METODY BADANIA UK艁ADU LIMFATYCZNEGO
聽
Uk艂ad limfatyczny (uk艂ad ch艂onny) jest otwartym uk艂adem naczy艅 i przewod贸w, kt贸rymi p艂ynie limfa (ch艂onka jest to p艂yn o 偶贸艂tawym zabarwieniu). G艂贸wnym 藕r贸d艂em limfy jest przes膮cz z osocza krwi, wydzieliny kom贸rek i przewodu pokarmowego. Sk艂ad limfy jest zbli偶ony do osocza krwi. Zawiera ona bia艂ka, t艂uszcze, wod臋, sole mineralne oraz du偶e ilo艣ci bia艂ych cia艂ek krwi.
Uk艂ad limfatyczny sk艂ada si臋 z naczy艅 limfatycznych (ch艂onnych) oraz w臋z艂贸w limfatycznych. Jest to uk艂ad otwarty, tzn. drobne naczynia limfatyczne tego uk艂adu „otwieraj膮” si臋 bezpo艣rednio do przestrzeni mi臋dzykom贸rkowych.
Uk艂ad limfatyczny pe艂ni w organizmie trzy podstawowe role:
* odporno艣ciow膮 - w w臋z艂ach limfatycznych powstaj膮 niekt贸re bia艂e cia艂ka krwi.
* neutralizuj膮c膮 - zoboj臋tnianie cia艂 obcych dla organizmu.
* odprowadzaj膮c膮- odprowadzenie limfy z powrotem do krwi.
Uk艂ad naczy艅 limfatycznych bierze pocz膮tek w przestrzeniach mi臋dzykom贸rkowych. 艢ciany tych naczy艅 s膮 cienkie i wiotkie, przypominaj膮 budow膮 偶y艂y; zastawki naczy艅 limfatycznych s膮 g臋艣ciej rozmieszczone. Dzi臋ki temu limfa p艂ynie tylko w jednym kierunku. Od przestrzeni mi臋dzykom贸rkowej, a nast臋pnie przez naczynia limfatyczne w艂osowate, w臋z艂y ch艂onne, pnie limfatyczne do odpowiednich 偶y艂; p贸藕niej limfa wraca po oczyszczeniu w w臋z艂ach ch艂onnych do krwiobiegu.
Uk艂ad limfatyczny mo偶na podzieli膰 na cztery cz臋艣ci:
1. Naczynia ch艂onne szyi.
Naczynia ch艂onne szyi odprowadzaj膮 ch艂onk臋 z g艂owy i szyi. P艂yn tkankowy zanim powr贸ci do uk艂adu kr膮偶enia, jest filtrowany przez w臋z艂y ch艂onne w celu wy艂apania wszelkich obcych cz膮steczek. Pomaga to chroni膰 organizm przed infekcjami.
聽
2. Naczynia ch艂onne klatki piersiowej.
Ch艂onka odprowadzana z ko艅czyn g贸rnych i klatki piersiowej przechodzi przez w臋z艂y ch艂onne pachowe po艂o偶one w do艂ach pachowych. W ich wn臋trzu ch艂onka jest filtrowana. Przefiltrowany p艂yn sp艂ywa naczyniami ch艂onnymi klatki piersiowej: przewodem ch艂onnym prawym i przewodem piersiowym. Przew贸d piersiowy jest g艂贸wnym naczyniem uk艂adu ch艂onnego, zbiera nadmiar p艂ynu z prawie wszystkich cz臋艣ci cia艂a. Przew贸d piersiowy rozpoczyna si臋 pod przepon膮, nast臋pnie biegnie w g贸r臋 wzd艂u偶 przedniej powierzchni kr臋gos艂upa i uchodzi do du偶ej 偶y艂y le图虆桑丧瑟葼砂莎ni偶ej szyi.
3. Naczynia ch艂onne jamy brzusznej.
Nadmiar p艂ynu tkankowego ze wszystkich narz膮d贸w jamy brzusznej, w tym 偶o艂膮dka, w膮troby, trzustki i jelit, jest odprowadzany naczyniami ch艂onnymi do w臋z艂贸w ch艂onnych w jamie brzusznej. W臋z艂y te filtruj膮 p艂yn, by usun膮膰 ze艅 wszelkie szkodliwe cz膮steczki, kt贸re mog艂yby wywo艂a膰 infekcj臋. St膮d przefiltrowany p艂yn p艂ynie przewodem piersiowym do serca. Wa偶n膮 rol臋 w zwalczaniu infekcji pe艂ni 艣ledziona, kt贸ra le偶y w g贸rnej cz臋艣ci jamy brzusznej, po lewej stronie, zas艂oni臋ta dolnymi 偶ebrami. Jedno z jej g艂贸wnych zada艅 polega na umo偶liwieniu namna偶ania dw贸ch rodzaj贸w kom贸rek, makrofag贸w i limfocyt贸w, kt贸re oczyszczaj膮 krew i bior膮 udzia艂 w reakcjach obronnych. Makrofagi filtruj膮 krew, usuwaj膮c bakterie, resztki i zu偶yte erytrocyty; limfocyty niszcz膮 wnikaj膮ce do cia艂a mikroorganizmy .
4. Naczynia ch艂onne miednicy.
Naczynia ch艂onne wyst臋puj膮 zwykle w grupach . Przyk艂adem mo偶e by膰 g贸rna cz臋艣膰 uda w okolicy pachwiny. Naczynia ch艂onne odprowadzaj膮 nadmiar p艂ynu tkankowego z dolnej cz臋艣ci tu艂owia do w臋z艂贸w ch艂onnych. Wewn膮trz ka偶dego w臋z艂a sie膰 limfocyt贸w wychwytuje szkodliwe organizmy, aby nie dopu艣ci膰 do infekcji.
聽
Badania wykonywane przy schorzeniach uk艂adu limfatycznego mo偶na podzielic na bezprzyrzadowe i przyrz膮dowe, na inwazyjne i nieinwazyjne. Podstawowym zadaniem jest zebranie wywiadu od chorego od jak dawna odczuwa dolegliwo艣ci, jaki maja charakter, gdzie sa zlokalizowane, czy zwi膮zane sa z wysilkiem, itp.
聽
Kolejnym etapem jest badanie palpacyjne. Trzeba pami臋ta膰 aby zbadac ca艂ego pacjenta! Jesli np.; skar偶y si臋 on na bole gardla czy szyi to nie poprzestajemy na badaniu w臋z艂贸w ch艂onnych tylko tej okolicy! Jesli badamy w臋z艂y ch艂onne trzeba zwroci膰 uwag臋 na ich wielko艣膰, twardo艣膰, ruchomo艣膰, bolesno艣膰, symetryczno艣膰. Trzeba zbada膰 ewentualne obrz臋ki - czy s膮 symetryczne, twarde, ciastowate, miejscowe czy uog贸lnione, czy s膮 bolesne, czy utrzymuj膮 si臋 ca艂y dzie艅, czy zmniejszaj膮 si臋 lub zwiekszaj膮 po zaminie pozycji, po nocy itd. Badanie fizykalne nale偶y kontunuowa膰 badaj膮c brzuch pacjenta. Szukamy powiekszonej w膮troby i 艣ledziony. Badamy czy oba te narzady s膮 powi臋kszone, czy wystepuje tylko splenomegalia (powi臋kszona 艣ledziona) czy tak偶e hepatomegalia (powiekszona w膮troba). Je艣li s膮 powi臋kszone to czy s膮 twarde, bolesne, jak bardzo s膮 powiekszone np. w stosunku do 艂uku 偶ebrowego (czy wystaj膮 spod 艂uku) albo w stosunku do talerza biodrowego (ile im brakuje do talerza biodrowego). Je艣li podejrzewamy schorzenie uk艂adu limfatycznego o charakterze uog贸lnionym, np. ziarnice z艂o艣liw膮 lub temu podobn膮, warto zbada膰 jeszcze bolesno艣膰 palpacyjn膮 mostka (szukamy naciek贸w na ko艣ciach).
Wa偶nym badaniem jest tak偶e badanie neurologiczne - szukamy zaburze艅 czucia, b贸le korzonkowe, niedow艂ady ko艅czyn, kt贸re mog膮 towarzyszy膰 chorobom uk艂adu limfatycznego.
聽
Nad pozosta艂ymi badaniami nale偶y si臋 zastanowi膰 w zale偶no艣ci od wynik贸w badania wst臋pnego: prostym i ma艂o inwazyjnym badaniem jest badanie krwi chorego. Szczeg贸ln膮 uwag臋 nale偶y po艣wi臋ci膰 uk艂adowi bia艂okrwinkowemu; krwinki bia艂e czyli leukocyty wyst臋puj膮 we krwi obwodowej. Produkowane s膮 w szpiku kostnym i tkance limfatycznej. Ich podstawow膮 funkcj膮 jest obrona organizmu przed mikroorganizmami. W celu wst臋pnej oceny oznacza si臋 ich liczb臋. U偶ywane okre艣lenia:
1.聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽 leukocytoza - wzrost liczby leukocyt贸w powy偶ej normy
2.聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽 leukopenia - spadek poni偶ej 3000/碌l
3.聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽 granulocytopenia - spadek poni偶ej 1500/碌l
4.聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽聽 agranulocytoza - spadek potniej 500/碌l
聽
Kolejnym badaniem krwi pacjenta poza morfologi膮 jest rozmaz krwi obwodowej czyli leukogram, tzw. wz贸r Schillinga. Odpowiednio barwiony preparat krwi ocenia si臋 pod mikroskopem. Warto艣ci prawid艂owe:
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Neutrofile z j膮drem paleczkowatym-1-5 %
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Neutrofile z j膮drem podzielonym 40-70%
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Eozynofile 1-3%
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Bazofile 0-1%
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Limfocyty 20-45%
飩仿犅犅犅犅犅犅犅 Monocyty 3-8%
Przesuni臋cia w prawid艂owym sk艂adzie procentowym mog膮 艣wiadczy膰 o wyst臋powaniu wielu schorze艅, np. w chorobach nowotworowych (ale nie tylko) stwierdza si臋葼珊煞嫂虣色沙珊on膮 liczb臋 bazofil贸w, eozynofil贸ow, limfocyt贸w oraz leukopenie.
聽
Kolejnym badaniem uk艂adu limfatycznego jest badanie szpiku kostnego. Nie jest to ju偶 badanie nieinwazyjne, ale cz臋sto niezb臋dne do dalszej diagnostyki i post臋powania.
Szpik bada si臋 w dwojaki spos贸b. Mo偶e to by膰: biopsja aspiracyjna i trepanobioptat. Poza badaniem szpiku cz臋sto rostrzygajacym badaniem jest biopsja w臋z艂a ch艂onnego (nak艂ucie w臋z艂a celem pobrania jego fragment贸w do dalszego badania) oraz badanie histopatologiczne w臋z艂a ch艂onnego lub narz膮du pozalimfatycznego zaj臋tego chorob膮. Do badania pobiera si臋 ca艂y w臋ze艂 lub pakiet w臋z艂贸w ch艂onnych
聽
W dalszym etapie diagnostyki pacjenta nale偶y wykona膰 Rtg klatki piersiowej.
Badanie to uwidacznia zaj臋cie w臋z艂贸w 艣r贸dpiersia i poszerzenie przewodu piersiowego.
Rtg ko艣膰ca wykonuje si臋 w dalszym etapie bada艅 poszukuj膮c ubytk贸w kostnych (osteolitycznych) w 偶ebrach, mostku, czaszce, kr臋gos艂upie i miednicy, kt贸re to ubytki towarzysz膮 cz臋sto zaawansowanej chorobie uk艂adu limfatycznego.
聽
Usg -jest badaniem nieinwazyjnym ale przydatnym. Mo偶emy wykona膰 badanie usg ro偶nych okolic cia艂a, np. w臋z艂贸w ch艂onnych szyi, ale najcz臋艣ciej wykonujemy je w celu badania jamy brzusznej. Szukamy tu powi臋kszonych, zaj臋tych w臋z艂贸w ch艂onnych, powi臋kszonej w膮troby czy 艣ledziony co potwierdza albo wyklucza wyniki wcze艣niejszego badania palpacyjnego.
聽
Potwierdzeniem wcze艣niejszych wynik贸w mo偶e by膰 te偶 badanie tomografem komputerowym lub rezonans magnetyczny ro偶nych okolic cia艂a.
聽
Bardziej skomplikowanymi i rzadziej wykonywanymi badaniami s膮:
Testy cytochemiczne ujawniaj膮ce enzymy j膮drowe lub cytoplazmatyczne, charakterystyczne dla danego typu kom贸rek lub etapu ich rozwoju
Immunofenotyp kom贸rek ch艂oniakowych
Elektroforez臋 bia艂ek
Badania cytogenetyczne
聽
Te wszystkie badania mo偶na wykona膰 diagnozuj膮c schorzenia uk艂adu limfatycznego cz艂owieka. Ale zawsze przed zleceniem badania nale偶y si臋 zastanowi膰 co chcemy osi膮gn膮膰 wykonuj膮c dane badanie, jakich wynik贸w mo偶emy si臋 spodziewa膰, oraz w jaki spos贸b uzyskany wynik pomo偶e w dalszej diagnostyce. Trzeba te偶 szczeg贸艂owo zapozna膰 si臋 z wynikami uprzednio wykonanych bada艅, zanim zlecimy wykonanie nast臋pnego.
A przede wszystkim trzeba si臋 zastanowi jakie korzy艣ci dla pacjenta przynios膮 kolejne wyniki bada艅, jaki jest stan og贸lny pacjenta. Trzeba najpierw z pacjentem porozmawia膰, wyja艣ni膰 natur臋 choroby, celowo艣膰 naszych bada艅, om贸wi膰 mo偶liwo艣膰 wyst臋powania powik艂a艅 i uzyska膰 akceptacj臋 oraz zgod臋 pacjenta na wykonanie bada艅.
聽