Etyka personalizmu tomistycznego

Pytania, jakie św. Tomasz stawia:

1. Kim jest człowiek?

2. Czym jest dobro?

3. Jak określić należy wolę i wolną wolę (wolność) istoty ludzkiej?

4. Czy istnieje ład moralny wpisany w naturę człowieka?

1. Tomistyczna koncepcja człowieka:

1. Stanowisko św. Tomasza ma charakter holistyczny. Człowiek nie jest, według św. Tomasza, zlepkiem zwierzęcia i anioła, czyli mozaiką różnych elementów, jest jednością psychofizyczną.

2. Człowiek jest bytem najdoskonalszym w świecie stworzonym, a więc bytem najdoskonalszym wśród istot złożonych z materii oraz formy.

3. Forma to zasada kształtująca człowieka. Formą człowieka jest dusza rozumna. Forma, czyli dusza oraz materia nie są w istocie ludzkiej czynnikami odrębnymi i samodzielnymi. Nie jest człowiekiem ani samo ciało, ani sama dusza.

4. Człowiek jest jednostką i osobą. Jednostkami jesteśmy wszyscy z racji czynnika materialnego, który jest w każdym człowieku. Osobą jest każdy człowiek dzięki duszy rozumnej, obdarzonej życiem umysłowym, poznaniem, uczuciami i chceniem duchowym, czyli wolą. Materia jest czymś, co nas od siebie odróżnia, dusza przesądza o naszej ludzkiej tożsamości. „Persona est naturae rationalis individua substantia” („Osoba jest indywidualną substancją o rozumnej naturze.”)

2. Tomistyczna koncepcja dobra:

1. Dobro należy określić jako: cel, byt i prawdę.

2. Dobro wyłania się przed człowiekiem pod trzema postaciami, czyli jako:

1. dobro przyjemne (przyjemność),

2. dobro użyteczne (narzędzie czemuś służące),

3. dobro godziwe (godność osoby ludzkiej).

3. Dobro w znaczeniu etycznym pojawia się tam, gdzie człowiek w sposób właściwy ustosunkowuje się do tych trzech postaci dobra przedmoralnego.

4. Nadrzędna zasada etyczna personalizmu tomistycznego to zasada dla ludzkiej godności osobowej.

3. Określenie ludzkiej wolności:

1. Wolność osoby ludzkiej pozostaje w nierozerwalnym związku z poznaniem praktycznym.

2. Poznanie praktyczne wskazuje etycznie godziwe cele postępowania oraz środki ich urzeczywistnienia.

3. Wolność manifestuje się poprzez wybór. Człowiek, dokonując wyboru wspiera się na jednym z sądów rozumu praktycznego, orzekającego o dobru ludzkiej osoby.

4. Człowiek autodeterminuje w ten sposób własną osobowość. Zwraca się ku określonemu dobru aktem poznania i woli.

5. W rozumnym akcie decyzji istota ludzka określa swą wolność. Im poznanie rozumu praktycznego pełniejsze i głębsze, tym pełniejsza wolność. Wolna wola jest u św. Tomasza władzą i jednocześnie funkcją poznania etycznego.

6. Wolność zostaje w koncepcji tomistycznej przeciwstawiona dowolności. Wola staje się wolna nie w wyniku odrzucenia wszelkich, krępujących ją ograniczeń, lecz w wyniku zharmonizowania jej aktów z orzeczeniami rozumu praktycznego. Podporządkowanie woli poznaniu, czyli rozumowi pozwala człowiekowi opanowywać niesforność uczuć, wychowywać je i sublimować.

4. Koncepcja moralnego prawa natury:

1. Prawo natury to system norm obowiązujących człowieka, wynikających z rozumowego poznania natury ludzkiej.

2. Określa ono właściwy sposób odnoszenia się osoby ludzkiej do samej siebie do innych i do Boga.

3. Źródłem moralnego prawa natury jest, ustanowiony przez Boga, absolutny, wieczny i powszechny „porządek natury”. Moralne jest prawo natury jest prawem rozumnym i powszechnym, które Bóg zaszczepił człowiekowi.

4. Trzy poziomy prawa:

1. prawo boskie,

2. prawo natury,

3. prawo ludzkie (stanowione).

Rozum ludzki poznający porządek natury uczestniczy w mądrości Boga. Autorytet Boga stanowi podstawę dla mocy obowiązującej prawa naturalnego.

Pytania:

1. Czy prawda o tym, co dla człowieka dobre podlega obiektywizacji?

2. Czy wolności doświadczamy tam właśnie, gdzie podporządkowujemy się moralnym nakazom?

3. Czy czyn słuszny moralnie to taki, w który przestrzegamy norm, bezwarunkowo obligujących?

Podstawowe terminy:

1. Osoba, dusza, ciało, jedność duszy i ciała, godność osoby.

2. Dobro: to byt, cel, prawda.

Dobro: przyjemne, użyteczne, godziwe.

Wybór dobra, a dobro moralne.

3. Wola, rozum, prawda, sumienie.

4. Prawo: prawo odwieczne, prawo natury, prawo ludzkie.

1

2

---