczna rredenta, Krak�w 1982.

295

Tych F., Spruwa dziescu z Pawaka. Nowe mate7aiy, "Archiwum Ruchu

Robotniczego, t. 1, 1973.

Warszaua w polskim ruchu robotnczym, Warszawa 1976.

Wasilewski L., Zarys dziej�w Polskej Part Socjalstycznej, Warszawa 1924.

urek F., Powat krasnystawsk w walee o wolno (1863-1914), "Niepnd-

lego", t. 11, 1935.

ychowski M., Polska myl socjalstyczna XIX XX weku (do 1918 r.),

Warszawa 1976.

ychowski M., RPPS w latach 1907-1909, "Z poLa walki", nr 2, 1971:'

Wykaz najwaniejszych skr�t�w

AG#D - Archiwum G�wne Akt Dawnych

AKN- Akta Krzya Niepodlegoci

AKNz.:VI - Akta Krzya Niepodlegoci z Mieczami

AKW- Archiwum Komitetu Wojew�dzkiego (PZPR)

AM#- Akta Medalu Niepodlegoci

APW- Archiwum Pastwowe m.st.Warszawy

ASBDPFft - Archiwum Sownika Biograficznego Dziaaczy Polskiego

Ruchu Robotniczego

CA KC #ZPR - Centralne Arehiwum Komitetu Centralnego Polskiej Zjed-

noczonej Partii Robotniczej

CAW- Centralne Archiwum Wojskowe

CGAOR - Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Oktjabrskoj Riewolu-

cyi w Moskwie

CGI#L - Centralnyj Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Lenin-

grada

CKR- Centralny Komitet Robotniczy

DB - Druyny Bojowe

GL - Gwardia Ludowa

KBSR - Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej

KPP- Komunistyczna Partia Polski

KPRP - Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

"KRR#.a#"- "Kronika Ruchu Robotniczego w Polsce"

LOB- Lotne Oddziay Bojowe

LPSD - Litewska Partia Socjaldemokratyczna

l#IP - Milicja Partyjna

MR - Milicja Robotnicza

ND - Narodowa Demokracja

NZft - Nar.odowy Zwizek Rabotniczy

flB- Organizacja Bojowa

OB CB - Organizacja Bojowa Centralna Boj�wka

flKR - Okrgowy Komitet Robotniczy ,

OSB- Organizaeja Spiskowo-Bojowa

297

OTB - Organizacja Techniczno-Bojowa

PGZ2 - Pocki Guberialny Zarzd andarmerii

POW - Polska Organizacja Wajskowa

PPR - Polska Partia Robotnicza

PPS - Polska Partia Socjalistyczna

PPS Fr.Rew.- Polska Partia Socjalistyczna Frakeja Rewolucyjna

PPS WRN - Polska Partia Socjalistyczna - Wolno-R�wno-#:epo-

dlego

PSR - Partia Socjalist�w-Reweluejonist�w

PSS - Partia Socjalist�w-Syjonist�w

PWIS - Prokuratura Warszawskiej Izby Sdowej

PZL - Polski Zwizek Ludowy ("Zaranie")

RPPS - Robotnicza Polska Partia Socjalistyczna

SD- Socj aldemokracj a

SDKPiL - Socjaldemokracja Kr�lestwa Polskiego i Litwy

SDPRR- Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji

WAP - Wojew�dzkie Arehiwum Pastwowe

WB- Wydzia Bojowy

WGZ# - Warszawski Gubernialny Zarzd andarmerii

WKR - Warszawski Komitet Robotniczy

WR.O WOW- Wojenno-Rewolueyjna Organizacja Warszawskiego OkI-egu

Woj skowego

ZWC - Zwizek Walki Czynnej

Wykaz schemat�w organizacyjnych, tabel i map

I. Sehematy organizacyjne

1. Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej PPS .

2. Organizacja Spiskowo-Bojowa PPS . 59

3. Organizaeja Techniczno-Bojowa PPS . . 73

4. Organizacja Bojowa (Centralna Boj�wka) PPS .

5. Organizacja Bojowa (Centralna Boj�wka) PPS .

6. Organi#acja Bojowa (zjednoczona) PPS .

7. Siy bojowe PPS Frakeji Rewolucyjnej .

8. Organizacja Bojowa RPPS w Warszawie . . . . 102

9. Milicja Partyjna PPS Lewiey . . . . . 107

10. Organizacja Bojowa PPS Proletariat w Warszawie . . . . . 164

11. Ruch bojowy SDKPiL . . . . . 172

12. Organizacja Bojowa Litewskiej Partu Socjaldemokratycznej (I-

-VII 1906 r.) . . . . . . 182

13. Organizacja Bojowa SD Bund . . . . . 186

14. Z#'<,izek Bojowy NZR . . . . . 195

II. Tabele

1. Liczba bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS . . 266

2. Wiek bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS. . 26?

3. Narodowo, obywatelstwo, pochodzenie spoeczne bojowc�w PPS

i porozamowych organizacji PPS . . 26&

4. Wyksztacenie bojowc�w PPS i porozamowych organizacji PPS. . 269

5. Przynaleno zawodowa bojowebw PPS i porozamowych organi-

zacji PPS . .270-2?1

6. Liczba bojort.#c�w PPS i porozamowych organizacji PPS represjo-

nowanych przez wadze carskie w latach 1904-1911 . . . 2?2

7. Liczba wydarze bojawych organizacji bojowych PPS i porozamo-

wych organizaeji PPS w latach 1904-1911 . . . 2?3

8. Liczba wydarze bojowyeh organizacji bojowych partii poIityeznych

dziaajcych w Kr�lestwie Polskim. . 2?4

299

III. Mapy

1. Akcje bojowe K� Bojowych Samoobrony Robotniczej PPS (IV-XII

1904 r.) ,

2. G�wne orodki walki Organizacji Bojowej Litewskiej par#ii Socjal-

demokratycznej .

3. Akcje bojowe K� Bojowych Samoobrony Robotniczej Organizacji

Spiskowo-Bojowej i Organizacji Techniczno-Bojowej PPS (I-XII 1905 r.)

4. Akeje bojowe Organizacji Techniczno-Bojowej, Organizacji Bojo-

wej (Cenralnej Boj�wki) PPS, Organizacji Bojowej (zjednoczonej)

PPS, Organizacji Bojowej i Milicji Robotniczej PPS Fr. Rew., Milicji

Partyjnej PPS Lewicy (I-XII 1906 r.)

5. Akeje bojowe Organizacji Bojowej i Milicji Robotniczej PPS Fr. Rew..

Milicji Partyjnej PpS Lewicy, Organizacji Bojowej RPPS (I-XII 1907 r.)

6. Akcje bojowe Organizacji Bojowej i Milicji Robotniczej PPS Fr.

Rew., Lotnego Oddziau Bojowego PPS Fr. Rew. i PPS byej Fr.

Rew., Organizacji Bojowej RPPS (I 1908-XII 1911 r.)

7. Akcje bojowe Organizacji Bojowej PPS Proletariat, Druyn Bojo-

wych SDKPiL, Organizacji Bojowej Bundu w okresie rewolucji

1905-1907 r.

180

indeks nazwisk

Abamowicz Edward KonstantY 229

Abramowicz Lejba 64

Adoracki Wodzimierz 217

Afanasjew, inspektor szkolny 201

Afanasje#-, st�jkowy 221

Ajnenkiel Eugeniusz 21, 28-30, 48,

51, 53, 61, 80, 113, 125, 138, 139,

163, 214, 292, 293

Aksjutkin 177

Aleksander II 146

Aleksandrow 261

Aleksieiew- 169, 177

Arciszewski Tomasz 63, 82, 83, 97,

98, 214

Arski Stefan 102, 293

Astafiew 223

"Ataman#' i �

Akashi #`#

Bacewicz #Vineenty zob. Bczkow-

ski Kajetan

Bagiski Eugeniusz 101

Bagisk: Henryk 162, 204, 293

Bajnerman Ajte 75

Bakaj NIicha 282

Balaga Jan 98

Balnis Wacaw Marian 230

Balukiewicz 265

Banasiewicz Antoni 264, 265

Bana Sylwester 293

Bakowski J�zef - "Marek" 252

Baranowski Bronisaw 101

Baron Henryk 282

Bartnik Wadysaw 283

Basik J�zef 283

Basiski Kazimierz 75, 98, 287

Bazylow Ludwik 5, 184, 293

Bckowski Kajetan - Bacewiez

Wincenty 258

Beck Jan 230

Bednarz J�zef 83

Bednarski Stanisaw 75

Berek Joffe 188

Berek Laurenty 174

Berenson Leon 25

Berenstein 188

Berger Bolesaw - "Dugi", "Ku-

roki" 17, 26, 48, 63, 82, 283, 288

Berger Stanisaw 25, 63

Biaas Wincenty 63

Biaecki Antoni 198

Biaostocki Konrad 229

Bielecki Wadysaw 63

Bielicki Alfons Jan 230

Bieousow 177

Bie Aleksy 214, 293

Biernacki Bolesaw zob. Biernacki

Wacaw

Biernacki Wacaw - Kostecki Bru-

non, "Kostek" 35

Bilewicz Bronisaw 101

Bilski Stanisaw 230

Blobel 177

301

Baszczyk Mieezysaw 75

Botnicki Adam 25, 288

Bobrowski Tytus 17, 60, 71, 75, 80,

83, 88

Boerner Ignacy 26, 75, 76, 210, 213

"Bogusaw" zob. Smolka

Bogusawski Stanisaw Robert 230

Bojarski Kazimierz 17

Bolniak 235

Boniecki Jan 20

Boniecki Wadysaw 282

Borejsza Jerzy Wojciech 293

Bortkiewicz Felicja 180

Bortnowski Wadysaw 63

"Boydar" zob. Dehnel Wadysaw

Brokowski Wacaw 45, 63, 75

.,Bronisaw" zob. Mirecki J�zef

Brusik Antoni 198

Brykowski Leopold 51, 288

Brzozowski Wadysaw 213, 293

Buch Edward 78, 80, 288

Bucholc Jan 230

Buczek Marian 215

Buczyski Stanisaw zob. #lejman

Stanisaw Adolf

Budziak 45

Bugajak Antoni 63

Bujalski ?Vlieczysaw 198

Bujarski Stanisaw 230

Bujno Adam 72, 75

Buka J�zef 282

Bykowski Leopold 25

Byliski J�zef 282

Brzeziska J. 287

Charewicz Mieezysaw 36

Chmielecka M. 288

Chmielecki Jan 25, 53, 67, 209

Chmielecki P. 288

Chrostowski Stanisaw 165

Chybowski Wadysaw 198

Cichecki Franciszek 75

Ciesielski Julian 25, 283

Cielak F. 288

Ciszewski J�zef 48

302

Ciszewski Julian 63

Cobel Hieronim 283

Cymerys zob. Kwiatkowski-C#,rne:vs

Wiktor

Cynarski Jan zob. Krzesawsk#-Cy-

narski Jan

Cynarski-Krzesawski Jan zob.

Krzesawski-Cynarski Jai :

Czacki Micha 101

Czajka 177

Czapski Wiktor 198

Czerkasow 221

Czarkowski Bolesaw -..#1a:rs##m"

252

Czerkawski K. 217

Czerwiski Abenda - "Ai;'cniusz"

263

Czubaszek Stanisaw -,.#lac:ek",

Wereszycki Romuald 258

Dalewski 190

Daniowski Gustaw 28, 35, 29;

Darowski Ludwik - "Marc#li" 75,

Daszewski Zygmunt 101

Daszyski Ignacy 288

Daum 75

Dbkowska Michalina 283

Dbkowski Mieczysaw #2, 58,

80, 83, 98, 288

Dbkowski R. 288

Dbkowski Stefan 83, 98

Dbrowski A. 288

Dbrowski Edward 75

Dbrowski Marian 232

Dbrowski L. 288

Dbrowski Wadysaw 25, 288,

Dbrowski-Grabiec J�zef 25, 39,

Dbski J. 288

Degenfisz Szoel vel Icek Me

Szor - "Bojowy" 107, 108

Dehnel Wadysaw - "Boydar#'

66, 67, 80, 82-84, 89, 98, 282,

Denys Ludwik 198

Derda Antoni 231

67,

393

288

jer

Dbicki Bogdan 283

Dbski Aleksander 152

Dunie#vski Stanisaw 282

Dmo##ski Roman 194, 200

Dobiecka Teodora 282

Dobraniecki Mieczysaw 175

Dobrowolski Kazimierz 63, 232

Dobrowolski S. 293

Dobrzaliscy 66

Dobrzaski Henryk - Hubal 215

Domaski S. 288

Donde; Wolf 75

Downarowicz Medard 43, 58, 62, 68,

231, 235

Downarowicz Stanisaw 52

Drobner Bolesaw 26, 167

Drozdowski Marian 215, 293

Dryga Franciszek 198

Duchnikowski Karol 63

Duda Franciszek 22

Duraczyski Eugeniusz 216

Durko Jan 293

Dzierzbicki Tadeusz 28, 60, 67, 253

Dzieryska Zoiia 288

Dzieryski Feliks 23, 26, 169

Dzigielewski Jan 215

Dzikowski Baej 192, 288

Dy#mecki J. 288

Eksztejn Szloma Hodel 60, 236

"Emil" zob. Sukiennik Antoni

Fedorow Bazyli 282

Fedorowicz Maksymilian 175

Fiaek Bronisaw 235

Fidelzait Jankiel 235

Fidziski Edward 282

Filipowiez Tytus 21, 283

ili owicz-Krahelska Wanda 26, 281,

F p

289

32, Finkiel Jankiel 235

Florezak Stanisaw 75

Frankiewicz Leon 175

Frejer J. 293

Fremel August 175, 177

Fremel Ryszard 21

Frenkel Maria 2#

Fruziski 154

Fuks Ryszard 282

Gajek Bolesaw 63

Gajek S. 217

Gajewski Erazm 75

Gajewski Stefan 282

Garas J�zef B. 217

Garlicki Andrzej 293

Gartner Jan 198

Gauze Jan 37

Gauziski Ignacy 175

Gawrak W. 215

Gawroska Angelika Wanda 2

Gawroski W. 288

Gebart Izrael 187

Gec "Boruch" 67

Gborek Ludwik 174

Gibalski Edward 64, 75, 97, 98

Giniewski Stanisaw 198

Gobaczow K.J. 265

Gowacki A. 293

Godulewski R. 217

Goldfinkiel Bajla 187

Goldwasser Jankiel 187

Gonezarow 177

Gorgol Bronisaw 98

Gorzechowski Jan 71, 7#, 98

Gorzechowski Jerzy - "Jur"

GorzS,cka Jadwiga 36

G�ralezvk Antoni 63

G�rnisiewicz S. 288

G�rwicz Beruch 187

27, 210

Grabiec J�zef zob. Dbrowski-Gra-

biec J�zef

Grabowski E. 288

Gromka Adam 282

Grunbaum Mejer 221

Gruszczyski Stefan Ignacy 64

Grunberg Karol 293

Grzecznarowski Jbzef 25, 75, 82, 98,

212, 288

303

Grzelachowski Franciszek 175

Grzybowski Aleksander 25, 75, 124

293

Guterman Dawid 18?

Habelman Stefan 98

Halska Wincenty 63, 71. 75, 231, 232

Harasymowicz Wacaw 2, 60, 6?, 83

231

Hejman Adolf 75

Heliski W. zob. Lipiski Franci-

szek

Hellman Wodzimierz 82, 83, 89, 98,

285

Helmuch Dawid 192

Helwig Edward 175

Hempel Stanisaw 17, 25, 49, 79,

8#84, 88, 89, 10?, 108, 208, 209,

288

"Henryk" zob. Lipiski Franeiszek

Hennenberg 154

Hochberg Jakub 187

Hofman Izrael 215

Holzer Jerzy 5, 293

Horodyski Bronisaw E3, 231. 233-

-236

Horwitz Maksymilian - Walecki

Henryk, "Maks" 23, 5?, 87, 190

Ihnatowicz I. 287

Iwanicki Marian 64, 7#

Iwanicki Roman 25

Iwanicki Wadvsaw 282

Izdebski Pawe 75, 76

Iwanow 167

Jabonowski Dawid 264

Jabonowski Roman 26, 64, 288

Jabonowski W. 288

Jaboski Henryk 29, 209, 214

Jaboski Tadeusz 29

Jaboski Walery 198

Jahn 177

Taksa-ftoe Wadysaw zoh. Roezz

Wadysaw

Jaks Jan - "Tyr" 180

Jancewicz Julian 26

Janik M. 293

Janikowski J. 288

Jankowska 101

Jankowski Wacaw 48

Janota H. 288

Jaruzelski Janusz Melchior 165

Jarzmiski Antoni 236

Jastrzbski Wincenty 98, 283

Jastrzbski Wadysaw 26, 289

Jaworowski Rajmund 43, 82. 98. 21Q5

Jaworski Jan 174, 236

Jaworski Wiktor 214

Jemielianowa Luba 187

Jdraszko Czesaw 293

Jdrzejczyk W. 36

Jdrzejewicz Janusz 52, 289

Jdrzejowski Stanisaw 48

Joachimiak Franciszek 26

Joffe Berek 188

Jogisches-Tyszka Leon lE9

Jurkowski Cyprian 198

Kaczanowski Micha 166

Kadysz 99

Kalabiski Stanisaw 19, #9. 32. 45;

51, 68, 71, 122, 168, 183, 18&. 194..

196, 287, 293

Kaliski Wadysaw 215

Kaliski W. 36

Kaua Adam 214, 294

Kauny Stanisaw 282

Kamczewski Jan 63

Kamiski Andrzej 282

Kancewicz Jan 19, 167, 294

Kanda Stanisaw 64

Kaniowski Jan 159

Kapturski Stefan 233

Karbowiak J�zef 64

Karczewski Adolf 232

Karwacki Wadysaw Lech 32, 294

Kasprzak Marcin 253

Kasprzakow a Janina 19, 292

Kaufman Mojesz 48, 49, 289

Kaznakow 9 i

Kamierczak Florian 174

Kamierczak J�zef 198, 213

Kamierczak Stefan 75

Kcki Antoni 63

Kelier J�zef 62, 283

Kepke Gustaw- 63, 233, 282

Kiedrzyska Wanda 294

Kieczewski Bolesaw, 220, 276

Kieniew,iez Stefan 29

Kiepurska Halina 19, 32, 287

Kirehnanc Jehiel 187

Kitliski Antoni 198

Klein J�zef 233

Klencman Kazimierz 199

Klepacki VVodzimierz 283

Klpiski Jan i5. 83, 98

Klim 231

Klim Jan 283

Klonowski Stefan 32

Kosowicz Henryk 64

Kosowicz J�zef Igi#acy 7#

Ky 177

KmieE Stanisaw 25, 124, 283

Kobiako J�zef 98, 282

Kobierzycka Maria 2&2

Koch 222

Kochaski Aleksander 294

Kocot Ludwik 214

fioliski Cezary 98

Koll Aleksander 26, 289

Koakowski #'Vadysav# 63, 9&, 289

Koodziejski Mieczysaw 283

Kon Fajwel 175

Kon Feliks - Kuakowski Wady-

saw 23, 25, 28

Kon P. 294

Konczewski Stanisaw 283

Konieczniak Bolesaw 175

Kopacz Walenty 63

Kopas J�zef 63

K:;#:<.c l5

Kopi Hipolit 28

Koprukowniak A. 29#

Koral W. 289

Korf Siemion 220, 260, 276

Korfeld-wicka Florentyna 25, Z89

Kormanowa anna 29, 122, 127, 139,

162,184, 194, 196, 283, 28?, 294

Korupczyski K. 289

Korzec P. 283, 294

Kosiarz Edmund 215

Kosierkiewicz Jan 199

Kossak Wadysaw 25

Kostecki Bronisaw 25

Kostecki Brunon zob. Biernacki

Wacaw

Kostek-Biernacki Wacaw zob. Bier-

nacki Wacaw

Kosycarz Wadysaw - arkowski

Ludwik 258

Kosznade Gustaw 175

Koszubski Tadeusz 233

Kotkowski Wadysaw 25

Kowalczyk Jadwiga 233

Kowalski Franciszek 24

Kowalski J�zef 199

Kowalski Kazimierz 282

Kowalski Stanisaw 283, 289

Kozak Wacaw 2

Kozakiewicz Cezaryna 26, 289

KoziCki S. 284

Kozowski A. 28?

Kozowski J�zef 175, 234

Kozubski Hipolit 23

Krahelska Halina 289

Krahelska Wanda zob. Filipowicz-

-Krahelska Wanda

Krak Stefan 283

Krak Wacaw 154

Krakowiak zob. Mikoajczyk Stani-

saw

Krauze B. 287

Krauze Dawid 187

Krauze Kazimierz 45

Krawczyski Baej 174-175

Krawczyski Jan 282

Krochmalski Franciszek 63

Kr�l Micha 25, 45, 48, 54. 68, 282,

289

Kr�l Stefan 294

Kr�likowski Stefan 63, 75

Kruk Jan Jacek 282

Krupiska Maria 282

Krupp 52

Krzesawski-Cynarski Jan 21, 25,

29, 30, 49, 51, 93, 282, 288

Krzymowski Lucjan 25, 282, 289

Krzywicki Ludwik 26, 28#-

Ksiezyk Tomasz 253

Kukiel Marian 294

Kulezy-cki Ludwik 163

Kuligowski J�zef 181

Kulik Roman 63

Kuakowski Bronisaw 25

Kunicki Franciszek 63

Kunicki J�zef - Ogulewicz, "Per-

kunalis", "Witalis" 1?9, 181, 25?

Kwapiski Jan 25, 48, ?5, ?8-80, 83,

84, 98, 208, 209, 283

Kwiatek J�zef - "Tadeusz" 48, 56,

233, 235

Kwiatkowska A. 289

Kwiatkowski-Cymerys Wiktor 253

Kwiatkowski Jakub 233

Kwiatkowski Wacaw 233

Kwiatkowski Wadysaw 283

Laguna Jerzy 63, 233

Lalm 175

Lange Antoni 34, 289

Laskowski Mikoaj 282

Laufman Mojesz 18?

Lech Waleria 282

Lechowski Stanisaw 66

Lednicki Aleksander 209, 289

LeinWald Artur 210, 214, 294

Lejzor Lejba 99

Lempert Abraham 174

Lenin Wodzimierz 217

Lewacz R. 289

Lewakowski Karol 152

Lewandowski Czesaw 22, 233

Lewaski Zygmunt 75

Lewicki Gustaw 234

Lewo I??

Lideczko S. 36

Limanowski Bolesaw 26, la2, 289

Lipiski Franciszek - Heliski W.,

"Henryk' 26, 82, 89, 100, 252, 288,

289

Lipiski K. 289

Lipiski Wacaw 29

Lipiski-Rawicz Tadeusz 209, 289

Lipka Stanisaw 75, 283

Liwerant Jankiel Hersz 63, 234

Lubicz-Sadowski Ignacy 17, 62

Lubicz-Zahorski Bolesaw Ignacy-

B�l Zygmunt 33, 58

Luboski Teofil 283

"Ludwik" zob. Makowski Mieczy-

saw

Ludwiniak J�zef 234

Luke Karol 175

Luksemburg R�a 23

Lutze-Birk Aleksander 68, 83, 84,

283

abudziski Jan 98

adyka Teodor 113, 138, 294

agowski Franciszek 25, 282, 289

akomy Kazimierz 175

aski PaWe 282

awski Kazimierz 165

oza Stanisaw 215, 294

ukjanow Sawwa 17?

Magin I?5

Maj Bolesaw 282

Maj GustaW 175

Majewski Jan 68, 83

Makarewicz 166

Makowski Mieczysaw 89

"Maks" zob. Horwitz Maksymilian

"Maksym" zob. Czarkowski Bole-

saw

Maks#-mOwicz 232

MalanoWski Kazimierz 98

MalinO#vsk: Antoni 190

Malinowski #larian 64, 214, 217, 285

Malinow,#ki Pob�g Wad#-saw zOb.

Pob�g-#lalxnrrw ski ##'aa##saw

Maacho##-=;i ?iazimierz 75

Maecki ###'ad#=sa##, 175

Mamoski Jan 798

Mand#-ka:, :;a 220

Makowski Lud#vik 32

MakOw-ski liiecz#-sa#=: -,.Lua-

#5'ik" i9. FQ. 82. 84, 88. 8g. 98, 25",

283

Marehle####:#. "#lian Ifi9

Marezentale~ `##'acaw ftObez-t 165

MarezeWski ROch 64

Marezuk S`#:::slaw 63

"Marek" zob. BakO##=slti J�zef

Margolis Sa'Omon 187

Markgrafski A.##. 19

Mark B. 215

Markowska #nna -..Ei:-uk#' 34

Markoweki i# :nc#nt#- 6~

Marks KaY o' I01

Martel szczepan 282

Martvnon- 232

Martvnow#ki #tanisa,#- 21. 22, #;,

28. 30, -19, 5i. 63, 70. 99. 113, 124;

I25, 127. ##3, i90. 194. ?96. 203, 290,

294

Maso#vski F#a:#eiszek 6t

Masserow-iez Sta:ziala### 2fi. 290

1\latacz Sta:::=ja,v 199

Mataa C#-Y::a 187

Matulajtis 5~#~zej 173

M atule#vicz J�ze: 181

Matuszen,#';i '=#'#"cent=; #E9

Mauer 2.59

Mazurkie##-:cz."i:#toi#ina #6#

MiCewski "s. 294

Michalski Ja;,: 5i. # 23a, "vv

Michaow eka i'# lad#-sa#va 26, 97.

104, 282, #%Q

Micha0##-#~:# #a#=;ard 7#, 290

Miczu Iis J�zef 188

Miedziski Bolesaw 26

Mienszczykow 124

Mierzwiski Bolesaw 26, 63, 290

Miklaszewski Kazimierz 25, 290

Mikoajezvk J�zef 63

Mikoajezyk StanisaW - Krako-

wiak 175, 256, 257

Mikulska Helena 101

Mikulski Dobiesaw 22

Miller J�zef 282

Minc Izrael 188

lLlinkieWicz Antoni 199

TVIinkiewicz Henryk 17, 283

l#linkiewicz Stanisaw Piotr 234

T#lirecki J�zef -.,Bronisaw", Mon-

twi, Witkowski Jan, "Wady-

saw" 23, 28, 32, 36, 42, 62, 65, 72,

80, 82, 88, 89, 98, 230, 231, . 252, 282

Mirski H. 36

Mittelsztedt Witold 175

Mittelsztedt Wodzimierz 175

I#'Iizner Stanisaw 282

Mynarski "Stanisaw" 89

Mynarski Kazimierz 282, 283

Moczulski Jadwing 75

Molenda Jan 294

Molgowski Aleksander 234

Momentowicz Wodzimierz 83, 98

l`lonasterska TeYesa 194, 196, 198

294

T,longirdowa M. 294

P.lontWi-Mirecki J�zef zob. Mirec-

ki J�zef

T'Jloraczew=ski Jdz-zej 26

Morawski Edward 290

fl4orawski J. 290

7\,Tocicki Henr#-k 29, 93

M:oczka Ludwik 63

1#lYOzOWski F. 290

"Mcisa##"' zob. Pisudski J�zef

Mulak Jan 29, 2I6

Murawski Ryszard 295

M us#alski Marian 283

306 307

Nadolski Franciszek 177

Nag�rska W. 290

Nag�rski Jan 75

Najbert Frvderyk 234

Najdus Walentyna 162, 204, 214

Najmoa Stanisaw 192

Naumiuk Jan 295

Nejman Konstanty - N.N. 60, 61,

67, 234

Nejman Stanisa#,y Adolf - Buczy--

ski Stanisaw 54, 67, 68, 230, 290

Nelken Jan 80, 87

Ney 66

Niedzielski Adam 234

Niedzielski Antoni 63, 232

Niedwiecki Bronisaw 198

Niemojewski Andrzej 36

"Nikodem" 75

Nikoajew 177

IV.N. zob. Nejman Konstantr-

Nolken 23, 36, 61, 227, 232, 236

Nowacki Jan 283

Nowak Stanisaw 175

Nowakowski Andrzej 258

NOwakowski Stanisaw 283

Nowicki J�zef 25, 53, 54, 68, 70, 76,

290

Nowicki Wadysaw 198

Nowikow 261

Nowosiski Stanisaw 26, 75, 290

Nurezyk Franciszek 64

Nyszkin IVaftali 235

Oberle Piotr 198

Ochman J�zef 63

Ogulewicz zob. Kunicki J�zef

Okraska Wadysaw 283

Okrzeja Stefan 22, 23, 28, 34, 48, 61,

63, 234, 252, 253

Olejniczak Franciszek 283

Olszak Micha 26, 290

Olszewski Micha 190

Oos Wincenty 264

Optoowicz-Nawrot H, 290

Orkisz Jakub 175

308

Orow ii,:;pektor szkn::;# 3Q1

Orow rotmistrz 223

Oryns Josek 187

Ostaszewski Aleksanda# '?34

Oszere#vicz Piini:: i88

Pabisz P#ateusz 7 ;

Paceld Ferdy-iiand 1

Pacholez#-Ic A. 29#

Pacwa #i'ad#-sa#v 26, ;:3; #

290

Paczewski Kazimiei-z 199

Pajk Jerzy 13, 49. i:#, 60, 56, 68, 5#

72, 80, 92, 93, 138, I:j9, 208, 22il-

-222, 227-229, 23fi, 247, 2#8,

255-261, #65. 29a

Pankiewicz #licha #fi, 5, 64, 75

Papaj Jan 6#

Parkot Stanisaw, 29L'

Partyka,Ian 6#

Paskudski.T. 29i

Paszkie#vicz 1L7. 290

Paszko#vsl;a lVTaria #i, 8#, 98. 28:5

Paszko##,#;i K. ^9:i

Paszta J�zef 25 6:3

Patek Staiiisa,,v #5 #9;i

Pawe 84

Pawlak Tekla 28:'

Pawlik Jai: 63

Pawowski Ignacy, #9. ##3#;

Pazdur Jan 295

Pczek Antoni 26, 29il

Persin Izrael 188

Perzanowski Wadv:#atv ?8#

Pestko#z'ski Stanila-## 25

Pitkow-ski #'l:eczy-sta#v 5d, 2.34, 2.3'#

Pieczewsl:i Piotr ?6, `?#i#, 283, 290

Pieczynis Jerzv 283

Pielat Kazimierz 28, "J, 98. 283. 290

Pierzehaa J. 295

Pietrosjan S,A. - "KamO" l#fi

Pisudski J�zef - ,.b'I#cisa#v",

"Ziuk" 8, 9, 17, 18; 30. 2#, ?6-28,

30-32, 40-42, 4i, 52, :#3, a7, 6`?,

68, 69. il, i2, 78-80, 82, 83. 85,88,

' 89, 93. 94, 97, 98, 102, 109, 143,

152, 156, 157, 204, 209, 211, 212,

# 250, 252, 290

Piotrowski Stanisaw 198

# Piwo Ignacy 175

Pjatnicki 123, 124

' Plebanek Jan 208, 214, 290

Plebanek J�zef 26

Pob�g-Malinowski Wadysaw 23,

28, 29, 31, 40, 45, 47-49, 51, 52,

' 54, a6-58, 65-67, 71, 72, 78-80,

82-84, 93, 94, 103, 139, 141, 163,

173, 194, 294

Podezaski Stanisaw 26, 290

I Podla Kazimierz 75

Podwy-socki Marian 232. 234

Polkowski J�zef 175

Poprawka Stanisaw 214

Po#ne: ZOfia zob. Posner-Wortma-

no vz-a Anna

POsner-Wortmanowa Anna - "Zo-

fia" 56, 58, 70, 75

Posner Szymon 56, 57

Potera#ki Wacaw 216

Potkaski Feliks 199

Pozna;ki Marceli 282

Pragier Adam 26, 290

Praus lisawery 48

Pr�chnik Adam 21, 28-30, 123, 125,

214, 295

Prunike 175

Prus Bolesaw 35, 36

Prystor Aleksander - "Rafa" 43,

56, 58, 80, 82, 84, 88, 89, 98

Przytua J�zef 282

Puchalski Aleksander 64

Puchalski Zygmunt 283

Purtal Antoni 26, 214

Pustua Zbigniew 19

Puszkiewicz Adam 48, 51, 290

Puak Kazimierz 26, 283, 290

Pydyn Franciszek 63

Radek Stanisaw Andrzej 22, 23, 28,

31, 40, 45, 48, 49, 51, 63, 65, 67, 72,

113, 122, 123, 225, 128, 139, 210, 214,

282, 287

Radlak B. 295

Raczkowski 123

Raczyski Zygmunt 58, 234

Radaiwo 177

Radzyski Mendel 75

Rakowiecki J�zef 198

Raniecki 231

Rapcia #Vojciech 198

Raple Leon 215

Rappaport H. 287

ftawicz-Lipiski. Tadeusz zob. Lipi-

ski-Rawicz Tadeusz

Reehowicz Henryk 295

Rejnel Leon 235

Rembalski Stanisaw 199

Res-Rodkiewicz Stanisaw zob- Rod-

kiewicz Stanisaw

Reszke Julian 175

Retke Franciszek 235

Ringman A. 290

Robakowski J�zef 282

Rodkiewicz Stanisaw 26

Rogala Kazimierz 63, 235

Rogala Wadysaw 215

Rogalewicz Zdzisaw 75, 107

Rogalewski J�zef 175

Rokicki Czesaw 290

Rolnik Adam 63

Roman II 290

Romanowski Wadysaw 198

Rondzio Jan 235

Rosztaler 165

Rothe Domicea 22

Rotmil Szymon 171, 174

Rotszyld 153

Rouba Mieczysaw Karol 60, 231,

235

Rozenberg Pinkus 235

Rozental K. 291

Roen Wadysaw - Jaksa-Roen

26, 83, 98, 101, 291

R�wka Leon 175

Rubikiewicz Wodzimierz 63, 283

Rudnicka-Szukiewicz M. 291

309

Rutkiewicz Edward 282

Rutkiewicz Maria 282

Rutkiewicz Wadysaw 26, 98, 100,

282, 291

Rybicki 175

Rybicki Grzegorz 264

Ryczek Pawe 26, 291

Rysenholc Srul 99

Rewski Aleksander 26, 291, 295

Sadzia Zdzisaw 215

Saganowski Antoni 282

Salm J�zef 175

Saata J�zef 26, 75, 291

Sankowski Mieczysaw 36

Semelser Bender 221

Skowski Stanisaw 26, 291

Siemitkowski . 291

Siemczakowa L.T. 8

Sienkowski J�zef 75

Sieroszewski Wacaw 36

Skaon Gieorgij 36, 254, 255

Skonieczny A. 291

Skodowski Jan 26

Skomski 177

Sawek Walery - "Gustaw" 21, 26,

43, 48, 56, 80, 82, 84, 98, 282, 291

Smolka - "Bogusaw" 71, 75, 88,

252

Snarski Wadysaw 235

Sobczak Jan 295

Sokoowski J�zef 230, 235

Sosiski Antoni Felicjan 235

Sosnkowski Kazimierz 26, 43, 82,

83, 89

Soszonek Stanisaw 175

Spir 220

Spruch Stanisaw 175

Stachurski Jan Walenty 232, 233,

235, 283

Staniszewski Mieczysaw 63

Stasiak Stanisaw 16, 63

Stasiecki Bolesaw 63

Stasiurka Edmund 283

Staszewski 75

Stefaski Ksawery 198

Stempel Mateusz 175

Sterling K. 291

Sternet Franciszek 51, 291

Strug Andrzej 35, 36, 37

Strzempiel Jan 194, 291

Sukiennik Antoni - "Emil" 21-23,

Sulima Leon 64, 75, 258

Sulkiewicz Aleksander 57, 80, 82,

Surdel 177

Sukiewicz Bronisaw 26, 291

Suwiski Franciszek 258

Syrokonabela Lejzor 188

Syska Ignacy 26

Szafer Stanisaw 26

Szafir Aron 235

Szaflik J.R. 216

Szamota Aleksander 98

Szataowicz 22, 61

Szczaniecki R. 214

Szczech Piotr 198

Szczepaska Konstancja 17, 282,

291;

Szebeko 123

Szefer P. 290

Szelburg-Zarbina Ewa 35, 36

Szewiakow Wasyl 124, 230

Szklarczyk Jan 26, 291

Szlzak Adam 26, 100, 291

Szmidla Franciszek 26, 291

Szmigiel S. 291

Szmyt Adam 24

Szmyt Stanisaw 26

Szpotaski Tadeusz 21

Sztama J�zef 75

Szteinbok Mendel 236

Szulman 253

Szuszkiewicz Bronisaw 67

Szybura Piotr 175

Szyling Antoni 235

Szymaski Marek 215

Szynkowski Jan 26

Szwejkowski 167

Sledziski Ludwik 26, 27, 71, 75, 208,

291, 292

Sliwiski Wadysaw 221

Swierzyski 177

Tajman Rubin 177

Tarantowicz Edmund - "Albin"

23, 98, 259

Targowski J.K. 292

Tarowski Wacaw 165

Tarnowski Kazimierz 235

Tarnowski Ludwik Zygmunt 235

Tarwacki Jan 257

Tauman Ilia 188

Tejot 292

Tenenbaum Abraham 188

Tenenbaum Dawid 187

"Teofil" 75, 88

Terej Jan J. 216

Thorjak Julian 175

TkaczChdko Maria 26, 292

Towiski Stanisaw 282

Tomczak Mieczysaw 198

Tomicki J. 216

Tor Stanisaw 32, 48, 49, 60, 82, 98

Trocki Roman 165

Trzciski Witold 26, 292, 295

Trzos Jan 98

Trzos Micha 235

Tych Feliks 29, 32, 45, 51, 68, il,

122, 168, 188, 287, 292, 295, 296

Tyczyski Jan 102

Twardo Stanisaw 26, 292

Udaowski Karol 71, 75, 98, 283

Ulanowski Celestyn 164

Ulich 22

Uziembo Adam 26. 72, 292

Wajner Menachim 292

Waldman Moszek 187

Walecki Henryk zob. Horwitz Ma-

ksymilian

Wankiewicz F. 288

Wardein Stanisaw 175

Wardyski Stefan Szymon 165

Wasilewski Leon 21, 26, 45, 296

Waszczuk Walenty 101

Wawelberg 165

Waweris Feliks 64

Wsikowski J. 292

Wciso Jan Zygmunt 89, 98

Wciso Wiktor 98

Weingle 167

Welke 167

Wengierowicz Polikarp Emil 230

Wereszczycki Romuald zob. Czuba-

szek Stanisaw

Werner Stanisaw 21

Wesoowski Bronisaw 75, 169

Wglewski Leon Stanisaw 230

Wgrowski Kazimierz 26, 64, 292

Wieczorek M. 217

Wieczorek Stanisaw 63

Wiej ska-Sled F. 292

Wierzbicki Adam 98

Wierzbicki Antoni 89

Wierchowski 177

Wierzejewski Witold Kazimierz 100,

292

Wilgat J. 287

Winawer Bruno 35

Winaszkiewicz J�zef 198

Witkiewicz Stanisaw 36, 152

Witkowski Edward 283

Witkowski Jan zob. fVlirecki Jbzef

"Witold" 88

Witosawski J�zef 75

Wlekliski Wacaw 75

Wnuk Wodzimierz 36

Wojciechowska Bronisawa 26

Wojciechowski Jan 26, 292

##'ojciechowski S. 292

Wojciechowski Wadysaw 283

Wojciechowski T. 292

Wojtaszek Stanisaw 283

Woigemut Micha 36, 258

311

, .

310

Wokowyski Lew 188

Woowicz Salomon 188

Woniak Aleksander 26, 292

Wr�blewska Ewelina 26, 292

Wr�blewski Antoni 63

Wrzos Konrad 26

Wrzos Maria 283

W. S. 124

Wyspiaski Stanisaw 36, 152

Zabocki Antoni 1%0

Zagrodzki Kazimierz Wincenty 60,

230, 232, 234

Zahorska Anna 292

Zajde 177

Zajdman Lewek 187

Zaks 234

Zalas z#saw 63

Zalewski Wincenty 215

Zanoziski Zbigniew Baej 165

Zapakiewicz Teofil 248

Zaremba Zygmunt 215

Zawadka Mieczysaw 29

Zawadzki Aleksander 204

Zawadzki Antoni 190

Zawarzin Pawe 123, 124, 247, 256,

259

Zbieraski Gzesaw Mikoaj 232

Zborowski Stanisaw 75, 76

Zdzierski Wacaw 265

Zeger Abel 64

Ziarkowski Franciszek 63

Zieliski Bronisaw 64

Zieliski Henryk 214

Zieliski Stanisaw 63, 230, 233

Ziciak Franciszek 63

"Ziuk" zob. Pisudski J�zef

"Zygmunt" 75

Zygmunt Walenty 63, 75

aboklicka Katarzyna 198

arkowski Ludwik zob. Kosycarz

Wadysaw

arnowska Anna 23, 29, 31, 44, 45,

52, 57, 79, 88, 93, 13, 117, 140

bikowski Witold 26

eromski Stefan 35, 36, 37, 152

migrodzki S. 292

ukowski Bronisaw 26, 47-49, 51,

63, 230-235, 283, 292

ukowski Ignacy 232

ukowski Jan 232

urawski Antoni 175

urek F. 296

ychowska Janina 26, 292

ychowski M. 296

ychowski Wadysaw 26, 292

Indeks miejscowoci

Aleksandr�w 99,106 Bolinki 183

Aleksota 179 Borysaw 33

- gm.179Brazylia 209

Ameryka 152,204 Brema 76,158

- Poudniowa 209 Brodnica 76,201

- P�nocna 209, zob.te Stany Br�dno w. 234, zob. te #rt#arszawa

Zjednoczone Ameryki Bryniea rz.53

Annopol 192BrzeE nad Bugiem (dawn. B. Li-

archangielska gub. 175,199 tewski) 51,75,82,173,187,189

' Argentyna 209 Brze Litewski zob. Bre;e nad

astrachaska gub.124Bugiem

Austria 204,208,262 Brzust�w 221

Austro-Wgry 102, 209 Budwie 183

Busko 60

Bychawa 192

Baakarzewo 181

Bazylea 191

Beyce 192 Celest#n�#v 7#, 154, 156

i Bereza Kartuska 35, 210 Chciny 60

Berlin 76, 117, 167, 170, 201 Chiny 263

Bezdany 41, 97, 156 Chodel 1%2

Bdzin 259 Cieszy-n 105

Biaa Podlaska 77 Czatuch�w 92

' Biaystok 49, 51, 60, 64, 77, 173, 174, Czelad 53, 173, 176

176, 187, 188, 191, 197, 199, 202, Czstochowa 15, 21, 23, #2, 48, 49,

209 51, 53, 5�, 58, 60, 64, 66, 69, 75

Bielsk Podlaski 202 82, 90, 9#94, 99-101, 103, 104,

Bonie pow. 261 129, 146, 164, 173-176, 187, 188

Bobrowiczki 51 197, 203, 209, 216, 222, 259

Bodzech�w 77 Czstocice 106

Bodzentyn 197 Czvste w. 167

* lndeks miejscowoci nie obejmuje tabel i bibliografii.

Cnaiel�w 51, 60, 65, 77, 106, 209, 229 Herstal ?9

Hiszpania 215

Dbie os. 264 Ia 106

Dbrowa G�rnicza 1?3, 177 iecki pow. 222

Dugaj�w 223 Inowrocaw 92

Dobrowola gm. 179 Irkuck 127

Dobrzelin 108

irkucka gub. 175, 176, 188, 199

irkucki obw�d 126

Essen 52

Europa 52, 152,

- Zachodnia 52, 66, 69, 83, 84, 87,

93, 157, 158, 170, 185, 201, 204

Finlandia 8, 66, 101

Francja 209

Galicja zob. Polska

Gbin 187, 189

Gdask 76, 158, 201

Gdynia 215

Glinice 77

Gnaszyn 154

gostyniski pow. 261

Gowarcz�w 106

G�rny lsk zob. lsk

Grabocin os. 67

Grajewo 67

Granica 101, 234

Grayszki 183

- gm. 1?9

Grodno 28, 48, 51, 64, 67, 75, 77,

85, 1?3, 1?4, 176, 18?-189, 191

grodzieska gub. 9, 55, 60, 69,

92, 93, 113, 116-118, 123, 140

144, 150, 178, 187, 190, 202

Grodzisk 80,197

Gudele gm. 179 .

Hamburg 79, 158

Helen�w 65

Herbv 53, 74, 92, 167

80,

7?,

143,

jakucki obw�d 126

Japonia 52

Jarosaw 127

Jedlnia 108

jenisejska gub. 166, 199

Jdrzej�w 60

J�zef�w (gub. lubelska) 192

J�zef�w (pod Warszaw) 62

Kalisz 51, 53, 60, 64, ?6, 77, 82, 92,

100, 101, 107, 113, 170, 173, 175,

185, 187, 197, 198, 201

kaliska gub. 55, 60, 69, 77, 85, 87,

90, 93, 103, 104, 108, 116-118, 123,

126-128, 140, 142-144, 185, 263,

264

Kalwaria 1?9, 202

- pow. 179, 181, 183

Kanada 209

Karkliny 179, 188

- gm. 179

Katowice 66

Kazimierz nad Wis 101

Kibarty 183

- gm. 1?9

Kielce 15, 16, 21, 22, 49, 51, 60, 64,

,75, 7?, 82, 83, 89, 90, 100, 150, 174,

189, 197, 199, 201, 203, 258

kielecka gub. 55, 60, 69, 77, 85, 87,

93, 97, 101, 103, 104, 113, 114,

116-118, 120, 121, 124, 126-128,

J40, 142-144, 149, 150, 187, 259

Kij�w 15, 28, 33, 49, 55, 60, 78, 80,

82, 85, 92, 11?

kijowska gub. 69, 85, 87, 93, 103, 113,

118, 140, 142-144

Kineryszki w. 179, 183

Koo 185, 18?

Koo w. 58, 65, zob. te Warszawa

Koskie ?7, 197

- pow. 216

Korzecko 101

Kowno 49, 75, 77, 82, 92, 173, I?6,

179, 181, 183, 187-191, 202

kowieska gub. 9, 55, 60, 69, 77, 93,

113, 116, 118, 123, 140, 1?8, 1?9, 187

Kozienice 106

Kraj Narymski (w gub. tomskiej) 175

Kraj P�nocno-Zachodni 9, 12, 185,

190, 191

Krak�w 15, 20, 21, 5#54, 64, 68, 71,

i6, 80, 83, 88, 92, 95, 101, 104, 113,

128, 203, 216, 248, 263, 264

Krasna 183

- t;m. 179

Krasnowo 183

- gm. 179

Kranik 214

Kr�lestwo Polskie zob. Polska

Krym 214

Krynki 49, 191, 202

Kutno 101

' Kwiecinv gm. 179

Leningrad 14, 112

Leodium 76

Leopold�w 191

Leszno 35

Libawa 66, 83

Litwa 6, 28, 87, 90, 100, 116, 178, 187

litewskie gub. Ia3, 118, 123, 127, 128,

140, 142, 190, 202

Liverpool 33

Londyn �2, 170

# Lubart�w 66, 108, 197

lubartowski pow. 60

Lublin 22, 33, 35, 51, 58, 60, 64, 68,

75-77, 82, 89, 99, 100, 103, 108,

173, 174, 176, 197, 209, 214, 216

lubelska gub. 49, 51, 55, 60, 69, 77,

85, 87, 90, 97, 101, 103, 104, 108,

113, 114, 116-118, 120, 121, 126-

-128, 140, 142-147, 187, 189, 192,

259

lubelski pow. 60

Lubliniec 66

Lub�w 183

Lw�w 16, 35, 52-54, 68, 71, 76, 92,

95, 101, 102, 104, 113, 203, 236, 241

apy 173,175

azy 65

omianki 167

oma 49, 64, 78, 82, 1?3, 185, 191

omyska gub. 55, 60, 69, 78, 85,

90, 93, 103, 104, 113, 117, 118, 128,

140, 142-144, 146, 197

owicz 77, 154, 19!.

ozdzieje 183

�d 17, 22, 32, 33, 44, 48, 49, 51,

55, 58, 60, 61, 63, 67-69, 7#77,

82, 89, 90, 92-95, 99, 103, 106, 107,

11?, 123, 129, 141, 144, 148, 159,

164, 168, 170, 173-177, 185, 188,

191, 192, 19?, 198, 203, 209, 216,

253, 262

- Bauty 173, 176

- G�rna 173, 176

- Karolew 173, 176

- Widzew 173, 176

Maczki 101

MaEkowo 183

Mariampol 179, 183, 257

- pow. 179, 181, 187

Michaowice 92, 101

Micha�w 189

Misk Biaoruski 33, 49, 55, 70, ?8,

miska gub. 9, 69, 185

Mawa 185

Modlin 256

Modrzej�w 101

314

Moskwa 12, 112, 208

- Butyrki 12?, 208

Myszkbw 173

Nadwilaski Kraj zob. Polska

Niemce os. 67, 154

Niemcy 60, 67, 209

Nieszawa 76, 92

Niwka 53, 92, 101

Niny Nowgorod 127

Nowe Miasto nad Pilic 197

ooniecka gub. 126

Opat�w 62, 65, 153, 231

opatowski pow. 222

Opoczno ?7

Opole Lubelskie 6, 192

Orla G�ra 43

orszaska gub. 199

Orze 127, 214

orowska gub. 199, 209

Osiek 76

Ostrowiec 22, 60, 64, 65, 75, 77, 106,

156, 187, 189, 197, 199, 203, 209,

221

Ostr�w Wielkopolski 76, 170, 201

Otwock 177, 202

Ozork�w 60, 75, 77, 117, 185, 187,

189, 197

Pabianice 51, 173, 174, 197, 198

Palestyna 191

Parczew 34, 185, 187

Pary 52, 76, 92, 117, 153

Pasieka 183

permska gub. 126

Petersburg 47, 66, 83, 101, 117, 170,

174, 220, 221, 223, 22?-230, 241,

248, 252, 254, 255, 257-259, 261,

262

Pilaszk�w#l92

Pilica rz. 197

316

Piotrk�w 35, 82, 83, 187, 188. 197,

198

piotrkowska gub. 55, 60, 69, 77, 85,

87, 90, 93, 97, 103, 104, 113-115,

118, 121, 126-128, 140-147, 149,

15Q

Pock 18, 35, 49, 61, 64, 75, 76, 78,

82, 100, 173, 187, 188, 214, 264

pocka gub. 60, 69, 78, 85, 87, 90, 93,

97, 103, 104, 108, 113, 116, 118,

126-128, 140, 142-144, 197, 259

Podkowa Lena 42, 79

Pojeziory 183, 257

- gm. 179

Polska Rzeczpospolita 19, 193. 21I,

213, 218, 252, 264

- Ludowa 40, 212, 213

- Galicja 33, 55, 60, 69, 84, 87, 93,

95, 100, 102-104, 114, 117. 118,

120, 143, 152, 157, 203, 204

- Kr�lestwo Polskie, Kr�lestwo

6-9, 12, 13, 19, 21, 22, 24, 26, 28,

32, 33, 36, 42-45, 47, 49, 52, 53,

55, 58, 60, 61, 68, 70, 78, 80, 82,

92, 95, 97, 100, 108, 115, 118, 122,

125-128, 136, 140-142, 144, 146,

147, 150-152, 157-159, 163, 166,

169, 176, 178, 183, 185, 187, 189-

-193, 196, 199, 201-205, 208, 213,

214, 254, 255, 264

- Nadwilaski Kraj 262, 263, 265

Potarzyn 183

Powoe 214

Poziomkowo 183

Pozna 66, 76, 117, 158, 201

Poznaskie 204

Prusy 67, 183, 185, 190

Pruszk�w 74, 80, 99, 154, 156. 173,

174, 176

Przemsza rz. 53

Przemyl 95, 104

Puawy 77, 168, 173, 174, 176. 197

puawski pow. 60

Putusk 197

Pusk 183

Pyry 65

Radom 20, 35-57, 48, 49, 51, 60, 64,

75, 77, 82, 89, 90, 99, 100, 103, 106,

128, 146, 148, 173-177, 187, 188,197,

199, 203, 216, 222, 223, 232, 253,

258

radomska gub. 49, 55, 60, 85, 87, 93,

97, 103, 104, 108, 113-115, 117, I18,

121, 126-129, 140-144, 146, 14?,

149, 150, 187, 189, 222

Radomskie 216

ftadomsko 197, 199

Radzymin 173, 174, 176

radzymiski pow. 6

Rak�w (obecnie cz.m. Czstochowy)

Rak�w Kielecki 173

Raszyn 65, 167

Raudany 183

- gm. 179

Rawa Mazowiecka 173

Rejowiec 76

Rembertbw 17, 112, 162

Rog�w 35, 36, 92, 153, 154

Rosja 57, 66, 78, 85, 87, 140, 152, 153,

169, 178, 191, 204, 208, 209, 213,

214, 223, 22?, 228, 262

- europejska 8, 124

Rzeczpospolita zob. Polska Rzeczpo-

spolita

Samson�w 75, 77, 124, 203

sandomierski pow. 222

Sanok 15, 95, 104

Sapieyszki 189

Sejny 202

Sejwy 189

Siedlce 49, 51, 58, 60, 64, 75, 77, 82,

89, 100, 185, 187, 197, 202, 254, 258

siedlecka gub. 55, 60, 69, 77, 85, 87,

90, 97, 103, 104, 113, 114, 116, 118,

120, 121, 126-129, 140, 142-144,

185

Siemiatycze 187, 188

Siennica 192

Sieradz 51

Skarysko 60, ?5, 77, 106, 124, 19?

Skierniewice 191

Skorczyce 192

Skudny gm. 179

Sodowiec gm. 265

Sonm 191

Smorgonie 191

sochaczewski pow. 261

Soko�w 60, 66, 77, 185, 187, 188,

258

Sosenka gm. 1?9

Sosnowiec 23, 35, 48, 51, 53, :56, 173;

214

Stany Zjednoczone Amervki 152,

15?, 158, 170, 209

Starachowice 60, 64, 75, 77, 124

Stpork�w 159, 203

Stiembieliszki w. 179

Strzemieszyce 67

Subocz 183

Suchedni�w 53, 67:

Suwaki 49, 51, 82, 179, 183, 187,

189, 197

suwalska gub. 55, 60, 69, 78, 92, 93;

103, 104, 113, 117, 118, 128, 140,

142, 143, 146, 178, 179, 183, 185,

187-189, 202, 257

suwalski pow. 179, 181

Syberia 8, 128, 166, 188, 214

syber#,jskie gub. 181

syberyjskie obwody 126

Sztokholm 117, 1?0

Szydowiec 106, 197

Szyd�w 106

Szymanka 183

Szwecja 66, 101

lsk 216

- Cieszyski 152, 204

- G�rny 152, 214

Tobolsk 127

tobolska gub. 175, 188, 199

317

tobolski obw�d 126

Tokio 157

Tomasz�w Mazowiecki 173, 174, 197,

198

Tomczyn 108

tomska gub. 126, 175, 199

Toru 76, 201

Turek 97, 156, 263, 265

turkiestaskie general-gubernator-

stwo 126

Tworki 173

Tyflis 156

Ukraina 8, 78, 87, 90, 100, 117, 140,

185, 204

Ural 214

USA zob. Stany Zjednoczone Ame-

ryki

Walentynowo 108

Warszawa 14, 16-20, 22, 23, 31-36,

44, 45, 47-49, 51, 53-56, 58, 60-

-63, 68-69, 72, 75-77, 80, 83, 85,

87, 89, 90, 92-94, 99, 101, 103, 104,

106#108, 113-115, 117, 118, 120-

-123, 125-128, 140-149, 154, 159,

162-165, 167-170, 173-178, 188,

189, 191, 197, 198, 201, 202, 208,

209, 214-216, 220, 222-224, 227-

-229, 248, 252, 254-265

- Br�dno 260

- Czerniak�w 173, 175, 176

- Czyste 260

- D� zob. Powile

- Jerozolima 104, 154, 165

- Koo 260

- Leszno 36

- Mokot�w 154

- Nowe Miasto 99

- Ochota 173

- Powzki 45, 104, 154, 173, 175-

-177, 260

- Powile 58, 165, 173, 175, 176

- Praga 14, 34, 165, 166

- Stare Miasto 99, 165, 166, 258

- r�dmiecie 165, 166

- Wola 45, 104, 165-1B7, 173, 174,

176, 220, 221, 260, 264, 265

warszawska gub. 49, 55, 60, 69, 77,

85; 87, 90, 93, 97, 99, 103, 104, 108,

113, 114, 116, 118, 120, 121, 126-

-128, 140, 142-144, 146, 147, 149,

173-176, 185, 187, 192, 259, 261

Wawer 177

Wwolnica 197

Wgr�w 66, 185, 188

wiacka gub. 175, 199

Wiede 76, 83, 93-95, 105

Wiernbuda 183

Wierzbnik 60, 77

Wierzboowo 181, 190

Wilejka 173, 175, 191

Wilno 28, 49, 60, 61, 64, 66, 75, 77,

80, 83, 85, 123, 173, 174, 176, 178-

-181, 183, 188-191, 202, 257

- Antokol 183

wileska gub. 9, 55, 60, 69, 77, 85,

87, 92, 93, 113, 116-118, 123, 140,

178, 187, 180, 191, 202

Wikomierz pow. 179, 181

Wikowyszki (Wokowyszki) pow.

179, 181, 185, 187

Winur 183

Wisa rz. 8, 22, 258

witebska gub. 185

Wadysaw�w pow. 179, 181, 185,

187

Wocawek 35, 58, 60, 64, 76, 77, 82,

216, 261

Wochy (pod Warszaw) 197

Wodawa 185, 188

Woszczowa 197

Wolan�w 197

woogodzka gub. 126, 176

W�lka Grodziska w. 231, 235

Wrocaw 66

Wysokie Mazowieckie 27, 74, 142,

153, 155, 156

Zagbie zob. Zagbie Dbrowskie

Zagbie Dbrowskie 15, 23, 33, 35,

44, 49, 53, 55, 60, 63, 65, 67, 75, 77,

82, 83, 89, 90, 92-94, 100, 103, 104,

122, 160, 173-177, 197, 198, 209,

210, 212

Zag�rze 65

Zakaukazie 8

Zakopane 15, 54, 88, 95, 104, 170

Zamo E 53, 76

Zaremby 181

Zawiercie 21, 48, 49, 51, 55, 60, 64,

69, 75, 90, 93, 100, 104, 164, 173-

-175, 191, 198, 203

Zb�jno 43, 156

Zduska Wola 60, 75, 77, 117, 173-

--175, 177, 185, 197

Zgierz 49, 55, lOB, 178, 197, 203

Zyple gm. 179

Zwizek Socjalistycznych Republik

Radzieckich (ZSRR) 17, 18, 212

Zwierzyniec 53, 76, 92, 197

2arki 92

ary gm. 179

bik�w 173

yrard�w 45, 60, 173, 174, 197

Spis treci

Wstp . 5

Rozdzia I

r�da i literatura . , . . ... 11

I.Materiay archiwalne ... 12

1. Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiv Oktjabrskoj Riewolucyi w Moskwie . . ... 12

2. Centralnyj Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiv Leningrada 14

3. Centralne Archiwum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej . .. 14

4. Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie. Zbiory Kapituy Medalu i Krzya Niepodlegoci . . . 17

5. Archiwum G�wne Akt Dawnych,Archiwum Pastwowe m.st.

Warszawy i Archiwum Sownika Biograficznego Dziaaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. . . . 18

II.r�da publikowane .. , . 19

I.r�da do dziej�w rewolucji w Kr�lestwie Polskim . . . 19

2.r�da zwarte i rozproszonew czasopismach . . . 20

3.Pamitniki i wspomnienia. .. 25

III.Publikacje naukowe oraz literatura pikna . . .. 27

1. Publikacje naukowe (1909-1980), . . 27

2. Literatura pikna . .. 32

Rozdzia II

Struktury organizacyjne, liczebnoE organizacji bojowych PPS i porozamowych organizacji PPS. . ., 39

1. Koa Bojowe Samoobrony Robotniczej (kwiecie 1904-luty 1905)44

2. Organizacja Spiskowo-Bojowa (luty-padziernik 1905) , . 55

3. Organizacja Techniczno-Bojowa (listopad 1905-czerwiec 1906) 69

4. Organizacja Bojowa (Centralna Boj�wka) (listopad 1905-czerwiec 1906) . .. 78

5. Organizacja Bojowa (zjednoczona) (czerwieN-22 listopad 1906) 87

6. Struktura organizacyjna si bojowych PPS Fr. Rew. po rozamie w PPS . . . , . . 94

7. Struktura organizacyjna i liczebnoE Milicji Partyjnej PPS Lewicy. . , . . 105

Rozdzia III

Skad osobowy organizacji bojowych PPS. Represje wadz wobec bojowc�w 111

1.LiczebnoE bojowc�w . . . . 112

2. Wiek bojowc�w oraz udzia kobiet w ruchu bojowym , 113

3. Skad narodowociowy. . , . 114

4. PrzynalenoE pastwowa i pochodzenie spoeczne . 118

5. Wyksztacenie ogblne i zawodowe . . . 119

6. Aparat policyjno-wojskowy w walce z organizacjami bojowymi128

7. Pseudonimy i nielegalne nazwiska . . . . 129

Rozdzia IV

Zasig terytorialny, rozmiary, formy walki oraz rodki finansowe i techniczne . . . . 137

1. Zasig terytorialny i rozmiary walki zbrojnej organizacji bojowych PPS i porozamowych organizacji PPS . . . . 140

2. Formy dziaania zwizane z funkcjami ochronnymi . .. 144

3. rodki finansowe i wyposaenie techniczne . . .. 151

Rozdzia V

Pozostae organizacje. Struktura organizacyjna, skad osobowy,liczebnoE oraz formy i rodki walki. . .. 161

1. Organizacja bojowa PPS Proletariat . . . 163

2. Druyny Bojowe Socjaldemokracji Krblestwa Polskiego i Litwy168

3. Organizacja Bojowa Litewskiej Partii Socjaldemokratycznej . 178

4. Organizacja Bojowa Bundu w Kr�lestwie Polskim i p�nocno-zachodnim kraju cesarstwa rosyjskiego . ., . . . . 184

5. Organizacje bojowe dziaajce w Krblestwie Polskim i p�noc-

no-zachodnim kraju cesarstwa rosyjskiego - SDPRR, PSR,

PSS, Poalej-Syjonu, PZL "Zaranie", Konfederacji Polskiej i Zwizku Obrony Narodu Polskiego . . . 190

6. Endeckie organizacje bojowe - Stowarzyszenie Czujnoci Na-

rodowej "BacznoE",Zwizek Bojowy Narodowego Zwizku Ro-

botniczego,Organizacja Samoobrony Narodowej Wocian Pol-

skich,Zwizek Zemsty Narodu Polskiego,Zwizek Ora Biaego 192

7. Organizacje terrorystyczne - Anarchici-Komunici, Rewolucyjni Mciciele . . . . . 202

8. Powstanie i rozw�j tajnych organizacji paramilitarnych, stron-

nictw niepodlegociowych o orientacji austriackiej w Kr�le-

stwie Polskim (1908-1914) . . . . 203

Zakoczenie .. . 207

Losy bojowc�w w nastpnych dziesicioleciach. . . 208

Tradycje bojowe z lat 1904-1911w polskim ruchu narodowowyzwoleczym. . 212

Aneksy . . .. . 219

Bibliografia. . . . 275

Wykaz najwaniejszych skr�t�w. . . . 297

Wykaz schemat�w organizacyjnych tabel i map . . . 299

Indeks nazwisk. 301

Indeks miejscowoci. 313

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Struktura organizacyjna cz 2 11 10
Podstawy organizacji ściąga (11)
Zachowania organizacyjne ćwiczenia( 11
wykład 5 Struktury organizacyjne wykład 5 11 2013
(2wysł) substancje pochodzenia mineralnego, Związki organiczne 2010 11 01(2)(1)
test zachow. organiz. 29.11.09, Zarządzanie projektami, Zachowania organizacyjne
Organizacje wirtualne (11 stron) D3I7I4OI4NM3WD4LK5IQNPCFKEY76DSTABQT5CQ
Nauka o Organizacji 17.11.2012 materiały od wykładowcy, UG 2013-2014 Zarządzanie, II rok, NOO P.Wale
Architektura i organizacja komuterów 11 Procesor
Organizacje Międzynarodowe 5 1 11
Nauka o Organizacji 04.11.2012 materiały od wykładowcy, UG 2013-2014 Zarządzanie, II rok, NOO P.Wale
Organizacja i zarządzanie 6 11 13
wykład 5 Struktury organizacyjne wykład 5 11 2013
(2wysł) substancje pochodzenia mineralnego, Związki organiczne 2010 11 01(2)(1)
Organizacje Międzynarodowe 5 1 11
11 Ch organiczna AMINOKWASY I BIAŁKAid 12388 ppt
PS Organiz 11
11 Podstawy chemii organicznej Profesor Boduszek
11 Organizowanie prac z zakresu Nieznany

więcej podobnych podstron

Pająk J Organizacje bojowe04 11

Pająk J Organizacje bojowe04 11