10. Pojęcie planowania i prakseologiczne prawidłowości planu pracy edukacyjnej

Planowanie dydaktyczne - sporządzanie planów zajęć edukacyjnych. Planowanie jest koniecznym warunkiem skuteczności procesu nauczania-uczenia się

PLANOWANIE KIERUNKOWE

Planowanie kierunkowe wytycza kierunki działania edukacyjnego w określonym przedmiocie szkolnym; wiąże cele emocjonalne kształcenia z celami poznawczymi oraz wskazuje materiał kształcenia niezbędny do osiągnięcia tych celów. Ma szeroki zasięg gdyż obejmuje cały wybrany szczebel szkoły ( np. gimnazjum), rok szkolny lub semestr. Planowanie kierunkowe ma na celu ukierunkowanie czynności uczniów i nauczyciela na ustalone cele, stanowi strategiczny etap planowania dydaktycznego, najwcześniejszy i najogólniejszy, decydujący o sensie i powodzeniu dalszych etapów tego planowania. Najwygodniejszym sposobem planowania kierunkowego jest sporządzanie tabeli, w której zostaną przedstawione cele emocjonalne i cele poznawcze kształcenia w układzie krzyżowym, a następnie nazwy modułów programowych, których wkład w osiągnięcie tych celów jest największy.

Plan kierunkowy spełnia 3 funkcje:

- porządkuje emocjonalne i poznawcze cele kształcenia

- wiąże te cele z materiałem

- daje wstępną orientację co do podziału czasu potrzebnego uczniom do osiągnięcia tych celów

Plan kierunkowy w zakresie celów kształcenia powinien być szczegółowy, aby można było wywieść z niego cele każdej lekcji. Decyzje o celach działania edukacyjnego powinny być podejmowane przed decyzjami o materiale kształcenia. Sformułowanie celów musi poprzedzać dobór środków działania. W przeciwnym razie działanie przestaje być dokonywaniem planowej zmiany w uczniach.

PLANOWANIE WYNIKOWE

Planowanie wynikowe określa wymagania programowe w związku z kolejnymi tematami zajęć. Obejmuje moduł programowy, dział lub kilkugodzinną jednostkę tematyczną przedmiotu. Stanowi unormowanie oceny pracy uczniów w tym dziale. Gdy uczniowie poznają na czas wymagania i będą mogli pracować na wybranym przez siebie poziomie planowanie wynikowe umożliwia kształcenie według wymagań. W ostatnich latach ten rodzaj planowania zajęć edukacyjnych zyskał uznanie pedagogów. Należy jednak zwrócić uwagę że jednopoziomowy plan wynikowy (czyli taki, który wykonywany będzie tylko przez najlepszych uczniów) nie wystarcza do organizacji całej pracy. Największą wartość mają wielopoziomowe plany wynikowe samodzielnie sporządzone przez nauczyciela, zwłaszcza te, których podstawą są autorskie programy kształcenia. Planowanie wynikowe powinno mieć charakter taktyczny. Niekorzystne jest sporządzanie planów „seryjnie”- na semestr lub rok szkolny, ponieważ może to usztywnić działanie edukacyjne.

PLANOWANIE METODYCZNE

Planowanie metodyczne wytycza przebieg zajęć, lekcji. Plan metodyczny jakim jest konspekt czy scenariusz lekcji przetwarza treść kształcenia w sytuacje dydaktyczne, które skłaniają uczniów do wykonywania przewidzianych czynności. Sytuacje te mają na celu dostarczenie uczniom odpowiednich doznań poznawczych. Kolejność planowania metodycznego:

- czynności uczniów ustalone w planie wynikowym lub prowadzące do nich

- wyposażenie - środki dydaktyczne niezbędne do uczenia się tych czynności

- czynności nauczyciela- mają na celu zapewnić skuteczność uczenia się tych czynności

- czas planowany na daną sytuację dydaktyczną wstępnie uznany za wystarczający do uzyskania planowanego wyniku

W dobrym planie metodycznym można zwykle wyróżnić trzy części:

- część wstępna- uzgodnienie celów lekcji, podniesienie motywacji do uczenia się, organizacja zajęć, nawiązanie do wcześniejszej wiedzy

- część główna- obserwacje, wypowiedzi uczniów, słuchanie, czytanie, pisanie, ćwiczenia, prace praktyczne

- część końcowa- podsumowanie, wnioski, oceny, plany na przyszłość

Strategie kierowania pracą uczniów:

Aby uczniowie mogli osiągnąć cele kształcenia, stosuje się dwie strategie kierowania ich pracą:

Nastawienie na uczniów - STYL RELACYJNY

Nastawienie na osiągnięcie celów kształcenia - STYL ZADANIOWY

STYL RELACYJNY (demokratyczny, niedyrektywny), nastawiony jest na korzystne stosunki w grupie; prowadzi do humanistycznego systemu kształcenia; styl owocuje skutecznością relacyjną w postaci uspołecznienia, dobrej atmosfery pracy, zadowolenia ze szkoły. Ten styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie są dojrzali, zadania są oryginalne i złożone, nie ma przy nich pośpiechu; potrzebna jest motywacja oraz doświadczony nauczyciel.

STYL ZADANIOWY (autokratyczny, dominacyjny, dyrektywny), zorientowany jest na osiąganie celów kształcenia, prowadzi do technologicznego systemu kształcenia (konspekty, lekcje prowadzone wg planu, zadawanie wielu pytań). Wypowiedzi nauczycieli są tutaj bardziej rzeczowe, niż w stylu relacyjnym. Nauczyciel dąży do możliwie jasnych sytuacji dydaktycznych, dokładnej analizy zadań, zwięzłego wydawania poleceń, systematycznego sprawdzania wyników, szybkiego korygowania błędów. Styl zadaniowy wykazuje skuteczność zadaniową w postaci osiągnięć szkolnych na miarę motywacji i zdolności uczniów. Najsłabsi, najwolniej pracujący uczniowie są pod specjalnym nadzorem nauczyciela. Ten styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie są mało samodzielni, zadania są jasne i stosunkowo proste, a czas pracy bardzo cenny. Styl zadaniowy przynosi korzyści doraźne, lecz nie zawsze długofalowe, ponieważ ograniczą pracę ucznia do roli wykonawcy. Socjologowie widzą minusy i ograniczenia obu stylów. Tylko doświadczony nauczyciel może z powodzeniem wykorzystywać style unikając błędów.

CECHY DOBREGO PLANU:

1. CELOWY - powinien określać czemu służą proponowane zadania i sposób ich realizacji;

2. REALNY - powinien zawierać tylko te zadania, które w danym środowisku są możliwe do realizacji;

3. KONKRETNY - nie powinien zawierać tylko ogólnych haseł, ale realne zadania;

4. OPERATYWNY - potrzebny w codziennej pracy wychowawczej;

5. ZGODNY WEWNĘTRZNIE - powinien być tak ułożony, by nie było w nim rozbieżności interpretacyjnych;

6. KOMPLETNY - działania wychowawcze nie mogą mieć charakteru dorywczych poczynań, ale łączyć się w ciąg sytuacji podporządkowanych głównemu celowi;

7. ELASTYCZNY I OTWARTY na zmiany w związku ze zmieniającymi się sytuacjami i warunkami;

8. PRZEJRZYSTY I CZYTELNY, dzięki czemu stanowi dobre narzędzie pracy wychowawczej;

9. EKONOMICZNY - powinien zawierać najkorzystniejsze formy i sposoby działania służące realizacji celów.

RODZAJE PLANOWANIA:

1. LINIOWY (tradycyjny) - najbardziej popularny model wychowania:

CELE → DZIAŁANIA → OKREŚLONE WYNIKI

2. NIELINIOWY (alternatywny) - realizacja tego modelu zakłada złożoność sytuacji, zmienność, niepewność otaczającej rzeczywistości, dlatego cele przyjmuje się jako podsumowanie wcześniejszych działań: DZIAŁANIE → OKREŚLONE WYNIKI → CELE

ZALETY PLANOWANIA :

- plan stanowi narzędzie codziennej pracy wychowawcy;

- plan stanowi wskazówkę przy podejmowaniu różnych decyzji wychowawczych;

- plan stanowi inspirację do poszukiwania nowych rozwiązań;

- plan stanowi podstawę do samooceny działalności.

ZASADY PLANOWANIA:

- dobre planowanie wymaga skonkretyzowanych celów, które pozwalają podjąć właściwe działania wspierające rozwój wychowanków (cele te powinny wywodzić się z celów perspektywicznych);

- należy znać właściwości rozwojowe wychowanków, ich możliwości oraz potrzeby;

- planując zadania należy uwzględniać różne rodzaje aktywności wychowanków (np. aktywność intelektualną, emocjonalną, praktyczną), uwzględniając zadnia indywidualne dla każdego dziecka;

- plan powinien być rezultatem współpracy (współdziałania) wychowawcy, wychowanków i rodziców;

- plan powinien uwzględniać różnorodne dziedziny życia wzbogacające wielostronny rozwój dziecka;

- należy ustalić wskaźniki, za pomocą których można ocenić efektywność realizowanych zadań.

Wyróżniamy 3 fazy planowania :

Faza projekcyjna - Wybór celów - Wybór treści - Wybór sposobu nauczania - Gospodarowanie czasem i przestrzenią - Ustalenie struktur - Sposoby motywowania

Faza projekcyjna - Wybór celów - Wybór treści - Wybór sposobu nauczania - Gospodarowanie czasem i przestrzenią - Ustalenie struktur - Sposoby motywowania

Faza sprawdzająca - Sprawdzanie zrozumienia - Informacja zwrotna - Chwalenie i krytykowanie - Kontrola - Wystawianie opinii

Jednym z elementów planowania jest WALIDACJA - zatwierdzenie programu nauczania jako dokumentu obowiązującego w danej szkole

---