ZARZĄDZANIE PRODUKCJĄ
*na pamięć !!!
W literaturze przedmiotu na ogół za przedsiębiorcę przyjmuje się osobę (grupę osób) bądź zorganizowane zespoły ludzkie podejmujące dowolne przedsięwzięcia tj. organizujące i prowadzące działalność gospodarcza w celach zarobkowych i przynoszących zysk.
Przedsiębiorca zakładając przedsiębiorstwo nabywa prawo do kierowania jego zasobami, ponosi odpowiedzialność za ich wykorzystanie i rości sobie prawo do wygospodarowanego zysku lub poniesionej straty.
Z przestawionych rozważań wynika, że przedsiębiorca pełni trzy funkcje:
wprowadza innowacje poprzez nowe kombinacje czynników produkcji, tworzy nowe wyroby, procesy wytwórcze, techniki i technologie wytwarzania, sposoby organizacji produkcji i dystrybucji dóbr i usług;
śledzi zmiany i uruchamia procesy dostosowawcze tj. obserwuje zmiany w konkurencyjnym otoczeniu i wykorzystuje pojawienie się okazji do wprowadzania na rynek innowacji produktowych, technologicznych czy organizacyjnych;
ponosi ryzyko i niepewność towarzyszące sposobami wykorzystania zasobów jakimi dysponuje które powinny prowadzić do zysku z prowadzonej działalności gospodarczej. Zysk stanowi główny środek realizacji celów działalności przedsiębiorstwa, jakim jest wzrost rynkowej wartości zasobów, jakimi dysponuje przedsiębiorca.
Takie rozumowanie przedsiębiorcy, w którym pełni on jednocześnie funkcję innowatora, właściciela zaangażowanych środków i ich zarządcy tworzy specyficzny pogląd na istotę i rolę przedsiębiorcy. Wraz z rozwojem przedsiębiorstw i koniecznością angażowania większych zasobów podejmując przedsięwzięcia gospodarcze przedsiębiorcy musieli ponosić większe ryzyko i do organizowania tej działalności angażować najemnych zarządców.
W miarę wzrostu majątku przedsiębiorstwa występowało stopniowe oddzielenie się funkcji własności od zarządzania. Właściciel nie mógł już skutecznie zarządzać całością zbyt dużej i złożonej organizacji. Stworzyło to podstawy do powstania swoistego kapitalizmu menedżerskiego polegającego na tym, że kto inny zarządza firmą a kto inny jest właścicielem. Co prawda oddzielenie tych funkcji od siebie stwarza niebezpieczeństwo, iż interesy zarządzających wynajętych przez właścicieli nie zawsze w pełni pokrywają się z dobrze pojętymi interesami przedsiębiorstw. Głównym ich motywem reguły są ich własne interesy płacowe i pozapłacowe oraz utrwalanie się ich władzy na niekorzyść właścicieli czy to indywidualnych czy różnego rodzaju spółek grupowych. W wielu przypadkach przekraczają swoje uprawnienia działając niejednokrotnie na niekorzyść interesów przedsiębiorstwa, gdyż zwykle głównym ich motywem bywają osobiste korzyści.
Wynika z tego, że menadżera zarządzającego nie należy traktować jako przedsiębiorcę gdyż jego motywacja do pracy nad pomyślnością ekonomiczną przedsiębiorstwa nieraz bywa niewystarczająca a ryzyko w jego działalności ogranicza się jedynie do utraty stanowiska o ile przekroczy on prawa w procesie zarządzania cudzym majątkiem.
Rozwój skali działalności gospodarczej spowodował konieczność pojawienia się nowych form organizacji kapitału finansującego tą działalność. Pojawili się właściciele pasywni, tj. udziałowcy bądź akcjonariusze niepretendujący do roli przedsiębiorców jedynie dostarczający określone ilości kapitału. Przekazywane na rzecz spółki kapitału gwarantuje prawo do udziału w wypracowanym przez spółkę wyniku finansowym -zysku proporcjonalnego do wielkości przekazanego kapitału. Dla prawidłowości przebiegu działań gospodarczych akceptowanych przez zgromadzenie właścicieli powoływane są przez nie organa kontrolne -Rady Nadzorcze.
Dzisiaj za przedsiębiorcę należy uważać osobę fizyczną lub prawną, która ponosi ryzyko finansowe towarzyszące działalności przedsiębiorstwa, które jest w całości lub w znacznej części jego własnością. Ponosi on również odpowiedzialność materialną i niekiedy osobistą za skutki tej działalności, w zamian za swoją prace, innowacyjność i ponoszone ryzyko ma prawo do dysponowania efektami powstałymi w wyniku pracy przedsiębiorstwa.
CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA JAKO ORGANIZACJI GOSPODARCZEJ
Zadania produkcyjne w przemyśle realizuje przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarczy dysponujący załogą wyposażoną w środki produkcji, utworzone w celu realizacji zadań postawionych przez właściciela.
Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem:
techniczno -produkcyjnym;
terytorialnym;
organizacyjnym;
ekonomicznym;
prawnym.
Wyodrębnienie techniczno-produkcyjne polega na tym, że przedsiębiorstwo jest utworzone w celu realizacji konkretnych zadań produkcyjnych, co umożliwia mu oddane do dyspozycji środki produkcji: budynki, maszyny, urządzenia, materiały i surowce. Majątek ten jest zwykle zlokalizowany na określonym, wyodrębnionym i chronionym terenie. Najczęściej budynki i urządzenia skupione są jednym wyodrębnionym miejscu, istnieją również przedsiębiorstwa składające się z zakładów lub wydziałów znajdujących się w różnych miejscach, nieraz znacznie od siebie oddalonych.
Wyodrębnienie organizacyjne -polega na podporządkowaniu przedsiębiorstwa jednej osobie,
tj. zwierzchnikowi odpowiadającemu przed właścicielem za gospodarowaniem powierzonym majątkiem
i realizowaniem zadań, dla których zostało ono utworzone. Kierownictwu podlega Zarząd przedsiębiorstwa oraz wszystkie komórki aż do poszczególnych stanowisk roboczych.
Wyodrębnienie ekonomiczne, oznacza, że przedsiębiorstwo otrzymuje od właściciela posiadane przez niego lub uzyskane w drodze kredytu fundusze na sfinansowanie środków trwałych będących w dyspozycji kierownictwa i załogi. Kierownictwo musi się rozliczyć przed właścicielem z wyników gospodarowania powierzonego mu mieniem oraz efektu ekonomicznej produkcji.
Właściciel ma prawo oczekiwać, że przychody ze sprzedaży produkcji lub usług wytworzonych przez przedsiębiorstwo pokryją jego wydatki i wymagać, aby wielkość powierzonego kierownictwu majątku uległa poszerzeniu procesie produkcji. Dopuszczalne są jednak przypadki, że produkcja niektórych wyrobów z różnych względów społecznych może być deficytowa w wyniku utrzymywania przez państwo cen urzędowych, niższych niż ceny jednostkowe. W tym przypadku różnica między wydatkami przychodami przedsiębiorstwa jest pokrywana min. przez budżet państwa.
Wyodrębnienie prawne -wyraża się w nadaniu przedsiębiorstwu tzw. Osobowości prawnej, oznacza to, że może ono samodzielnie podejmować decyzje ze skutkami prawnymi, może być podmiotem we działaniach prawnych jak: zawieranie umów handlowych, dochodzenie roszczeń wobec kontrahentów innych jednostek gospodarczych czy też osób fizycznych. Przedsiębiorstwo osiąga osobowość prawną poprzez wpis do rejestru przedsiębiorstw, który dostarcza jawnej i względnie wiarygodnej informacji o podmiotach gospodarczych, służy bezpieczeństwu obrotów gospodarczych między podmiotami.
TYPOLOGIA PRZEDSIĘBIORSTW
W polskiej gospodarce po 1990 r. zwiększa się ciągle rozmaitość form, w jakich występują przedsiębiorstwa. Dlatego też należy je sklasyfikować. Przedsiębiorstwa można podzielić ze względu na:
Wielkość;
Rodzaj działalności;
Formę własności;
Formy prawne;
Formy współpracy niezależnych podmiotów;
Stopień internacjonalizacji.
1. Ze względu na wielkość rozróżniamy przedsiębiorstwa:
małe;
duże;
średnie
Za małe przedsiębiorstwa uważa się takie, które w poprzednim roku obrotowym zatrudniały poniżej 50 pracowników (średnio w skali roku) i osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczających 7 mnl €, lub suma aktywów bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekracza równowartości 5 mln €. Ponadto za małe przedsiębiorstwa przyjmuje się podmiot, w którym przedsiębiorcy inni niż mali posiadają:
mniej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji;
prawa do mniej niż 25% udziałów w zysku;
mniej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Za średnie przedsiębiorstwa uważa się takie, które w poprzednim roku obrotowym zatrudniały poniżej 250 pracowników (średnio w skali roku) i osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczających 40 mnl €, lub suma aktywów bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekracza równowartości 27 mln €. Ponadto za średnie przedsiębiorstwa przyjmuje się podmiot, w którym duże przedsiębiorstwa posiadają:
mniej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji;
prawa do mniej niż 25% udziałów w zysku;
mniej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Za duże przedsiębiorstwa uważa się takie, które w poprzednim roku obrotowym zatrudniały powyżej 250 pracowników (średnio w skali roku) i osiągnęły przychód netto pracowników działalności gospodarczej powyżej 40 mln €.
W przypadku przedsiębiorstw działających krócej niż rok o uznaniu przedsiębiorstwa za małe lub średnie decyduje tylko średnia wielkość zatrudnienia za ostatni pełny miesiąc działania przedsiębiorstwa.
Z punktu widzenia rodzaju działalności przedsiębiorstwa dzielimy na:
produkcyjne;- -wytwarzające dobra materialne;
usługowe -świadczące różnego rodzaju usługi materialne i niematerialne;
mieszane -jednocześnie wytwarzają dobra materialne i świadczące usługi.
Wśród przedsiębiorstw produkcyjnych wyróżniamy przede wszystkim:
przedsiębiorstwa przemysłu wydobywczego -kopalin naturalnych;
przemysłu przetwórczego -min. maszynowego, metalowego, chemicznego, drzewnego, spożywczego, lekkiego;
budownictwa -mieszkalnego, przemysłowego przemysłowego budowy infrastruktury.
Do przedsiębiorstw świadczących usługi zaliczamy:
przedsiębiorstwa handlowe;
przedsiębiorstwa transportowe;
przedsiębiorstwa bankowe;
przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe
przedsiębiorstwa usług komunalnych;
przedsiębiorstwa usług gastronomicznych;
przedsiębiorstwa oświatowe;
przedsiębiorstwa doradcze;
przedsiębiorstwa kulturalne i wiele innych.
Do szybko rozwijających się przedsiębiorstw mieszanych należą przedsiębiorstwa:
produkcyjno-handlowe;
produkcyjno-usługowe;
produkcyjno -handlowo -usługowe;
przemysłowo -rolnicze;
badawczo -rozwojowe.
Coraz częściej przedsiębiorstwa uzyskują wysokie dochody nie ze sprzedaży wyprodukowanych przez siebie wyrobów, ale ze sprzedaży licencjonowanych marek swoich wyrobów, ze sprzedaży nowej techniki czy organizacji działalności lub udostępniania maszyn i urządzeń w formie leasingowej. W obszarze budownictwa pojawiają się i rozwijają działalność przedsiębiorstwa zwane developerskimi, działają one na rynku nieruchomości, nabywają grunty, projektują, budują obiekty mieszkalne, usługowe czy handlowe, które następnie sprzedają.
1