SUMIENIE I MORALNOŚĆ
Wprowadzenie: Piszemy na tablicy/plakacie słowo „sumienie” i prosimy uczestników o wymyślenie jak największej ilości haseł-sloganów, które są używane w języku potocznym w związku z sumieniem. Np.
Mieć czyste sumienie
Postępować zgodnie/niezgodnie z sumieniem
Obudzić/uśpić sumienie
Poruszyć sumienie
Przemówić do sumienia
Brać na swoje sumienie
Zapewnić wolność sumienia
Sumienie dręczy/gryzie
Wyrzuty sumienia
Ktoś nie ma sumienia (?)
Sumienie to jakaś wewnętrzna władza, dzięki której mamy pewność czy nasze postępowanie jest złe czy dobre.
Pismo Święte: (tekstów szukają i czytają poszczególni uczestnicy spotkania)
Od najdawniejszych czasów sumienie było porównywane do…serca. Dlatego też w PŚ bardzo rzadko występuje słowo sumienie. Zamiast niego możemy spotkać słowo serce.
(1Krl 3,9) Racz więc dać Twemu słudze serce pełne rozsądku do sądzenia Twego ludu i rozróżnienia dobra od zła, bo któż zdoła sądzić ten lud Twój tak liczny?
(2 Sm 24, 10) Dawid doznał w sercu niepokoju i rzekł: zgrzeszyłem...
(Ps 38, 9) Przybity i smutny chodzę przez cały dzień, złamany, jęczę, drży moje serce z powodu moich win i grzechów.
(Syr 17, 6-7) Utworzył im język, oczy, uszy i dał im serce, aby mogli myśleć. Napełnił ich zdolnością rozumowania i pouczył o tym, co jest dobre, a co złe...
(Rz 2,15) (…) treść Prawa wypisana jest w ich sercach (…)ich sumienie staje jako świadek, a mianowicie ich myśli na przemian ich oskarżające, lub uniewinniające.
(Łk 6, 45; Mt 12, 35) Dobry człowiek z dobrego skarbca swego serca wydobywa dobro, a zły człowiek ze złego skarbca wydobywa zło.
Sumienie utożsamiane w Biblii z sercem jest bardzo bliskie człowiekowi. Sumienie mamy od samych naszych narodzin. Rodzimy się z nim. Jest ono darem Boga (związanym z wolną wolą) Nie możemy go kupić ani sprzedać. Wymienić na nowe, dostać w prezencie.
Lecz początkowo nie jest ono uformowane, dojrzałe. Sumienie potrzebuje czasu, aby stać się w pełni wykształcone, co pozwala jemu na prawidłowe funkcjonowanie, dostrzeżenie w porę grożącego niebezpieczeństwa. Podobnie jest z mową. Każdy człowiek, kiedy się rodzi, ma predyspozycję do niej, ale potrzeba wielu lat nauki, aby móc jej poprawnie używać. Dlatego niesłusznie mówimy o kimś kto źle postępuje, że „nie ma sumienia”. Ma! Jednakże źle uformowane!
Uniwersalny głos sumienia:
Z powyższych tekstów możemy odczytać jaka jest uniwersalna zasada działania wszystkich ludzkich sumień:
„CZYŃ DOBRO - ZŁA UNIKAJ!”
Jednakże, ponieważ sumienie podlega formacji - kształtowaniu, może wskazywać źle!
PRZYKŁAD: Możemy także porównać sumienie do przedniej - i jedynej - szyby
w samochodzie. Jadąc w nocy drogę oświetlają nam latarnie - przykazania Boże, kościelne, miłości. Jeżeli szyba jest czysta, to widzimy oświetloną drogę - wiemy, jak jechać. Widzimy wszystkie dziury, wiemy, kiedy droga skręca. Jest to sytuacja, kiedy sumienie jest czyste - nie zabrudzone grzechami, kiedy słuchamy jego głosu. Kiedy jednak przestaniemy dbać
o czystość szyby - sumienia - powoli zaczyna ona brudzić się, jest ochlapywana
i przestajemy dobrze widzieć drogę. Jeżeli to trwa dłużej, szyba przestaje być przeźroczysta. I co się wtedy dzieje? np. Wypadek. Podobnie jest z sumieniem. Jeżeli przestajemy o nie dbać, formować, słuchać go, to oddalamy się z drogi, która prowadzi do…życia wiecznego w raju.
Czysta szyba - sumienie - pozwala nam na dalszą jazdę. Dlatego niezwykle ważne jest, aby sumienie było „myte”, pielęgnowane, nie uszkodzone, czyli…właściwie formowane, kształtowane, nie zabrudzone grzechem (Sakrament pokuty!), gdyż wtedy zamiast zbliżać się do celu, oddalamy się od niego.
Jak formujemy sumienie?? Co ma wpływ na kształtowanie naszego sumienia? (burza mózgów)
Rodzice
Nauczyciele
Autorytety
Idole
Lektury (Pismo Święte!)
Filmy
Kościół (Katecheza, KSM)
Towarzystwo
Media
JA SAM! - to jakich dokonuję wyborów
Na nasze sumienie ma wpływ wiele czynników. Ponieważ jest ono darem Boga, jesteśmy zobowiązani formować je tak, aby było dla nas drogowskazem do Zbawienia. Bardzo wiele zależy od tego, co świadomie wybieramy i czemu pozwalamy mieć na nas wpływ.
SUMIENIE JEST GŁOSEM BOGA W NAS O ILE JEST WŁAŚCIWIE UKSZTAŁTOWANE!
Rodzaje sumienia:
Sumienie przed- i po-uczynkowe (prospektywne i retrospektywne).
Podstawą tego rozróżnienia jest to, czy czyn podlegający ocenie sumienia ma dopiero być spełniony, czy też już został dokonany.
Sumienie przeduczynkowe pełni istotną rolę rozstrzygającą o tym, czy podjąć, czy też zaniechać czynu.
Sumienie pouczynkowe jest reakcją sumienia na czyn już spełniony. Dokonuje ono jakby wtórnej oceny czynu (pierwotną dokonało sumienie przeduczynkowe). Wyraża aprobatę lub dezaprobatę dla spełnionego czynu.
Sumienie prawdziwe i sumienie błędne
Podstawą tego podziału jest stosunek sądu sumienia do norm obiektywnego porządku moralnego. Jeżeli subiektywny osąd sumienia jest zgodny z obiektywną prawdą moralną - wtedy sumienie jest prawdziwe.
Sumienie błędne występuje w różnych postaciach. Do najczęściej spotykanych należą:
Sumienie szerokie - przejawiające skłonność do zupełnie nieuzasadnionego pomniejszania własnych win
i wykroczeń.
Sumienie ciasne - jest z kolei przeciwieństwem szerokiego i charakteryzuje się skłonnością do nieuzasadnionego powiększania win.
Swoistą kombinacją sumienia szerokiego i ciasnego - ale w odwrotnych jakby proporcjach - jest tzw. faryzejskie sumienie. Wyolbrzymia się tu drobne sprawy i obowiązki, a lekceważy istotne.
Jeszcze inną odmianą sumienia błędnego jest sumienie skrupulanckie. Skrupulat to człowiek przesadnie lękliwy, przeżywający mocne - a nieuzasadnione - wyrzuty sumienia, trwający niemal permanentnie w stanie lęku i niepewności o czystość swego sumienia.
Sumienie zawikłane (conscientia perplexa) - zachodzi wówczas, kiedy człowiek nie jest zdolny do przezwyciężenia trudności sądząc, że jakkolwiek postąpi - postąpi źle.
Sumienie pewne i sumienie wątpliwe
Ten podział odgrywa szczególnie ważną rolę w etyce sumienia, bowiem z sumieniem wątpliwym działać nie wolno. Dla moralnie dozwolonego działania wymagany jest stan sumienia pewnego.
Sumienie pewne oznacza taki stan sumienia, który (przy formułowaniu sądów) wyklucza wszelkie uzasadnione obawy błądzenia. Tu człowiek, przy pomocy dostępnej mu wiedzy, dochodzi do wewnętrznego przeświadczenia, że należy postąpić tak - a nie inaczej. Sumienie wątpliwe jest przeciwieństwem pewnego i oznacza taki stan sumienia, w którym człowiek nie jest zdolny do uformowania sądu o moralnej wartości konkretnego czynu (posiada jakby równe racje „za” i „przeciw”) i w związku z tym nie jest też zdolny do podjęcia konkretnej decyzji
NALEŻY ZAWSZE POSTĘPOWAĆ ZGODNIE Z SUMIENIEM PEWNYM!! W WĄTPLIWOŚCI NIE DZIAŁAĆ!
Jak uzyskać pewność sumienia??
ĆWICZENIE: Dzielimy uczestników na kilka grup, każda otrzymuje kartkę
i długopis, kartkę dzielimy na pół i polecamy wypisać „za o przeciw”
1 i 2 gr.: (1)Zakup nowego samochodu na raty, (2)zakup używanego samochodu za gotówkę.
3 i 4 gr.: (3)Zakup firmowych Jeansów za 100 zł, (4)Zakup Jeansów i bluzy niefirmowych za tę samą cenę na targu.
Itp.
Po czasie prosimy o podsumowanie - która opcja wygrała?
Podobnie możemy postępować rozwiązując dylematy moralne. Jak już powiedzieliśmy SUMIENIE PRAWDZIWE podejmuje decyzje rozróżniając dobro od zła na podstawie obiektywnych norm moralnych - np. Przykazań itd. Jednakże czasem miewamy wątpliwości, na ile coś jest złe, lub po prostu musimy wybrać spośród kilku dóbr. Od dość dawna wskazywano w teologii moralnej drogi umożliwiające wyjście z wątpliwości sumienia:
Droga bezpośrednia i najbliższa polega na gruntownym rozważeniu i zbadaniu wszystkich racji „za i przeciw”. Można by w tym celu przywołać do pomocy fachową literaturę przedmiotu, albo zasięgnąć bezpośredniej rady u osób kompetentnych (np. u doświadczonego spowiednika, uznanego autorytetu moralnego). Jest to najpewniejszy sposób usunięcia wątpliwości, choć nie zawsze możliwy do zastosowania.
Podsumowanie: Sumienie to wrodzona zdolność do wartościowania moralnego. Ma je każdy człowiek. Sumienie jest darem Boga. Jest też głosem Boga o ile go nie „zagłuszamy”. Jest głosem Boga, jeśli jest właściwie formowane i kształtowane. Troska o sumienie prawdziwe i pewne polega na świadomym dobieraniu tego co czytam, słucham, oglądam, korzystaniu z rad starszych, nauczycieli, autorytetów - szczególnie z rad Boga, a więc Pisma Świętego, Przykazań. Tak formowane sumienie jest drogowskazem prowadzącym ku zbawieniu.
„Tylko dobrze urobione sumienie jest jedynym stróżem przyzwoitości i prawości.”
„Największe szczęście i najlepsze mienie, to dobre imię i czyste sumienie.”
Propozycja: Prowadzący przynosi (wcześniej wypożycza, może od Księzy) kilkanaście katolickich książek(najlepiej nie długich) na tematy moralne. Każdy uczestnik wybiera jedną i zabiera do domu, aby przeczytać w ramach formacji sumienia. Po miesiącu wszyscy zwracają książki i krótko o nich opowiadają.
1