J. S. Mill: Tezy o wolności

1. Problem wolności to problem przymusu.

2. Przymus wywiera: siła fizyczna, prawo, moralność, opinia publiczna.

3. Zasada ograniczenia przymusu:

• jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie swobody działania człowieka jest samoobrona,

• jedynym celem sprawowania władzy nad członkiem cywilizowanej społeczności wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych,

• własne dobro człowieka, fizyczne lub moralne, nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem ograniczenia wolności,

• nie usprawiedliwia ograniczenia wolności troska o jego własne szczęście,

• każdy człowiek jest odpowiedzialny tylko za tę część swego postępowania, która dotyczy innych, w tej części, która dotyczy jego samego jest niezależny.

4. Prywatność jednostki: prywatność jest właściwą dziedziną wolności.

5. Dziedzina wolności obejmuje:

• wewnętrzną sferę świadomości, czyli wolność sumienia w najszerszym znaczeniu tego słowa, wolność myśli i uczucia, absolutną swobodę opinii i osądu we wszystkich przedmiotach praktycznych lub filozoficznych, naukowych, moralnych lub teologicznych,

• wolność wyraża­nia i ogłaszania opinii: jest ona od wolności myśli nieodłączna,

• swobodę gustów i zajęć, opracowanie planu naszego życia zgodnie z naszym charakterem,

• swobodę działania jak nam się podoba, pod warunkiem ponoszenia konsekwencji, jakie mogą nastąpić,

• swobodę zrzeszania się jednostek, czyli łączenia się w każdym celu nie przynoszącym szkody innym.

6. Żadne społeczeństwo, w którym swobody te nie są szanowane, nie jest wolne, bez wzglę­du na formę jego rządu.

7. Jedyną swobodą zasługującą na miano wolności jest swoboda dą­żenia do własnego dobra. Każdy winien sam pilnować swego zdrowia cielesnego, umysłowego duchowego.

8. Ludzkość zyskuje więcej, pozwalając każdemu żyć wedle jego upodobania, niż zmuszając każdego, by żył wedle upodobania pozostałych (zasada użyteczności).

Wolność słowa:

1. Gdyby cała ludzkość z wyjątkiem jednego człowieka sądziła to samo i tylko ten jeden człowiek był od­miennego zdania, ludzkość byłaby równie mało uprawniona do nakazania mu milczenia, co on, gdyby miał po temu władzę, do zamknięcia ust ludzkości.

2. Wolność opinii i jej wyrażania jest konieczna dla duchowego szczęścia ludzkości z czte­rech odrębnych powodów:

• Jeśli zmuszamy jakąś opinię do mil­czenia, nie możemy być pewni, że nie jest ona pra­wdziwa; zaprzeczać temu oznacza zakładać swoją własną nieomylność.

• Opinia, której kazano zamilknąć może zawierać i zwykle zawiera cząstkę prawdy, nawet jeśli jest błędna. Ogólna lub panująca opi­nia w jakimkolwiek przedmiocie rzadko lub nigdy nie jest całą prawdą, reszta prawdy może do nas dotrzeć tylko dzięki kolizji między przeciwnymi opi­niami.

• Opinia całko­wicie prawdziwa, która nie może ścierpieć, by ktoś ją mocno i poważnie zwalczał, będzie wyznawana bez głębokiego zrozumienia i uzasadnienia, czyli jak przesąd.

• Znaczenie doktryny, nie poddawanej krytyce zaginie, osłab­nie, utraci swój żywotny wpływ na postępowanie i charakter. Dogmat staje się zawsze czczą formalnością i zamiast skłaniać do dobrego.

Pytania:

1. Czy wolność to rzeczywiście tylko swoboda działania?

2. Jak się ma wolność do determinizmu psychofizycznego?

3. Czy wolność oznacza, iż przy wszystkich określonych uwarunkowaniach mojego czynu mógłbym czynić coś innego niż to, co czynię? Czy mógłbym przy tych uwarunkowaniach chcieć czego innego niż to, czego chcę?

---