Zabawy paluszkowe
Znane z dzieciństwa zabawy (np. „Idzie rak nieborak”, „Sroczka kaszkę warzyła” i inne) posiadają bardzo dużą wartość dla rozwoju każdego człowieka. Dostarczając dziecku doznań dotykowych pozwalają poznać własne ciało, poczuć jego odrębność, nawiązać niewartościujący kontakt z drugim człowiekiem. Zapewniają poczucie pewności i bezpieczeństwa, gdyż dziecko znając te zabawy potrafi przewidzieć rozwój zdarzeń.
Stymulacja polisensoryczna
Stymulacja polisensoryczna, to nauka życia przez życie, to celowe kształtowanie bodźców w celu wywołania zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie przez patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie, - czyli tworzenie globalnego, wielozmysłowego obrazu danego pojęcia.
Pracując z dzieckiem dostarczamy mu, zatem różnego rodzaju bodźców zmysłowych:
Dotykowych
Proprioceptywnych (czucia głębokiego)
Westybularnych (przedsionkowych)
Smakowych
Wzrokowych
Słuchowych
Działania te powinny towarzyszyć każdej nawet najbardziej prozaicznej, codziennej czynności. Tylko dzięki stałemu dopływowi bodźców otaczającego je świata jest możliwa integracja tych wrażeń, która umożliwia osiągnięcie pewnej orientacji w otoczeniu, co z kolei skutkuje zwiększonym poczuciem bezpieczeństwa.
Stymulacja według pór roku - metoda Porannego Kręgu
Jednym z zajęć grupowych jest „poranny krąg”. Podczas zajęć tworzymy odpowiedni klimat wspólnych spotkań. Służy temu utworzenie kręgu, w którym dzieci odczuwają przynależność do grupy oraz do miejsca- strukturyzacja otoczenia. Składa się na nią:
*struktura miejsca/zawsze to samo pomieszczenie/,
*struktura czasu /zajęcia odbywają się o tej samej godzinie i tym samym sygnałem/,
*struktura osób /nie zmieniające się dzieci i te same osoby prowadzące zajęcia/,
*struktura zadania /czynności wykonywane w tej samej kolejności/,
*struktura porozumiewania się /ta sama piosenka na powitanie, ten sam motyw słowny rozpoczynający zajęcia/.
Istotą tego spotkania jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Dzieci siedząc w kręgu widzą się wzajemnie, są na tych samych równych prawach i zasadach. Obserwują się, swoje twarze, swoje zachowanie co pozwala im na komunikowanie się z jednoczesnym przekazywaniem swoich emocji, swojego nastroju. W ten oto sposób dzieci nawiązują ze sobą kontakt wzrokowy czy dotykowy oraz kształtują umiejętności współdziałania w grupie
Komunikowanie się z dziećmi na tym etapie ich rozwoju wykracza poza sferę werbalną, dlatego musi obejmować całą osobę ze wszystkimi jej możliwościami Celowi temu służy utworzenie kręgu, ciepły nastrój panujący w pomieszczeniu, zapalona świeca, znajomy zapach. Po prostu spotkanie, którego reguły są dobrze znane, w którym niepewność została zredukowana do minimum. Każdy element zajęć jest dla dziecka przewidywalny, znany a więc bezpieczny. Podstawą prowadzonych zajęć jest kalendarzowy rytm przyrody - pory roku, do których przypisane są zjawiska atmosferyczne, żywioły, wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe czy smakowe. Każdej porze roku J. Kielin /2000/ przyporządkował: kolor, zapach, smak, żywioł, instrument muzyczny.
Każda pora roku ma przyporządkowany inny kolor. Do lata należy kolor czerwony (bardzo silnie pobudza i wpływa na ożywienie osób powolnych). Kolor żółty jest barwą jesieni. Kolor spadających liści i dojrzałych owoców( jest kojarzony z radością życia). Kolor biały jest odzwierciedleniem tego, co panuje za oknem zimą (biel promieniuje, uspokaja i rozjaśnia). Kolor zielony należy do wiosny, kolor budzącej się do życia przyrody (zieleń łagodzi, przynosi zadowolenie, uspokaja i odpręża). Oddziaływanie przez barwę w czasie „porannego kręgu” odbywa się poprzez zmianę wystroju całego wnętrza pomieszczenia, w którym odbywają się zajęcia. Kolor każdej pory roku decyduje o wystroju ścian i sufitu odpowiednio dobranymi kolorystycznie tkaninami. Tkaniny na ścianach są zgodne z kolorem danej pory roku, natomiast sufit jest zawieszony niebieskim materiałem. W trakcie zajęć dzieci zasłaniane są dużymi kawałkami materiału o odpowiedniej barwie, a w świetle nadfioletowym przesuwa się przed ich oczami błyszczące, fosforyzujące wstążki. Jednym z istotnych elementów „porannego kręgu” jest ciemność.
Przykładowy scenariusz zajęć:
Zajęcie miejsc w sali z odpowiednim kolorem / lato-czerwony, jesień-żółty, zima-biały, wiosna-zielony/.
Zapalenie świeczki.
Śpiewanie piosenki na powitanie, podanie sobie dłoni.
Demonstracja zapalonej lampki z jednoczesnym wodzeniem wzrokiem w linii poziomej i pionowej /omówienie cech ognia/.
Wskazanie nosa, wąchanie zapachu przypisanego danej porze roku: zima - zapach miętowy; wiosna - zapach cytrynowy; lato - zapach różany; jesień - zapach lawendowy.
„Spotkanie” z porą roku - wyglądanie przez okno a następnie wybranie spośród dwóch przedstawionych dzieciom obrazków, właściwego danej aurze pogodowej.
Omówienie pory roku i wskazanie odpowiedniej na obrazku np. zima-wiosna (zasada przeciwności).
Stymulacja słuchowa: odszukiwanie źródła dźwięku, odebranie instrumentu i gra na nim lub potrząsanie nim. Zima - dzwonki, wiosna - bęben, lato - tamburyno, jesień - dzwony rurowe.
Spotkanie z żywiołem: zima - lód; wiosna - ziemia lub glina; lato - pływające na wodzie zapalone świeczki (imitujące słońce) i kwiaty; jesień - suche liście, kasztany, żołędzie.
Stymulacja smaku: zima - pastylki miętowe; wiosna - cytryna; lato - dżem wiśniowy; jesień - miód lub krem orzechowy.
Słuchając muzyki odpowiednio dobranej do pory roku zarzucanie na głowę dziecka chusty w kolorze danej pory roku i samodzielne zdjęcie jej przez dziecko.
Zajęcia „Porannego Kręgu” z czasem wzbogacone zostały o nowe elementy edukacyjne miedzy innymi obrazki ze zwierzętami oraz ich odgłosy / dla dzieci niewidzących zwierzaki - maskotki/, spadochron lub inne urządzenie imitujące wiatr.
Piosenka na pożegnanie śpiewana przez nauczycieli z jednoczesnym trzymaniem się wszystkich uczestników za ręce.
Zajęcia kończą się zdmuchnięciem świeczki przez jedno z dzieci.
Zasady prowadzenia terapii
Cykl terapeutyczny zajęć trwa 10 miesięcy. Spotkania odbywają się codziennie rano przez około 45 minut przed zajęciami właściwymi.
Spotykają się dzieci ze wszystkich grup rewalidacyjno-wychowawczych uczestniczących w zajęciach w godz. 8,30 - 11,30.
Codziennie zajęcia prowadzi inny nauczyciel.
Zajęcia rozpoczynają się od zaciemnienia sali zasłonami w kolorze danej pory roku i włączeniu muzyki, tworząc w ten sposób odpowiedni klimat.
Podczas spotkania prowadzony jest dialog między nauczycielem a dzieckiem z uwzględnieniem niewerbalnej komunikacji.
REASUMUJĄC:
celem „porannego kręgu” nie jest stymulacja, ale komunikacja;
podstawowe znaczenie ma rytualizacja czynności, stymulowanie bez rytualizacji wprowadzi chaos, co pociągnie za sobą zamknięcie się dzieci na kontakt;
konieczne jest uświadomienie sobie przez nauczyciela własnej ekspresji mimicznej, ruchowej, głosowej oraz kształtowanie pozytywnego nastawienia do dzieci i motywacji do działania. Spotkania „Porannego Kręgu” dostarczają dzieciom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu głębokim środków, które pozwalają uporządkować, zrozumieć i wyrazić swoje emocje i odzwierciedlić dominujący nastrój eliminując niepożądane agresywne, autoagresywne zachowania.
Muzykoterapia
Muzyka jest jednym z najstarszych sposobów uzewnętrzniania ludzkich przeżyć i emocji. Stwarza możliwość oddziaływania nie tylko na wybrane sfery funkcjonowania, ale i na człowieka jako na jedność ciała, umysłu i ducha.
Muzykoterapia obejmuje dwie grupy oddziaływań:
muzykoterapię receptywną - polega na wykorzystywaniu wpływu muzyki na psychofizyczny rozwój człowieka;
muzykoterapię aktywną - łączy dobierane bodźce dźwiękowe z aktywnością ruchową.
Zatem muzyka łączy oddziaływania na:
sferę ruchową;
procesy poznawcze jednostki;
procesy emocjonalne;
sferę społeczną.
Muzyka uwrażliwia na odbiór bodźców z otoczenia, wpływa na rozwój świadomości własnego ciała, koncentracji uwagi, pamięć, wyobraźnię. Pobudza ciało w zakresie ruchów dowolnych. Kształtuje rozwój gracji ruchów, poczucia sprawstwa, umiejętność współdziałania w grupie. Może mieć także wpływ na kształtowanie się dyspozycji twórczych.
Muzyka jest jednym z niewerbalnych sposobów wyrażania siebie, daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań. Może być źródłem odprężenia, pomaga przezwyciężać monotonię, nawiązać kontakt z drugim człowiekiem. Te cechy czynią ją szczególnie atrakcyjną dla ludzi upośledzonych umysłowo. W trakcie zajęć muzykoterapeutycznych mają oni możliwość przeżycia i doświadczenia czterech podstawowych sytuacji terapeutycznych:
odreagowania;
rytmizacji;
relaksacji;
aktywizacji.
Jest to metoda, przy pomocy której można tworzyć sytuacje dostarczające sposobności, do zaspokajania potrzeb psychicznych osób głębiej upośledzonych umysłowo.
Metoda Blissa
Symbole Blissa
Blissymbolics lub po prostu system Blissa to międzynarodowy kod obrazkowy, którego autorem jest Austriak Charles Bliss.
Co to są symbole Blissa?
Symbole Blissa to nazwa systemu porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Te rysunki (symbole) są graficzną ilustracją znaczenia (treści, sensu) danego słowa. Symbole umożliwiają nazwanie konkretnego przedmiotu, ale również pojęcia abstrakcyjnego, np.: uczucia. Można wskazywać pojedyncze symbole lub też budować z nich całe wypowiedzi zgodnie ze składnią języka ojczystego.
Specyfika i wyjątkowość systemu polega na możliwości budowania pełnych zdań, prowadzenia rozmowy, wyrażania opinii i ocen, opisywania zdarzeń i przeżyć, a poprzez to rozwijania w pełni własnej osobowości. Prostota symboli (mimo, iż niektóre symbole wydają się dość abstrakcyjne) i logiczna rozbudowa systemu pozwalają na szybkie uczenie się tej metody.
System Blissa jest elastyczny. Rozpoczynając od ograniczonej liczby symboli użytkownik Blissa może dzięki różnym strategiom poszerzać swoje słownictwo, rozwijać język według własnych możliwości intelektualnych i środowiskowych. Wszystkie osoby znające język ojczysty użytkownika symboli (jednakże potrafiące czytać lub znające budowę symboli) mogą się z nim porozumiewać i rozmawiać na dowolny temat, ponieważ nad symbolami napisane jest ich znaczenie.
Każde dziecko jest inne, ma właściwą tylko jemu, indywidualną drogę rozwoju. Dlatego też trudno jest określić ile symboli i w jakim czasie opanuje dana osoba. Wiele czynników ma wpływ na powodzenie i nie należy mierzyć sukcesu liczbą wyuczonych symboli. Największą radość przynosi okazana przez dziecko chęć przekazywania myśli, a tym samym spontaniczna potrzeba rozmowy, która została wyzwolona dzięki możliwości i umiejętności posługiwania się symbolami Blissa.
Jak porozumiewać się przy użyciu symboli Blissa?
Najbardziej rozpowszechnioną pomocą do komunikacji jest indywidualna dla każdego użytkownika tablica Blissa. Konstrukcja takiej pomocy, jej wielkość, ilości umieszczonych symboli i sposób ich uporządkowania zależą od potrzeb i umiejętności osoby, która posługuje się tablicą. Nad każdym symbolem umieszcza się napis, tak by rozmówca, który nie zna symboli mógł przeczytać ich znaczenie. Użytkownik może dzięki dobrej percepcji wzrokowej opanować umiejętność odczytywania lub/i różnicowania znaków graficznych symboli.
Oczywiście więcej znaków przyswoi sobie dziecko z lekkim upośledzeniem umysłowym, niż dziecko z umiarkowanym stopniem niedorozwoju (te dzieci preferują raczej znaki piktograficzne). System Blissa wymaga od dziecka umiejętności oderwania się od konkretu, gdyż symbol złożony jest z kilku elementów i jest w pewnym sensie abstrakcją.
Dzieci mogą wskazywać symbole palcem, wskaźnikiem umieszczonym na głowie lub oczami, gdyż użytkownicy tego sposobu porozumiewania się, są zazwyczaj w znacznym stopniu niepełnosprawni ruchowo. Ze względu na brak dostatecznej kontroli ruchów, wskazywanie symboli ręką jest trudne lub całkowicie niemożliwe. Umiejętność posługiwania się tablicą lub inną pomocą do komunikacji wymaga wielu ćwiczeń od osoby niemówiącej i cierpliwości ze strony słuchacza. Niemniej jednak możliwość rozmowy w różnych sytuacjach i okolicznościach oraz szansa nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem stanowi wystarczającą motywację dla podjęcia trudu nawiązania przez obie strony dialogu.
Piktogramy
Piktogramy to graficzny system komunikacji.
Zasadą konstrukcji tego systemu jest czarne tło i biała figura. Każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu określającego treść znaku.
Charakterystyka piktogramów
Głównym atutem Piktogramów jest to, iż dają one bezpośrednie i dokładne odniesienie wizualne do danego pojęcia. Symbole są ograniczone do najbardziej charakterystycznych rysów, bez zbędnych szczegółów (np.: sylwetki). Natomiast słabością tego systemu jest to, iż nie są one elastyczne i nie mogą odnosić się do całej kategorii pojęć podobnych.