90. EWOLUCJA PASA BARKOWEGO SSAKÓW

Obręcz barkowa skórna ulega całkowitej redukcji u wielu ssaków. Najtrwalszym skostnieniem skórnym są obojczyki. Spośród ssaków zachowują się one u tych rzędów, które posiadają kończyny chwytne lub przystosowane do latania, grzebania itp. A więc wykonujące w stawie barkowym ruchy w wielu płaszczyznach oraz ruchy zamachowe (silne ruchy przywodzące).

Obojczyki- pręty kostne ustawione w poprzek między stawem barkowym a mostkiem, rozpierają niejako barki i przeciwdziałają siłom przywodzącym dośrodkowo przy wykonywaniu ruchów obrotowych i zamachowych. Tam gdzie te siły nie działają, obojczyki stają się zbędne i znikają: nie ma ich u wielu torbaczy, drapieżnych, a przede wszystkim u kopytnych- jednym słowem u grup u których staw barkowy specjalizuje się w wykonywaniu jedynie ruchów wahadłowych (chód, bieg).

Już od niektórych Cotylosauria (pierwotne gady kopalne) począwszy w linii rozwojowej wiodącej ku ssakom, pojawia się w obręczy barkowej kolejne skostnienie i właściwa kość krucza, zajmuje miejsce kości przedkruczej. U stekowców występują jedynie (w śród ssaków) obie kości krucze. U torbaczy i łożyskowców ulega redukcji cała część krucza obręczy pierwotnej, pozostaje jedynie łopatka posiadająca na swym wentralnym końcu, przy panewce stawowej, wyrostek kruczy. Zakłada się on jako osobne skostnienie i jest jedyną pozostałością części kruczej obręczy barkowej. Łopatka ssaków na swej powierzchni zewnętrznej zaopatrzona jest w silnie wykształcony grzebień, zakończony wyrostkiem szczytowym. Wyrostek ten łączy się z obojczykiem- u tych form, gdzie obojczyk się zachowuje. Tam gdzie obojczyk zanikł, to wyrostek szczytowy łopatki też. Grzebień wyznacza przednią krawędź dawnej łopatki, cała część znajdująca się ku przodowi od niego jest u ssaków nabytkiem nowym. Tak daleko idąca przebudowa obręczy barkowej ssaków jest wywołana przemianami, połączonymi z silnym rozwojem jakim uległo umięśnienie kończyny przedniej ssaka w porównaniu z gadami . U tych ssaków u których w związku z daleko posuniętą specjalizacją ruchową kończyny przedniej obojczyk ulega redukcji, łopatka pozostaje jedyną kością obręczy barkowej.

27. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W ROZRODZIE GADÓW I SSAKÓW

1. owodniowe

2. zapłodnienie wew.

3. narządy kopulacyjne

4. rozwój prosty

5. tance godowe ?

6. rozwój na lądzie

GADY SSAKI

- jajorodność (wyjątkowo żyworodność - żyworodność lecytotroficzna, ) - wykształcenie łożyska

- kloaka - w układzie żeńskim występuje pochwa i macica

- brak opieki nad potomstwem - jajnik pełni również funkcję wydziel.

- rozwijający się zarodek zagnieżdża się w macicy

- występują gruczoły mleczne

- opieka nad potomstwem

- brak kloaki- cewka moczowa

24. RODZAJE ROZRODU U KRĘGOWCÓW

Głównymi sposobami rozrodu spotykanymi u kręgowców są :

1. jajorodność- forma rozrodu płciowego, w której cały rozwój zarodkowy przebiega w osłonkach jajowych poza organizmem matki. U zwierząt jajorodnych komórki jajowe zapłodnione, zostają wydalane z ciała samicy, a rozwijające się w nich zarodki korzystają wyłącznie z materiałów zapasowych zgromadzonych w cytoplazmie jaja . Jajorodność jest najpowszechniejszą formą rozrodu występującą u większości zwierząt- ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki- stekowce.

2. żyworodność lecytotroficzna (dawniej jajożyworodność)- także rodzaj rozwoju płciowego, w którym młody osobnik wykluwa się z osłon jajowych w organizmie matki lub bezpośrednio po złożeniu jaja. Podobnie do jajorodności zarodek czerpie substancje odżywcze wyłącznie z zawartego w jaju żółtka. Występuje u niektórych ryb, gadów: jaszczurka żyworódka, salamandra, padalec.

3. żyworodność- sposób rozrodu zwierząt polegający na rozwoju zarodka w organizmie samicy, z którego pobiera on substancje odżywcze aż do chwili rozpoczęcia niezależnego życia. Powszechny u ssaków łożyskowych, torbaczy, rekinów !

87. Wpływ środowiska na budowę i funkcję organizmu ssaków.

Ewolucja od gadów do ssaków była związana z przejściem na stałocieplność i rozwojem cech przystosowawczych do stałego wytwarzania odpowiednio dużych ilości energii. Jednym z ważniejszych przystosowań było wykształcenie sprawnego i ekonomicznego sposobu życia pokarmu spowodowało m.in. rozrost mięśni żuchwy, kości zębowej żuchwy, powstanie stawu żuchwowego, wyposażenie zębów w guziki, także powstawanie podniebienia wtórnego zapewniającego możliwość oddychania w czasie żucia, wykształcenie przepony oraz zwiększenie powierzchni płuc, a ponadto wykształcenie włosów jako okrywy ciała i pionowe wstawienie kończyn pod tułowiem, pozwalające na aktywny ruch przy małym zużyciu energii.

Ssaki opanowały wszystkie środowiska kuli ziemskiej, tworząc wiele typów ekologicznych, wykazujących wiele cech zbieżnych (konwergencja), ściśle związanych z trybem życia oraz określonymi zmianami warunków otoczenia (rytmy biologiczne) np.

• Ssaki nadrzewne- dydelfowate, koala, polatucha, wiele kotowatych, wiewiórki- odznaczają się ostrymi i mocnymi pazurami lub chwytnymi kończynami i ogonem, niektóre także skórnymi fałdami umożliwaijącymi szybowanie

• Ssaki latające- reprezentowane wyłącznie przez nietoperze, mają skórzaste skrzydła i orientację przestrzenną na zasadzie echolokacji kotolot

• Ssaki terenów otwartych- gł. kopytne, wiele drapieżnych i torbaczy- odznaczają się doskonałą umiejętnością biegania, bardzo dobrym wzrokiem i słuchem, niektóre mogą długo lub całkowicie (skoczek pustynny) obchodzić się bez wody

• Ssaki podziemne- np.ślepce kretowate, lub ssaki spędzające część życia pod ziemią np. susły, bobaki charakteryzuje wałeczkowate ciało, w różnym stopniu posunięta redukcja ogona, małżowin usznych i oczu oraz różnorodne przystosowanie do kopania podziemnych korytarzy i nor

Ssaki wodne- płetwonogie, syreny, walenie- odznaczają się opływowym kształtem ciała płetwowatymi kończynami i licznymi przystosowaniami fizjologicznymi.

31. PORÓWNANIE MINOGOKSZTAŁTNYCH I ŚLUZICOKSZTAŁTNYCH

MINOGOKSZTAŁTNE

ŚLUZICOKSZTAŁTNE

żywią się płynami ciała żywych lub martwych ryb. krew/mięśnie zwierzęta słodkowodne lub dwuśrodowiskowe ciało podzielone na głowę , tułów, ogon wężowate głowa kończy się lejkiem przyssawkowym, otoczonym postrzępioną skórą i uzbrojonym w zęby rogowe; wewnętrzny język również zaopatrzony w zęby nieparzysty otwór węchowy na górnej części głowy, nie ma połączenia z jamą gębową od środka grzbietu ciągnie się dwie płetwy grzbietowe, a tylna płetwa grzbietowa przechodzi w ogonową, która jest PROTOCERKALNA (symetryczna wew. i zewnętrznie) ciało pokryte skórą, w której znajdują się 1-kom. gruczoły śluzowe, nie wytwarza ona tworów rogowych i kostnych

odżywiają się tkankami ryb (ryby chore, martwe, w sieciach) -przecinają skórę i wyjadają mięśnie i inne tkanki zwierzęta morskie lejek zaopatrzony u czułki leżące na jego brzegu, w lejku silny język wyposażony w zęby rogowe umożliwia wwiercenie się w ciało ryby otwór węchowy leży w grzbietowej części przyssawki i otoczony jest czułkami , otwór prowadzi do kanału dochodzącego do gardzieli (śluzica może wystawiać tylko głowę z ciała ryby i tak oddychać) nie posiadają płetwy grzbietowej wiele gruczołów śluzowych- cecha przystosowawcza do pasożytniczego trybu życia nadmiar śluzu usuwany dzięki możliwości zapętlania się w supeł a następnie przesuwania go wzdłuż ciała SUPEŁ- umożliwia też uwolnienie się z paszczy drapieżnika i wyrwanie kęsa pokarmowego z ciała ofiary

UKŁAD ODDECHOWY
7-par worków skrzelowych po bokach, które łączą się z jednej strony ze ślepo zakończoną gardzielą, z drugiej strony przez otwory skrzelowe (=7 par) ze środowiskiem zewnętrznym WODA- lejek- gardziel-worki skrzelowe- otwory skrzelowe, a gdy mninóg jest przyczepiony do ciała ryby WODA-otwory skrzelowe- worki skrzelowe- otwory	We. jest oddzielony od ukł. pokarmowego, otwory oddechowe we otwierają się bezpośrednio na zewnątrz ciała, są one połączone we wspólny kanał znajdujący się pod skóra, a otwiera się z tyłu w znacznej odległości od worków skrzelowych =6 par worków skrzelowych. 2 otwory skrzelowe leżące 1/3 długości ciała umożliwia to oddychanie gdy znaczna część przedniego odcinka jest pogrążona w tkankach ryby

OCZY
słabo rozwinięte, po bokach głowy pokryte półprzeźroczystą skórą akomodacja typu uciskowego (mięśnie wciskają soczewkę lub wysuwają z wnętrza oka)	uwstecznione głęboko pod skórą, nie odbierają wrażeń wzrokowych

NARZĄD SŁUCHU
składa się z ucha wew. zbudowanego z 2 kanałów półkolistych oraz pęcherzyka słuchowego	tylko jeden kanał półkolisty

SERCE
1 serce budowa: zatoka żylna + przedsionek + komora + stożek tętniczy => serce zawiera krew żylną	kilka „serc” oprócz typowego pompującego krew w kierunku skrzeli (jak u minoga) jest też „serce” pompujące krew do wątroby; „serce” w okolicy ogonowej )pompujące krew w kierunku tułowia); „serce” leżące w okolicy głowowej

ROZMNAŻANIE
rozdzielnopłciowe dymorfizm płciowy w okresie tarła - samce mają pokładełko - samice bezszkieletową płetwę płciową zapłodnienie zewnętrzne larwa ślepica, robaczyca AMMOCOETES podobna do lancetnika 70 gatunków, w Polsce 3	neoteniczne formy hermafrodyty (u młodych funkcjonuje gruczoł rozrodczy męski, u starszych gruczoł ten produkuje kom. jajowe; są też osobniki posiadające jądra i jajniki niezależnie od siebie) zapłodnienie zewnętrzne rozwój bez przeobrażenia ok. 40 gatunków

CECHY WSPÓLNE

brak żuchwy =BEZŻUCHWOWCE nieparzysty otwór węchowy brak płetw parzystych brak zębów właściwych 5-10 par endodermalnych worków skrzelowych brak żołądka mózgoczaszka typu otwartego mają nawiązki kręgów obecność struny grzbietowej brak wyraźnie zamkniętych łuków kręgowych od mózgu odchodzi 10 par nerwów, ale 9 i 10 para odchodzą poza mózgoczaszkę zastawka spiralna, która hamuje przepływ pokarmu zwiększa powierzchnię wchłaniania jelit

22. BUDOWA CZASZKI PIERWOTNEJ REKINA

Chrzęstna czaszka ryb spodoustych ma budowę która z pewnymi modyfikacjami występuje u wszystkich grup kręgowców okresie embrionalnym stąd określona jest nazwą cranium primordiale- czaszka pierwotna.

Mózgoczaszka rekina ma kształt wydłużonej puszki, której dno oraz ściany boczne są kompletne, natomiast w sklepieniu znajduje się z reguły co najmniej jedno nie zabudowane miejsce- okno lub ciemiączko. W puszce mózgowej rekina wyróżniamy 4 okolice: węchowa, oczodołowo- skroniowa i słuchowa- związane z organami zmysłowymi i potyliczna.

Trzewioczaszka rekina składa się z 7 szkieletowych łukowato wygiętych i członowych, parzystych, prawych i lewych prętów, umieszczonych jeden za drugim w ścianie gardzieli, tworzących po stronie grzbietowej otwarte obręcze.

W czaszce rekina aparat szczękowy połączony jest z mózgoczaszką w sposób dość luźny, pozwalający na znaczną jego ruchomość. Jest on zawieszony na mózgoczaszce za pośrednictwem silnie rozwiniętej górnej połowy łuku gnykowego nazywanej hyomandibulare więc jest to czaszka hyostyliczna.

Przy otwieraniu pyska, gdy żuchwa opada ku dołowi, szczęka górna wysuwa się na przód i ku górze, puszka mózgowa pozostaje nieruchoma. Równocześnie także żuchwa wysuwa się ku przodowi pchnięta od tyłu przez hyamandibulare. Swobodne połączenie aparatu szczękowego z czaszką z pośrednictwem hyomandibulare pozwala też na rozsunięcie stawów żuchwowych na boki. Mechanizmy te zapewniają znaczne zwiększenie objętości jamy gębowej przy otwieraniu pyska, a więc wzmagają siłę ssącą.

20. CZASZKA HYOSTYLICZNA I AUTOSTYLICZNA

CZASZKA HYOSTYLICZNA- występuje u ryb. Swoją nazwę zawdzięcza zwanej po łacinie hyomondibulare - górnej części łuku gnykowego. Charakteryzuje się bardzo dużą ruchliwością szczęk. Wynika ona ze sposobu połączenia stawu żuchwy z puszką mózgową za pośrednictwem hyomandibulare. W czaszce hyostylicznej szczęka górna przytwierdzona jest do puszki mózgowej dość swobodnie za pomocą wiązadeł łącznotkankowych. Wskutek tego, że hyomandibulare zestawia się z łukiem żuchwowym, pierwsza szpara skrzelowa traci drożność częściowo lub całkowicie. U niektórych grup pozostaje z niej kanał, tworzący tzw. szparę wytryskową „spiraculum”, u innych pierwsza szpara skrzelowa zanika zupełnie. Jakie korzyści biologiczne przynosi taka budowa czaszki? Przy otwieraniu pyska, gdy żuchwa opada ku dołowi , szczęka górna wysuwa się na przód i ku górze, puszka mózgowa zostaje nieruchoma. Równocześnie także żuchwa wysuwa się ku przodowi pchnięta od tyłu przez hyomondibulare (żuchwa). Swobodne połączenie aparatu szczękowego z czaszką za pośrednictwem hyomondibulare pozwala też na rozsunięcie stawów żuchwowych na boki. Mechanizmy te zapewniają znaczne zwiększenie objętości jamy gębowej przy otwieraniu pyska, a więc wzmagają siłę ssącą.

Hyomondibulare łączy z puszką mózgową również szkielet wieczka skrzelowego. U lądowców znikło wieczko skrzelowe, zanika też hyostyliczna. Brak wieczka jest konsekwencją braku jamy skrzelowej. Hyostytliczność tak ułatwiająca polowanie pod wodą, nie przynosi korzyści w ruchliwym, lekkim i sprężystym powietrzu, a przez znaczną ruchliwość szczęk osłabia siłę ich i uchwytu. Toteż u większości czworonogów szczęka górna jest połączona nieruchomo z puszką mózgową, a dzięki temu hyomdibulare straciło swą dawną funkcję. Zmieniwszy funkcje określamy je kolumienka ucha lub strzemiączko

CZASZKA AUTOSTYLICZNA- występuje u ryb dwudysznych i zrosłogłowych, płazów, żółwi, krokodyli i ssaków. Szczęka górna zrasta się na całej długości z mózgoczaszką przez co jedynym elementem ruchowym szczęki pozostaje żuchwa.

Kryterium podziału to sposób połączenia szczęk z mózgoczaszką, który warunkuje różny stopień ich ruchliwości.

U płazów mózgoczaszka łączy się z częścią trzewiową czaszki za pośrednictwem chrząstki podniebienno- kwadratowej.

14. PRZYSTOSOWANIA KRĘGOWCÓW DO ŻYCIA NA LĄDZIE

Wyjście kręgowców na ląd było wydarzeniem długotrwałym. Proces ten zaszedł w dewonie. Kręgowce musiały przystosować się do tego trybu życia.

• Oddychanie tlenem zawartym w powietrzu

Skrzela zanikły. Rozwiązaniem okazała się płucodyszność, związana z powierzchnią oddechową, która znajduje się we wnętrzu ciała i jest niezależna od grawitacji. Powstały także płuca jako dwa główne organy oddechowe, w których zachodzi wymiana gazowa. Złożone są z licznych pęcherzyków powietrznych. Wykształciła się również klatka piersiowa, która usprawniała wentylację płuc.

• Wykształcenie kończyn

Poruszanie się w warunkach lądowych oznaczało całkowite podleganie grawitacji. Kręgowce musiały unieść korpus, stąd czworonożność. Większość kręgowców przynajmniej na pewnym etapie życia jest zdolne do lokomocji. Narządy ruchów są bardzo zróżnicowane, wiele z nich posiada systemy kostne i mięśniowe.

• Ciało pokryte naskórkiem

Lądowy tryb życia spowodował utratę stałego kontaktu z wodą, z czego wynika, że kręgowce tracą wodę przez powierzchnię ciała. Jednak zabezpieczyły się przed tym zjawiskiem dzięki wytworzeniu nieprzepuszczalnej warstwy izolacyjnej, co ograniczyło straty. Ich ciało zostało pokryte rogowaciejącym naskórkiem oraz użycie powierzchni oddechowych we wnętrzu ciała. Kręgowce wytworzyły różne ochrony skóry: pancerze, tarcze, pióra.

• Rozród

Rozwój zarodkowy, migracja i życie nieosłoniętych gamet w warunkach lądowych było niemożliwe. U płazów nie było tego problemu i w dalszym ciągu ich procesy rozrodcze pozostały w środowisku wodnym. Natomiast pozostałe kręgowce uniezależniły się od środowiska wodnego poprzez wykształcenie błon płodowych (zwłaszcza owodni), zapłodnienie zewnętrzne, jaja gadów zawierają duże ilości żółtka przez co możliwy jest rozwój prosty z ominięciem stadium wodno-żywej larwy, bo zarodek ma zapewniony materiał budulcowy i energetyczny.

• Stałocieplność

Organizmy lądowe są aktywne w różnych warunkach termicznych. Stałocieplność występuje u ptaków i ssaków.

PODOBIEŃSTWA

RÓŻNICE

---