WPROWADZENIE

DO ENDOKRYNOLOGII

Endokrynologia

– dział

biologii zajmujący się
gruczołami wydzielania
wewnętrznego
(endokrynnymi; dokrewnymi)
i hormonami wydzielanymi
przez nie do krwi.
(greckie: éndon – wewnątrz;
krínein – wydzielać)

Wg słownika wyrazów obcych i zwrotów
obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego

Hormony to chemiczne nośniki
informacji między komórkami
wielokomórkowego organizmu

Hormony klasyczne –

wytwarzane

przez gruczoły dokrewne i uwalniane do
naczyń krwionośnych

Hormony tkankowe

– wytwarzane poza układem

dokrewnym; działające miejscowo, na sąsiednie
komórki bez udziału transportu przez układ krążenia

Typy przekazywania informacji

za pośrednictwem hormonów

endokrynia

parakrynia

autokrynia

Hormony mogą wywierać swój efekt

dopiero

po związaniu się ze swoistym

receptorem

H

H

H H

H

H

sygnał

wewnątrzkomórkowy

R

2

R

2

R

3

R

1

brak efektu

Komórki mogą wiązać swoiście pewne
substancje bez towarzyszącego temu
efektu biologicznego.
Takie substancje nazywamy ligandami a
struktury odpowiedzialne za ich wiązanie –
akceptorami
lub miejscami wiążącymi

Agonista – związek, który łączy się
z receptorem powodując wystąpienie
odpowiedzi na działanie hormonu

Antagonista

– związek, który

łączy się z receptorem nie
powodując wystąpienia
odpowiedzi z jego strony

Komórki wydzielające
substancje czynne mogą być
zorganizowane
w narząd zwany gruczołem
wydzielania
wewnętrznego
(dokrewnym) lub mogą być
rozproszone np. w
przewodzie pokarmowym

Najważniejsze elementy układu
dokrewnego

Gruczoł

Wydzielane hormony

Efekty biologiczne

Tarczyca

Tyroksyna,

trijodotyronina

Regulacja tempa

metabolizmu

Kalcytonina

Obniżanie stężenia Ca

Przytarczyc
e

Parathormon

Podwyższanie st. Ca

Nadnercza
(kora)

Aldosteron

Gospodarka Na-K

Kortyzol

Efekty metaboliczne,
hormon stresu

Androgeny (DHEA)

Działania anaboliczne

Nadnercza

(rdzeń)

Aminy katecholowe

(adrenalina)

Hormon stresu (wzrost

ciśnienia, tętna,
stężenia glukozy)

Najważniejsze elementy układu
dokrewnego

Gruczoł

Wydzielane
hormony

Efekty biologiczne

Gonady

Estradiol,
Progesteron

Regulacja funkcji
rozrodczych
Efekty metaboliczne

Testosteron

Trzustka

Insulina, Glukagon

Regulacja glikemii

Przysadka

(część
gruczołowa)

Hormony tropowe

Regulacja czynności

gruczołów dokrewnych

Hormon wzrostu

Efekty anaboliczne,
wzrastanie

Prolaktyna

Laktacja

Przysadka
(płat tylny)

Wazopresyna

Oksytocyna

Skurcz naczyń, efekt
antydiuretyczny,
pragnienie
Skurcz macicy

*

PODWZGÓRZE

*

PRZYSADKA

*

TARCZYCA

*

PRZYTARCZYCE

*

NADNERCZA

*

GONADY

(JĄDRA I JAJNIKI)

*

CZĘŚĆ

ENDOKRYNNA

TRZUSTKI

SPRZĘŻENIE ZWROTNE UJEMNE

DŁUGA PĘTLA
SPRZĘŻENIA
ZWROTNEGO

TRH

GHRH

GHIH=SST

GnRH

CRH

DOPAMINA

TRH (hormon uwalniający
tyreotropinę; tyreoliberyna)
pobudza wydzielanie tyreotropiny
(TSH)
i prolaktyny (Prl)
GHRH (hormon uwalniający
hormon wzrostu; somatoliberyna)
pobudza wydzielania hormonu wzrostu
(GH)
GHIH (hormon hamujący
uwalnianie hormonu wzrostu;
somatostatyna)
hamuje wydzielanie hormonu wzrostu
(GH)

GnRH (hormon uwalniający
gonadotropiny; gonadoliberyna)
pobudza wydzielanie lutropiny (LH) i
folitropiny (FSH)
CRH (hormon uwalniający
kortykotropinę; kortykoliberyna)
pobudza wydzielanie kortykotropiny
(ACTH)
Dopamina
hamuje uwalnianie prolaktyny (Prl)

PŁAT

PRZEDNI

PŁAT

TYLNY

SZYPUŁA

ACTH

LH, FSH

TSH

GH

PRL

ADH

Oksytocy

na

ACTH (kortykotropina)

pobudza czynność wydzielniczą kory
nadnerczy

LH (lutropina) i FSH (folitropina)

pobudzają czynność gonad (jąder,
jajników)

TSH (tyreotropina)

pobudza czynność i procesy wzrostowe
tarczycy

GH (hormon wzrostu)

pobudza procesy wzrostowe

Prl (prolaktyna)

przygotowuje gruczoły sutkowe do laktacji
w okresie ciąży

ADH (hormon antydiuretyczny;
wazopresyna)
reguluje stopień zagęszczenia
wydalanego moczu
Oksytocyna
pobudza skurcz mięśni gładkich,
szczególnie macicy i przewodów
wyprowadzających gruczołów
sutkowych;
odgrywa ważną rolę w okresie
porodu
oraz w procesie laktacji

*

PODWZGÓRZE

*

PRZYSADKA

*

TARCZYCA

*

PRZYTARCZYCE

*

NADNERCZA

*

GONADY

(JĄDRA I JAJNIKI)

*

CZĘŚĆ

ENDOKRYNNA

TRZUSTKI

TETRAJODOTYRONINA (T

4

; TYROKSYNA)

TRIJODOTYRONINA (T

3

)

KALCYTONINA

Tarczyca bajkalska (Scutellaria
Baicalensis)

– roślina rosnąca głównie w Chinach i
wykorzystywana od zamierzchłych czasów w
medycynie chińskiej między innymi do leczenia
podrażnień, stanów zapalnych i infekcji
bakteryjnych.
Do celów kosmetycznych i leczniczych wykorzystuje
się ekstrakt z korzenia tarczycy bajkalskiej.
Zawiera on ponad 20 % związków flawonoidowych
(są bardzo skutecznymi antyutleniaczami, czyli
pomagają zwalczać wolne rodniki,
a także niektóre z nich działają jako czynnik
pochłaniający promieniowanie UVB oraz UVA).
Zastosowanie wyciągu z tarczycy bajkalskiej w
preparatach kosmetycznych w roli filtra
ochronnego byłoby bardzo korzystne ze względu na
to, że nie wywołuje ona reakcji alergicznych, co
niestety zdarza się w przypadku filtrów
chemicznych. Ponadto dzięki właściwościom
przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym zioło to
może być stosowane do leczenia trądziku, chorób
skórnych oraz w maściach dla niemowląt
przeznaczonych na stany zapalne
i podrażnienia pośladków, a także jako naturalny
środek konserwujący w preparatach
kosmetycznych.

PARATHORMON (PTH)

*

PODWZGÓRZE

*

PRZYSADKA

*

TARCZYCA

*

PRZYTARCZYCE

*

NADNERCZA

*

GONADY

(JĄDRA I JAJNIKI)

*

CZĘŚĆ

ENDOKRYNNA

TRZUSTKI

KORA NADNERCZY

* KORTYZOL

* ALDOSTERON

* ANDROGENY
NADNERCZOWE

RDZEŃ NADNERCZY

m.in. KATECHOLAMINY

(adrenalina, noradrenalina,

dopamina)

*

PODWZGÓRZE

*

PRZYSADKA

*

TARCZYCA

*

PRZYTARCZYCE

*

NADNERCZA

*

GONADY
(JĄDRA I JAJNIKI)

*

CZĘŚĆ

ENDOKRYNNA

TRZUSTKI

ANDROGENY PŁCIOWE

(m.in. TESTOSTERON)

ESTROGENY

(m.in. ESTRADIOL)

*

PODWZGÓRZE

*

PRZYSADKA

*

TARCZYCA

*

PRZYTARCZYCE

*

NADNERCZA

*

GONADY

(JĄDRA I JAJNIKI)

*

CZĘŚĆ

ENDOKRYNNA

TRZUSTKI

INSULINA

GLUKAGON

PATOFIZJOLOGIA PRZYSADKI

* NADMIERNE

wydzielanie hormonów
przysadki
(gruczolaki przysadki)

* ZMNIEJSZONE
wydzielanie hormonów
przysadki
(niedoczynność przysadki)

CZYNNIKI

FIZJOLOGICZNE:

CIĄŻA, LAKTACJA

WYSIŁEK

FIZYCZNY

HIPOGLIKEMIA

SEN

FARMAKOLOGICZN

E:

LEKI:

ESTROGENY

PATOLOGICZNE:

GUZY

PRZYSADKI;

USZKODZENIA

PODWZGÓRZA LUB

SZYPUŁY;

NIEDOCZYNNOŚĆ

TARCZYCY

Nadmiar prolaktyny –
HIPERPROLAKTYNEMIA

U kobiet:

*

MLEKOTOK

*

BRAK MIESIĄCZKI

U mężczyzn:

*

GINEKOMASTIA

*

MLEKOTOK

*

OBNIŻENIE LIBIDO

LUB IMPOTENCJA

Nadmiar prolaktyny – HIPERPROLAKTYNEMIA

Nadmiar GH – GIGANTYZM, AKROMEGALIA

* przerost tkanek
miękkich

* zwiększona potliwość

* łojotok

* uczucie zmęczenia
* przyrost masy ciała

* zaburzenia czucia, bóle
stawów

* nadmierne owłosienie
* acanthosis nigricans

Andre Rene Roussinof, Andre the Giant

(1947 - 1993)

AKROMEGAL

IA

– EWOLUCJA

ZMIAN W CIĄGU

20 LAT

acanthosis

nigricans

1.

2.

3
.

PATOFIZJOLOGIA PRZYSADKI

* NADMIERNE
wydzielanie hormonów
przysadki
(gruczolaki przysadki)

* ZMNIEJSZONE
wydzielanie hormonów
przysadki
(niedoczynność przysadki)

NIEDOCZYNNOŚĆ PRZYSADKI

przyczyny

1. UCISK

* duże guzy przysadki
* przerzuty
nowotworowe

* pierwotne guzy OUN
* tętniak t. szyjnej
wewnętrznej

2. NIEDOKRWIENIE

* zespół
Sheehana

* zawał
krwotoczny

3. URAZ GŁOWY

4. INNE

* zabiegi

neurochirurgicz
ne

* radioterapia
* czynniki
zakaźne

*

osłabienie, łatwe męczenie, apatia

*

trudności z zapamiętywaniem

*

brak miesiączki,

*

obniżenie libido, impotencja

*

nudności, brak apetytu,
niedociśnienie

*

skóra cienka, blada, sucha, zimna

*

owłosienie skąpe/nieobecne

(gł. doły pachowe i wzgórek łonowy)

NIEDOCZYNNOŚĆ PRZYSADKI

objawy

WYDALANIE OGROMNYCH

ILOŚCI (3-3 0 Litrów/24h)

BARDZO ROZCIEŃCZONEGO

MOCZU

WZMOŻONE

PRAGNIENIE

Niedobór ADH

– MOCZÓWKA PROSTA

ZESPÓŁ PUSTEGO SIODŁA

Powiększenie

siodła tureckiego,

bez

towarzyszących

objawów

endokrynologiczn

ych

i ograniczenia

pola widzenia

KOBIETA (>80%)

OTYŁOŚĆ (75%)

BÓLE GŁOWY (50%)

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

(30%)

ŁAGODNE NADCIŚNIENIE

WEWNĄTRZCZASZKOWE

(10%)

WYCIEK PMR Z NOSA (10%)

ZESPÓŁ PUSTEGO SIODŁA

KONIEC