Antybiotyki polipeptydowe
Zbudowane są z aminokwasów, mają w większości budowę cykliczną. Są grupą antybiotyków bakteriobójczych, których mechanizm działania polega na uszkodzeniu błony cytoplazmatycznej komórki bakteryjnej. Do antybiotyków polipeptydowych należą: polimyksyny, polipeptydy stosowane miejscowo oraz polipeptydy o działaniu przeciwgruźliczym.
Polimyksyny
Polimyksyny są zasadowymi, cyklicznymi polipeptydami z łańcuchem bocznym zakończonym resztami kwasów tłuszczowych. W swojej cząsteczce zawierają fragment hydrofilowy i fragment lipofilowy. Działają bakteriobójczo, uszkadzając błonę cytoplazmatyczną komórki bakteryjnej, Działają na drobnoustroje Gram-ujemne (pałeczka ropy błękitnej, okrężnicy, zapalenia płóc, ) Początkowo wyizolowano pięć polimyksyn: A, B, C, D i E. Tylko dwa antybiotyki z tej grupy: polimyksyna B i polimyksyna E (kolistyna) znalazły zastosowanie w lecznictwie i są produkowane przez firmy farmaceutyczne. Oporność na te antybiotyki występuje niezmiernie rzadko
Polimyksyny nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, po podaniu domięśniowym największe stężenia w surowicy występują po 1-2 h. źle przenikają do tkanek, praktycznie nie przenikają do płynu mózgowo-rdzeiowego, nawet w stanch zapalnych opon. Wydalają się z moczem, głównie w postaci niezmienionej.
Działanie niepożądane
Polimyksyny odznaczają się dużą toksycznością, znacznie większą niż antybiotyki aminoglikozydowe. Dominuje nefro- i neurotoksyczność.
Nefrotokyczność jest następstwem uszkodzenia kanalików nerkowych i objawia się skąpomoczem, białkomoczem i krwiomoczem.
Działanie neurotoksyczne charakteryzuje się zawrotami głowy , mrowieniem kończyn i skóry głowy, zaburzeniami widzenia i mowy, oczopląsem, niezbornością ruchów
Właściwości kumarynowe polimyksyn sprawiają, iż mogą one prowadzić do porażenia czynności oddechowej
Ze względu na znaczną toksyczność polimyksyny stosuje się głównie pozajelitowo w ciężkich zakażeniach pałeczką ropy błękitnej, w zakażeniach opornymi na aminoglikozydy i beta-laktamy zapalenia płuc, wsierdzia , dróg moczowych, posocznice. W zapaleniu opon mózgowych muszą być podawan epodoponowo. Doustnie są niekiedy stosowane w zakażeniach przewodu pokarmowego (Escherichia coli, Salmonella, Shigella spp.) oraz w tzw. selektywnej dekontaminacji przed zabiegami chirurgicznymi na narządach jamy brzusznej
Polimyksynę B podaje się domięśniowo (ze względu na ich dużą bolesność, zazwyczaj dodawany jest środek znieczulający miejscowo) lub dożylnie (lepsze wlewy dożylne gdyż mają mniejsze działanie drażniące) w dawkach dobowych 1,5 - 2,5 mg/kg mc. Podzielonych na 2-4 dawki. Kolistyna ma 2 razy większe dawki dobowe.
Preparaty:
Colistin - kaps. 500000 j.m; tabl. Powl. 1500000 j.m.; fiolki 500000 j.m.;, 1 000000
Polimyksyna wchodzi w skład stosowanych miejscowo preparatów Atecortin (zawiesina) oraz Statrol (krople do oczu)
Polipeptydy stosowane miejscowo
Antybiotyki te są tak bardzo nero- i hepatotoksyczne, że mogą być stosowonane wyłącznie miejscowo. Nie wchłaniaja się ze skóry i błon śluzowych. Należą tu:
Tyrotrycyna - mieszanina tyrocydyny i gramicydyny
Bacytracyna - główny składnik to bacytracyna A
Amfomycyna
Antybiotyki te mają podobny zakres działania do benzylopenicylin, czyli działają bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie (gronkowce, paciorkowce). Ich mechanizm dziłania jest zróżnicowany. Tyrotrycyna uszkadza błonę komórkową, bacytrycyna i amfomycyna hamują syntezę ściany komorkowej. Oporność na nie występuje niezmiernie rzadko. Głównie stosowane są w zakażeniach błon skóry i błon śluzowych (jama ustna, gardło). Niekiedy bacytrycyna stosowana doustnie jest przy zwalczaniu gronkowcowych zapaleń jelit. Podawane jest również odstawowo i doopłucnowo w zwalczaniu zakażeń drobnoustrojami Gram-dodatnimi
Preparaty:
Bivacyn -aer., krople do oczu, maść do oczu 3,5g; puder 5g. Wchodzi też w skład maści z neomycyną, którą pokrywana jest gaza - Nebactin Wundgaze
Polipeptydy o działaniu przeciwgruźliczym
Kapreomycyna i wiomycyna, które są ze sobą chemicznie blisko spokrewnione działają przeciwgruźliczo. Silniejsze działanie ma kapreomycyna (siła odpowiada połowie aktywności streptomycyny) i jest również mniej toksyczna od wiomycyny. Objawy działań niepożądanych odpowiadają tym po zażyciu aminoglikozydów (dominują uszkodzenia wątroby i nerek). Zarówno kapromycyna jak i wiomycyna nie wchłaniają się z przwodu pokarmowego i są stosowane pozajelitowo: we wlewach dożylnych oraz domięśniowo.
Obydwa antybiotyki pełnią w lecznictwie rolę zastępcza. Kapreomycyna jest preferowana ze względu na jej większą siłę oraz mniejszą toksycznośći stanowi lek zastępczy w przypadku oporności na streptomycyne.
Preparaty:
Capastat -fiolki 1g
Captomycinum - fiolki 1g
Rifamycyny
Jest to grupa antybiotyków makrocyklicznych o dość szerokim spektrum działania: oprócz działania na drobnoustroje Gram-dodatnie i liczne Gram-ujemne, działają również na prątki kwasoodporne. W praktyce zastosowanie ma rifampicyna - pochodna syntetyczna rifamycyny SV. Rifampicyna działa bakteriobójczo, hamując biosyntezę białek, Działa na prątki gruźlicy jak również bakterie Gram-dodtanie i niektóre Gram-ujemne
Rifampicyna bardzo dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i bardzo dobrze rozmieszcza się w tkankach, w tym w płynie mózgowo-rdzeniowym. Ulega przemianie w wątrobie, wydalana jest głównie z żółcią i w małym stopniu z moczem
Rifampicyna ma niewielką toksyczność jednak może ona upośledzić czynności wątroby. Wywołuje również zaburzenia żołądkowo-jelitowe lecz rzadko powoduje uczulenia. U zwierząt antybiotyk działa teratogennie. Jako przeciwwskazania do stosowania rifampicyny należy wymienić choroby wątroby oraz dróg żółciowych oraz ciąża (I trymestr)
Rifampicyna stosowana jest główne w leczeniu gruźlicy, często w skojarzeniu z izoniazydem. Preferowany jest u osób z niedoczynnością nerek oraz w przypadku oporności na inne chemioterapeutyki przeciwgruźlicze. Rifampicynę stosuje się również zastępczo i pomocniczo w leczeniu zakażeń gronkowcowych. Ze względu na szybko występującą oporność kojarzona jest z linkomycynami lub kwasem fusydowym (synergizm). Nie należy jej łączyć z beta-laktamami.
Rifapentyna - pochodna rifampicyny. Ma identyczny zakres działąnie lecz jest 10 razy silniejsza w leczeniu gruźlicy
Rifaksymina- antybiotyk ten ma odmienne właściwości niż pozostałe. Silnie działa na Salmonellę, Shigellę, Yersinię, nieco słabiej na E. coli. Stosowana również w wyjaławianiu przewodu pokarmowego.
Preparaty:
Rifamycin
Rifozil, Rifogal - amp. domięśniowe (250mg/3ml); amp. dożylne (50mg/1ml) (10ml)
Rifampicin
Rifampicin - kaps. 150 mg, 300 mg.
Preparat złożony: Rifamazid (Rifampicyn + izoniazyd)
Linkosamidy
Są to antybiotyki o właściwościach zbliżonych do mkarolidów, jednak o innej budowie chemicznej (połączenie aminokwasu - zmodyfikowanej proliny - z aminocukrem wiązaniem amidowym). Działają bakteriostatycznie, hamując biosyntezę białek bakteryjnych (wiązanie z podednostką 50S rybosomu). Działają na bakterie Gram-dodatnie jak również na beztlenowce. Do tej grupy antybiotyków zalicza się linkomycyne oraz klindamycyne.
W przeciwieństwie do linkomycyny która powinna być stosowana pozajelitowo, klindamycyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Oba antybiotyki przenikają raczej słabo do płynu mózgowo-rdzeniowego, jednak dobrze przenikają do surowiczych jam ciała, tkanek miękkich jak również stosunkowo dobrze do kości. Wydalanie głownie zachodzi z żółcią i kałem a z moczem wydala się ok. jedna trzecia podanej dawki.
Po podaniu tych antybiotyków często występują działania niepożądane ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunki), jednakże rzadziej występują w przypadku klindamycyny niż linkomycyny. Mogą również występować zmiany skórne (wysypka, zaczerwienienie). Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego (uporczywe biegunki, niekiedy z obecnościa krwi i śluzu w kale), które jest rzadkim lecz poważnym objawem niepożądanycm wymaga natychmiastowego przerwania leczenia.
Spektrum działania linkomycyny, jakkolwiek ogólnie słabsze, jest bardzo zbliżone do klindamycyny. Ta natomiast stosowna jest w przypadkach zakażeń bakteriami Gram-dodatnimi opornymi na inne antybiotyki (tetracykliny czy beta-laktamy), w zakażeniach gronkowcami tkanki kostnej. Zalecana w zakażeniach Bacteroides fragilis. Używana w leczeniu zapalenia otrzewnej (zwłaszcza kałowego) oraz ropni miednicy i jamy brzusznej.
Preparaty:
Linkomycyna
Cillimicin - amp. 600mg/2ml
Lincocin - kaps. (500mg, 600mg); fiolki 600mg/2ml
Lincomycin - kaps. 250mg
Neloren - kaps. 500mg; amp. 300mtg/1ml
Klindamycyna
Dalacin C - kaps. 75mg, 150mg
Dalacin C Phosphate - amp 600mg (4ml), 900 mg (^ml)
Klimicin - kaps. 150mg, amp. 300mg/2ml
Dalacin T - płyn 10mg/1ml (30ml)
Wankomycyna
Jest to bakteriobójczy antybiotyk o prawdopodobnie polipeptydowej budowie. Jego mechanizm działania polega na blokowaniu biosyntezy ściany komórkowej poprzez hamowanie polimeryzacji peptydoglikanu przez wiązanie się bezpośrednio z D-alanylo-D-alaninowymi peptydami końcowymi i hamowanie wiązania krzyżowego przez transpeptydazę.
Dodatkowo wpływa na przepuszczalność błon komórkowych i syntezę RNA.
Wankomycyna nie wchłania się z przewodu pokarmowego, podana domięśniowo wywołuje silny ból i martwice. Lek nie przenika do OUN ani do dróg żółciowych, a dobrze przenika do jamy otrzewnej i opłucnej oraz osierdzia. Niemal w całości wydalana jest z moczem.
Wankomycyna stosowana jest jako lek „ostatniej szansy” w leczeniach zakażeniami gronkowcem. Stosowana:
dożylnie
Ciężkie zakażenia bakteriami Gram-dodatnimi, oporne na inne leki przeciwbakteryjne, oraz u chorych ze znaną nadwrażliwością na penicyliny i cefalosporyny.
zakażenia dolnych dróg oddechowych (zapalenie płuc)
zakażenia skóry i tkanek miękkich
W przypadku ciężkich zakażeń enterokokowych i gronkowcowych wankomycynę stosuje się w połączeniu z aminoglikozydami.
doustnie
rzekomobłoniaste zapalenie jelit wywołane przez Clostridium difficile
gronkowcowe zapalenie jelit
Działania niepożądane
ototoksyczność - przejściowa lub nieodwracalna
nefrotoksyczność - u większości chorych po odstawieniu wankomycyny powraca prawidłowa czynność nerek
zaburzenia hematologiczne:
agranulocytoza - rzadko
zawroty głowy i zaburzenia równowagi
zakrzepowe zapalenie żyły w miejscu wstrzyknięcia
reakcja anafilaktyczna - podczas szybkiego wlewu
skurcze mięśni klatki piersiowej i pleców.
Nie można stosować wankomycyny w okresie karmienia piersią.
Teilkoplaina - nowsza pochodna wankomycyny lecz od niej słabsza. Ma jednak obojętne pH przez co podana jelitowo nie wywołuje odczynów miejscowych. Stosowana zarówno dożylnie jak i domięśniowo
Preparaty:
Vancocin CP - fiol. 500mg
Vancotex -
Kwas fusydowy
Jeden z nielicznych antybiotyków o budowie steroidowej. Działanie bakteriostatycznie poprzez hamowanie biosyntezy białek.
Jego spektrum działania obejmuje bakterie Gram-dodatnie, zwłaszcza gronkowce (z wyjątkiem paciorkowców i pneumokoków). Działą również na dwoinki Gram-ujemne. Oporność pierwotna na ten antybiotyk należy do wyjątków, jednakże podczas leczenia oporność może się szybko rozwinąć toteż zaleca się stosowanie terapii skojarzonej z innym antybiotykiem aktywnym wobec tych bakterii (np. z kloksacyliną, erytromycyną, cefalosporynami, ryfampicyną, klindamycyną lub wankomycyną).
Jest podawana dożylnie w bardzo wolnym wlewie i doustnie (powoli wchłania się z przewodu pokarmowego). Dobrze przenika do tkanek, w tym również kości, nie przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego. Ulega przemianom metabolicznym niemal w całości w wątrobie. Głównie wydalana z żółcią i kałem, minimalne stężenie w moczu.
Zastosowania kliniczne:
ciężkie zakażenia gronkowcowe
zakażenie skóry i tkanek miękkich
zapalenie kości i szpiku
posocznica
zapalenie płuc
ropień płuca
Działania niepożądane:
bóle brzucha, nudności, biegunka
żółtaczka - rzadko
wysypka
hipokaliemia - rzadko
Przeciwwskazania:
niewydolność wątroby
ciąża
Preparaty:
Fucidin - inj. 0.5 g (1fiolka); tabl. 0.25 g (12 tabl.); zawiesina 0.25 g/5ml (90 ml); maść 2% 15 g); krem 2% (15 g)
6