Pytania: Wolność, sprawiedliwość i solidarność..
1. Pojęcie wolności w filozofii J. S. Milla.
Wolność oznacza dla Milla swobodę działania nieskrępowanego żadnym zewnętrznym przymusem.
Mill stwierdza, że:
jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie swobody działania człowieka jest samoobrona innych,
jedynym celem ograniczenia wolności, czyli sprawowania nad jednostką władzy, jest zapobieżenie krzywdzie innych,
własne dobro człowieka, fizyczne lub moralne, nie może usprawiedliwiać ograniczenia wolności,
nie usprawiedliwia ograniczenia wolności troska o szczęście człowieka.
Co oznaczają pojęcia wolności negatywnej i pozytywnej?
Wolność negatywna oznacza zakres naszego działania i w ogóle obszar naszego życia, w który nikt nie ingeruje. W tym obszarze człowiek może działać bez przeszkód ze strony innych ludzi. Ingerencję innych w moje działanie mogę nazwać przymusem.
Pozytywne znaczenie słowa wolność wskazuje na to, iż człowiek może panować nad swym losem za dzięki rozumowi. Rozum ma skłaniać człowieka do wyboru dobra. Owo dobro rozum rozpoznaje. Człowiek jest wolny, gdy wybiera dobro, a nie wtedy, gdy nie napotyka przymusu, który pochodzi z zewnątrz.
Rozwinięcie tej tezy może przyjmować następującą postać:
Mam być panem samego siebie. Co może mnie zniewalać? Nie tylko przemoc i przymus. Zniewalać mnie może moja własna fizyczna czy biologiczna natura, a więc moje namiętności, moja cielesność. Tradycja chrześcijaństwa powie, iż zniewala grzech.
Możliwe jest także zniewolenie duchowe, a nie tylko polityczne.
Pozytywna koncepcja wolności zakłada, że można jednostkom narzucić przymus w imię ich własnego dobra tak, by osiągnęły wyższą formę wolności. Koncepcja ta przyjmuje, że owo dobro człowieka jest rozpoznawalne na jakimś wyższym poziomie niż indywidualna identyfikacja własnego szczęścia czy własnej pomyślności.
Mogę zatem przyjąć, że lepiej od innych wiem, czego ci inni naprawdę potrzebują. Znaczy to tyle, że inni nie opieraliby mi się, gdyby byli racjonalni i równie mądrzy jak ja i rozumieli swoje interesy tak, jak ja je rozumiem.
Jakie teorie filozofii społecznej nazywamy kontraktualistycznymi (kontraktualizm)?
Kontraktualizmem nazywany teorie, które przyjmują, iż porządek społeczny wyłania się w efekcie zawarcia przez jednostki racjonalnego porozumienia co do obowiązywania norm moralności i prawa. Jednostki te mają być wolne i równe. Porozumienie to bywa nazywane umową społeczną i polega na przejściu ze stanu natury, czy stanu pierwotnego, do stanu, w którym wszystkich obowiązują te same normy.
Jak T. Hobbes charakteryzuje stan natury?
Dla Hobbesa stan natury to stan wojny.
W stanie natury:
każdy jest nieprzyjacielem każdego,
wszyscy są egoistami, czyli zabiegają o własny interes,
interesy jednostki zabezpiecza jedynie jej własna siła,
nie ma miejsca na pracowitość, bowiem niepewny jest owoc pracy, nie ma miejsca na obrabianie ziemi, ani na żeglowanie, ani na wytwarzanie narzędzi, ani na budownictwo, jest natomiast nieustanny strach i niebezpieczeństwo nagłej śmierci,
życie człowieka jest samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie.
Czym jest w filozofii społecznej T. Hobbesa umowa społeczna?
Umowa społeczna to kontrakt, jaki zawierają ze sobą jednostki, które chcą wyjść ze stanu natury. W stanie natury ich życie jest permanentnie zagrożone. W stanie społecznym owo życie, podobnie jak własność, ma podlegać ochronie. Przedmiotem umowy jest prawo natury, czyli zbiór zasad, które wszyscy powinni zaakceptować.
Prawo natury: przepis lub reguła ogólna, którą znajduje rozum. Prawo natury zabrania czynić człowiekowi to, co niszczące dla jego życia lub co odbiera środki do zachowania życia.
Prawo natury odpowiada dominującemu interesowi jednostki. Jest tym interesem zachowanie życia.
Wymień rodzaje sprawiedliwości.
Wyróżniamy sprawiedliwość:
karzącą,
wyrównawczą (naprawa, wyrównanie krzywd),
dystrybutywną (dzieli korzyści i obciążenia),
proceduralną (równość wobec prawa gwarantowana przez powszechnie akceptowane procedury).
Jak Rawls opisuje położenie pierwotne?
Położenie pierwotne to odpowiednik stanu natury w klasycznych koncepcjach kontraktualistycznych:
W położeniu pierwotnym:
Jednostki znajdują się w sytuacji zasadniczej równości.
Żaden z interesów jednostek nie jest uprzywilejowany.
Jednostki są rozumne i nie podlegają żadnej presji.
Jednostki wybierają zasady sprawiedliwości spoza zasłony niewiedzy. Nie znają więc swego statusu społecznego. Nie wiedzą, jakimi naturalnymi przymiotami i uzdolnieniami będą obdarzone. Nie są im znane ich indywidualne preferencje. Nie znają swojej przynależności klasowej, czyli swego społecznego statusu. Nie wiedzą, jakimi talentami i zdolnościami obdarzyła go natura, jaki jest poziom ich inteligencji i sił fizycznych.
Jak brzmi druga zasada sprawiedliwości w teorii J. Rawlsa?
Druga zasada sprawiedliwości:
Urządzenie nierówności społecznych i ekonomicznych winno być takie, by:
nierówności te były związane z pozycjami i urzędami otwartymi dla wszystkich w warunkach autentycznej równości szans
były z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych.
2