nawracanie do starozytnosci

Sztuka antyczna na długie lata określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały- klasyczny. Terminem klasycyzm określa się twórczość antyczną, ale również wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na jej wzorach.
Mity powstały wtedy, kiedy człowiek zaczął szukać odpowiedzi na pytanie, skąd się wziął świat, ludzie, zwierzęta. Wszystkie narody mają własne mity i właściwy sobie sposób myślenia. Analiza myślenia mitycznego jest jednym z powracających tematów literatury. Z pojęciem "mitu" wiąże się pojęcie "archetyp"- prastary wzorzec, istniejący odwiecznie w umysłowości ludzkiej, określający wyobrażenia o świecie, przeżycia religijne, zachowania i reakcje na określone sytuacje psychologiczne. Mity utrwaliły pewne wzory ludzkich postaw i zachowań. Bogatym źródłem, z którego pisarze czerpią do dziś motywy i tematy, jest mitologia grecka. Starożytni Grecy stworzyli wiele opartych na wierzeniach baśni i opowiadań o bogach i herosach. Ich czyny stały się tematem wielu mitów, które zyskały sobie dużą popularność i uznanie także u potomnych.
Renesans, który nawiązywał do kultury antyku, pełen jest inspiracji mitologicznych. "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego jest pierwszą polską tragedią i jedyną powstałą w okresie renesansu. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, tym samym do "Iliady" Homera. W tragedii tej autor przedstawia debaty na dworze króla Troi, Priama, dotyczące tego, czy Helena ma być wydana Grekom, których posłowie czekają na decyzję.
Antyczna szata utworu nie przesądza o tym, że Kochanowskiemu udało się stworzyć tragedię na miarę antyczną. W klasycznej tragedii akcja postępowała stopniowo aż do nieuchronnego, tragicznego końca. Tutaj wypowiedzi postaci nie służą potęgowaniu napięcia, bo już na wstępie dowiadujemy się, jaką odpowiedź otrzymali posłowie. W antyku o tragizmie postaci decydował fakt, że wybór, jakiego musiały dokonać, zawsze był tragiczny, bohaterowie tragedii uwikłani byli w sytuacje bez wyjścia. Choć Kochanowski zachowuje klasyczne reguły budowy tragedii, tylko proroctwo Kasandry, przewidującej zagładę Troi, ma w sobie elementy tragizmu.
O losach starożytnych bohaterów decydowali bogowie albo wyznaczył je los. W utworze Kochanowskiego, światem przedstawionym kierują ludzie. Troja musi zginąć dlatego, że zgubę szykuje jej własne społeczeństwo.
Literatura XX wieku także powraca do inspiracji mitologicznych. Wiersz Stanisława Grochowiaka "Ikar" jest odwołaniem się autora do mitu o Ikarze. Ikar jest symbolem człowieka, który za chwilę szczęścia i uniesienia płaci śmiercią. Symbolizuje on młodzieńczą nierozwagę, tragiczne zapomnienie się w zachwycie dla piękna. W wierszu tym Ikar zestawiony jest z ciężką pracą i trudem człowieka. Obraz przedstawia bowiem schyloną nad balią kobietę, chłopa orzącego pole. Żadna z tych postaci zajęta pracą, nie dostrzegła rozgrywającej się tragedii marzyciela:
"Oto Ikar wzlatuje. Kobieta nad balią zanurza ręce.
Oto Ikar upada. Kobieta nad balią napręża kark.
Oto Ikar wzlatuje. Kobieta czuje kręgosłup jak łunę.
Oto Ikar upada. W kobiecie jest ból i spoczynek".
Rytm wzlotów Ikara autor zestawia z rytmem ruchów kobiety przy pracy. On tam, w niebie, ona tu, na ziemi. Poeta zadaje sobie pytanie: kto z nich jest ważniejszy? Przyznaje pierwszeństwo starej
i spracowanej kobiecie, bo piękno jest nie w "napowietrznych pokojach", ale wyraża go " stół do odpoczynku łokci- krzesło do straży przy chorym". Dla Grochowiaka ważniejsza jest ciężka codzienna praca od romantycznych wzlotów i uniesień.
W wierszu pt." Prawa i obowiązki" Tadeusz Różewicz nawiązuje do obrazu Petera Brueghlea "Upadek Ikara", ukazując nam swoje stanowisko wobec tragedii bohatera. Mówi, iż kiedyś sądził, że należy dostrzec Ikara- syna marzenia. Uważał, że nie wolno odwracać oczu od dramatu, jaki się rozgrywa. Dopiero później autor dochodzi do wniosku, że najważniejszą wartością ludzkiego życia jest zwykła, codzienna praca. Uświadamia nam, że :
"Oracz winien orać ziemię
pasterz pilnować trzody.
Przygoda Ikara nie jest ich przygodą
Musi się tak skończyć".
Oni nie mają obowiązku rzucać swojej pracy dlatego, że tonie Ikar. Mają prawo marzyć , ale wzywa ich obowiązek. Muszą rzetelnie pracować, żyć zwykłą codziennością i nie myśleć o tragedii marzyciela, to jest najważniejsze.
W wierszu pt." Nike, która się waha" Zbigniew Herbert odwołuje się do mitologii, przywołuje postać Nike bogini zwycięstwa. Nike, widząc młodego człowieka idącego na śmierć, pragnie uczynić jakiś gest współczucia, pocieszenia, lecz nie czyni tego. Obawia się, że spowoduje to zmianę postawy młodzieńca, który mógłby wycofać się z walki. Bogini posiada tu cechy ludzkie: wzrusza się i współczuje.
W wierszu Leopolda Staffa "Odys" życie człowieka ukazane jest jako Odyseja. Każdy człowiek przeżywa chwile szczęście, ale także załamania, życiowe tragedie. Nie ma życia usłanego różami, ale zawsze w najcięższych nawet chwilach znajdziemy promyk słońca, szczęście. Wiersz ten jest apelem do nie poddawania się. Mamy iść śmiało przez życie i wierzyć, że odnajdziemy szczęście, tak jak zmęczony podróżnik odnajduje swój dom rodzinny:
" Bo każdy z nas jest Odysem , co wraca do swej Itaki".
Biblia jest najstarszym źródłem kultury europejskiej. Odgrywa znaczną rolę zarówno w sferze religijno- moralnej, jak i kulturowej. Ludzie, niezależnie od wyznania i światopoglądu odnajdują w Biblii, coś co ma dla nich wielkie znaczenie w życiu. Biblia jest niezwykle cenna także jako dzieło literackie, pełne głębokiej mądrości, przedstawiające świat człowieka w całym jego skomplikowaniu. Symbole religijne i bohaterowie tej księgi to elementy stale obecne w kulturze. Wiele pojęć biblijnych weszło na zawsze do języka potocznego. Szczególną rolę Biblia odegrała w rozwoje piśmiennictwa średniowiecznej Europy. W literaturze staropolskiej dominowała tematyka religijna. W utworach okresu średniowiecza bardzo często podejmowano motywy z Biblii. Pojawiały się one w kazaniach, pieśniach, misteriach religijnych, apokryfach i tłumaczeniach psalmów.
Po raz pierwszy motywy z Biblii znalazły odbicie w "Kazaniach świętokrzyskich". Są to kazania napisane w języku polskim i stanowią niezwykle cenny dokument polszczyzny z przełomu XIII i XIV wieku. Ich anonimowy autor był oczytany w Piśmie Świętym, swoim kazaniom nadał ton podniosły, przytaczając wiele biblijnych motywów.
"Legenda o świętym Aleksym" ukazuje motyw przemijania, naczelne hasło Księgi Koheleta- "Marność nad marnościami i wszystko marność". "Legenda o świętym Aleksym" jest utworem propagującym skrajną ascezę. Ascetami określa się ludzi, którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie, odrzucanie wszelkich przyjemności świata, życie w skrajnej nędzy i cierpieniu. Celem takiej postawy było oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności, uzyskanie zbawienia
i osiągnięcie świętości na ziemi. Asceci wierzyli, że po śmierci czeka ich szczęście wieczne. Aleksy jest przykładem typowego idealnego człowieka średniowiecza: odrzucającego świat materii dla Boga i wiecznego szczęścia.
Kochanowski jako renesansowy humanista wiele czerpał z dorobku filozoficznego minionych epok. Charakter taki ma fraszka "O żywocie ludzkim". Utwór ten jest refleksją, zadumą nad życiem, miejscem i rolą człowieka w świecie. Według poety wszyscy jesteśmy tylko kukiełkami odgrywającymi swoje role w wielkim przedstawieniu jakim jest świat. W utworze tym wyraźnie widać nawiązanie do starotestamentowej księgi Koheleta. W bogatej twórczości Jana Kochanowskiego dużo miejsca zajmuje Bóg. Tematyce religijnej poświęcał zarówno całe utwory, jak też pojawiała się ona tylko we fragmentach, w jakimś odwołaniu się do Boga lub prośbie.
Szczególnie inspirującą rolę dla poetów i pisarzy odegrała księga Apokalipsy według świętego Jana. Liczne nawiązania do tej treści występują w twórczości Jana Kasprowicza. "Dies Irae" uważa się za najważniejszy i najdoskonalszy hymn Jana Kasprowicza. Tematem tego utworu jest koniec świata i Sąd Ostateczny. Utwór przesycony jest symboliką biblijną, a szczególnie apokaliptyczną, co ma podkreślić grozę czasów ostatecznych: "głowa, owinięta cierniową koroną", "jasnowłosa Ewa, wygnana z raju", "wąż grzechu". Obrazy te zwiastują koniec świata, nadchodzącą katastrofę, koniec ludzkości.
Wiele odwołań do Apokalipsy znajdujemy również w części III "Dziadów" Adama Mickiewicza. Warto zwrócić uwagę na apokaliptyczną stylizację "Widzenia" księdza Piotra. Gdy mówi on o Bogu, to dosłownie cytuje fragment Apokalipsy: "Nie płacz! Oto zwyciężył lew z pokolenia Judy, potomek Dawida...". Innym elementem jest posługiwanie się liczbami, którym przypisywano magiczne znaczenie. W Apokalipsie taką magiczną liczbą była siódemka. Także imię apokaliptycznej bestii było liczbą: " Kto ma rozum, niech zliczy liczbę bestii. Bo jest to liczba sześćset sześćdziesiąt i sześć". Analogicznie do tekstu biblijnego Mickiewicz nadał zbawcy ojczyzny imię " czterdzieści i cztery". W III części "Dziadów" Mickiewicz nie tylko nawiązał do Apokalipsy, odwołał się również do poetyki przypowieści ewangelicznych.
Wielu twórców sięga do postaci Matki Boskiej. Do jej osoby odnosi się "Bogurodzica", będąca prośbą o wyproszenie łask dla ludzi. Poeci nie tylko prosili o łaski, sięgali także do motywu Matki cierpiącej- Stabat Mater. Równie często sięgano do motywu cierpiącego Chrystusa. Podobną do Chrystusowej postawę reprezentuje doktor Tomasz Judym w "Ludziach bezdomnych" Stefana Żeromskiego , spełniający ideę poświęcenia, posłannictwa oraz ofiarowania się dla odkupienia
i wymazania grzechów ludzkości.
Jan Wolfgang Goethe w "Fauście" sięga do jednego najczęściej przedstawianych w Biblii obrazów- do motywu walki dobra ze złem. Autor podjął w swym dziele problem ogólnoludzki, wybiegający poza XIX wiek. Późniejsze epoki powracały do problemu starego doktora, pragnienia posiadania niezwykłej wiedzy, poznania prawd niedostępnych zwykłym śmiertelnikom, odpowiedzi na pytanie o sens życia, a także do problemu walki dobra ze złem.
Moim zdaniem człowiek współczesny powinien znać Biblię i Mitologię przede wszystkim dlatego, że są one źródłem tematów i motywów podejmowanych we współczesnej sztuce. Człowiek współczesny, który ich nie zna, nie tylko nie rozumie szeregu książek powstałych w przeciągu naszej ery, lecz także nie pojmuje wielu dzieł sztuki współczesnej.