DYDAKTYKA 10. 10. 2010

Obok pedagogiki ogólnej, teorii wychowania, historii wychowania dydaktyka należy do podstawowych nauk pedagogicznych. Służy także wychowaniu- wspieraniu rozwoju osobowości uczniów.

Przedmiot badań dydaktycznych wg W. Okonia

Wszelka świadoma działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania…..

Proces nauczania i uczenia się łączone z czynnikami, które go wywołują, warunkami w jakich przebiega a także rezultatami do jakich prowadzi.

Przedmiot dydaktyki

• Naukowa analiza i formułowanie celów nauczania (cele kształcenia) + uszczegółowiona charakterystyka,

• Dobór treści kształcenia wg ustalonych zasad i zgodnie z obranymi celami kształcenia,

• Badanie procesu kształcenia dla odsłonięcia rządzących nim prawidłowości, a więc warunków i zależności zachodzących między składnikami,

• Formułowanie opartych na pewnych prawidłowościach procesu zasad metodycznie poprawę pracy nauczyciela w procesie dydaktycznym znanych pod nazwą zasad nauczania,

• Badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania oraz sformułowanie reguł ich doboru i poprawnego wykorzystania w procesie dydaktycznym,

• Badanie środków dydaktycznych i optymalizacji warunków efektywnego ich wykorzystania w kształceniu,

• Ustalanie najkorzystniejszych form organizacyjnych nauczania.

Zadania dydaktyki

• Opis, analiza i interpretacja treści procesu kształcenia metod, form organizacyjnych i środkach dydaktycznych,

• Wykrywanie prawidłowości procesu kształcenia oraz zależności między różnymi składnikami systemu dydaktycznego,

• Formułowanie opartych na tych prawidłowościach norm, reguł i sposobów postępowania,

• Poszukiwanie i wykrywanie prawidłowości, tendencji rozwojowych człowieka.

Dydaktyka jako teoria kształcenia i samokształcenia należy do nauk o charakterze teoretycznym i praktycznym - odkrywa prawidłowości procesu kształcenia jak i formułuje skuteczne normy i sposoby postępowania w działalności dydaktycznej nauczycieli.

Współczesne koncepcje dydaktyczne

1. Materializm dydaktyczny

• Termin - przełom XVIII/XIX w., korzeniami tkwi w koncepcjach dydaktycznych J. A. Komeńskiego, który postulował by: przyswajanie przez uczniów wiedzy łączyło się z rozwojem ich zdolności poznawczych

Cel nauczania wg materializmu:

• danie uczniom jak największej liczby wiadomości - nauczenie ich „wszystkiego”,

• przeładowanie programów nauczania - ciągły pośpiech - odwoływanie się do metod słownych jako najszybszych,

• pamięciowe opanowanie treści przekazywanych przez nauczyciela - materializm dydaktyczny = encyklopedyzm dydaktyczny,

- nadmiar wartości nauczania,

werbalizm:

- pamięciowe opanowywanie wiadomości „powstawanie w umysłach uczniów wiadomości nie połączonych z umiejętnością zarówno ich zdobywania jak i ich stosowania”,

- krytyka wartości dydaktycznych podjęli herbaliści

2. Formalizm dydaktyczny

- źródła Kanta i Herbarta

- związany z racjonalizmem

Cel nauczania wg formalizmu:

• danie uczniom takiego narzędzia poznawczego gwarantujące niezawodne poznanie prawdy czyli jest to rozum wyposażony w racjonalne metody „filozofii praktycznej”

• przedstawiciele formalizmu kojarzą rozwijanie sił poznawczych z rozwijaniem sił moralnych wychowania,

• dopuszcza rozwijanie sił umysłowych uczniów na dowolnych, byle kształcących umysł treściach,

• przedmioty: matematyka, j. łaciński,

• prowadził do pomijania w treściach nauczania informacji ważnych i społecznie koniecznych,

• przekonanie, że sprawność zdobyta na jednym przedmiocie może być z łatwością przeniesiona na inne przedmioty (wg Piageta nie można ćwiczyć sprawności intelektualnej niezależnie od treści, na których się tę wprawę uzyskuje),

• podjął słuszną krytykę materializmu dydaktycznego,

• określał dyrektywy metodycznej pracy nauczyciela aksjomatycznego modelu matematyki.

Formalizm dydaktyczny jak i materializm dydaktyczny mimo różnych założeń wyjściowych zredukowały proces uczenia się do biernego, mechanicznego zapamiętywania.

3. Utylitaryzm dydaktyczny

• oparty na filozofii pragmatycznej,

• proces kształcenia powinien opierać się tylko na treściach zapewniających praktyczne przygotowanie do życia, a nie na systematycznej wiedzy,

• ogranicza sferę poznawczych treści do dorywczych zainteresowań uczniów,

• np. u Deweya można spotkać różne wersje doboru treści nauczania wg uczniowskich zainteresowań.

4. Materializm funkcjonalny

• Oparty na idei harmonijnego łączenia treści i funkcji wiedzy w procesie kształcenia,

• Przeciwstawia się jednostronnym teoriom wykształcenia, w których akcentuje się:

1. Treści (materializm dydaktyczny),

2. Funkcjonowanie wiedzy w operacjach formalnych (formalizm dydaktyczny),

3. W działaniu praktycznym (utylitaryzm),

• wg Okonia „za jedynie słuszny należy uznać pogląd, który w kształceniu ogólnym docenia zarówno znaczenie treści jak i funkcji, a więc zarówno poznania jak i działania na nim opartego (materializm funkcjonalny)”

Zasady nauczania

Zasady nauczania w pedagogice ogólnej:

• termin zasada - kilka różnych definicji o różnym stopniu ogólności i różnym zakresie treściowym,

• definicja zasad - „zasady to ogólne normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia realizację procesu dydaktycznego” (Okoń 1996, s. 332). Odnosi się on zarówno do pracy nauczycieli i działalności ucznia.

Duża różnorodność w zakresie formułowania zasad kształcenia brak ogólnie przyjętych kryterium ich ustalania: zasady formułowali Okoń, Kupisiewicz, Półturzycki, Zaczyński, Kruszewski.

Zasady wg Kupisiewicza

1. Zasada poglądowości

• Konieczność powiązania nauczania z poznaniem rzeczywistości,

• Powstanie zmysłowego obrazu zjawisk w postaci spostrzeżeń i wyobrażeń (wrażenia wzrokowe, węchowe, smakowe, dotykowe),

• Zdobywanie wiedzy w sposób bezpośredni lub pośredni

• Funkcja ilustratywna

• Pokaz + objaśnienie

2. Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności)

• Przystępne znaczy łatwe, stopniowanie trudności zaczynamy od tego co jest łatwe, znane i bliskie,

• Uwzględnić stopień w tempie pracy i stopień zaawansowania,

• Brać pod uwagę poziom całej klasy,

• Zbadać stan zaawansowania wiedzy wyjściowej uczniów,

• W przypadku spodziewanych trudności w kształceniu należy: zwolnić tempo nauczania, przedstawiane treści przedstawiać w sposób jasny, wyraźny, nową wiedzę poprzeć przykładami.

3. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów

• Znajomość celu i zadań działalności ucznia jest niezbędne do osiągania pozytywnych wyników uczenia się,

• Zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien zapewnić:

- świadomy stosunek ucznia do celów, metod uczenia się (stawianie jasnych i konkretnych zadań, tworzeniu pozytywnych motywów uczenia się uwzględniają potrzeby i zainteresowania ucznia,

- świadomy i aktywny udział uczniów w nabywaniu wiadomości, umiejętności, nawyków trzy rodzaje aktywności: intelektualna, emocjonalna i praktyczna.

4. Zasada systematyczności

• Wywodzi się z prawa etapowości i integracji,

• Wymaga by praca ucznia była odpowiednio zaplanowana i konsekwentnie realizowana,

• Konieczność kształcenia w ściśle określonym porządku (nowe treści winny opierać się na znanych).

5. Zasada trwałości wiedzy uczniów

• Stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie „usystematyzowane i użyteczne”

• Trwałość wiedzy warunkują następujące elementy:

- respektowanie wszystkich zasad kształcenia,

- stosowanie różnych metod i środków,

- odpowiednie utrwalanie i powtarzanie,

- pozytywny stosunek ucznia do materiału nauczania - warunkowany jest przez: zainteresowania, przeżycia, motywację, użyteczność wiedzy dla ucznia,

6. Zasada operatywności wiedzy uczniów - posługiwanie się zdobytą wiedzą.

7. Zasada wiązania teorii z praktyką

• Przed działaniami praktycznymi należy uczniom przekazać określone wiadomości,

• Reguły, zasady, definicje związane z działalnością uczniów powinny być wynikiem ich własnej działalności,

• Zakres wiedzy uczniów powinien być rozszerzany poprzez aktywność uczniów,

• Praktyczne operacje powinny mieć charakter kształcący.

Metody nauczania

• Intencjonalny i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów,

Metoda kształcenia:

• Wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania w celu spowodowania określonych zmian w osobowości ucznia.

Historia metod

• Metody słowne - pierwsze

- szkolnictwo średniowieczne,

- dominowało przekazywanie wiedzy przez N za pomocą słowa mówionego,

• Metody oglądowe - odrodzenie

- zdobywanie wiedzy poprzez obserwację rzeczy, zjawisk i procesów,

• Metody praktyczne - XIX/XX w.

- organizowanie i kierowanie działalności ucznia

- źródłem wiedzy są: słowo, oglądany obiekt, działalności zmierzające do jego zmiany.

Kryteria doboru metod

• Wiek uczniów,

• Potrzeby rozwojowe i możliwości dziecka,

• Właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania,

• Cele i zadania dydaktyczne.

Funkcje metod

• Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem,

• Utrwalenie zdobytej wiedzy,

• Ułatwienie kontroli i oceny stopnia opanowania tej wiedzy.

Najstarszy podział metod

1. Słowne

• Opowiadanie,

• Wykład,

• Pogadanka,

• Dyskusja,

• Praca z książką.

2. Oglądowe

• Pokaz,

• Pomiar.

3. Praktyczne, laboratoryjne

• Tradycyjne,

• Problemowe z praktycznych.

Metody nauczania wg Okonia

• Podające - uczenie się przez przyswajanie,

• Problemowe - przez odkrywanie, polegają na uzyskaniu wiadomości i sprawności za pośrednictwem rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Cechą istotną tej metody jest samodzielność i aktywność uczestnika. Np. wykłady problemowe, konwersatoryjne, metoda klasyczna, metody aktywizujące (wg Szostka).

• Waloryzacyjne - przez przeżywanie

- impresyjne - tworzymy coś co ktoś ma przeżyć,

- ekspresyjne

Czyli film, ekspozycje, sztuki teatralne.

• Praktyczne - przez działanie, polegają na odpowiednim organizowaniu działalności praktycznej mającej na celu zdobycie wiedzy. Np. ćwiczenia przedmiotowe, laboratoryjne, produkcyjne, praktyczne.

Proces kształcenia wg W. Okonia

Zespół zdarzeń, który obejmuje czynności nauczycieli i uczniów ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz zastosowanie takich środków dydaktycznych i warunków, które mają wywołać pożądane zmiany w osobowości ucznia.

Proces kształcenia może przebiegać w różny sposób, uzależniony jest od:

• Wieku uczniów,

• Przedmiotu nauczania,

• Metod nauczania i uczenia się,

• Celów i tematów zadań dydaktycznych,

• Warunków kształcenia.

Mimo tych różnic w procesie nauczania można wyróżnić w nim pewne momenty (ogniwa) wspólne dla nauczania wszystkich przedmiotów.

Na podstawie badań empirycznych W. Okoń wyodrębnił 7 momentów 9 (ogniw) procesu dydaktycznego:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia,

2. Poznawanie nowych faktów,

3. Nabywanie nowych pojęć,

4. Poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy,

5. Przechodzenie od teorii do praktyki,

6. Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych,

7. Sprawdzanie i ocena osiągnięć.

10

---