FENOMENOLOGIA RELIGII WYKŁAD (ZJAZD I)
PROGRAM
Metoda badań zjawisk religioznawczych:
→podwójne znaczenie - jako metoda i jako dyscyplina religioznawstwa
→użycie - początki XIX w., na dobre ukształtowana w XX w.
→badanie istoty
→fenomen, fenomenologia
→ferment, fenomenologia wzięła coś z Husserla i Kanta
→dwa różne źródła
→wiele szkół
Miejsce fenomenologii w szkole religiologicznej - termin ukuty w szkole katolickiej, więc fenomenologia będzie służyła do czegoś innego
Spór o fenomenologie w religioznawstwie współczesnym, czasem negowana jest potrzeba istnienia fenomenologii religii
Typologia podejść - wiele szkół fenomenologicznych:
→esencjalna (istotowa) fenomenologia religii - nawiązuje do Husserla i Schelra (konwencje filozoficzne)
→historyczno-typologiczna fenom. rel. (np.Eliade)
→egzystencjalno-hermeneutyczna fenom. rel. (np.Ricoeur)
wielu autorów czerpie z różnych nurtów
współczesność - nowa fenomenologia rel. - Waanderburg
JAK BADAMY RELIGIE?
nauki nometyczne i idiograficzne:
→kwestia metody w naukach humanistycznych
→Windelband, Rickert - nauki zajmują się formułowaniem praw naukowych (nomotetyczne)
→idiograficzne - opis i wyjaśnienie jednostkowych faktów
→Dilthey - proces, żeby nauki humanistyczne nie zaliczać tylko do nauk idiograficznych (filozofia rozumiejąca - rozumienie, intuicja, wczucie się - jako metoda)
paradygmat - powszechnie przyjęte przekonanie teoretyczne i metody eksperymentalne stanowiące tradycje badawcze
Kuhn:
→nie ma obiektywności - przekonanie teoretyczne i eksperymentalne
→zmiany paradygmatu
prawa naukowców do tworzenia tez - okazuje się że mogaoni negować zweryfikowane zjaw. - może być nieweryfikowalne (nieweryf.- częsty zarzut)
→nie ma metody która objęłaby całość zjawisk religijnych (każda z innego paradygmatu)
→metoda należy do paradygmatu, metoda wyznacza paradygmat
JAKIMI METODAMI TWORZYMY NAUKE / POZNAJEMY RZECZYWISTOŚĆ?
metody spekulatywne - oparte na klasycznych metodach filozoficznych w ramach różnych szkół:
→emocjonalistyczne (rel. jest afektem lub emocją)
→materialistyczne (opium dla ludu)
→egzystencjalistyczne
→fenomenologiczne i inne (niektórzy zaliczają fenom. do nauk spekulatywnych inni, że wykracza poza nie)
metody empiryczne - możemy zweryfikować w odniesieniu do doświadczenia
→metoda historyczno-religijna (porównawcza) - polega na zebraniu możliwych dostępnych źródeł, zestawieniu ich i porównaniu - założenie, że elementy powtarzające się tworzą istotę
*zarzuty: 1)mechaniczne zestawienie podobieństw, 2)nieskończoność procesu gromadzenia źródeł (przyrost ilościowy nie zawsze oznacza jakość), 3)dobór materiałów za założoną a priori koncepcją religii
→metoda psychologiczno-religijna - można badać religijność
*zarzuty: redukcja do jednostkowych przeżyć ( co np. z wpływem społ., organ.)
→metoda lingwistyczna - analiza semantyczna pojęć, używane w kontekście danej religii, dotarcie do rdzenia/podstawy ma nas zawiadomić o co chodzi, np. klasyczne rozumienie „religia”:
-relegere - Cyceron, sumienne postrzeganie tego co należy do kultu bogów (obrzędy)
-religare - Laktancjusz, powtórnie wiązać, przywiązywać na nowo kontakty z bóstwem, przymierze
*zarzuty: niejednoznaczność i różnica kulturowa
metody fenomenologiczne:
→fenomenalizm Kanta - wyodrębnienie zjawisk religijnych, obserwacja, opis struktury, klasyfikacja, poszukiwanie sensu zjawiska religijnego
religia jako sensownościowa relacja do sacrum
fenomen - coś co się jawi, przejawia
→z metody Husserla - dane świadomościowe - analiza tego co w świadomości się jawi - aspekt przeżyciowy, jesteśmy w stanie dokonać wglądu o ile rygor jest przestrz.
Pojęcie redukcji ejdetycznej - jeśli coś nam się jawi to możemy uchwycić tego istotę, niezależnie od orzekania o istnieniu bądź nieistnieniu czegoś
→2podejścia: 1) za Kantem 2) za Husserlem, u różnych fenomenologów oba te aspekty chętnie łączone
RELACJONALNA DEFINICJA RELIGII:
Söderblom - religia jest intencjonalnym stosunkiem, relacja łącząca czł. z sacrum w stosunku do którego przybiera określoną postawę
Problem z pojęciem sacrum - dość rozmyte
ZARZUTY DO FENOMENOLOGII:
niejasne pojęcie doświadczenia religijnego (i dośw. w ogóle)
pojęcie intuicji (często używane przez Husserla) - Husserl upiera się, że to władza poznawcza, intuicyjnie wychwytujemy pewne prawa, nie jest to władza poznawcza, może to być zakamuflowana teoria
GENEZA RELIGII:
pojęcie genezy religii - „zakazane” dla fenomenologa, pojęcie genezy musi się wiązać z jakimś przed sądem - już wyspekulowanym
można uchwycić istotę religii, ale nie początek
hipotezy genezy religii:
→hipotezy przyrodniczo-gnozeologiczne - (Max Miller), sakralizacja sił natury
→hip. psychologiczne - (np.Freud) ludzka skłonność do ujmowania pewnych doświadczeń jako innych w typie, że kontaktujemy się z jakąś siłą należącą do transcendencji
→hip. socjologiczne - (Durkheim), redukcja do tego co społeczne
→hip. ewolucjonistyczne - różnie zakładano genezę, najczęściej mowa o błędnej obserwacji (czł. śpi i widzi inną rzeczywistość) lub podstaw w lęku ( czł. boi się sił lub one go pociągają), int. pierw. dośw. religii, a z czasem w coraz bardziej subtelny sposób
*różne fazy: fetyszyzm, animizm, manizm, magizm (Frazer)
→hip. filozoficzno-teologiczna - religia pochodzi z objawienia
z punktu widzenia fenomenologii:
→redukcjonizm prymitywny (rel. red. do psych., socjol, ...)
→redukcjonizm teologiczny
→da Silva
→w sprawie fenomenologii religii - uwagi zasadnicze Waanderburg
→”Religia i religie”
→egz. - met. Husserla, van der Leuw, Waanderburg, Ricoeur