PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

WYKŁAD 2 25-02-2007

GENEZA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

Krzywa Gaussa pokazuje jak duże jest zróżnicowanie między ludźmi.

Badanie źródeł różnic indywidualnych

• poznawanie przyczyn zmienności populacyjnej - zajmuje się GENETYKA ZACHOWANIA - dyscyplina naukoa zajmująca się badaniem populacji na pograniczu genetyki molekularnej i nauk społecznych.

Przedmiot genetyki zachowania

• poznawanie przyczyn zmienności w obrębie populacji,

Genetyka zachowania zwana jest POPULACYJNĄ

• Ustalanie wkładu czynników genetycznych w ogólną zmienność zachowania w określonej populacji.

• Cokolwiek, co wiąże się z zachowaniem człowieka jest uwarunkowane genetycznie.

• Ustalenie wkładu czynników środowiskowych w zmienności zachowania w danej populacji

Część zmienności wyjaśniają wpływy genetyczne, a część środowiskowe czynniki pozagenetyczne.

Błąd pomiaru

Dodajemy ten błąd do jednego z oszacowań. Do środowiska specyficznego dodajemy błąd pomiaru.

Czym zajmuje się genetyka zachowania?

• poszukiwanie i badanie związków pomiędzy polimorfizmami genetycznymi a zachowaniem

• zajmuje się badaniem przyczyn zróżnicowania genetycznego

• Genetycy zachowania próbują odpowiedzieć na pytanie: co kryje się za statystycznie oszacowaniem genetycznym

• Zadaniem genetyki zachowania jest ustalenie jaką część zmienności wyjaśniają wpływy genetyczne a jaką wpływy środowiskowe.

Jest ok. 30 tyś genów.

Ogólne założenia genetyki zachowania:

• Jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych jak i środowiskowych. Każde zachowanie jest uwarunkowane i genetycznie i środowiskowo.

• Zmienność w zakresie większości cech lub zachowań wynika z wpływów poligenowych (różnice indywidualne są uwarunkowane działaniem wielu genów, niekiedy rożnie umiejscowionych w chromosomach). Podejście to jest uzasadnione do cech lub zachowań, których wyniki pomiaru mają rozkład normalny. Te geny, które odpowiadają za zaburzenia, odpowiadają również za rozwój inteligencji. GENETYKA ZACHOWANIA (GZ) jako narzędzie dostarczające informacji o czynnikach determinujących różnice indywidualne w zachowaniu (cechach).

• GZ jako argument na rzecz roli czynnika biologicznego leżącego u podstaw mierzonych cech.

• GZ pozwala na okreslenie udziału specyficznych składników genetycznych w determinowaniu RI (różnic indywidualnych).

• GENETYKA ZACHOWANIA NIGDY NIE ODNOSI SIĘ TYLKO DO JEDNOSTKI!!!!!

• GZ dostarcza jeden z najsilniejszych dowodów na rzezc roli środowiska w determinowaniu RI.

• GZ pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i środowiska w fenotypową wariancję mierzonego zachowania.

Udział czynników środowiskowych lub genetycznych jest zwsze ilościowy - albo % albo proporcje.

Genetyka zachowania bywa nazywana genetyką ilościową.

GZ = ILOŚCIOWA = POPULACYJNA (te same nazwy)

Sir Francis Galton (1822 - 1911)

• “ojciec” genetyki zachowania i “tatuś” różnic indywid.

• Autor pytania: „Natura czy wychowanie?” (Dziedziczenie czy środowisko?)

• Wprowadził do GZ metodę bliźniąt (podstawowa metoda badawcza u ludzi)

• Galton próbował zbadać różnicę w poziomie zdolności (chodziło o badanie nad dziedzicznością geniuszy)

• Wg Galtona czynnikiem odpowiedzialnym za zachowanie jest natura.

• Ponad 100 lat spierano się, który z dwóch czynników decyduje o różnicach indywidualnych.

Grzegorz Mendel (1822 - 1884)

• odkrywca podstawowych zasad dziedziczenia (przedstawionych w 1865r.)

Wahadło „Natura - Wychowanie” na przestrzeni ponad stulecia.

W latach 40 XXw. popularne konstytucjonalne teorie temperamentu (zakładały, że istnieje związek pomiędzy typem budowy ciała a temperamentem).

Określone typy temperamentalne sprzyjają powstawaniu określonych zaburzeń psychicznych.

W latach 50 XXw. Odrzucono założenia o wpływie genetycznym, ale było przekonanie o tym, że to środowisko kształtuje człowieka.

Zakaz stosowania testów psychologicznych.

W latach 60 XX w. pojawiło się twierdzenie sformułowane przez JENSENA.

TEZA:

Czarni Amerykanie mają niższy poziom IQ bo mają inne wyposażenie genetyczne niż biali.

Zwrócono mu uwagę, że się myli, więc stopniowo wycofał się z tego twierdzenia.

W latach 70 XXw. Znowu zaczęto mówić o znaczeniu czynników środowiskowych.

W latach 80 XXw. Zaczęto rozwijać badania z zastosowaniem metody bliźniąt.

Znowu znaczenie czynników genetycznych a nie środowiskowych.

W latach 90 XXw. badania prowadziły do powtarzających się wyników.

Obecnie to wahadło zatrzymało się pomiędzy czynnikami genetycznymi i środowskowymi (zmieniają się tylko proporcje tych udziałów w zachowaniu).

Źródła różnic indywidualnych (genetyczne i środowiskowe).

Oznaczenia symboli:

GE (korelacja genotypu i środowiska)

GxE (interakcja genotypu i środowiska)

Opis do schematu:

Dwa główne źródła różnic indywidualnych:

• genetyczne

• środowiskowe

Pomiędzy nimi istnieją pewne współzależności.

Genetyczne obejmują 3 rodzaje wpływów:

1). Addytywne (sumowanie się wpływów genetycznych)

2). Nieaddytywne (nie związane z sumowaniem)

3). Efekt epigenetyczny

Wpływ addytywny - związany z nim jest czynnik doboru rodziców nazywany w biologii „krzyżowaniem wybiórczym”.

Nie jest bez znaczenia jakie cechy genetyczne uwarunkowane mają osoby, które potem chcą mieć dzieci.

Środowiskowe obejmują 2 rodzaje wpływów:

1). Wspólne

2). Specyficzne

Wpływy wspólne -

Wpływy specyficzne - wiążą się z nimi dwa zjawiska:

• GE : współwystępowanie genotypu i środowiska

• GxE : interakcja genotypu i środowiska (wzajemne oddziaływanie na siebie).

GENETYCZNY CZYNNIK ADDYTYWNY

Pojęcie odnoszące się do procesu dziedziczenia, przekazu genów z pokolenia rodziców do pokolenia potomnego.

Dziecko od każdego z rodziców otrzymuje 50 % własnych genów.

ADDYTYWNOŚĆ = to SUMOWANIE SIĘ

DOBÓR RODZICÓW

Co jest kryterium doboru i jakie są tego konsekwencje?

Istotna jest inteligencja, cechy osobowości.

David Bass - psychologia ewolucyjna, „Ewolucja pożądania”

Zjawisko doboru rodziców w oparciu o kryterium genetycznie uwarunkowanych cech (charakterystyk).

Jeśli dobór nie jest losowy (przypadkowy) to może być albo celowy (tendencyjny )

albo selektywny.

Dobór celowy - opiera się na podobieństwie albo przeciwieństwie cech (tzw. Dobór komplementarny). Może on zmieniać w populacji rozkład wartości tej cechy (tych cech), które stanowiły kryterium doboru oraz wpływać na stopień podobieństwa do siebie osób spokrewnionych genetycznie w zakresie cechy kryterialnej.

Jeżeli dobór byłby w oparciu o przeciwieństwa ech, to w przyszłości następne pokolenia miałyby następujący rozkład:

4

---