romantyzm właściwy (I połowa XIX wieku)
neoromantyzm (II połowa XIX wieku)
Ten okres w muzyce bywa określany epoką pieśni. Symboliczny początek romantyzmu stanowi rok 1815 - wydanie pierwszej romantycznj pieśni F. Schuberta pt. Małgorzata przy kołowrotku. Kilkaset pieśni skomponowali również Moniuszko i Schumann.
W tym okresie powstaje również wiele dzieł o charakterze wirtuozowskim m.in. etiudy, kaprysy czy koncert.
Cechy romantyzmu w muzyce
Uczuciowość
Subiektywizm, indywidualizm twórców
Elementy narodowe i ludowe
Rozwój wirtuozostwa
rozwój muzykowania domowego
Główni przedstawiciele romantyzmu w muzyce
Muzyka w okresie romantyzmu
Romantyzm w muzyce obejmuje, razem z następującym po nim neoromantyzmem, niemal cały XIX w. Charakteryzowała go wielość nurtów i indywidualizm postaw twórczych, dla których podstawę stylistyczną stanowił przejęty z okresu klasycyzmu warsztat kompozytorski. W romantyzmie nastąpiło jednak przesunięcie akcentu na inne gatunki muzyczne, co się wiązało z nowym programem estetycznym i nowym typem ekspresji.
Naczelnym postulatem estetycznym romantyzmu była idea syntezy sztuk - powiązania muzyki z innymi sztukami, zwłaszcza z literaturą. Wyrazem tego stała się pierwszoplanowa rola liryki wokalnej (F. Schubert, R. Schumann, F. Mendelssohn-Bartholdy, potem M.P. Musorgski, J. Brahms, H. Wolf, w Polsce - S. Moniuszko), wykorzystywanie pieśni jako tematu w muzyce instrumentalnej (np. Kwintet fortepianowy „Pstrąg” Schuberta), rozwój miniatury instrumentalnej (Schumann, F. Chopin), opartej często na wzorcach pieśniowych (Pieśni bez słów Mendelssohna-Bartholdy'ego), a w okresie neoromantyzmu (2 poł. XIX w., np. C. Franck) przenikanie literackich i malarskich tematów do symfonii programowej, uwertury i poematu symfonicznego (F. Liszt) oraz realizowanie romantycznej idei syntezy sztuk w dramacie muzycznym (R. Wagner). Pod wpływem tendencji programowych, dominujących w muzyce symfonicznej, nastąpiło wzbogacenie kolorystyki dźwiękowej. Przejawiało się to w rozbudowie orkiestry, w rozwoju wirtuozostwa instrumentalnego (styl brillant), a zwłaszcza wirtuozostwa fortepianowego (Chopin) i skrzypcowego (N. Paganini), w technicznych udoskonaleniach instrumentów, w rozkwicie sztuki instrumentacji (H. Berlioz, Liszt, Wagner, N.A. Rimski-Korsakow, R. Strauss) i w intensywnym wykorzystaniu w symfonice głosów ludzkich (G. Mahler).Następowała też stopniowa rozbudowa harmoniki dur-moll aż do granic tonalności.
Jednym z głównych osiągnięć romantyzmu było wyodrębnienie stylów narodowych. Znalazło to wyraz w powstawaniu szkół narodowych, przede wszystkim rosyjskich, czeskich, polskich, skandynawskich, które wniosły własną tematykę historyczną, baśniową oraz nowe środki wypływające ze stylizacji rodzimego folkloru. Nastąpił też rozkwit twórczości operowej w Niemczech, Francji i Włoszech. Historyzm, kult przeszłości były w okresie romantyzmu i neoromantyzmu źródłem nurtu klasycyzującego , utrzymywania się tradycyjnych form muzyki religijnej (msza, oratorium) i gatunków instrumentalnych (sonata, symfonia, suita, wariacje).
Romantyzm był dominującym prądem w sztuce w latach 1820-60. Dzieła romantyzmu cechowała się nastrojowość, zainteresowanie przyrodą, dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu i efektów świetlnych oraz silna ekspresja. Rozwiązanie wielu zakonów i kryzys papiestwa spowodowały prawie zupełne zniknięcie zapotrzebowania na obrazy religijne. Ich miejsca zajmują wielkie sceny świeckie, wyrażające nowe wartości polityczne i społeczne. Ulubioną tematykę stanowiły uczucia, kontemplacja natury, sceny batalistyczne, pejzaże. Sztuka miała wyrażać uczucia i być mocą natchnienia, wyobraźni, a nie reguł. Autorzy nie rezygnują nigdy z poszukiwania nieskazitelnej formy, zgodnie z ta zasadą malarze dążą do malarstwa doskonałego pod względem technicznym. Cechą różniącą od klasycyzmu jest odejście od wzorowania się na dziełach starożytnych greków i rzymian, na rzecz bezpośredniej inspiracji rodzimą kulturą. Nowościami w romantyzmie było pojawianie się na obrazach postaci fantastycznych, produktów wyobraźni i kultury ludowej (duchy, rusałki, panny wodne, wampiry).
Większość malarzy romantycznych studiowała w Rzymie - pragnęli wyzwolenia z ramion klasycyzmu, nie tracąc zainteresowania antykiem.
W Niemczech idee romantyzmu od XVIII w. w malarstwie najdobitniej uwidoczniły się w pracach tzw. nazareńczyków. Najwybitniejszym malarzem romantyzmu niemieckiego był C.D. Friedrich, twórca słynnych pejzaży przedstawiających kosmiczną wizję natury.
W Anglii prekursorami romantyzmu byli: J.H. Füssli, W. Blake, J. Constable i W. Turner, a w Hiszpanii zapowiadało go dojrzałe malarstwo F. Goi.
We Francji romantyzm zainaugurował nieco później T. Géricault swoją Tratwą Meduzy (1819), uważaną za manifest tego kierunku. Czołowym romantykiem francuskim był E. Delacroix eksponujący elementy ideowe dzięki dramatycznemu ukazywaniu historycznych i aktualnych wydarzeń - za przykład mogą tu posłużyć prace Masakra na Chios (1824) czy Wolność prowadząca lud na barykady (1830).
W Polsce elementy romantyczne zaznaczyły się w dziełach A. Orłowskiego, M. Płońskiego i J. Suchodolskiego. Romantyczne, przepojone głębokim patriotyzmem ujęcie problematyki walk narodowowyzwoleńczych reprezentowała twórczość malarska i graficzna A. Grottgera.
Do romantyzmu zaliczyć można również wczesne dokonania wielkiego polskiego portrecisty H. Rodakowskiego, natomiast najwybitniejszym przedstawicielem tej epoki w Polsce był P. Michałowski. Znaczenie romantyzmu dla dalszych dziejów sztuki polegało przede wszystkim na zwiększeniu swobody twórczej, bez czego niemożliwy byłby rozwój bliskiego już symbolizmu i impresjonizmu. Romantyzm w wielu przejawach dotrwał do schyłku XIX w., znacznie przekraczając umowną datę 1860.
PRZEDSTAWILCIELE:
Caspar David Friedrich
Był pejzażystą pojmujący naturę jako "wrogą towarzyszkę życia", stąd w jego obrazach częste przeczucie śmierci i nadmierna naturalizacja krajobrazu z wybrzeży Bałtyku, gór Harzu, brzegów Łaby. Reprezentował perfekcję formalną, świetny rysunek, dbałość o konstrukcję i upodobanie nokturnów.
Romantyzm - w malarstwie romantycznym występują dwa nurty: pejzażystka oraz nurt historyczno- społeczny. Pejzażyści starali się uchwycić zjawiska atmosferyczne jako groźne żywioły. Przedstawicielami tego nurtu byli: Wiliam Tuner oraz John Constable.
- Francisco Goya zajmował się historyczno - społecznymi treściami. Do jego największych dzieł należy: cykl grafik Kaprysy w których to ośmieszył ustrój feudalny Hiszpanii. Jedna z prac tego cyklu skłania się do zastanowienia nad tytułem Kiedy rozum śpi budzą się demony. Następny cykl grafik Goyi to Okropności wojny. Jednym z najsłynniejszych obrazów Goyi jest Rozstrzelanie powstańców madryckich.
- Eugenie Delacroix był francuskim romantykiem. Jego najsłynniejszy obraz to Wolność wiodąca lud na barykady. Centralną osobą tego obrazu jest kobieta trzymająca w prawej ręce flagę Francji zaś w lewej karabin. Jest to według Delacroixa alegoria walki wolności nad tyranią. preromantyzm«zespół różnorodnych tendencji występujących przede wszystkim w literaturze i sztuce europejskiej drugiej połowy XVIII w. i na początku XIX w., poprzedzających okres romantyzmu, charakteryzujących się odrzuceniem klasycznych norm estetycznych na rzecz ekspresji oraz odznaczających się zainteresowaniem dla średniowiecza i ludowości»
walterskotyzm «zespół charakterystycznych cech nowożytnej powieści historycznej, ukształtowany w literaturze europejskiej w początku XIX w., wzorowany na twórczości Waltera Scotta; naśladowanie powieści historycznych Waltera Scotta»
osjanizm
«kierunek w literaturze XVIII w. charakteryzujący się nastrojowością, uczuciowością, tajemniczością i smutkiem»
Okres “burzy i naporu” - okres preromantyczny datowany jest na 1767 - 1785. Nazwa pochodzi od utworu F. Klingera “Sturm und Drang”. Był to literacki protest przeciwko rozbiciu Niemiec na państewka feudalne, despotyzm władzy książąt, uciskowi mieszczan i chłopów, upadkowi gospodarczemu i kulturalnemu. W literaturze preromantycy domagali się zawierania uczuć, ludowości. Protestowali przeciw sztywnym poetykom (w dramacie za wzór uważali Szekspira). Główni przedstawiciele to Goethe, Schiller, Burger, Klinger, Herder.
Gotyzmzjawisko literackie, wywodzące się z odmiany powieści angielskiej II połowy XVIII w. zwanej powieścią gotycką. Termin pochodzi z powieści Horacego Walpole'a "Zamek Otranto". Charakterystyczne cechy - poszukiwanie cudowności, fascynacja średniowieczem, psychopatologią, obłędem, fantastycznymi zjawiskami, grozą, korzystanie z inspiracji szekspirowskich. W powieściach gotyckich ukształtował się styl frenetyczny (frenezja - zapał, szał). Jedną z najpopularniejszych powieści gotyckich był "Mnich" Mateusza Grzegorza Lewisa, innym wybitnym twórcą był Walter Scott.