Podstawy psychologii

Wykład VI

Temat: MYŚLENIE, MOWA, UWAGA

Zagadnienia:

1. Istota i rodzaje myślenia

1.1. Myślenie twórcze

1.2. Myślenie algorytmiczne i heurystyczne

2. Kształcenie myślenia i sprawności umysłowej

3. Myślenie a mowa

4. Uwaga

4.1. Rodzaje uwagi

4.2. Cechy uwagi

4.3. Kształcenie uwagi

Istota i rodzaje myśli.

Istnieje szersza i węższa definicja myślenia, oparta na następującym podziale tego procesu:

Myślenie konkretne (sensoryczno - ruchowe) - to operowanie (manipulowanie) bezpośrednio odzwierciedlanymi obrazami przedmiotów i zjawisk.

Myślenie abstrakcyjne (pojęciowe) - to operowanie (manipulowanie) nazwami przedmiotów zjawisk lub ich cech. Myślenie abstrakcyjne jest właściwe tylko człowiekowi, stanowi najwyższą formę funkcjonowania psychiki

Myślenie odtwórcze (bierne) - to tok skojarzeń wywołany sytuacją bodźcową lub innymi aktualnymi przeżyciami.

Myślenie twórcze (aktywne) - to aktywność przejawiająca się w rozwiązywaniu problemów.

Pojęcia są to słowa, które odzwierciedlają ogólne, a przy tym istotne cechy przedmiotów i zjawisk. Pojęcia powstają w dwojaki sposób:

- pierwszy polega na wielokrotnym kontaktowaniu się z przedmiotami i zjawiskami, które są tak samo nazywane

-drugi polega na definiowaniu, któremu może (jest to nawet wskazane), ale nie musi towarzyszyć zmysłowy kontakt z rzeczywistością

Rozwijanie myśli zgodne z prawami logiki nazywamy rozumowaniem

Główne procesy myślenia

1. Analiza jest to proces myślowego rozkładania przedmiotów i zjawisk na ich elementy składowe

2. Synteza to proces myślowego łączenia części lub elementów przedmiotów i zjawisk w pewne całości

3. Uogólnianie jest myślowym dochodzeniem do tego co ogólne oraz stanowi cechę wspólną
i wyróżniającą dany zespół przedmiotów i zjawisk wśród innych zespołów

4. Abstrahowanie to proces myślowego odrywania się od tego co jednostkowe i szczególne, właściwe pojedynczym przedmiotom i zjawiskom.

5. Porównywanie jest myślowym ustalaniem podobieństw i różnic miedzy przedmiotami oraz zjawiskami lub ich elementami

6. Klasyfikowanie polega na porządkowaniu przedmiotów i zjawisk lub ich elementów według jakiegoś klucza lub z góry przyjętego kryterium.

7. Wnioskowanie jest to proces dochodzenia do nowych twierdzeń (sądów) na podstawie myślowego zestawienia twierdzeń (sądów) już istniejących i znanych. Wnioskowanie może być indukcyjne i dedukcyjne. Pierwsze polega na wyprowadzaniu ogólnego wniosku
z twierdzeń szczegółowych, drugie na wyprowadzaniu wniosku szczegółowego z twierdzenia ogólnego.

Myślenie twórcze.

Myślenie twórcze jest podstawą twórczości intelektualnej człowieka.

Prawidłowości działania twórczego

Twórczość to działanie, którego rezultatem są nowe, nie istniejące i mające społeczną wartość wytwory materialne (obiektywne) lub duchowe (subiektywne).

Twórca nie tworzy rzeczy absolutnie nowych; opierając się na wiedzy i doświadczeniach społecznych, tworzy nowe kombinacje, zestawienia i całości.

Twórczości nie można sprowadzać tylko do aktywności intelektualnej, gdyż angażuje ona całą osobowość człowieka / wrażliwość zmysłową, spostrzegawczość, uwagę, wyobraźnię, pamięć, zainteresowania, motywy /.

Prawidłowości myślenia twórczego

Twórczość uwarunkowana jest z reguły długotrwałą i intensywną pracą.

Istotnym warunkiem twórczości jest giętkość umysłu - zdolność do zmiany myślenia

Myślenie algorytmiczne i heurystyczne.

Myślenie algorytmiczne lub analityczne to skończony ciąg operacji myślowych, które należy przeprowadzić, aby znaleźć rozwiązanie.

Przykładem myślenia algorytmicznego jest tzw. strategia psychologiczna.

Strategia myślenia - to zespół reguł, które określają wybór rozwiązania jakiegoś zadania lub problemu.

Klasyfikacje strategii:

- strategia badania równoczesnego.

- badania kolejnego.

- konserwatywna.

- hazardowa.

Strategia badania równoczesnego - polega na sformułowaniu wszystkich możliwych hipotez rozwiązania i sprawdzeniu ich skuteczności.

Strategia badania kolejnego - wiąże się z formułowaniem tylko jednej hipotezy rozwiązania
i sprawdzeniem jej w badaniach. Jeżeli ta jest nieskuteczna, formułowana jest inna itd.

Strategia konserwatywna - w ogóle nie formułuje się hipotez; w każdym kolejnym rozwiązaniu zmienia się jego element (cechę) aż do uzyskania pełnego wyniku.

Strategia hazardowa - polega na dokonaniu w rozwiązaniu większej liczby zmian, co może prowadzić do osiągnięcia wyniku przy braku możliwości stwierdzenia jego przyczyny.

Myślenie tzw. heurystyka (z gr. heurisko - znajduję) polega na intuicyjnym lub innym nie schematycznym myśleniu. Umożliwia rozwiązywanie nowych, nieznanych problemów, które nie dają się rozwiązywać za pomocą algorytmów lub czas ich rozwiązywania byłby zbyt długi.

Kształcenie myślenia i sprawności umysłowej.

Warunki kształcenia myślenia i sprawności umysłowej

Przejawianie aktywności intelektualnej wobec życia i świata oraz wszystkich obowiązków.

U

porczywość w rozwiązywaniu i wykonywaniu wszystkich zadań wymagających wysiłku umysłowego oraz wytrwałe pokonywanie różnorodnych przeszkód na drodze do osiągnięcia celu.

Dążenie do rozwijania motywacji i równoczesnego kształtowania innych cech charakteru.

1. Umiejętność prawidłowego i pełnego wykorzystywania wiedzy oraz doświadczeń w czasie wykonywania zadania.

2.

Umiejętność praktycznego posługiwania się zasadami logiki i znajomość psychologii sprawnego myślenia.

Myślenie a mowa.

Myślenie na wyższym szczeblu, myślenie ludzkie, oderwane od jednostkowej, konkretnej sytuacji, stało się możliwe dzięki wykształceniu mowy.

Mowa to system społecznie uznanych znaków, służących do wzajemnego porozumiewania się ludzi.

W mówieniu uczestniczy bardzo złożony układ, w skład którego wchodzą: mięśnie ust, podniebienia i gardła, język, struny głosowe, cała krtań, a nawet klatka piersiowa.

Z mową związana jest stosunkowo duża część mózgu. M

owa dźwiękowa jest na pewno najlepszym, bo najbardziej plastycznym a równocześnie najdoskonalszym materialnym odpowiednikiem i nosicielem pojęć, które są podstawą ludzkiego myślenia

Uwaga.

Uwagą nazywamy skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego.

Uwaga mimowolna wywoływana jest przez jakiś przedmiot lub zjawisko zewnętrzne, posiadające pewne charakterystyczne cechy. Nie wiąże się z żadnym celem
i nie wymaga wysiłku.

Uwagę mimowolną wywołują:

- Podniety silniejsze od innych.

- Podniety odmienne jakościowo od tła (niezwykłe, nowe, nieoczekiwane, nieznane i znane wśród nieznanych).

- Ruch (przedmioty lub zjawiska znajdujące się w ruchu)

- Podniety zabarwione uczuciowo (zarówno przykre, jak i przyjemne)

- Podniety zaspokajające potrzeby lub sygnalizujące to zaspokojenie

- Podniety interesujące, zajmujące (mające związek z indywidualnymi zainteresowaniami człowieka)

Uwaga dowolna jest celowa i z reguły wiąże się z pewnym wysiłkiem. Łączy się ściśle z osobowością, jest nabytą właściwością psychiczną, występującą tylko u człowieka w wyniku procesu wychowania i nauczania.

Uwagę dowolną wywołują:

- Cel, do którego osiągnięcia człowiek dąży, bez względu na motywy, jakimi się w tym dążeniu kieruje.

- Rozumienie i docenianie potrzeby skupienia swej uwagi jako istotnego warunku osiągnięcia tego celu.

-

Wykształcona umiejętność organizowania i koncentrowania uwagi dowolnej

Cechy uwagi:

1. Trwałość uwagi jest to zdolność koncentrowania (skupiania) swej świadomości w ciągu długiego czasu na jednym przedmiocie .

2. Zakres uwagi jest to zdolność jednoczesnego obejmowania jednym aktem uwagi pewnej liczby niezależnych od siebie elementów w polu wrażeniowym (polu widzenia, słyszenia itd.). Zakres uwagi waha się zwykle od 4 do 6 elementów.

3. Podzielność uwagi zdolność jednoczesnego wykonywania więcej niż jednej czynności.

4. Przerzutność uwagi jest to zdolność szybkiego przenoszenia świadomości z jednego przedmiotu lub czynności na inny przedmiot lub czynność

Uwarunkowania procesu kształtowania uwagi

1. Posiadanie celów, zarówno trwałych (życiowych), jak i codziennych (doraźnych).

2. Wszechstronne oddziaływanie na umysł oraz uczucia, a  także pobudzanie aktywności i zaangażowania.

3. Zainteresowanie każdą wykonywaną pracą i utrzymywanie uwagi na pograniczu mimowolnej i dowolnej. Wszystko co ciekawe i interesujące dla człowieka, mimo woli zwraca jego uwagę.

4. Uważne działanie.

5. Dążenie do uznania społecznego, podnoszenia swych kwalifikacji, jak najlepszego wykonania wszystkich zadań.

6. Dobra organizacja działań i dyscyplina pracy

Pytania kontrolne.

1. Na czym polega myślenie konkretne i abstrakcyjne?

2. Jak powstają pojęcia?

3. Na czym polegają główne procesy myślenia?

4. Jaka jest różnica między myśleniem algorytmicznym a heurystycznym?

5. Jakie są zasady kształcenia sprawności umysłowej?

6. Co to jest uwaga i jakie są jej rodzaje?

7. Co pobudza i ukierunkowuje uwagę?

8. Jakie są podstawowe cechy uwagi?

9. Na czym polega kształcenie uwagi?

---