Pedagogika wczesnoszkolna zajmuje się problematyką pracy edukacyjnej (wychowanie i nauczanie) z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym; jest subdyscypliną nauk pedagogicznych (zajmuje się analizą faktów i zjawisk w kontekście dziecka w młodszym wieku szkolnym w sposób naukowy tzn. uwzględnia metodologiczne zasady konstruowania teorii naukowych czy systemów teoretycznych); obejmuje problematykę kształcenia dzieci w wieku 6-10 lat w zakresie 9 kierunków edukacji (język polski, matematyka, środowisko społeczno-przyrodnicze, plastyka, muzyka, technika, kultura fizyczna, informatyka, język obcy)

Teoria to spójne, logiczne zespoły twierdzeń, mniej lub bardziej ogólnych, wyjaśniających określone zależności między zjawiskami; wg. Kozieleckiego teoria to środek do zrozumienia czegokolwiek w nauce)

Pw zawiera 2 części: część ogólną (formułuje prawa, teorie, koncepcje dotyczące edukacji wczesn jako całości), część szczegółową (metodyka, nauczanie poszczególnych przedmiotów)

Podmiotem badań pw jest uczeń w młodszym wieku szkolnym (6/7-10 lat)

Przedmiotem badań pw jest proces nauczania i wychowania

Funkcje pw jako dyscypliny naukowej: poznawcza (odkrywa, tłumaczy fakty występujące na tym szczeblu kształcenia, ustala związki, uogólnienia, wnioski) utylitarna (dostarcza nauczycielom, rodzicom i instytucjom wychowawczym zbioru przepisów, reguł i norm postępowania z dzieckiem; korzysta z dorobku psychologicznego rozwoju człowieka, psychologii poznawczej, społecznej i socjologii oświaty)

Pw jako dyscyplina naukowa: ma odrębne planowanie pracy, ma określony teren badań, spełnia funkcje dyscypliny naukowej, jest częścią teorii wychowania i dydaktyki, rozpatruje istotę wych i naucz, próbuje opisać obiekt wych i naucz, sensowność wych i naucz, treść wychowania i nauczania, określa czynniki wych i naucz, zależności teoria a praktyka;

Pw jako nauka postulatywna opisuje daną rzecz, jako nauka wyjaśniająca odpowiada na pytanie „dlaczego”

Metodologia stosowana w pw: podejście czynnikowe (uwarunkowania środowiskowe, rozwojowe, pedagogiczne) podejście funkcjonalne (określenie, jakie funkcje pełni dane środowisko) podejście zaksjomatyzowane (wyjaśnianie faktów i zjawisk w rzeczywistości pedagogicznej

Pw jako dyscyplina: ma swój przedmiot badań (proces maucz i wych oraz kształtowania osobowości, uwarunkowania procesu dydaktyczno-wych, uczeń w młodszym wieku szkolnym i jego rozwój) ma swoją teorię naucz i uczenia się (nauka czytania i pisania przebiega w specyficzny sposób) określa swoje cele i treści kształcenia, ma ściśle określony proces naucz i uczenia się (tok postępowania na zajęciach), ma ściśle określone formy pracy, ma specyficzne środki dydaktyczne (dostosowane do wieku rozwojowego)

Swoistość edukacji wczes: kształcenie spostrzegawczości, zdolności do obserwacji; rozwijanie wyobraźni, twórczości i umiejętności wyrażania się w różnych formach plastycznych, muzycznych, technicznych; wszechstronny rozwój osobowości dziecka w toku jego własnej aktywności; własna aktywność i działalność jest podstawą rozwoju pojęć i wyobrażeń o świecie;

Zadania eduk. pocz. jako nauczania propedeutycznego: rozwijanie procesów myślenia samodzielnego i krytycznego; budzenie żywych zainteresowań intelektualnych jako podstawy aktywności poznawczej; kształcenie umiejętności wyrażania swoich myśli w słowach i rozumieniu myśli cudzych jako niezbędnego warunku komunikowania i przyswajania wiedzy;

Edukacja wczesnoszkolna wyznacza kierunek działań ped oraz warunkuje dalsze losy i karierę szkolną; edukacja ma charakter całościowy (od 1999r eduk wczes, wcześniej kształcenie zintegrowane) edukacja ma za zadanie sprzyjać, stymulować rozwój dziecka - nadrzędna wartość edukacji, edukacja jest propozycją dla dziecka, a nie dziecko jest dla edukacji; praca pedagogiczna jest „służbą społeczną” wobec rozwijającego się dziecka, musi uwzględniać właściwości rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym; właściwości pracy edukacyjnej nauczyciela i dzieci: poznawanie świata rozpoczyna się od obserwacji - myślenie dziecka ma charakter konkretny - elementarne myślenie pojęciowe;

Zadania nauczyciela: organizacja środowiska edukacyjnego (informacyjnego) - uczniowie sami zdobywają wiedzę; wspieranie i pomaganie dziecku w prowadzeniu obserwacji; aktywne uczestniczenie w selekcjonowaniu informacji, porównywania, formułowania, konkluzji;

Synkretyzm - dziecko spostrzega świat całościowo (proces percepcji jest schematyczny)

Funkcje ped wczes: opiekuńcza (dbałość o zdrowie, bezpieczeństwo, rozwój fizyczny dziecka), poznawcza (wyposażanie uczniów w odpowiedni zasób wiadomości poprzez właściwą realizacje wszystkich kierunków działań), kształcąca (ściśle związana z funkcja poznawczą, polega na rozwoju ogólnych operacji myślowych uczniów, sposobów racjonalnego uczenia się, zdolności koncentracji i podzielności uwagi, pamięci logicznej), wychowawcza (polega na wspomaganiu wszechstronnego rozwoju dziecka i kształtowaniu postaw i przekonań społeczno-moralnych)

Funkcje wychowawcze ped wczes: wychowanie w szerszym sensie (oddziaływania na człowieka współtworzące jego osobową indywidualność, np. wpływy rodziny, szkoły, mediów), wychowanie w sensie węższym (planowa aktywność człowieka zorientowana na osiągniecie pewnych celów - pożądanych zmian w osobowości ludzi; teleologia wych określa zasady stanowienia ideałów i celów wychowania, bada ich współzależności), wychowanie w sensie najwęższym (oddziaływania zamierzone, skierowane na sferę emocjonalno-wolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy); diagnostyczno-prognostyczna (diagnoza rozwoju dziecka - intelektualnego, emocjonalnego, ruchowego - i przewidywania co do jego kierunku); kompensacyjno-usprawniająca (eliminowanie, łagodzenie, rekompensowanie zaburzeń rozwojowych tj. ADHD, dysleksja poprzez szkołę w kontakcie z psychologiem, logopedą)

Funkcje specyficzne p.w.: organizowanie samodzielnych doświadczeń dziecka; projektowanie zadań i sterowanie aktywnością dziecka; aranżowanie sytuacji komunikacyjnych (porozumiewanie się z uczniami i dzieci między sobą); prowadzenie obserwacji i pokazu; oddziaływanie przykładem osobistym; kreowanie twórczości plastycznej i muzycznej;

Zadania p.w.: przygotowanie dziecka do życia zgodnego z samym sobą; tworzenie sytuacji i wartości do kształtowania możliwości poznawczych uczniów; doskonalenie zmysłów; kształtowanie dojrzałości emocjonalnej; wyrabianie wrażliwości w kontaktach z dziełami kultury i zjawiskami przyrody; rozwijanie spontanicznej motywacji poznawczej w motywację świadomą; przygotowanie do podejmowania dłuższych wysiłków intelektualnych i fizycznych; rozbudzanie wrażliwości i zdolności dziecka; kształtowanie umiejętności precyzyjnego wyrażania swoich myśli; kształtowanie aktywności umysłowej i logicznego myślenia; tworzenie sytuacji sprzyjających poznawaniu siebie; tworzenie sytuacji do samokontroli i samooceny; kształtowanie potrzeby dbania o swoje zdrowie i sprawność fizyczną; przygotowanie dziecka do życia przyjaznego z innymi (stworzenie przyjaznego klimatu w szkole, tworzenie warunków do kształtowania poprawnych relacji uczeń-uczeń dziecko-rodzice, dziecko-kraj; tworzenie warunków do pracy w zespole; kształtowanie emocjonalnego i racjonalnego stosunku do języka ojczystego; kształtowanie poczucia przynależności do narodu; zaznajamianie z normami współżycia społecznego; przygotowanie do życia z przyrodą); przygotowanie do korzystania z zasobów informacyjnych cywilizacji (tworzenie sytuacji do posługiwania się podstawowymi nośnikami informacji; odbieranie i przekazywanie informacji gestem, barwą; zapoznanie z metodami i technikami uczenia się; rozwijanie własnych strategii uczenia się, posługiwanie się przyborami szkolnymi)

Założenia współczesnej szkoły: pedagogika jest nauką żywą, nastawioną na zmiany i poszukiwanie zmian; proces edukacji musi być oparty na dyskusji, dialogu na wszystkich szczeblach edukacji; ucznia należy traktować jako integralna całość a jego rozwój jako „bieg po spirali”; wiedza nie może być transmitowana tylko indywidualnie tworzona przez uczniów i nauczycieli; proces dydaktyczny należy tak organizować aby uczeń mógł korzystać z osobistej wiedzy o świecie; nie ma skutecznej dla wszystkich jednej metody uczenia się; uczenie się jest aktywnym reorganizowaniem wiadomości i doświadczeń ucznia, jest interaktywnym procesem; nauczyciel to intelektualista tworzący nową rzeczywistość;

Zmiana roli nauczyciela wczes. eduk: zamiast roli instruktora ma być obserwatorem diagnozującym rozwój dziecka, organizatorem indywidualnego rozwoju, mediatorem i partnerem dbającym o optymalny rozwój;

Dyskurs - forma komunikacji, pewne informacje, sposób rozumienia, który nadaje sens otaczającej rzeczywistości; nie tylko opisuje i wyjaśnia rzeczywistość ale tworzy rzeczywistość społeczną;

Dyskursywność p.w.: teza o dyskursywności oznacza, ze kategorie tj. dziecko, dzieciństwo, uczenie się, rozwój, szkoła, wychowanie, rola społeczna są jednoznaczne, różnie interpretowane i analizowane; Teresa Hejnicka-Dezwińska opisuje 3 warianty dyskursów edukacyjnych: 1 obecny w szkole gatunek „mowy” (oparty na nauczaniu - dominacja nauczania, nauczyciel planuje, ocenia, kontroluje; oparty na uczeniu się - uczeń konstruuje własną wiedzę); 2 zdarzenie interakcyjne; 3 typy wypowiedzi i wytwarzanie wiedzy o edukacji w określonych warunkach historycznych;

Ujawnianie dyskursywności kategorii pedagogicznych umożliwia: konstrukcję mapy teoretyczno-ideologicznej (cele dla nas jako nauczycieli, podejście naukowe), rozpoznawać skutki używanego języka (etykietowanie uczniów), demaskowanie opresyjności języka pedagogicznego, ujawnianie stosunku dyskursu, wypełnianie „białych plam dyskursywnych”;

Dyskurs funkcjonalistyczno-behawiorystyczny „edukować to kierować”: źródła: funkcjonalizm, behawioryzm, ped. pozytywistyczno-konserwatywna; rozwój dziecka: ujmowany liniowo i hierarchicznie, związany ze spełnianiem standardów, poddawany pomiarowi dydaktycznemu; zaufanie do wiedzy: wiedza akceptowana pochodzi z ustaleń zewnętrznych, nie należy ani do ucznia ani do nauczyciela; koncepcje i decyzje: koncepcje zewnętrzne, decyzje pozornie nauczycielskie, nierefleksyjnie przyjmowanie z obowiązującej pedagogiki, decyzyjność ucznia niedopuszczalna; tworzenie wiedzy: rozumiane jako przyswajanie informacji i instrukcji pochodzących z zewnętrznego przekazu; projekt zajęć: uniwersalny, szczegółowy konspekt wiedzy; oddziaływanie: wdrożeniowo-korekcyjno-interwencyjne; typowa leksyka: przyswajanie, ćwiczenie, wdrażanie, kształtowanie, zapoznawanie, nauczanie; metafory: nauczyciel-rzemieślnik, uczeń-puste naczynie, klasa-warsztat; potoczny opis mechanizmów uczenia się: słuchaj i ucz się;

Dyskurs humanistyczno-adaptacyjny „edukować to akceptować”: źródła: naturalizm, psychologia humanistyczna, ped romantyczno-liberalna, personalizm; próba zrealizowania hasła - pozostawmy dzieciom dzieciństwo; rozwój dziecka: związany z potencjałem rozwojowym i zdobywaniem samowiedzy, niemierzalny; zaufanie do wiedzy: akceptowana intuicja i wiedza nauczyciela, afirmacja, zaufanie do samowiedzy dziecka, nieufność wobec poszerzania wiedzy ucznia, infantylizowanie treści; koncepcje i decyzje: pozornie symetryczne (w rzeczywistości nauczyciel postępuje tak by dziecko chciało to, czego on chce), decyzyjność i koncepcyjność ucznia w sprawach drugorzędnych, decyzje nauczyciela uzasadnione merytorycznie a nie statusem; tworzenie wiedzy: osobiste, zindywidualizowane, skoncentrowane na relacjach interpersonalnych; projekt zajęć: ramowy, elastyczny, procesualny, oparty na swobodnej komunikacji i zabawie oraz identyfikacji potrzeb dziecka; oddziaływanie: partnersko-terapeutyczne, troskliwa akceptacja; typowa leksyka: ekspresja, zabawa, spontaniczność, działanie, uczenie się, samorozwój, bycie sobą; metafory: nauczyciel-ogrodnik, uczeń-cenna roślina, klasa-słoneczna polana; potoczny opis mechanizmów uczenia się: pozwólmy jej/jemu być dzieckiem;

Dyskurs konstruktywistyczno-rozwojowy „edukować to organizować środowisko”: źródła: konstruktywizm poznawczo-rozwojowy, progresywizm, pedagogika liberalna; rozwój dziecka: definiowany przez indywidualny przyrost kompetencji badawczych, przebiega przez błędy, chybione hipotezy i ich samodzielna rekonstrukcja; zaufanie do wiedzy: zaufanie do wiedzy osobistej (ucznia i nauczyciela) budowanej na drodze rozwiązywania osobiście angażujących problemów, wiedza ucznia akceptowana jako niedoskonała, ale właściwa rozwojowo; koncepcje i decyzje: symetryczne, uczeń zachęcany do samodzielnego tworzenia koncepcji i podejmowanych decyzji, nawet błędnych; tworzenie wiedzy: samodzielna, aktywna konstrukcja i rekonstrukcja umysłowych modeli rzeczywistości nie wymaga obecności dorosłego; projekt zajęć: organizacja warsztatu badawczego i zadań problemowych, efekty definiowane jako względnie nieprzewidywalne; oddziaływanie: organizacyjne, prowokacja poznawcza; typowa leksyka: badanie, eksplorowanie, eksperymentowanie, uczenie się; metafory: nauczyciel-mecenas, uczeń-naukowiec, klasa-laboratorium badawcze; potoczny opis mechanizmów uczenia się: uczeń próbuje aż dorośnie i zrozumie;

Dyskurs konstruktywistyczno-społeczny „edukować to współpracować”: źródła: interakcjonizm, konstruktywizm społeczno-rozwojowy; rozwój dziecka: przejście od potoczności do nauki przebiega dzięki współpracy z dorosłym w toku edukacji; zaufanie do wiedzy: ograniczone, uczeń bardziej kompetentny dzięki wsparciu nauczyciela; kompetencje i decyzje: tworzone i podejmowane dzięki wsparciu nauczyciela; tworzenie wiedzy: negocjacje między pojęciami potocznymi (skonstruowanymi przez dziecko) a publicznymi/naukowymi (reprezentowanymi przez dorosłego); projekt zajęć: zindywidualizowany, kierująco-konsultacyjny; oddziaływanie: pomocne, współpracujące; typowa leksyka: wsparcie, kształtowanie, prowadzenie; metafory: nauczyciel-doradca, przewodnik, uczeń-asystent, klasa-warsztat mistrza; potoczny opis mechanizmów uczenia się: wiele potrafi ale potrzebuje pomocy;

Dyskurs krytyczno-emancypacyjny „edukować to skłaniać do krytycznego zaangażowania się”: źródła: socjologiczne teorie konfliktu, pedagogika krytyczna, pedagogika emancypacyjna, oporu; rozwój dziecka: inicjonowany przez napięcie między kooperacją a oporem, polega na nabywaniu kompetencji emancypacyjnych, zdolności do roszczeń wobec przynależnych praw (również intelektualnych); zaufanie do wiedzy: wysokie, uczeń traktowany jest jako kompetentny intelektualnie (podejmowane wysiłki aby zrozumieć skonfliktowany świat); koncepcje i decyzje: treścią i celem edukacji jest wzmacnianie zdolności do podejmowania autonomicznych decyzji intelektualnych, aksjologicznych, społecznych; projekt zajęć: otwarty, elastyczny, budowany wokół problemów i kontrowersji; oddziaływanie: symetryczne, ujawniające polityczność i konieczność zaangażowania; typowa leksyka: zaangażowanie, rozumienie, emancypacja; metafory: nauczyciel-rewolucjonista, moderator, uczeń-bojownik, klasa-forum dyskusyjne, centrum inicjatyw; potoczny opis mechanizmów uczenia się: myśli po swojemu, ma do tego prawo.

---