II. Nauki

współpracujące

z pedagogiką

Wykład 7.

15 listopada 2012 r.

Zastosowanie terminologii i teorii

psychologicznych w pedagogice

Wybrane zagadnienia:

1.Znaczenie psychologii (rozwojowej).

2. Przełom w spojrzeniu na dziecko

–”pajdocentryzm”.

3.Pojęcia psychologiczne w pedagogice

na przykładzie pojęcia

„osobowość” , „interakcje”,

„postawy”.

1.Znaczenie psychologii(rozwojowej)

*Zwrócenie uwagi na to, ze dziecko nie

jest miniaturą osoby dorosłej, lecz że

rozwój w pierwszych latach

życia rządzi się swoistymi prawami i

wywiera podstawowy wpływ na życie

dorosłe ;

a)fazowość(etapowość ) rozwoju

b)rozwój moralny a wychowanie

a) Fazowość rozwoju

(por. psychologia rozwojowa)….

…Fazy sensytywne

w rozwoju człowieka od

urodzenia do 20-go r. ż. (F. Corominas)

Znajomość specyfiki rozwoju
człowieka w
poszczególnych fazach sensytywnych

-rozumienie przejawów tego

rozwoju;

-kierunek w rozpoznawaniu potrzeb,

zainteresowań, uzdolnień,

talentów….

-pomoc w diagnozie zaburzeń w

rozwoju, trudności

wychowawczych…

…kierunek w rozpoznawaniu
potrzeb…

b)Rozwój moralny a wychowanie.

Stadia i fazy rozwoju moralnego wg J. Piageta.

Za:H.Muszyński….

Stadia rozwoju moralnego

Fazy rozwoju moralnego

Anomia (0 – 1 r.z.)

Brak świadomości moralności

Amoralizm –brak świadomości

moralnej.

Podmiot działa zgodnie z

własnymi potrzebami.

Heteronomia ( 1- 9. r.ż. )

Podporządkowanie się narzuconej

moralności. Droga do rozumienia

zachowania własnego i innych.

Wykazywanie się pod koniec tej

fazy zdolnością do oceny

postępowania innych w

otoczeniu.

1.Egocentryzm (1- 5 r. ż.) –

dziecko nie rozumie cudzych

stanów psychicznych, zaspokaja

własne potrzeby aby uniknąć kary

i uzyskać nagrodę.

2.Konformizm (5 – 9 r. .ż) –

dziecko postępuję tak, aby

uzyskać aprobatę innych; rozwija

się wrażliwość moralna.

Socjonomia (9 – 13 r. ż.)

Akceptacja norm obowiązujących

w grupie, ale nie

traktowanie ich za własne.

1.Moralność

partykularystyczna

2.Konwencjonalizm

Jednostka identyfikuje się z

autorytetami. Podporządkowuje

się powinnościom moralnym i

autorytetom w celu uzyskania

akceptacji.

Stadia

Fazy

Autonomia moralna (15 – 17 r.

ż.)

Normy moralne uznawane są za

własne, jedynie słuszne i

niepowtarzalne. Łamanie norm

powoduje wyrzuty sumienia.

Silnie uwewnętrznione poczucie

powinności moralnej.

Umiętność samooceny własnego

postępowania.

1.Pryncypializm

2.Racjonalizm

3.Idealizm moralny –moralność

ma charakter świadomy i

refleksyjny. Problemy moralne

rozstrzygane są z

punktu widzenia przyjętego

systemu wartości. Podmiot

kieruje się własnym sumieniem,

zaufaniem i szacunkiem opartym

na sprawiedliwości, wzajemności,

równości i godności…

Znaczenie dla wychowania:

*Wiedza na ten temat powinna

uwrażliwiać rodziców i wychowawców

w rozpoznawaniu stadium/fazy

rozwoju moralnego….

*Rozwój moralny nie musi towarzyszyć

rozwojowi intelektualnemu

Np. można nie być wykształconym a postępować wg kryteriów

autonomii moralnej. Bywa, że osoby wykształcone, czy osoby

„medialne” mają zaburzony rozwój moralny(łamią normy, nie

mają wrażliwości moralnej lub jest ona osłabiona itp…)

Możliwości rozwoju:

Za: S.Kunowski…

-Progresja

(wzwyż ku autonomii

moralnej);

-Degresja

(zatrzymanie się zastój w

rozwoju);

-Regresja (cofniecie się rozwoju, np.

demoralizacja….).

Pokój

–egzemplifikacja progresji w rozwoju,
autonomii moralnej…..

Wojna- egzemlifikacja regresji w
rozwoju moralnym…..

2. Przełom w spojrzeniu na dziecko
–”pajdocentryzm”. Konsekwencje dla
rozumienia zasad wychowania.

Za: K.Sośnicki, S.Sztobryn….

„Nowe wychowanie”

– ruch pedagogiczny zmierzający do

odnowy

szkoły i radykalnej zmiany w

wychowaniu”.

(D. Drynda).

Czas: ostatnie dziesięciolecie XIX w .

– do wybuchu II

wojny światowej

Pajdocentryzm- pedagogika wychodząca
od dziecka ( konieczność
poznawania rozwoju dziecka)

Cechy….

-Idea wolności i swobody w

wychowaniu ( zgodnie

z naturą dziecka);

-Rola prawa biogenetycznego w

tworzeniu koncepcji

wychowania/kształcenia

(np. w pedagogice Johna Dewey’a)

Por. Wykład nt. rozwoju pedagogiki naukowej….

„Ontogeneza jest
powtórzeniem filogenezy”

Wychowanie i nauczanie
w „szkole na miarę dziecka”

Treści nauczania:

*Ograniczenie treści nauczania

*Rezygnacja z nauki języków klasycznych

na rzecz nowożytnych

*Większa ranga historii, nauk

matematyczno –przyrodniczych,

artystyczno-technicznych

Metody nauczania:

podające zastąpione poszukującymi,

laboratoryjnymi, praktycznego

działania

*Aktywizm pedagogiczny

Proces uczenia się

bazujący na samodzielności, twórczym

myśleniu, odkrywaniu świata

Formy organizacyjne

– odchodzenie od systemu klasowo –

lekcyjnego;

-tworzenie klas różnowiekowych lub

tworzonych na zasadach wspólnoty

zainteresowań lub uzdolnień

Np. grupy/klasy w placówce
Montessori( trzy roczniki)

Rozwój całej osobowości…

-Większe znaczenie strony kierunkowej

(wartości, ideały,

postawy) ,niż instrumentalnej

( wiedza, umiejętności)



Rola wychowania społeczno –

moralnego



Wspieranie wychowania

estetycznego

Zasady wychowania a uwzględnienie
rozwoju dziecka

Zasada indywidualnego podejścia do

wychowanka

3.Pojęcia psychologiczne w pedagogice na przykładzie pojęcia
„osobowość” , „interakcje”, „postawy”.

3.1. Osobowość

Za:J.Strelau…

– termin wieloznacznie rozumiany w

różnych koncepcjach psychologicznych.

a) Osobowość jako zespół cech

Osobowość jest rozumiana jako zespół

cech, pod względem których

jednostki różnią się między sobą(m.in.

A. Allport)

b) Poznawcze podejście do
osobowości

Podejście poznawcze do osobowości zajmuje się

znaczeniem konstruowania poznawczego i

pojęcia Ja w nadawaniu całościowego

sensu naszym doświadczeniom oraz procesami

podmiotowej kontroli i samoregulacji,

zapewniającymi człowiekowi wpływ na bieg

zdarzeń i odpowiedni stopień intregracji jego

działań, a zarazem adaptację do rzeczywistości.

(m.in. J.Reykowski)

j.w.

c)Podejście humanistyczne w
rozumieniu osobowości

Założenie o samorealizacji, roli

świadomego i zarazem

subiektywnego doświadczenia.

*Teoria rozbieżności pomiędzy Ja a

doświadczeniem( C. Rogers)

*Teoria odrzucania własnego Ja(F.S.Perls)

( teoria biogenetyczna)

*Teoria hierarchii potrzeb (B. Maslow)

*Teoria hierarchii potrzeb (B. Maslow)

Teoria potrzeb a
wychowanie

….

*Zaspokojenie potrzeb

- jako podstawa wychowania…

*Braki w zaspokojeniu potrzeb –

konsekwencje

m.in. pojawianie się

trudności wychowawczych

( np. nie zaspokojenie potrzeby uznania może

prowadzić do wejścia w podkulturę…)

Pojęcie osobowości a
pedagogika

Definiowanie terminu „wychowanie” jako cel/wytwór.

(Za: S. Kunowski)

Por. Wykład nt pojęć w pedagogice….

Wychowanie – definicje o charakterze:

 

1* działaniowym / prakseologicznym
2* rozwojowym /ewolucyjnym
3* sytuacyjnym / warunkującym
4*

wytworowym

/ adaptacyjnym

!

…Definicje o charakterze

wytworowym

….

Np.

„Wychowanie to w pełni

ukształtowana osobowość

człowieka”.

Cel wychowania

-

skategoryzowany w oparciu o pojęcie

osobowości

….

3.2. Pojęcie „interakcji”

a

pedagogika

*INTERAKCJA

 ( za Aliną Szczurek )

–pojęcie przydatne w analizie interakcji pomiędzy nauczycielem a uczniem.

Interakcja - to splot wielorakich aspektów wzajemnego

wpływu jednostek na siebie w skali makro i mikro,

dotyczących szeregu aspektów kontaktów międzyludzkich

i uwarunkowanych najróżniejszego typu

zmiennymi:

-status społeczny

-typ osobowości

-reprezentowany poziom wiedzy

-wiek

-preferowane i nauczane procedury lekcyjne

-oczekiwania dotyczące relacji nauczyciel – uczeń

Czynniki wpływające na jakość
interakcji

(za j.w. i A.Janowskim)

*

A) cechy osobowości podmiotów

interakcji

( nauczyciel – uczeń )

B) kontekst sytuacyjny

( np. klasa szkolna )

 

C) konteksty społeczno – pedagogiczne

( np. w klasie szkolnej .lub poza szkołą)

3.3. „Postawy”

a

pedagogika

a) Kategoria postaw przydatna

w kategoryzowaniu celów

wychowania.

Np.

”Celem wychowania jest

kształtowanie właściwych postaw

dzieci i młodzieży”.

Postawy:

Ideowe

Humanizmu,

internacjonalizmu,

egalitaryzmu,

demokratyzmu

Społeczne

Patriotyzmu,

społecznego

zaangażowania,

gospodarności

Interpersonalne

Życzliwości,

poszanowania cudzej

godności, tolerancji,

opiekuńczości,

lojalności,

współodczuwania

Grupy postaw

Postawy

Intrapersonalne

Osobistej godności,

perfekcjonizmu, samokontroli,

samodzielności, odpowiedzialności

za siebie, dzielności, optymizmu

Egzystencjalne

Introspektywności, orientacji na

cele, dążności do wartości,

autonomii

Kulturowe

Wrażliwości na piękno i wielkość

dzieł sztuk, pietyzmu wobec

kultury, twórczej percepcji i

ekspresji, kulturowego

samodoskonalenia, dążenia do

kontaktu z kulturą

Grupy postaw

Postawy

Intelektualne

Poznawczej dociekliwości,

racjonalizmu, krytycyzmu,

otwartości umysłu, innowacyjności

Wobec przyrody

Wrażliwości na piękno i

niezwykłość przyrody, szacunku i

pietyzmu wobec przyrody, dążności

do kontaktu z przyrodą

b) Postawy rodzicielskie.
Znaczenie dla pedagogiki.

POSTAWA RODZICIELSKA

(za: Maria Ziemska)

nabyta struktura poznawczo -

dążeniowo – afektywna,

ukierunkowująca zachowanie się

rodziców wobec dziecka;

stosunek emocjonalny do dziecka

wyrażający się w sposobie

postępowania z dzieckiem

i sposobie myślenia o dziecku.

Model postaw wg M.
Ziemskiej

Postawy rodzicielskie właściwe
i niewłaściwe

a ) Postawy

właściwe

b) Postawy

niewłaściwe

Akceptacja

Odtrącająca

Współdziałanie

Unikająca

Uznanie praw

Nadmiernie

wymagająca

Rozumna

swoboda

Nadmiernie

chroniąca

 
a ) Postawy właściwe

Akceptacja dziecka

Rodzice przyjmują dziecko takim, jakie ono jest

–z jego wyglądem zewnętrznym,

usposobieniem, możliwościami umysłowymi.

Kochają dziecko, chwalą je, zwracają uwagę w

przypadku złego zachowania, ale nie

potępiają. Zaspokajają jego potrzeby.

W takich warunkach ma ono poczucie

bezpieczeństwa i jego rozwój przebiega

prawidłowo. Dziecko rośnie radosne,

przyjazne, odważne, z poczuciem własnej

wartości….

Akceptacja dziecka…

Współdziałanie z
dzieckiem



Dziecko uczestniczy w życiu rodzinnym,

w pracy domowej, rozrywkach

dostosowanych do jego potrzeb i

możliwości oraz wieku. Nawiązuje w ten

sposób stały kontakt uczuciowy. W miarę

rozwoju podejmowany jest wzajemny

dialog, dyskusja i wymiana poglądów.

Dziecko staje się ufne wobec rodziców,

zdolne do współdziałania
i podejmowania samodzielnych decyzji

i zobowiązań.

Współdziałanie z
dziećmi…

Zapewnienie dziecku rozsądnej
swobody

Rodzice stwarzają okazję do zaspokajania

dziecięcej potrzeby aktywności i

samodzielności w miarę jego rozwoju. Gdy

dziecko jest starsze, rodzice dyskretnie, z

daleka kierują nim, orientując się w jego

zainteresowaniach. Znają kolegów,

przyjaciół, wiedzą dokąd i z kim idzie, kiedy

wraca. W tych warunkach staje się ono

uspołecznione, łatwo przystosowuje się do

różnych sytuacji. Stopniowo ”oddala się „

od rodziców ale w dobrym

rozumieniu.

Rozumna swoboda….

Uznanie praw dziecka

Rodzice unikają przesadnej dyscypliny,

rygoru, oczekują od dziecka dojrzałego

zachowania się i są zawsze gotowi, aby

mu w tym pomóc. Przejawiają szacunek

dla jego indywidualności. Podsuwają mu

dyskretnie swoje sugestie, niczego nie

narzucając i nie przymuszając do

sugerowanych propozycji. Nie robią

awantur. Umieją być przyjacielem dla

dziecka, poważnie traktując jego

przeżycia.

Uznanie praw dziecka….

b) Postawy niewłaściwe

Postawa odtrącająca

-skutek nadmiernego dystansu i dominacji nad

dzieckiem

Dziecko jest odczuwane jako ciężar. Rodzice nie lubią

go, stale krytykują, kierują nim przez rozkazy i

zakazy, surowe kary i represje, dziecko jest dla

nich rozczarowaniem. Na każdym kroku

okazują dziecku wrogość. Taka postawa kształtuje

u dziecka agresję, nieposłuszeństwo, kłamstwo i

staje się przyczyną aspołecznego zachowania.

Powoduje zastraszenie, lękliwość, bezradność…

 

Odtrącenie dziecka….

Postawa unikająca

-skutek nadmiernego dystansu i uległości wobec

dziecka

Obojętność rodziców wobec własnego dziecka

powoduje, że kontakt z nim jest luźny,

ograniczony do minimum. Jest to częsta postawa

rodziców zapracowanych, nie mających czasu

dla dziecka. Potrzeby materialne są z reguły

zaspokojone, ale rodzice nie maja czasu na

rozmowę z dzieckiem, wysłuchanie go,

spędzenie z nim czasu wolnego. Dziecko staje

się niestałe uczuciowo, niezdolne do

koncentracji w nauce, nieufne, nawet bojaźliwe,

łatwo popada w konflikty z otoczeniem.

Unikanie dziecka…

Postawa nadmiernie wymagająca

-skutek nadmiernej koncentracji i dominacji

Rodzice wobec dziecka nakładają

maksymalne wymagania, jest ono pod

ciągłą presją. Wychowaniu stale towarzyszy

dezaprobata, krytyka i gniew. Postawa taka

jest często wyrazem niespełnionych ambicji

rodziców. Wywołuje to bunt, protest,

agresję. Sprzyja kształtowaniu się u dzieci i

młodzieży takich cech , jak brak wiary we

własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje,

trudności w nauce…

Nadmierne
wymagania….

Postawa nadmiernie chroniąca

-skutek nadmiernej koncentracji i uległości

Rodzice pod hasłem „wszystko dla

dziecka” chronią je od każdego

samodzielnego wysiłku, pracy,

odpowiedzialności. Dziecko postrzegane

jest jako ideał. Wieczne pobłażanie,

przesadna opieka, cieplarniane warunku

powodują niedostosowanie społeczne,

bierność, infantylność, brak inicjatywy,

albo też egoizm.

Nadmierne chronienie….

Zamiast podsumowania:

„Zejdźcie na poziom dzieci, aby

razem z nimi pracować, bawić się,

patrzeć na świat w

zasięgu ich wzroku, reagować

zgodnie z ich

rytmem”.

( Celestyn Freinet )

Literatura do wykładu:

-Pedagogika . Podręcznik akademicki. Pod red. B. Śliwerskiego, GWP, Gdańsk 2006

(O „nowym wychowaniu”)

-K. Sośnicki, Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX/XX w, Warszawa 1976

( 0 „nowym wychowaniu”)

-Dąbrowska Teresa E., Wojciechowska – Charlak ,

Między praktyką a teorią wychowania, Wyd. UMCS, Lublin 1997(postawy rodzicielskie)

H. Muszyński, Zarys teorii wychowania, Warszawa 1977( postawy a cele wychowania)

Tegoż, Rozwój moralny, Warszawa 1987( o rozwoju moralnym)

S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 2001(kierunki rozwoju)

Andrzej Janowski, Psychologia społeczna a zagadnienia wychowania, Wrocław 1980( o interakcjach)

Literatura dodatkowa:

-Ziemska Maria, Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973.

-Tejże, Rodzina a osobowość, Warszawa 1975.

Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna.

Tom 2, Red. Jan Strelau, GWP. Gdańsk 2004.

Fotografie: strony internetowe