ETYKA zajmuje się zasadami, normami wyboru działań. Jest teorią o postępowaniu. Ta relacja zachodzi między bytem i wolą. W ramach etyki wyróżnia się problematykę zasad mądrości, kontemplacji i sumienia. Określając etykę można powiedzieć, że jest to nauka filozoficzna o zasadach (normach) działań chroniących dobro osób, korzysta z wiedzy wypracowanej w antropologii. Etyka odsyła do teorii człowieka. Pewną wiedzę musimy uzyskać w innej nauce- wiedza etyki pomaga natomiast w innych naukach. DOBRO OSÓB Dobro jest jednym z własności transcendentalnych. To, że jesteśmy bytem powoduje, że równocześnie jes-teśmy dobrem. Złą jako bytu nie ma w porządku bytowym. Dobrem jest również pozostawanie we wspólnocie z innymi osobami. Dobrem są też realne skutki, własności bytów. RELACJE OSOBOWE Kryteria: 1. mądrość jest najdoskonalszym sposobem poznania, jest usprawnieniem intelektu; polega na poznaniu na poziomie prawdy. To co zostało poznane jako prawda jest przedstawiane jako dobro dla mnie. Dzięki mądrości możemy rozpoznać dobro i zło w kulturze. 2. kontemplacja jest to zasada, która podkreśla szczególnie relacje osobowe. Jest sposobem poznania, Sama kontemplacja polega na przerwaniu procesu abstrahowania i przeniknięciu poznania za-chwytem, w którym ujawniają się powiązania relacji osobowych. W kontemplacji ukaże się pozycja, doskonałość relacji osobowych i zarazem ukazuje,, że one istnieją. Tutaj wola świadczy, że istnieją przez akceptację. 3. sumienie jest sądem intelektu i jednocześnie wywołanym przez ten sąd działaniem woli. Dla sumienia ważna jest wiedza i utworzony sąd wykonuje działanie woli. ŚMIERĆ Problem śmierci dotyczy załamania się harmonii działań; polega na rozpadzie tylko tej struktury, którą nazywamy ciałem.; polega na zniszczeniu po-wiązań z innymi bytami - następuje wówczas koniec rozwoju duszy. Nie ma nowych informacji i niema nowych podejmowanych decyzji. Można tylko mówić o trwaniu duszy. Śmierć jest tylko dramatem ciała, ale i dramatem człowieka. W chorobie w medycynie od strony filozoficznej chodzi o spowodowanie chodzi o spowodowanie harmonii działań, zasadniczo organów ciała, ewentualnie o przywrócenie równowagi. Chodzi o przywrócenie zniszczenia spowodowanego innymi bytami (chorobami) lub przyczynami celowymi w odpowiednim czasie rozwoju. Medycyna jest nauką o funkcjonowaniu ciała i duszy. Pedagogika i prawo wspierają lub powinny wspierać się na etyce. AUTONOMICZNOŚĆ NAUKI Pedagogika jest nauką i w niej określa się szczegółowe cele jako etapy osiągania sprawności intelektu i woli (władz duszy i tych władz, które funkcjonują w obszarze ciała). Tutaj chodzi o to, by te działania usprawnionymi władzami dochodziły do harmonii. (Władze poznawcze i zmysłowe, które dzielą się na zewnętrzne: smak, słuch, wzrok… i wewnętrzne: pamięć, wyobraźnia, zmysł wspólny, władza osądu zmysłowego). Wychowanie dąży do równowagi między władzami poznawczymi a dążeniowymi. pedagogika obejmuje głównie obszar działań duchowych i psychicznych. Korzysta za-równo z medycyny jak i z etyki. W działaniach pedagogicznych oddziaływa się na osobę wychowywaną perswazją - nie ma nagrody lub kary, co jest właściwe dla prawa. Prawo jest nauką i również powinno respektować ustalenie dokonywane w etyce: wyodrębnienie i uzasadnienie norm, przy których wybiera się ustalone działania, czyli umiejętność wybierania dobra od zła, co wskazuje na mądrość. Przy kontemplacji- jest poznaniem, sumienie bezpośrednio wpływa na decyzję. Prawo charakteryzuje się niemal tym samym co pedagogika , bo chodzi o uzyskanie szczegółowych celów. W prawie chodzi by również chronić dobro osób, a tu się dokonuje to w oparciu o sankcje. Dlatego podstawą do tych nauk powinna być etyka, która pokazuje że należy chronić dobro osób. Usprawiedliwieniem stosowania prawa jest to, że między ludźmi zachodzą niezamierzone nierówności, niezawinione. PRAWO NATURALNE jest ujawnionym porządkiem rzeczywistości, jest wyrażaniem wiedzy w poznaniu tego czym są byty. Prawo naturalne nie jest stronnicze, bo wyraża porządek rzeczywistości, który jest zapisany w strukturze bytu. Zaleca ono ochronę życia, zdrowia, miłości, rozumności, wtedy jest także chronione dobro wspólne. Prawo oznacza to kim jest człowiek. W prawie stanowionym określa się cele, uchwala się i stosuje po to by chronić ludzi ze względu na zmieniającą się rzeczywistość. PRAWO ABSOLUTNE to prawo, które ujawnia się gdy poznaje się prawo naturalne. Jest to wyrażenie przez Boga, Absolut tych wszystkich celów, które ustanowił wraz z stworzeniem wszystkich stworzeń. ODPOWIEDZIALNOŚĆ - zakres zdania sprawy. Chodzi o odpowiedzialność przed kimś, kto normę stanowi. Tutaj funkcjonuje wrażenie praktyczne. Wyrok może być różnie interpretowany, Odpowiadamy za nasze czyny przed Bogiem (nie teraz, nie aktualnie). Laicka wersja odpowiedzialności - nie tłumaczy się ten, kto chce raz odpowiadać przez jedną osobą. Zagadnienie odpowiedzialności jest przedstawione w taki sposób, że chodzi właściwie o wyrozumiałość. Odpowiedzialność przed instytucjami jest wołająca o zrozumienie. Wskazanie na odpowiedzialność przed prawem w związku z istotą prawa i jego stosowanie. Odpowiedzialność stosowania nagrody lub kary: stosowanie prawa jest gwarantem jakieś władzy (ktoś wymierza prawa i może to robić); władza wymierza nagrody w zależności od stopnia posłuszeństwa wobec niej. Aspekt stosowania prawa nie jest sposobem budowania humanizmu., doprowadzeniem do harmonijnego rozwoju człowieka. Chodzi o to by uzyskać odpowiedni poziom współdziałania władz (poznawczych, pożądawczych) - realizowanie odpowiedzialności dla odpowiedzialności. Odpowiedzialność przed prawem jest wąska i nie buduje humanizmu. Problem grzechu, problematyka winy - to wskazuje, że ludzie jednak skłaniają się ku humanizmowi. Aspekt religijny. Nie stosowanie grzechu, zatrzymanie się na doskonałości nie jest istotą człowieka jako osoby, dotyczy relacji z innymi osobami - akceptacja drugiego człowieka, odnoszenie się życzliwe w relacji miłości. Odpowiedzialność jest wzięciem na siebie skutków moich działań. Skutki dobre jak i złe są naszymi zachowaniami i nie możemy się od nich uwolnić, nie brać ich pod uwagę. Odpowiedzialność musi być zgodna z zasadami moralnymi. Mamy chronić relacje osobowe oraz inne dobra. aspekt filoz. Odpowiedzialność jest mierzona działaniami, w których przejawia się mądrość: złe działania to branie na siebie skutki tych działań. Tu chodzi o działania. Warto zwrócić uwagę na poświęcenie i miłosierdzie jest braniem skutków działań innych osób na siebie. Odpowiedzialność w postaci miłosierdzia to także solidarność międzyludzka. Największy poziom miłosierdzia to heroizm. Poziom heroizmu wskazuje na bezinteresowną miłość. Poziom miłosierdzia został wyrażony w 8 błogosławieństwach; możemy całym swoim życiem wyrażać miłość do Chrystusa. Ten poziom odpowiedzialności jest podstawą wielu działań osób. Przy czym działania, które człowiek podejmuje w tym zakresie mają być świadome. Treść spełnionego czynu staje się cząstką władzy treści moralnej odpowiedzialności człowieka. Odpowiedzialność powoduje, że treści które konstytuują naszą osobowość są konsekwencjami naszych czynów. Musi być w tych aktach (działanie) świadomych odpowiedzialność przedmiotu i pewna poczytalność. Człowiek zawiera w sobie sprawność swoich czynów. Jesteśmy wypadkową oddziaływań nas samych - badana jest relacja między konsekwencją czynu, od podmiotu ze względu na odpowiedzialność. Czy każdy czyn jest tak samo oceniany, obarczony także samą odpowiedzialnością. Problem dotyczy zasady podwójnego skutku - pojawiają się często inne skutki danego czynu - za co odpowiadam?, za to co chciałam zrobić? czy za to, że w wyniku tego samego działania pojawiły się inne skutki? Można odróżnić akt zamierzony bezpośrednio i zamierzony pośrednio. Powstają skutki uboczne i dotyczą tych skutków ubocznych. Skutki te powstają wskutek wewnętrznego działania, skutki pośrednie powstają w wyniku celowości, który dzieje się w obrębie pewnych działań. Bywa, że wiemy ze pewne skutki uboczne powstają i decydujemy się na nie. Czynniki wewnętrzne nie są objęte wewnętrzną zasadą obejmującą daną czynność. Możemy wskazać zasady umiejętności pisania. Pomimo usprawnienia wewnętrznej zasady, to działanie zostaje wykonane przez tego samego sprawcę. Rodzi się problem odpowiedzialności za te uboczne skutki. Związek który polega na zasadzie. Przyczyny zbieżne (ten sam czas, przedmiot). X spieszy z pomocą Y zagrożonemu przez Z. X pada ofiarą napastnika. Skutek uboczny - śmierć tego co spieszy z pomocą też może być (Z). Problem dotyczy skutku ubocznego i tego czy jest on spowodowany przez określony przedmiot. Skutki uboczne i branie odpowiedzialności zależy od woli działającego. Skutek naturalny jest wyłączony i dlatego jest nieodrywany od całości i jest częścią tej całości. Od woli człowieka zależy jak się ustosunkuje do tego. Akt zamierzenia bezpośredniego oznacza wszelki akt świadomy, który człowiek zawiera, określony przedmiot sam w sobie. Czynność, która będzie posiadał skutek uboczny, nie musi być oceniona w taki sposób aby być uzależniona od tego skutku. Akt zamierzenia pośredniego - człowiek wie, że z określonym skutkiem wiąże się współdziałanie z przyczynami. CNOTY Problematyka cnót właściwie należy do pedagogiki. Cnoty dotyczą władz duchowych. intelekt teoretyczny chce poznawać prawdę i dlatego zawiera wiedzę, mądrość, sprawność poznawania Sprawność wiedzy dotyczy bytu w szerokim znaczeniu rzeczywistości, pozwala i ułatwia odnosić czy wiązać z przedmiotem badanym (bytem) te informacje, które go naprawdę dotyczą (które dotyczą tylko tego bytu) Danemu przedmiotowi po-trafimy przypisać tą wiedzę, która go wyraża. Intelekt w funkcji praktycznej wspomaga nasze działania. Sprawność roztropności - sprawność kierowania się właściwym celem praktycznym. bez roztropności intelekt praktyczny popełnia błędy, gubi się. Sprawność sztuki - zdolność do wytwarzania, umiejętność wytwarzania, służy wytwarzaniu innych przedmiotów, rzeczy, które nie mogą powstawać jakkolwiek. Sprawność ujmowania pierwszych zasad praktycznego działania jest warunkiem rozwoju innych doskonałości. Intelekt powinien chcieć tego co dobre a unikać tego co złe - po to służy Sprawność Ujmowania I-szych zasad praktycznego działania. Człowiek w ramach tej sprawności chce dobra najlepszego za względy na pragnienie szczęścia (realizacje poprzez odniesienie do właściwego dobra). Szczęście jest wywoływane dobami, do których człowiek jest w relacji; jest to stan, który nie wyraża się w przeżyciach emocjonalnych. Przyjemność nie jest tożsama ze szczęściem. Dla uzyskania pełni szczęścia człowiek musi używać wszystkich swoich władz. Wola może nabywać męstwa, umiarkowania i sprawiedliwości. Męstwa - by móc pokonać trudności w osiąganiu dobra. Umiarkowanie - właściwe dobieranie środków do celu. Sprawiedliwość - wymaga by w działaniach respektować inne byty i nie niszczyć ich. Wychowane uczucia nie pójdą za każdą informacją władz zmysłowych. Wł. zmysł. i uczucia są w dużym stopniu autonomiczne, Nie są zdeterminowane przez władze duchowe, lecz wszystkie są zapodmiotowane w duszy. Cele i wartości Wartości funkcjonują tylko na poziomie myślenia. My wartościujemy rzeczywistość. Cele + wartości = wybór. Scheler podał propozycję: potraktował wartości jako obiektywne. Skoro one są obiektywne, to trzeba pominąć sprawę rozpoznania ich. Mówił, że niepotrzebny jest intelekt, mądrość, bo wartość bezpośrednio oddziałuje na wolę. Jest tu wykluczona rola intelektu teoretycznego, praktycznego a wraz z nim wszystkie sprawności. Zamiast celu i wartości jest byt jako dobro, to co powoduje że człowiek chroni swoją osobę. Buduje się etykę tak, że podstawą jest teoria liniowego konstytuowania się rzeczywistości. Z jednego tworzywa w długim czasie powstają konsekwencje aż do rzeczywistego świata, a w nim człowiek. Wersja Hegleowska: dotyczy ducha - duch rozwija się w różne przejawy (kultura, nauka - ogólniej, roślina, człowiek) Całość jest ostatecznie kompozycją pojęć. Etyka idealistyczna jest fragmentem opisu rzeczywistości. Prawo rozwoju ducha jest akceptowane przez państwo, które jest fragmentem ducha obiektywnego- staje się wyższą formą społeczeństwa. Platon akcentował dominację państwa. Rosseau twierdził, że trzeba uwolnić się od popędów, co przejął Freud. W takich koncepcjach religia jest zbyt szczegółowa, wątek ogólnego odniesienia natury jest byt absolutny. Inna koncepcja etyki to: człowiek jako suma działań, utożsamiany ze swymi cechami. Nie odróżnia się co jest przejawem, podmiotem, cechą. Etyka jest tu zredukowana do antropologii fil. Skutkami takiej etyki są: etyka sytuacyjna, personalistyczna (okoliczności ostatecznie rozstrzygają co każdy z nas powinien robić).
Antropologia i etyka
KLASYCZNA dąży do: 1) autonomiczności, czyli posiada swój własny przedmiot badań, gdzie przedmiot wyznacza metodę, 2) racjonalności, chodzi tu i trzy cechy - intersubiektywność poznawalności filozoficznej (więcej niż jeden człowiek może poznać tę wiedzę); - intersubiektywną komunikowalność, czyli ta wiedza tak musi być skonstruowana by mogli ją pojąć inni ludzie; - intersubiektywna sprawdzalność 3) osiąganie wiedzy w wyniku naturalnych czynności poznawczych (zmysłowe, pozazmysłowe - typowe dla filozofii), 4) bada to co jest istotne, konieczne, niezmienne w przedmiocie badania , 5) przedstawia to co realnie istnieje. F. POZYTY-WISTYCZNA nie jest autonomiczna, korzysta z wiedzy nauk realnych, o organizmach realnych, scala wiedzę biologii, psychologii… F. NEOPOZYTYW. lingwistyczna koncepcja języka, precyzowanie języka F. LINGWISTYCZNA zabiegami tej filozofii jest precyzowanie języka F.IRRACJO-NALISTYCZNA(nieracjonalistyczna) wyraża się przeżywaniem świata przez człowieka, oswajanie człowieka ze światem. Warunki racjonalności się nie liczą, nie musi tego nikt rozumieć, rozstrzygnięcie jest w człowieku, bo jest całkowicie wolny w swych doznaniach. REALIZM charakteryzuje się 4-oma cechami: 1)realne byty wyprzedzają myślenie, wyznaczają naszą wiedzę 2) byty realne nie są ogólne tylko jednostronne 3) ukazanie wyjątkowej struktury bytu jako osoby, dlatego osoby są na pierwszym miejscu w kulturze; jeżeli mówimy o osobach ludzkich to tworzymy humanizm, jeżeli wśród osób uwzględniamy boga lub osoby boskie tworzymy religię 4) wykrycie (poznanie) tej rzeczywistości, która jest bogiem IDEALIZM polega na odwrotności czterech cech realizmu: 1)po I-wsze jest myślenie, a rzeczywistość ma się zgadzać z tym myśleniem 2)najpierw wyznacza się założenia 3) uznanie tego co ogólne za pierwsze (człowiek jest nieważny najważniejsza instytucja, gospodarka np. dla ojczyzny) 4) uznanie absolutu jako idei. ANTROPOLOGIA jest to dział filozofii, koncepcja fil. człowieka Ma charakter ściśle przyrodniczy (fizyczny), filozoficzny, humanistyczny, filogenetyczny (filogeneza - zajmuje się po-chodzeniem człowieka - antropogeneza). Problematyka człowieka była wyrażana za pomocą różnych nazw np.: w ramach rozważań o człowieku - psychologia spekulatywna, metafizyczna, racjonalna; w ramach ciała ludzkiego: oddzielono obszar ciała od obszaru duszy, którą traktowano jako właściwy przedmiot badania człowieka. Antropologia filozoficzna w ramach filozofii klasycznej zajmuje się bytem, tym co stanowi człowieka (istota człowieka.), powodami jego realności (istnienie) i tymi wszystkimi uwarunkowaniami, bez których człowiek nie mógłby funkcjonować. Antropologia filozoficzna kojarzona jest z metafizyką (nauka o rzeczywistości, bycie realnym). Obejmuje pewne spory: między realizmem i idealizmem oraz monizmem i prualizmem (dotyczy kwestii czy człowiek jest jednorodny w strukturze, czy ustrukturowany z różnych względem siebie elementów). Istnieją przeciwstawne stanowiska dotyczące pozycji człowieka wśród bytów 1)człowiek jako kres, ostatnie stadium ewolucji, rzeczywistości, przypisuje się mu najwyższą wartość 2)człowiek nie jest najdoskonalszym bytem, ale raczej przypadkowym bytem w świecie lub wszechświecie, mało znaczący, nieporozumienie bytowe, element duchowy jest dezorganizujący. Istnieje spór o to czy byt jest racjonalny i człowiek bytem postępującym racjonalnie, czy byt ludzki jest przykładem irracjonalnej bytowości. Problem świadomości ludzkiej to problem, który angażuje we wcześniejsze spory: 1) czy świadomość to sposób specyficznego reagowania tkanki nerwowej na otoczenie? 2) czy świadomość konstytuuje człowieka, czy człowiek określa się przez to co wie, na co się decyduje, co wybiera? Wobec człowieka powstają pytania: 1) autodeterminizmu (człowiek nie posiada wolności, jego działania są skutkiem praw przyrody) 2) interdeterminizmu (brak determinacji, uznawana jest wolność człowieka, jest wolny co do decyzji) 3) jaka jest struktura bytu, który przejawia tyle różnorodnych całości, powiązań i potrafi zarazem pojmować różnorodność świata w jakimś uporządkowaniu. POZNANIE CZŁ. Podstawą identyfikacji człowieka, czyli wyróżnienia go jest ustalenie co stanowi człowieka, które informacje o nim są pierwsze - to początek filozofowania. Nie mamy na ten temat wiedzy ustalonej. Wiemy, że pierwsze w poznaniu oddziałują własności zmysłowe, wiedza o ludziach dociera do nas przez zmysły. Informacje, które uzyskujemy na temat np. cech fizycznych, to informacja uświadomienia. Po wyróżnieniu cech zmysłowych i cielesnych, gdy zestawimy te inf. to mimo wszystko ciężko będzie wyróżnić człowieka z innych bytów. Samo porównywanie jest za słabym sposobem identyfikowania bytów. Wersje antropologii filozof. to platońska - bezpośrednie poznanie. Arystotelesowska - to co poznajemy odnosi się do podmiotu tego co poznajemy, bo najpierw poznajemy własności zmysłowe i szukamy tego co te własności spaja. Św. Tomasz z Akwinu (XIII) mówił, że to co najważniejsze w człowieku jest w poznaniu elementów strukturalnych danego bytu (badanego). W poznaniu człowiek wykorzystuje się poznanie potoczne i naukowe. Można wyróżnić trzy etapy doświadczenia, w których ustala się wiedzę o u 1) opis tego co jest bezpośrednio dane 2) interpretuje się to co jest dane empirycznie 3) wyjaśnia się to co było dane w tym doświadczeniu. Względem tworzyw stanowiących człowieka wyróżnia się takie stanowiska: 1) materialistyczne człowiek jest wyłącznie odpowiednio zorganizowanym ciałem z materii, to co jest niecielesne jest najwyżej pochodną tego co materialne) 2) dualizm (człowiek złożony z dwóch różnych sobie elementów np. duszy i ciała, które oddziałują na siebie, dusza jest dominująca, bardziej aktywna) 3) arystotelesowski hylemorfizm (wyróżnia się materię pierwszą i formę substancjalną - ich wzajemne oddziaływanie na siebie komponuje człowieka) 4) traktowanie człowieka jako istotę śmiertelną lub nie-śmiertelną (I-sza koncepcja - kresem istnienia człowieka jest śmierć biologiczna /mortalizm/ II-ga koncepcja - kres człowieka nie jest tożsamy ze śmiercią biologiczną część jego struktury podlega śmierci, to co go stanowi w sposób istotny nie umiera /immoralizm/) PLATON twierdził, że człowieka powinno wyznaczać to co bezpośrednio poznajemy, człowiek to suma cech które poznajemy w nim lub jednym i jednolitym obszarem doznań i oddziaływań albo ten obszar jest realnością. PLOTYN uszeregował liniowo uwzględniając pozycję bytu rzeczywistość, stopnie bytu 1. wegetatywna 2. dusza 3. absolut - niepoznawalny bo doskonały. Cały świat jest hierarchicznie uporządkowany. Rzeczywistość jest ograniczona dwoma krańcami: nieskończonością i ilością, człowiek zajmuje środkową część tej rozpiętości i oddziela byt niematerialny od materialnego., żyje na granicy dwóch światów i zwiera w sobie ich doskonałości ŚW. AUGUSTYN Człowiek skupia w sobie trwanie i zmienność, skończoność i nieskończoność, bo jest na granicy dwóch światów. KANT powtórzył Platona, z tym że dodał że bytowa zawartość człowieka nie jest poznawalna ARYSTOTELES od-rzucił platoński sposób identyfikowania człowieka. Istoty człowieka nie tworzy nasze poznanie. Wyróżnił materię i formę. Materia nie może istnieć bez formy, bo nie jest w stanie sama określić doskonałości jakiejś cechy. Forma określa, że cecha jest pewną doskonałością, nadaje charakter bytowi. Asystoteles mówił że dusza pochodzi z możności materii, a dusza rozumna spada ze świata nadksiężycowego WERSJA AWERROISTYCZNA ciało i dusza pozostaje w kosmosie, w którym trwa istnienie - świadomość; połączono tu dwa wątki Platona z Asystotelesem Cecha człowieka uzyskała pozycję istoty , ale istnienie oddzielone, intelekt oddzielony. Po śmierci dusza staje się prawdziwym człowiekiem. Ciało związane z materią, po śmierci oddziela się od duszy i pozostaje w kosmosie. Pozostają rezultaty życia człowieka: myśli, decyzje i one tworzą kompozycję, która trwa po śmierci. Świadomość to konfliktowe uwikłanie w otaczający nas świat; podświadomość - instynkt, który jest tłumiony przez świadomość.
POZNANIE Porządek powstawania bytu w rzeczywistości pojawia się to co będzie człowieka warunkowało, potem pojawiają się cechy (pryncypia człowieka) Potem sam człowiek dostarcza informacji przy poznawaniu - poznajemy jego poszczególne własności, które w sumie składają się na ciało. Różne cechy będą miały różne stopnie ważności. Człowiek nie może być bezpośrednio poznawany. Dla skutków poszukujemy przyczyn. Poznanie polega na tym, że byt informuje tego, który poznaje (na tym poziomie poprzestają zwierzęta). W tych informacjach każda własność również posiada pewne informacje. Takie własności nie są identyczne w każdym z nas, poza tym cały czas się zmieniamy. Poznanie własności kieruje nas do podmiotu, który jest materią. Podmiot niematerialny też się rysuje - możność, jako materią bądź jako podłoże niematerialne. Sama materia nie wystarczy do wytłumaczenia własności. Jest pewien układ stanowiący istotę człowieka, dla niego najważniejszym pryncypium jest istnienie, jako tworzywo, element, który konstytuuje człowieka.
AKT może wystąpić bez możności, zaś możność występuje zawsze z aktem. My wszyscy jesteśmy zmożnościowani, stąd bierze się nasza chęć do doskonalenia, by więcej wiedzieć. Sam akt jest doskonały, a my do tego dążymy by się nim stać. Poznawczo: wychwytujemy dzięki temu różnice drobiazgi-ten brzydki, piegowaty. To jest typowe dla całego kosmosu, dla wszystkich bytów. Ujmujemy czyjeś własności, ale zarazem w tych własnościach możemy wydobyć inne powody, które tę własność ukształtowały. Mamy niedoskonałości bo jest w nas struktura aktowa możnościowa (forma - materia). Dlatego nigdy nie możemy być absolutni. MOŻNOŚĆ MAT. powoduje zindywidualizowanie całego bytu. To ona powoduje szczególność bytu., podmiotowanie własności człowieka. Sam akt nie podmiotuje żadnych własności, dlatego w Bogu nie ma żadnych własności Możność mat. powoduje wielość tych własności, umożliwia powstanie wielości. Każda własność względem drugiej jest inna: ciało nie jest jednym, to struktura podobna do gąbki, którą można nasycić różnymi kolorami. MATERIA jako pryncypium sprawia wielość, a więc pewną indywidualizację przez tę wielość w odniesieniu do formy, uszczegóławiające skutki względem formy (wszystkie działania formy przy współudziale materii) Materia jest podmiotem cech fizycznych. Możność mat. nie może bytować bez związku z aktem - formą. Forma (to co sprawia określone skutki) powoduje tożsamość bytu np: to jest człowiek, nadaje mu charakter: że jest rozumny, posiada ciało. O tym stanowi także indywiduum - wyklucza ogólność. Forma odpowiada na pyt. kim jest człowiek? a w innych bytach: co to jest? dlaczego jest? UJĘCIE STRU-KTURALNE W porządku genetycznym ustala się porządek zależności. Kolejność jest ściśle uporządkowana, bo człowiek nie składa się z wcześniej istniejących elementów. W rodzeniu się człowieka elementy kolejno powstają. Najpierw w człowieku powstaje jego akt istnienia. To istnienie nie może powstać samo z siebie, musiało być spowodowane przez inny byt, który ma taką moc. Może to być tylko byt, który jest samym istnieniem, jest czystym aktem istnienia, nie ma możności jest w pełni doskonały. Nasze istnienie powstaje dzięki bytowi, który ma to co sprawia , czyli istnienie. To Istnienie nie może wydzielić kawałka z siebie (emanacja), bo jest nad-pełnią, mając od niego samo istnienie, akt, znaczyłoby że mamy w sobie to co samo w sobie jest boski- my bylibyśmy wówczas bogami. Danie nam istnienia w takim razie jest stwarzaniem. To Istnienie po-woduje nasze istnienie z niczego. Twierdzenie o stwarzaniu jest uniesprzecznieniem. Istnienie ma w sobie cechę pochodności i nie może istnieć samo, jest zależne, co wskazuje na to że musi być związane ze swoją istotą. Jest zależne od możności. Jego oddziaływanie na obszar możności powoduje zróżnicowanie się tego obszaru na formę i możność mat. Dla istnienia ten obszar jest tak ważny, że istotny. Jeżeli możność mat. jest tylko w bycie, to przedmiot nie posiada wolności, rozumności (wola, wolność). Jeśli ma dwie możności - człowiek.
Gdy ma tylko możność niematerialną to jest to wówczas anioł.
Dokonywanie się istnienia na formę i możności odbywają się pod wpływem aktu i przyczyn celowych. Gdy forma oddziaływuje na możność mat., powoduje powstanie ilości. Dzięki ilości możność mat. ukształtuje się w materię. Kiedy mamy tak ukształtowany byt zaczynają oddziaływać inne byty (życie płodowe - kody genetyczne, odżywianie, tlen). Jeśli zabraknie jakiejś przyczyny celowej, to może dojść do skończenia bytu, zniszczenia lub uszkodzenia np. porażenie mózgowe. Oddziaływanie możności niematerialnej powoduje potem racjonalność, intelekt, możność. Naturą nazywamy istotę bytu z wpływami przyczyn celowych.
DUSZA I CIAŁO W UJ. FIL. Nie ma tu równości tych struktur. Możność podporządkowana jest aktowi, dlatego nie jest to ujęcie dualistyczne, ponieważ występuje tu podporządkowanie pryncypiów a nie ich równoważność. Możemy mówić o podmiotach ze względu na skutki, które wytwarzają. Dusza to określony zespół pryncypiów. Specyfiką formy ludzkiej (rozumnej) jest to, że jest ona aktem dla możności niematerialnej i dla możności mat. Dopiero gdy forma spowoduje w wyniku swego oddziaływania (które się dzieje na początku powstawania bytu) rozciągłość możności mat., wtedy ta możność dopiero staje się materią, bo zacznie przejawiać ilość, wymiarowość. Nawet dla materii dusza - forma jest pryncypium, pewną zasadą, czyli powoduje określone w niej skutki. CIAŁO to struktura złożona, uzależniona od wewnętrznej przyczyny i od zewnętrznych różnych bytów. /leczenie to wprowadzanie harmonii w to co uległo zepsuciu/ DUSZA składa się z innych pryncypiów. Jest aktem wobec możności mat., podmiotuje również inne własności. To nie forma dokonuje poznania, powoduje jedynie powstanie takich doskonałości jak intelekt i wola i one dokonują poznania, w nich coś się zmienia, poprzez poznanie, dusza się nie zmienia. Poprzez śmierć ulega zniszczeniu struktura nazywana ciałem. pozostaje istnienie, forma, która stanowi o odmienności bytu oraz struktura w postaci możności niematerialnej. Po śmierci nie mamy do czynienia z samym aktem, bo zostaje jeszcze możność niematerialna, władze intelektu i woli, usprawnienia woli (brakuje środka komunikacji, które pozwalały widzieć, dotykać). Śmierć utrwala to wszystko, co umiemy, czego się nauczyliśmy do tej chwili, w której umarliśmy. Później żadne zmiany nie dzieją się. Zespoły pryncypiów nazywamy duszą lub ciałem. Do duszy wchodzą w skład jeszcze władze. Forma i możność niematerialna jest duszą, ale i podmiotem dla intelektu i woli. Uczucia można wywoływać np.: zastrzykiem a jest to byt, który wchodzi w relację z możnością materialną. Władze poznawcze na dwóch poziomach: 1) władze poznania zmysłowego: organy, wyobraźnia 2) władze umysłowe: intelekt możnościowy. Władze pożądawcze: -uczucia: poziom zmysłowy. -wola: poziom umysłowy.
OSOBA Człowiek. jest osobą, nie staje się nią, bo posiada w sobie istnienie bytu osobowego. Godność osoby nie wypływa z tego, że w bycie jest coś co stanowi godność - nie ma tego. Temat godności osoby, to temat aksjologiczny, jawi się w wyniku porównywania bytów ze sobą. W osobie ważne są constitutiva: 1. istnienie (różne typy istnienia: ist. bytu osobowego, nieosobowego, ist. przypadłościowe, ist. samoistne) 2. intelektualność 3. istota Boecjusz nazwał osobę jednostkową substancją natury rozumnej, co znaczyło dla osoby być podmiotem działań. Natura to istota wraz ze skutkami wniesionymi przez przyczyny celowe, zewn. byty. Intelektualność w człowieku jest na sposób skutku wywołanego odpowiednimi pryncypiami. W Bogu intelektualność jest na sposób pryncypium. Osobę stanowi to, czym jest byt posiadający odpowiednią strukturę: istnienie, intelektualność, dlatego nie można odmówić bycia osobą otępiałemu starcowi, dziecku, które nie umie mówić czy choremu. Powstaje tu problem godności osoby, którą charakteryzuje kontemplacja i mądrość.
CZŁOWIEK jest aktem i możnością. Możność powoduje, że nie jesteśmy doskonali, człowiek jest przygodny, niesamodzielny, zróżnicowany w swojej strukturze i musi działać. Władze są potrzebne by byt, podmiot mógł działać. Władza jest zdolnością do działania podmiotowana przez określoną możność. Tym podmiotem albo jest dusza (władze umysłowe) albo materia (władze zmysłowe, które mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne) Byt oddziaływuje własnościami na zmysły zewn., zostaje pobudzony zmysł wspólny. Nie zawsze skutek poznania jest tożsamy z wiedzą. POZNANIE jest relacją typu istotowego- określony, samodzielny byt. Podmiotem jest człowiek a kresem coś, wedle którego to działanie podejmuje. WYOBRAŻENIE to dokładne przedstawienie zmysłowego przedmiotu, które ma zmysłowe własności. Główna postać takiego przedmiotu jest w zmyśle wspólnym. Oba intelekty są ostatecznymi władzami poznawczymi: ostateczny i kompetentny podmiot poznania. Władze umysłowe są powiązane z władzami poznawczymi intelektualnie, dlatego każda z tych władz działają zgodnie ze swoją naturą. Nie ma tu przejścia jednego w drugie. Proces poznawania jest jednolity. Poznanie zmysłowe nie jest samodzielne, nie jest ostatecznym etapem ludzkiego poznania. W ostatnim etapie poznajemy istotę poznawanego przedmiotu. Poznajemy ją intelektualnie. Wśród władz poznawczych szczególnie charakteryzuje człowieka władza intelektu i w związku z tym można mówić o intelektualiźmie (bo wyraża dominację wśród władz) Wyrażała się ona będzie w tym, że w poznaniu są istoty, które może poznać sam intelekt. Intelekt wywiera wpływ na władze pożądawcze. Te oddziaływanie władz między sobą podlega ćwiczeniom. Poznawanie ludzkie zawsze ma wymiar praktyczny. Intelekt musi nauczyć się kierowania innymi władzami np. poznawczymi a zwłaszcza pożądawczymi, by mogły działać zgodnie ze swoimi kompetencjami. Intelekt nie powinien tworzyć wiedzy niezgodnej z rzeczywistością . Intelekt możnościowy nie jest sam w stanie poznać rzeczywistość, musi korzystać z innych władz poznawczych, jest to zależność funkcjonalna: korzystanie z władz, które ułatwiają mu kontakt z poznawanymi przedmiotami. Ostatecznym odbiorcą wyników jest dusza , nie sam intelekt, bo on jest tylko władzą względem duszy. Dusza jest powiązana z ciałem, dlatego ostatecznym odbiorcą wyników poznania jest cały człowiek. Władze potrafią przekazywać swoje kompetencje.
7
7