Przykładowe pytania

-Czy kura myśli?

-Czy kura ma pojęcie jajka?

-Kto myśli bardziej abstrakcyjnie: przedszkolak czy student?

PPPll-2

Myślenie -wprowadzenie

A.Plan wykładu

1.Wstęp (przykłady sytuacji, w których zachodzi myślenie)

2.Różne sposoby definiowania myślenie

3.Struktura procesu myślenia - operacje umysłowe

4.Pojęcia

4.1.Pojęcie pojęcia

4.2.Znaczenie pojęć

4.3.Teorie pojęć

4.4. Rodzaje

4.5.Nabywanie pojęć

5.Rodzaje myślenia

5.1.Przegląd ogólny

5.2.Przybliżenie wybranych rodzajów twórczości

5.3.Myślenie twórcze

5.3.1.Przyczyny zainteresowania aktywnością twórczą

5.3.2.Ewolucja poglądów na istotę twórczości i możliwości ludzi w tym zakresie

5.3.3.Współczesne pojęcie i rodzaje twórczości

B. Plan i tezy

1.Wstęp

Oto zadanie: DONALD

+GERALD

---------------------

= ROBERT

Trzeba zamienić litery na cyfry, w taki sposób, aby dodawanie było poprawne. Wiadomo tylko, że: 1)Każdej literze odpowiada tylko jedna cyfra; 2)D=5. Jakie cyfry należy podstawić na miejsce: O=.....;

N= ....; A=......; L=.......; itd.

Istota wyposażona tylko we wrażenia, albo prymitywne spostrzeżenia, byłaby zdolna zauważyć tylko jakieś bezsensowne kreski jak:







Percepcja człowieka na wyższym poziomie, umożliwia odczytanie sensu słów.

Wyobraźnia w tym zdania jest również nieskuteczna, np. może posunąć takie obrazy, jak:

1)dwóch chudych panów na wadze jest równoważone przez jednego grubasa;

2)jest przeciąganie liny - po jednej stronie jest dwóch, po drugiej jeden i zachowana równowaga.

Bez myślenia nie poradzimy sobie z tym zadaniem.

2.Różne sposoby definiowania myślenie

Myślenie definiowane jest bardzo różnie, Reber próbuje wyróżnić pewne wspólne elementy zawarte w różnych definicjach, które stanowią wspólny rdzeń:

-myślenie zastrzeżone jest dla procesów symbolicznych;

-traktuje się jako ukryty lub domniemany proces, którego nie da się bezpośrednio zaobserwować.

Typy definicji:

a)Co poznajemy?

...proces poznawczy, w którym odzwierciedlane są strukturalne i funkcjonalne stosunki różnych elementów rzeczywistości. W. Szewczuk

b)Jak poznajemy?

... w sposób pośredni i uogólniony

c)Na czym polega czynność myślenia?

... jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. J. Kozielecki.

..mniej lub bardziej uporządkowana sekwencja operacji poznawczych dokonywanych na przedmiotach, zdarzeniach, procesach bezpośrednio spostrzeganych lub na ich reprezentacjach wyobrażeniowo-pojęciowych.

W. Szewczuk

... wychodzenie poza dostarczone informacje. J.Bruner

.... złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki w posiadanych danych. Bartlett

d)Jaka jest geneza myślenia?

... czynności zinterioryzowane, czyli uwewnętrznione (np. Piaget)

e)Funkcja myślenia.

...istota myślenia polega na rozwiązywaniu problemów.

3.Struktura procesu myślenia - operacje umysłowe

Materiał	Operacje, reguły, metody itp.	Wynik
Spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia	Operacje: -Analiza; -Synteza; -Porównywanie; -Systematyzowanie; -Klasyfikowanie; -Uogólnianie; -Abstrahowanie; -Wnioskowanie; -Rozumowanie; Reguły: -Algorytmiczne; -Heurystyczne. Metody: -	-Nowa wiedza; -pojęcia, -teorie, -zasady, -reguły itp. -Rozwiązanie problemu; -Dostrzeżenie problemu. -Rozumienie.

-Analiza; myślowe rozkładanie całości na części lub wyodrębnianie cech przedmiotów i zjawisk.

-Synteza; łączenie w myśli różnych w nowe całości.

-Porównywanie; ustalanie różnic i podobieństw.

-Systematyzowanie; porządkowanie zbiorów (np. systematyzowanie roślin, zwierząt itp.).

-Klasyfikowanie; odnoszenie poszczególnych obiektów do odpowiednich klas (np. jabłko to owoc).

-Uogólnianie; wyodrębnianie wspólnych cech dla danej grupy obiektów.

-Abstrahowanie; odrywanie, czyli czynność polegająca na myślowym wyodrębnieniu i odrywaniu jakiejś właściwości (cechy) od przedmiotu czy zjawiska.

-Wnioskowanie (rozumowanie); czynność wyciągania wniosków, czyli konkluzji z określonych przesłanek. W logice i matematyce wyróżnia się:

-Wnioskowanie dedukcyjne, indukcyjne, redukcyjne, po analogii i in.

Reguły:

-Algorytmiczne;

-Heurystyczne.

4.Pojęcia

4.1.Pojęcie pojęcia

Myślenie to czynność operowania pojęciami, tworzeniu nowych pojęć, wykorzystywaniu ich rozumieniu zjawisk.

Pojęcie jest myślą, w której odzwierciedlone są cechy wspólne, znaczące dla danej klasy przedmiotów lub zjawisk.

...uogólniony model jakiejś klasy obiektów, cech lub relacji podobnych pod pewnym względem.

...reprezentacja umysłowa, która zawiera informacje o istotnych właściwościach pewnej klasy obiektów.

...jednostka informacji, w której przechowywane są istotne, znaczące cechy i właściwości. Inaczej esencja informacji.

Znać pojęcie to znaczy umieć wskazać najważniejsze cechy jakiejś klasy obiektów. Inaczej znać definicję obiektu, procesu, zjawiska.

Jednak nie można utożsamiać pojęcia ze słowem, np. nazwą danej rzeczy. Można mieć pojęcie, ale nie znać odpowiedniej nazwy. Albo odwrotnie - można pamiętać definicję nie mając pojęcia.

Tak np. nasza wiedza o kluczu może być zakodowana w różnej postaci (wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia).

Spostrzeżenie	Wyobrażenie	Pojęcie
Obraz konkretnego klucza (cechy istotne i drugorzędne)	Obraz fragmentaryczny, zmienny, klucza konkretnego albo fantastycznego.	To już nie tylko obraz, ale znaczenie, symbol, jak słowo: KLUCZ

Przykłady:

-Pojęcie stołu;

-Pojęcie zegarka;

-pojęcie sprawiedliwości, miłości,

4.2. Znaczenie

Pojęcie jest formą reprezentacji elementów rzeczywistości. Są tu zakodowane najważniejsze informacje, wspólne dla pewnej klasy obiektów, znaczące. Można powiedzieć, że jest wiedza esencjonalna.

Dzięki pojęciom m. in.:

-mamy stałość spostrzeżeń;

-pojemność naszej pamięci wielokrotnie zwiększa się;

-na podstawie małej dawki otrzymanych informacji możemy „od siebie” dodawać nowe, np. jeśli mamy pojęcie metalu (czyli wiemy jakimi właściwościami wyróżniają się wszystkie metale -dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne, połysk, nieprzezroczystość i in. ) i dowiemy się, iż odkryto nowy metal pod nazwą ferroluna, to wnosimy, że ma on wszystkie cechy wspólne dla metali. Jeśli nas interesuje nowe odkrycie, to chcemy się dowiedzieć - czym różni się ten metal od innych, do jakiej podgrupy został zakwalifikowany itp. Nazwa zazwyczaj też o czymś informuje.

Funkcje pojęć:

1)Zapewnienie ekonomii funkcjonowania poznawczego;

2)Lepsze rozumienie;

3)Umożliwienie wykonywania czynności (operacji) na reprezentacjach przedmiotów, bez konieczności działania na samych przedmiotach;

4)Umożliwienie komunikowania się.

4.3.Teorie pojęć

Trzy rodzaje poglądów na pojęcia, to:

-pogląd klasyczny,

-pogląd probabilistyczny,

-pogląd egzemplarzowy.

Pogląd klasyczny:

Przytaczane wyżej definicje pojęcia zaliczyć można do klasycznych. Zgodnie z tym podejściem, pojęcie obejmuje wszystkie istotne właściwości danej klasy obiektów. Istotne to znaczy również wspólne, czyli powtarzalne - występujące u wszystkich przedmiotów danej klasy.

Na przykład wszystkie zegarki odmierzają i wskazują czas; wszystkie kwadraty mają cztery boki równe i kąty proste itp.

Zalety podejścia klasycznego:

Pojęcia dobrze znane (wyraźnie zdefiniowane):

- mają wyraźne granice (nie można pomylić np. kwadratu i rombu);

- łatwo jest określić relacje między pojęciami;

• łatwo jest przekazywać wiedzę drogą werbalną.

Wady tego podejścia:

-przesadne dążenie do jednoznaczności, stąd sztywność podejścia;

-werbalizm, posługiwanie się słowami (definicjami) bez ich dokładnego rozumienia;

-w klasycznych badaniach nad pojęciami koncentrowano się na sztucznych pojęciach, wyizolowanych z systemu wiedzy. Rzeczywistość nie zawsze pasuje do sztucznych, dobrze zdefiniowanych pojęć.

Koncepcja probabilistyczna

W rzeczywistości nie zawsze są tak wyraźne granice między zjawiskami, jak tego oczekiwano w klasycznych badaniach nad pojęciami. W życiu codziennym mamy zazwyczaj trudności w ścisłym podawaniu cech definicyjnych.

Granice między pojęciami nie są ostre, zazwyczaj są obiekty z zakwalifikowaniem których mamy trudności. Np. czy euglena jest rośliną czy zwierzęciem? (Wytwarza chlorofil - istotna cecha roślin; ma zdolność przemieszczania się - cecha zwierząt).

Tak więc niektóre obiekty można zaliczyć więcej niż do jednej klasy.

Tak więc to podejście opiera się nie na pewności ale prawdopodobieństwie i stąd wynikają jego zalety, a głównie- elastyczność, względność itp.

Koncepcja egzemplarzowa

W tej koncepcji wychodzi się ze stwierdzenia, że ludzie w życiu codziennym nie tyle odwołują się do ogólnych, wspólnych cech, ile do przykładów. Na przykład dziecko poznało psa. Kiedy spotyka inne zwierzę futerkowe, to po prostu porównuje nowy obiekt z już znanym. A więc tutaj większą rolę odgrywa podobieństwo nie tyle wewnętrzne, ile zewnętrzne. Inaczej ludzie częściej posługują się myśleniem konkretnym niż teoretycznym.

4.4.Rodzaje pojęć

1) Pojęcia konkretne i abstrakcyjne;

Konkretne to takie, których łatwo jest wskazać konkretny desygnat, Np. meble.

Abstrakcyjne, gdy nie da się wskazać konkretnego desygnatu a jedynie przykłady wyjaśniające. Np. sprawiedliwość, miłość. Pojęcia psychologiczne należą do tej klasy.

2)Pojęcia odnoszące się do: a) przedmiotów oraz b)stanów, zjawisk, procesów.

3)Ogólne i jednostkowe. Np. „Ojciec” - „mój ojciec”.

4)Pojęcia specyficzne dla poszczególnych dziedzin teorii i praktyki. Naukowe: matematyczne, fizyczne, przyrodnicze, społeczne, filozoficzne (kategorie), psychologiczne.

Praktyczne: hydrauliczne, kucharskie, drogowe itp.

4.5.Nabywanie pojęć

W klasycznym ujęciu było sporo interesujących eksperymentów nad tworzeniem się pojęć sztucznych.

Przykład 1.„Wez”.

-Można werbalnie, tj. podać definicję.

-Lepiej eksperymentalnie, tj. podać przykłady i doprowadzić do uogólnienia.

Przykład 2. Pojęcia LIKEH i NAKUH

Ciąg liter	liken	Nakuh
Bekis	+	+
Aklon	+	-
Raloz	+	-
kotyw	+	-
pojęk	-	+
moram	-	-
ratąg	-	-
orgia	-	-
lubas	+	+
orkan	+	-

-Inaczej nabywa się pojęcia konkretne, inaczej abstrakcyjne. Jeszcze inaczej pojęcia dynamiczne, np. rozwój człowieka.

5.Rodzaje myślenia

5.1.Przegląd ogólny

W literaturze można znaleźć bardzo dużo różnych rodzajów myślenia, natomiast - jak dotąd - brak jest uporządkowanej klasyfikacji. Oto przykłady:

W. Szewczuk, wyróżnia:

-prelogiczne i logiczne;

-mistyczne i magiczne;

-logiczne i intuicyjne;

-reproduktywne i produktywne;

-sensoryczno-motoryczne i wyobrażeniowo-pojęciowe;

-refleksyjne,

-twórcze,

-skrótowe i in.

A.Reber:

-konwergencyjne i dywergencyjne;

-formalne;

-krytyczne;

-przedoperacyjne;

-twórcze.

E.Hilgard:

-asocjacyjne;

-ukierunkowane;

-autystyczne;

-krytyczne,

-twórcze.

U innych autorów można jeszcze znaleźć:

-myślenie potoczne;

-logiczne,

-filozoficzne,

-racjonalne,

-empiryczne;

-naukowe,

-probabilistyczne i wiele innych.

5.2.Przybliżenie wybranych rodzajów myślenia

1)Myślenie potoczne, czyli zdroworozsądkowe; opiera się na danych zmysłowych (np. wierzą tylko w to, co widzieli na własne oczy). Myślenie to nie daje wiedzy pewnej, sprawdzonej naukowo, a jedynie tzw. prawdy elementarne, eklektyczne.

2)Myślenie nieukierunkowane na cel, np. asocjacyjne; trudno odróżnić je od swobodnych wyobrażeń.

3)Myślenie nie liczące się z rzeczywistością, np. autystyczne (wysoce subiektywne, występujące w chorobach psychicznych) zbliżone znaczeniowo jest myślenie dereistyczne;

4)Myślenie magiczne jest intencjonalne i wyraża się w chęci wpływania na rzeczywistość poprzez samo myślenie;

5)Myślenie sensoryczno-motoryczne (synonimy a. terminy zbliżone, to:

-obrazowe, praktyczne, konkretne, konkretno-praktyczne, przedoperacyjne i in.). Są to niższe, tj. prostsze formy myślenia (w porównaniu z p. 6).

6)Myślenie teoretyczno-abstrakcyjne (synonimy, a. terminy zbliżone to:

myślenie pojęciowe, teoretyczne, logiczne, sformalizowane, operacyjne i in.). Są to wyższe, bardziej złożone w porównaniu z p. 5. formy myślenia.

7)Myślenie reproduktywne i produktywne.

Myślenie reproduktywne to inaczej myślenie S, zachodzi wówczas, gdy stosujemy w praktyce poznane sposoby działania, głównie rozwiązywania problemów. Przykład: uczeń opanował metodę rozwiązywania zadań matematycznych z zastosowaniem określonej formuły (np. twierdzenia Pitagorasa) i stosuje ten schemat do nowych sytuacji.

Myślenie produktywne, czyli R. polega na tworzeniu przez podmiot informacji zupełnie nowych. Przykład: uczeń samodzielnie doszedł do odkrycia twierdzenia Pitagorasa.

8.Myślenie twórcze i nietwórcze

Z kolei myślenie produktywne może być twórcze i nietwórcze. W myśleniu twórczym występują istotne elementy, szczególnie wynik, nowe w znaczeniu nie tylko subiektywnym, ale obiektywnym.

9.Myślenie konwergencyjne i dywergencyjne.

10. Myślenie racjonalne i intuicyjne.

11. Inne rodzaje myślenia:

Janusowe (wielopłaszczyznowe)

Kryterium podziału	Rodzaje i przykłady
Ukierunkowanie	Nieukierunkowane, np. asocjacyjne Ukierunkowane na cel
Poziomy	Sensoryczo-motoryczne; Teoretyczno-abstarkcyjne.
Nowość	Reproduktywne; Produktywne; Twórcze.
Struktura	Konwergencyjne; Dywergencyjne.
Udział logiki	Racjonalne (logiczne); wertykalne. Lateralne, intuicyjne,

5.3.Myślenie twórcze

5.3.1.Przyczyny zainteresowania aktywnością twórczą

5.3.2.Ewolucja poglądów na istotę twórczości i możliwości ludzi w tym zakresie

5.3.3.Współczesne pojęcie i rodzaje twórczości

5.4.Myślenie intuicyjne

---