LEKI PRZECIWPIERWOTNIAKOWE
Pierwotniaki są jedną przyczyn chorób pasożytniczych u ludzi. Wywołują one liczne choroby:
*zimnica
*rzęsistkowica
*leiszmanioza
*toksoplazmoza
W Polsce najczęściej spotyka się rzęsistkowicę inne choroby występują w krajach podzwrotnikowych i tropikalnych.
LEKI PRZECIWZIMNICZE
Rocznie na tę chorobę zapada 300-500 milionów ludzi, są to głównie mieszkańcy Afryki, południowo-wschodniej Azji, Ameryki Południowej ale również zarażeniu mogą ulec turyści przebywający na obszarze tych kontynentów. Wśród turystów ogromne znaczenie ma rozpowszechnianie metod zapobiegawczych.
Zimnica występuje na obszarach wiejskich, ze zbiornikami stojącej słodkiej wody, przenoszona jest na człowieka przez żeński osobnik komara widliszka. Zarodziec przechodzi cykl bezpłciowy w ciele człowieka, a płciowy w ciele komara. Występują cztery gatunki zarodźca: ruchliwy, owalny, pasmowaty oraz sierpowaty, dla człowieka śmiertelny jest ten ostatni . Prawdopodobieństwo wyleczenia po zakażeniu zmniejsza się wraz z opóźnieniem rozpoczęcia leczenia. Okres wylęgania jest różny przy poszczególnych czynnikach zakaźnych dlatego rozciąga się od tygodni do miesięcy w niektórych przypadkach może trwać nawet rok.
Zakażenia zarodźcem zimnicy są często fałszywie diagnozowane. Na terenach o dużym zagrożeniu zakażenia zimnicą formy ochrony przed ukłuciem komarów obejmują noszenie po zmroku jasnego ubrania dodatkowo impregnowanego roztworami permetryny , stosowanie siatek przeciw komarom, stosowaniem wkładek do kontaktów. Zaleca się również profilaktyczne stosowanie leków przeciwzimniczych przed pobytem w czasie pobytu i cztery tygodnie po powrocie z terenów objętych zimnicą. Przy wyjazdach do południowej Azji, gdzie występują zarodźce oporne na wiele leków WHO zaleca stosowanie doksycykiliny (100 mg raz dziennie, jeden dzień przed wyjazdem, w trakcie pobytu i cztery tygodnie po powrocie) lek ten wywołuje nadwrażliwość na światło oraz drożdżycę pochwy u kobiet. Doxycyclini hydrochloridum prep. Dotur kapsułki 100 mg, Doxycyclinum kapsułki 100 mg.
Doxycyclinum minohydricum prep. Doxyratio M, Supracyclin Tabs, Unidox Solutab tab. 100 mg.
CHININA
Alkaloid chinolinowy występujący, łącznie z prawoskrętnym izomerem- chinidyną, w korze drzewa chinowego. Powróciła do lecznictwa jako lek skuteczny na oporną na chlorochinę złośliwą (tropikalną) zimnice, zwłaszcza w skojarzeniu z primetaminą lub sulfonamidem. Mechanizm działania:
hamowanie biosyntezy kwasów nukleinowych wskutek tworzenia kompleksu z DNA
właściwości określane mianem „trucizny protoplazmatycznej”
przeciwpierwotniakowe i przeciwbakteryjne(pneumokoki)
oraz działanie ogólne
Inne właściwości leku:
słabe działanie przeciwbólowe
przeciwgorączkowe
znieczulające
kuraropodobne -zdolność zmniejszania napięcia mięśni
słabe działanie oksytotyczne
Ze względu na bardzo gorzki smak jest używana w niektórych państwach jako goryczka.
Działania niepożądane:
zaburzenia żołądkowo-jelitowe
bóle i zawroty głowy
zaburzenia słuchu
zapalenia wielonerwowe
zaburzenia widzenia
zmiany skórne- przebarwienia, wysypki, zapalenia skóry, łysienie
zmiany we krwi- trombocytopenia, leukopenia
Są one liczne i niekiedy poważne, są one zbliżone do objawów po chlorochinie ale znacznie częstsze.
Zastosowanie: złośliwa zimnica oporna na chlorochinę. Stosuje się chinine łącznie z pirymetaminą , sulfonamidem, przy braku poprawy kontynuuje się leczenie za pomocą tetracyklin lub klindamycyny. U dorosłych max dawka 2 g. Preferuje się doustną drogę podania rzadkich przypadkach dichlorowodorek można stosować dożylnie.
CHLOROCHINA
Pochodna 4-aminochinoliny najważniejszy współczesny lek przeciwzimniczy.
Mechanizm działania:
hamowanie biosyntezy kwasów nukleinowych wskutek tworzenia kompleksów DNA
słabo oddziałuje na gametocyty
działa również na pełzaki
silne działanie przeciwzapalne- stosowana w chorobie reumatycznej i innych kolagenozach
Niemal w całości wchłania się z przewodu pokarmowego, osiąga max stężenie w surowicy po około 1-2h. Wiąże się z białkami surowicy w ok. 50%. Nagromadza się w krwinkach czerwonych i białych, śledzionie, wątrobie, nerkach, płucach i O.U.N jest wtedy bardzo wolno wydalana z organizmu.
Działania niepożądane:
jest mniej toksyczna od chininy
przy krótkotrwałym stosowaniu objawy występują rzadko i nie są poważne (zaburzenia żołądkowo-jelitowe)
długie stosowanie może powodować objawy neurotoksyczne: bóle i zawroty głowy, zaburzenia słuchu i zapalenia wielonerwowe
zaburzenia widzenia
zmiany skórne
trombocytopenia i leukopenia
Zastosowanie: lek z wyboru przy 4 typach zimnicy. Preferowana jest doustna droga podania, w razie konieczności może być stosowana domięśniowo. Podczas trzydniowego leczenia nie należy przekraczać łącznej dawki 2,5 g. zapobiegawczo podawana w dawce 500 mg raz tygodniowo podczas całego pobytu na terenie, w którym istnieje możliwość zakażenia. Lek jest również stosowany w chorobie reumatycznej.
Przeciwwskazania:
choroby narządu wzroku
układu nerwowego
niewydolności nerek
zaburzeniach hematopoezy
szczególna ostrożność w niewydolności wątroby, chorobach płuc, łuszczycy, oraz u kobiet w ciąży(przenika przez łożysko)
nie stosować łącznie ze środkami hepatotoksycznymi
Prep. Arechin -tabletki 250 mg.
POCHODNE 8-AMINOCHINOLINY
Do tej grupy leków zaliczamy pirmachiny i pamachiny (plazmochiny). Pirmachiny odznaczają się większą skutecznością i mniejszą toksycznością.
PIRMACHINA- działa na wszystkie z czterech typów zimnicy , ale nie znosi ostrych napadów zimnicy. Mechanizm działania nie jest znany istnieje prawdopodobieństwo że pochodne 8-aminochinoliny działają uszkadzając mitochondria.
Wchłania się ona w całości z przewodu pokarmowego, osiąga max stężenie we krwi po około 6h od podania. Lek łatwo przenika do tkanek osiągając duże stężenie w wątrobie, płucach, sercu, mięśniach szkieletowych a także O.U.N. Po przemianie do bezochinoimin jej stężenie we krwi szybko się zmniejsza, po dobie stwierdza się śladowe ilości. Lek wydala się z moczem w ponad 90% w postaci metabolitów.
Zastosowanie:
radykalne leczenie trzeciaczki i czwartaczki w tym przypadku kojarzona jest z lekami niszczącymi wolne bezpłciowe postacie zarodźców głównie z chlorochiną.
Stosowana profilaktycznie w celu zapobiegania późnym zachorowaniom po powrocie z obszarów zagrożonych
Stosowana jest wyłącznie doustnie 15 mg raz dziennie
Działania niepożądane:
występują dość rzadko zazwyczaj po stosowaniu dużych dawek
wewnątrznaczyniowa hemoliza
objawy żołądkowo-jelitowe
sinica
zmniejszenie liczby krwinek czerwonych
granulocytopenia
Lek jest przeciwwskazany u osób cierpiących na kolagenozy, nie należy go również kojarzyć z innymi lekami uszkadzającymi czynność szpiku lub mającymi działanie hemolityczne.
POCHODNE DIAMINOPIRYMIDYNY
Z tej grupy leków zastosowanie znalazła jedynie tylko pirmetamina.
PIRMETAMINA- szerokie działanie obejmujące bezpłciowe postacie tkankowe i gametocyty wszystkich czterech typów zimnicy. Nie niszczy ona jednak bezpośrednio gametocytów, tracą one zdolność dalszego rozwoju w organizmie komara. Jest ona stosowana w skojarzeniu z innymi lekami. Skuteczności jej działania wymaga stosowanie innych laków przeciwzimniczych i sulfonamidów. Jest ona również skuteczna przeciwko pierwotniakom wywołującym toksoplazmozę.
Mechanizm działania:
hamowanie aktywność reduktazy kwasu dihydrofoliowego
oporność na pirmetaminę może rozwinąć się dość szybko i jest ona silnie wyrażona, dotyczy wszystkich postaci zarodźców i ma charakter krzyżowy z innymi lekami z tej grupy
Zastosowanie:
zapobieganie zapadalności na zimnicę
podawana profilaktycznie dużym grupom ludności zamieszkującym obszary o dużym stopniu zagrożenia, stosuje się wtedy doustnie 25 mg raz w tygodniu
zimnica podzwrotnikowa oporna na chlorochinę, podawana jest w skojarzeniu z sulfonamidami w dawce 25 mg co 12h.
Działanie niepożądane:
objawy hematologiczne- niedokrwistość megaloblastyczna, leukopenia, trombocytopenia
zaburzenia żołądkowo-jelitowe
objawy pozapiramidowe- drżenie, sztywność mięśni
Lek jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży zwłaszcza w I trymestrze.
Pyrimethaminum prep. Daraprim, Pyrimen - tab. 25 mg.
INNE LEKI PRZECIWZIMNICZE
CHLOROGUANID- pochodna biguanidyny znana jako proguanil, jest on lekiem starym powracającym do lecznictwa. Działanie przeciwzimniczy ma jego aktywny metabolit- cykloguanil. Ulega on powolnemu wchłanianiu z przewodu pokarmowego, osiągając max. stężenie po 5h od podania.
W lecznictwie chloroguanid stosowany jest łącznie z chlorochiną. Oporność na ten lek rozwija się dość szybko. Dawki stosowane w celach terapeutycznych wynoszą 200-300 mg/24h.
Działanie niepożądane występują rzadko są to nudności i biegunki, większe dawki od 1 g powodują wymioty, bóle brzucha, nasilone biegunki i krwiomocz. Ma on małą toksyczność i jest uważany za bezpieczny w okresie ciąży.
HALOFANTRYNA- nowoczesny lek przeciwzimniczy. Jest skuteczna w zimnicy podzwrotnikowej wywołanej przez zarodźca sierpowatego opornej na inne leki.
Dawka dobowa 1,5 g raz tygodniowo. Lek wywiera działanie kardiotoksyczne mogące być przyczyną zgonu.
MEFLOCHINA- lek działa na dojrzale trofozoity i schizonty czterech postaci zarodźca. Mechanizm działania leku pozostaje nieznany być może polega on na tworzeniu wewnątrz komórki zarodźca toksycznych kompleksów z wolnym jonem żelaza(III), kompleksy te mogłyby uszkadzać błonę komórkową.
Ma on silne działanie drażniące naczynia dlatego podawany jest tylko doustnie dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, podlega nasilonemu krążeniu wątrobowo-jelitowemu, jest silnie związany z białkami osocza i ma okres półtrwania ok. 20 dni. Lek wydalany jest głównie z kałem, w moczu występują tylko niewielkie ilości meflochiny.
Stosowana jest zapobiegawczo u osób udających się na tereny w których malaria występuje endemicznie. Podanie jej należy rozpocząć tydzień przed wyjazdem, przez cały pobyt i 4 tygodnie po powrocie. Dawka stosowana profilaktycznie wynosi 250 mg podawać raz w tygodniu po posiłku.
Meflochina i halofantyna są jedynymi lekami skutecznymi w zwalczaniu zakażeni opornych na kilka leków odmianami zarodźca sierpowatego, dawkowanie wynosi u dorosłych 1250mg/24h podawane jednorazowo po posiłku. Podawana dawka musi być popita pełną szklanką wody.
Działania niepożądane:
objawy z strony przewodu pokarmowego: nudności, późne wymioty, bóle brzuch biegunki
objawy ze strony O.U.N: bóle i zawroty, głowy, niezborność ruchów, dysforia, lekkie zaburzenia świadomości i czynności poznawczych
ciężkie zaburzenia ośrodkowe: dezorientacja, drgawki, encefalopatie z objawami psychotycznymi
Lek nie powinien być stosowany w ciąży.
NOWE POŁĄCZENIE
Połączenie artemeter i lumefantyna zostało niedawno wprowadzone do leczenia ostrych, nie powikłanych zakażeń zarodźcem sierpowatym. Lek stosowany jest w schemacie: początkowo 4 tabletki(80mg/480mg) następnie ta sama dawka po 8h, 24h, 36h, 48h, 60h.
Działania niepożądane:
bóle i zawroty głowy
nudności i wymioty
zaburzenia snu
zwiększenia stężenia aminotransferaz
działanie neurotoksyczne
nie powinny być podawane u chorych z zaburzeniami rytmu serca, przyjmującymi makrolidy, leki przeciw grzybicze azolowe i triazolowe i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
LEKI STOSOWANE W LECZENIU RZĘSISTKOWICY
Zakażenia rzęsistkiem pochwowym występują najczęściej u kobiet u wieku rozrodczym prowadząc do ostrego zapalenia pochwy. Wiciowiec przekazywany jest przez kontakt płciowy. U mężczyzn może on powodować przewlekłe zapalenie cewki moczowej.
Współcześnie lekami z wyboru są pochodne nitroimidazolu: metronidazol, ornidazol, tinidazol. Działają one silnie przeciwko rzęsistkom, nieco słabiej przeciwko pełzakom czerwonki. Działają również przeciwbakteryjnie, nie niszczą jednak fizjologicznej flory pochwy(pałeczki kwasu mlekowego).
Farmakokinetyka:
szybko i niemal w całości wchłaniają się z przewodu pokarmowego
skuteczne stężenie we krwi utrzymuje się przez 12h w przypadku metronidzolu, nieco dłużej tinidazolu i ornidazolu
łatwo przenikają do płynów tkankowych
po podaniu doustnym osiągają znaczne stężenie w wydzielinach pochwy i nasienia
przenikają do łożyska oraz mleka
wydalane są prawie w całości z moczem
Zastosowanie i dawkowanie:
metronidazol jest zazwyczaj stosowany doustnie w dawce dobowej 500 mg w 2-3 dawkach podzielonych przez 6 dni, u kobiet dodatkowo zakłada się raz dziennie tabletkę dopochwową(100-500 mg). Tinidazol stosuje się doustnie w jednorazowej dawce 2 g lub podaje się dobowo 300 mg w dwóch dawkach podzielonych przez 7 dni. Ornidazol podaje się doustnie jednorazowo w dawce 25 mg/kg masy ciała.
Leki te są również stosowane w zakażeniach pełzakiem czerwonki. Metronidazol stosowany jest u dorosłych w dawkach dobowych 1,5-2,5 g przez 7 dni. Tinidazol w dawkach dobowych 600 mg.
Działania niepożądane:
uszkodzenie gonad u mężczyzn
uszkodzenia neuronów obwodowych
objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, metaliczny smak w ustach
zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
bolesne zapalenie języka
bóle i zawroty głowy
mrowienie w kończynach
niezborność ruchowa
Przeciwwskazania: I trymestr ciąży, u osób z zaburzeniami hematologicznymi i chorobami układu nerwowego, oraz używanie alkoholu w czasie przyjmowania leków.
Metronidazolum prep.
Efloran- roztwór do wlewu dożylnego 5mg/1l , flakony 100ml.
Metronidazol- tab. 250 mg, tab. dopochwowe 500 mg, czopki 500 mg i 1 g.
Metronidazol 0,5%- roztwór do wlewów i wstrzyknięć dożylnych
Metronidazol 1%- żel, krem
Tinidazolum prep.
Tinidazolum- tab. powlekane 500 mg
Timidazolum 0,2%- roztwór do wlewów dożylnych
Gynalgin 5%- roztwór do wlewów dożylnych
LEKI STOSOWANE W ZAKAŻENIACH PEŁZAKIEM CZERWONKI
Zakażenie następuję drogą pokarmową przez cysty uwalniające postacie wegetatywne w końcowym odcinku jelita cienkiego lub początkowym jelita grubego.
Podstawowe znaczenie w leczeniu mają pochodne nitromidazolu, oraz zbliżony do nich budową ale mające więcej działań niepożądanych nirydazol. Drugorzędowe znaczenie mają niektóre antybiotyki tetracykliny oraz paromomycyna.
EMETYNA- alkaloid izochinolinowy z korzenia wymiotnicy, działa również na motylicę wątrobową. Lek dobrze się wchłania z miejsca pozajelitowego podania i bardzo wolno wydala z moczem.
Wskazania i dawkowanie: odsetek wyleczeń po jej stosowaniu jest niewielki(10-15%) znaczna część chorych staje się nosicielami. Lek podawany jest podskórnie lub domięśniowo u dorosłych w dawkach dobowych nie przekraczających 60 mg.
Niepożądane i przeciwwskazania:
działanie drażniące miejscowo
uszkodzenie serca, nerek, wątroby, mięśni szkieletowych oraz przewodu pokarmowego
uszkodzenie układu krążenia
przeciwwskazany u osób z chorobami serca i nerek, u dzieci z niedorozwojem umysłowym, osób w podeszłym wieku, kobiet w ciąży
DEHYDROMETYNA- pochodna emetyny identyczny mechanizm działania i wskazania, objawy niepożądane są podobne. Dawka dobowa dla dorosłych wynosi 1,5 mg/kg masy ciała.
POCHODNE HYDROKSYCHINOLINY- najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy jest kliochinol, ponadto chlorochinaldon, chimiofon, broksychinolina, dijodohydroksychinolina. Działają one bezpośrednio pełzakobójczo, mechanizm ich działania jest nieznany.
Po podaniu doustnym pewne ilości wchłaniają się z przewodu pokarmowego, nie wchłonięta część leku jest wydalana z kałem.
Zastosowanie:
jelitowa postać pełzakowicy
nieżyty przewodu pokarmowego
Działanie niepożądane: SMON (podostra okuloneuromielopatia) charakteryzująca się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, uszkodzeniem nerwu wzrokowego, zapaleniem wielo nerwowym.
Przeciwwskazania: zawierają one jod wiec są przeciwwskazane u osób z nadwrażliwością na ten pierwiastek. Niewydolność wątroby, nerek oraz I trymestr ciąży.
Chloroquini diphosphas prep. Arechin- tab. 250 mg.
Chlorquinaldolum prep.
Chlorochinaldin- maść 3%, tab. do ssania 2 mg
Preparaty złożone; Chlorochinaldin H maść, Gynalgin (tab. dopochwowe z metronidazolem), Laticort CH.
DILOKSANID- w lecznictwie stosowany jest ester diloksanidu z kwasem furano-2-karboksylowym z którego lek dobrze wchłania się po podaniu doustnym. Stosowany pojedynczo jest skuteczny w zwalczaniu nosicielstwa, w leczeniu zakażeń jest kojarzony z innymi lekami pełzakobójczymi. Dawka dla dorosłych 500 mg 3 razy dziennie przez 10 dni. Lek jest mało toksyczny, działania niepożądane to wymioty, świąd i wysypki skórne.
LEKI STOSOWANE W ZAKAŻENIACH ŚWIDROWCAMI
Świdrowiec wywołuje u ludzi śpiączkę afrykańską (przenoszoną przez muchę tse-tse) oraz bardzo rzadko spotykaną chorobę Chagasa(przenoszona przez pluskwiaki).
SUAMINA- jest lekiem z wyboru w leczeniu hemolimfatycznego stadium śpiączki afrykańskiej. Mechanizm działania jest nieznany. Musi być on stosowany dożylnie, gdyż źle wchłania się z przewodu pokarmowego i ma silne działanie drażniące.
ORGANICZNE POŁĄCZENIE ARSENU- w leczeni stosowane głównie pochodne arsenu trójwartościowego.
MELARSOPROL- jest lekiem z wyboru w leczeniu mózgowego stadium śpiączki afrykańskiej. Przenika on do O.U.N. Nie jest stosowany w inwazyjnym stadium śpiączki ze względu na poważne działania niepożądane, zwłaszcza toksyczną encefalopatię. Jest on podawany dożylnie.
POCHODNE DIAMIDYNY- najczęściej stosowana z tej grupy jest pentamidyna. Jest stosowana pozajelitowo w profilaktyce i leczeniu stadium inwazyjnego śpiączki afrykańskiej. Lek nie przenika do O.U.N. jest także stosowana w leczeniu zapalenia płuc wywołanych prze z tzw. PCP u osób z upośledzoną odpornością.
Działania niepożądane: zaburzenia czynności układu krążenia i upośledzenie czynności oddechowej.
EFLORNITYNA- jest ona stosowana dożylnie i doustnie. Z przewodu pokarmowego wchłania się ok. 55% podanego leku, okres półtrwania we krwi wynosi ok. 3,5h. lek dobrze przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego. Podanie dożylne dawka wynosi 100mg/kg masy ciała, co 6h przez 14 dni. U dzieci poniżej 12 roku życia dawki muszą być większe. Przy podaniu doustnym skuteczność leku jest mniejsza czas leczenia wydłuża się do 21-45 dni.
Działania niepożądane:
niedokrwistość
biegunki
leukopenie
brak łaknienia, wymioty, bóle brzucha
bóle i zawroty głowy
odczyny gorączkowe i małopłytkowość
wczesne drgawki występują u 7% leczonych
może wystąpić utrata słuchu
W leczeniu choroby Chagasa stosowana jest pochodna nitrofuranu- nifurtymoks. Lek bardzo często wywołuje działania niepożądane, głównie ze strony O.U.N. u mężczyzn powoduje też uszkodzenie gonad.
LEKI STOSOWANE W LEISZMANIOZACH
Zakażenia przebiegają u ludzi jako postać trzewna, zwana kala-azar lub czarna febrą, brazylijska zwana espudia oraz tropikalna zwana wrzodem wschodnim. W ich leczeniu podstawowe znaczeni mają pochodne antymonu. Zastępczo stosuje się pentamidynę, amfoterycyne B. z pochodnych antymonu lekiem z wyboru stosowanym w leczeniu leiszmaniozy jest sytboglukonian sodu, jako skuteczny i rzadko wywołujący działania niepożądane.
LECZENIE TOKSOPLAZMOZY
Stosuje się skojarzone podanie pirymetaminy z długo działającą sulfadoksyną. W przypadku nadwrażliwości na sulfadoksynę podaje się spiromycynę.
9