W-3. O poznaniu intuicyjnym

Plan: 1. Ewolucja poglądów na ntucję

2.Różne rozumienie intuicji

3.Poziomy intuicji

3.1.Intuicja percepcyjna

3.2.Intuicja umysłowa

4.Cechy intuicyjnego poznania

5.Sytuacje, w których niezbędna jest intuicja

6.Wynik poznania intuicyjnego

7.Typy umysłu intuicyjnego vs racjonalnego

Rozwinięcie:

1.Ewolucja;

-Skazani na intuicje;

-Negacja intuicji;

-Nowa fala zainteresowania

2.Różne rozumienie intuicji

-Instynkt

-Rodzaj zmysłu: szósty zmysł, trzecie oko

-Sprowadzanie intuicji do innych pojęć, jak (Bunge):

-Percepcja (jako spostrzeganie podprogowe; jako szybka identyfikacja obiektu; jako głębokie rozumienie treści i głęboka interpretacja).

-Wyobraźnia twórcza.

-Jako zdolność posługiwania się metaforami.

-Jako szybkie wnioskowanie.

-Jako zdolność syntezy.

-Jako zdolność oceny, w tym praktyczna mądrość.

Obecnie nowe:

-procesy prawopółkulowe;

-markery somatyczne.

Ogólnie: Naukowe definicje podają, że intuicja to zdolność do bezpośredniej wiedzy, natychmiastowego wglądu bez udziału obserwacji czy rozumu, mówiąc inaczej, intuicja to rodzaj błysku, przeczucia, domysłu.

Wł. Szewczuk: intuicja to „ zarysowe, bardziej poczuciowe niż słowno-logiczne ujmowanie powiązań, zależności, skrótowe domyślanie się.”

H. Selye definiuje intuicję jako nieświadomą inteligencję. „Jest to natychmiastowe zrozumienie lub poznanie bez rozsądnego wnioskowania.”

Intuicyjne określenia:

Intuicja jest jak serce, bo czasem kłóci się z rozumem.

Intuicja jest jak GPS - przydatna, kiedy poruszamy się po nieznanych drogach.

Intuicja jest jak natchnienie, ponieważ dzięki niej przychodzą nam do głowy nowe pomysły.

Intuicja jest kluczem otwierającym zamknięte drzwi naszego umysłu.

Intuicja jest jak proroczy sen bo nie potrafisz drugiej osobie go udowodnić.

Intuicja jest jak ocean, nie wiesz co możesz w nim znaleźć.

Intuicja jest jak matka, której należy słuchać.

Intuicja jest jak medycyna niekonwencjonalna, działa, kiedy wszystko inne zawodzi.

Intuicja jest jak przyjaźń, ponieważ daje nam wsparcie.

Intuicja jest jak małe dziecko, które też należy dopuścić do głosu.

3.Poziomy intuicji

Vaughan wyróżnia 4 poziomy:

-intuicja fizyczna (wrażenia);

-intuicja emocjonalna;

-intuicja umysłowa;

-intuicja metafizyczna.

Wydaje się, że korzystnie będzie wyróżnić dwa poziomy (a jednocześnie rodzaje) intuicji, mianowicie intuicję percepcyjną (1) oraz intuicję umysłową (2).

3.1. Intuicja percepcyjna

13.1. Intuicja percepcyjna

To inaczej intuicja sensoryczno-emocjonalna

Z propozycji Bunge'go odniesiemy tu dwa rodzaje intuicji, mianowicie:

-intuicję jako szybką identyfikację bodźca, przedmiotu, zjawiska;

- intuicję jako frenezję.

Natomiast z propozycji Vaughan dwa pierwsze rodzaje, mianowicie:

-intuicję sensoryczną ;

-intuicję emocjonalną.

W najprostszej formie, czyli na najniższym poziomie intuicja przejawia się w formie odczuć cielesnych. W mowie potocznej mówimy, że wyczuwamy coś ciałem a nie mózgiem; mimo braku wyraźnych sygnałów sensorycznych, możemy odebrać jakąś ważną dla nas informację o otoczeniu względnie o sobie. Tak na przykład człowiek może odczuwać bóle żołądka w określonych sytuacjach. Jest to sygnał, którego nie powinno się bagatelizować. Nasza inteligencja powinna być zdolna je wykorzystywać, tj. dostrzegać, przetwarzać i na ich podstawie wytwarzać nowe, znaczące dla podmiotu informacje.

Sygnały te docierają do nas często w formie emocji. Na przykład przy poznaniu kogoś nowego momentalnie go polubimy albo odwrotnie bez wyraźnych ku temu powodów. Umiejętność interpretowania emocji, wyciągania z nich trafnych informacji jest sprawą inteligencji.

Dzięki tej intuicji podmiot dostrzega jakiś sygnał, zwraca uwagę na jakiś szczegół, który z punktu widzenia logiki uchodzi za nieistotny.

Przykłady:

1. Spotykamy nową osobę i przed racjonalnym poznaniem jej oceniamy jej cechy psychiczne.

2) (źródło: Gererd Traufetter, Intuicja czyli mądrość uczuć),

Autor książki przytacza własny przykład intuicji. Poszukiwał silnika do łodzi. W internecie znalazł odpowiedni model, dość tanio, silnik był używany tylko przez jeden sezon, a handlarz sprzedawał go taniej niż podobne silniki. Wydawało się, że to dobra okazja. Silnik ten miał jedynie ubytki w lakierze i biały nalot na częściach aluminiowych. Zaprzyjaźniony inżynier, który pomagał w podjęciu decyzji, stwierdził, że silnik wygląda na dość sfatygowany i zaproponował odłożenie decyzji o kupnie - argumentując, że nie ma potrzeby pośpiechu.

Później, przy posiłku w kawiarni, najpierw powiedział, że nie podoba mu się handlarz, gdyż wydaje się zbyt „lepki”, a później, że ten silnik musiał być parę tygodni pod wodą.

Autor książki przypomniał znajomego montera silników, więc zadzwonił do niego z pytaniem o ten silnik. Okazało się, że faktycznie był remontowany i nie warto go kupować. Na pytanie - czy był pod wodą, monter zdziwiony odpowiedział, skąd wiesz? Teraz autpr książki i zaprzyjaźniony inżynier zaczęli sami poszukiwać odpowiedzi na to pytanie. Kupujący stwierdza, że jego obawy wynikały nie z wyglądu silnika, ale jego ceny. Mianowicie był zbyt tani w porównaniu z innymi podobnymi silnikami. Jednak rozum autora potraktował tę okoliczność jako korzystną. Inżynier był początkowo przekonany, że to zachowanie handlarza dało mu sygnał ostrzegawczy. Po dłuższej dyskusji inżynier przypomniał sobie, że widział kiedyś silnik, który był jakiś czas zatopiony w wodzie. Silnik ten miał ubytki w lakierze i biały nalot na częściach aluminiowych.

Ten fakt przekonał nie tylko autora książki, ale również inżyniera o pozytywnej roli intuicji.

Warto zwrócić uwagę na trzy okoliczności:

-Pierwotnie niechęć podjęcia pozytywnej decyzji jest argumentowana przypadkowymi okolicznościami. (Mianowicie inżynierowi handlarz wydał się osobą niesympatyczną).

-Inżynier nie dysponował uogólnioną wiedzą na temat typowego wyglądu silnika, który był wcześniej jakiś czas pod wodą. Gdyby miał taką wiedzę, to zbędna byłaby intuicja. W tym przypadku wnioskowanie intuicyjne było oparte na jednym przypadku, z jakim wcześniej miał do czynienia nasz inżynier. Można tu mówić o roli markerów sensoryczno-motorycznych.

W tym rodzaju intuicji, często kluczową rolę odgrywają emocje. Jest coraz więcej danych, z których wynika, że emocje rozpoznają i oceniają sytuację wcześniej niż racjonalny umysł.

Ten rodzaj intuicji ma duże znaczenie praktyczne, występuje jako proste sygnały dla umysłu.

Inny mechanizm, który prawdopodobnie w tego typu intuicji odgrywa istotną rolę, to markery somatyczne.

Jest to nowe pojęcie, zaproponowane przez światowej sławy amerykańskiego neurologa Antonio Damasio. Autor ten w następujący sposób prezentuje swoją hipotezę markera somatycznego. "Wyobraź sobie - pisze - że zanim twój umysł zacznie zmierzać ku rozwiązaniu problemu, dzieje się w nim coś istotnego: gdy na myśl przychodzą złe skutki danej decyzji - nawet jeśli dzieje się to tylko przez mgnienie oka - doświadczasz nieprzyjemnego uczucia w trzewiach. Ponieważ owo odczucie odnosi się do ciała i sygnalizuje pojawienie się określonego uczucia, nazwałem to zjawisko markerem somatycznym (greckie soma znaczy ciało)". Marker somatyczny wymusza zwrócenie uwagi na negatywne skutki, jakie wywołać może jakieś działanie. Jest więc wspaniałym przykładem wzajemnych zależności pomiędzy ciałem, umysłem i emocjami.

Z tym prostym rodzajem intuicji, zapewne mają związek następujące zjawiska:

-Serendipity;

-Déjà vu (już widziane);

-Vujà dé (odkrywanie czegoś nowego w sytuacji stereotypowej).

3.2 Intuicja umysłowa

O ile w pierwszej grupie mieliśmy do czynienia ze sprowadzaniem intuicji do zdolności odbioru pewnych prostych informacji, to w drugiej grupie znajdą się interpretacje, które istotę intuicji sprowadzają do przetwarzania przez podmiot posiadanych informacji i wytwarzania nowych. Tak więc, do tej grupy odnosimy wiele rodzajów intuicji, w których mamy do czynienia ze sprowadzaniem jej istoty do myślenia i wyobraźni. W tej grupie umieścimy aż 8 rodzajów interpretacji intuicji, mianowicie:

- intuicja jako jasne rozumienie znaczenia i/albo wzajemnych relacji między znakami;

- intuicja jako zdolność interpretacji;

- intuicja jako zdolność wyobrażania;

- intuicja jako wyobraźnia twórcza;

- intuicja jako zdolność tworzenia metafor;

- intuicja jako przyspieszone wnioskowanie;

- intuicja jako zdolność syntezy;

- intuicja jako zdrowy rozsądek.

Wszystkie te rodzaje intuicji można zredukować do dwóch procesów poznawczych, mianowicie wyobraźni i myślenia. Z kolei te dwa procesy połączymy w jedną grupę, mianowicie procesy transformacji informacji.

Na oznaczenie tego rodzaju intuicji coraz częściej używa się terminu myślenie intuicyjne. (przybliżymy później).

4.Cechy intuicyjnego poznania

Na temat właściwości intuicji napisano już dość sporo; mimo że opisy te jak dotąd nie układają się w spójny system, to jednak istnieją już podstawy do pewnych uogólnień. Najpierw przybliżymy poglądy niektórych polskich autorów.

K. Sośnicki wyróżnił następujące cechy poznania intuicyjnego:

-Jest całościowe w treściach oraz „ujmowane w jednym akcie”.

- Jest jednorazowe i jednościowe w akcie i treści, stąd dokonuje się bez jakichś poszczególnych „kroków” i dlatego bywa określane jako „bezpośrednie”.

- Jego bezpośredniość nadaje mu charakter nagłości, gdyż nie ma w jego powstawaniu jakiegoś stadium wstępnego lub przygotowawczego, czyli nie jest ono poprzedzone przez jakąś analizę.

- Jego nagłość zjawiania się i nowość nie mające wyraźnej podstawy w poprzednim myśleniu powodują, że stosujemy tu określenia typu: nagły pomysł, olśnienie, natchnienie itp.

- Treść tego poznania w swej jasności i wyrazistości jest jedynie zarysowana.

- Nie ma też pewności co do prawdziwości poznania intuicyjnego; jest ono dla nas raczej tylko prawdopodobne i problematyczne, chociaż w momencie jego pojawienia się uczucie oczywistości i pewności jest bardzo wyraźne.

5.Sytuacje, w których sięgamy do intuicji

-Sytuacje deficytu niezbędnych informacji;

-Sytuacje deficytu czasu;

-Sytuacje nadmiaru informacji, zwłaszcza niespójnych i sprzecznych.

6.Wynik poznania intuicyjnego

Przeczucie, domysł, hipoteza, przedwiedza

Podsumowanie: poznanie niedoskonałe, ale ważne.

7.Typy umysłowe - intuicjoniści i racjonaliści

Zestawienie porównawcze preferencji uczonych logików i intuicjonistów w różnych etapach procesu twórczego

Etapy procesu twórczego	Typy racjonalne	Typy intuicyjne
Preferowane problemy badawcze	-Preferują problemy dobrze określone; -Często wypełniają luki w aktualnej wiedzy; -Przywiązują wielką wagę do możliwości kontrolowania zmiennych badawczych; -Preferują problemy zorientowane na teraźniejszość („modne”). -Często korzystają z gotowych, sformułowanych już przez innych problemów.	-Preferują problemy otwarte, niedookreślone; -Często pracują na tzw. wysuniętych rubieżach; -Pociągają ich zjawiska tajemnicze, dotychczas słabo poznane; -Samodzielnie dostrzegają i formułują problemy badawcze; -Podejmują problemy złożone, kontrowersyjne, dotyczące wielu aspektów badanej rzeczywistości.
Preferencje w poszukiwaniu niezbędnych informacji	-Bazują głównie na konkretnych faktach, danych zmysłowych, wynikach ścisłych pomiarów i wskaźnikach liczbowych. -Dużą wagę przywiązują do takich cech informacji, jak: aktualność, kompletność, konkretność, użyteczność i in.	-W dużym stopniu interesują ich informacje perspektywiczne, w tym -prognozy, wizje, a nawet literatura z gatunku science fiction; -Doceniają również informacje unikatowe, niepowtarzalne, różnorodne.
Generowanie pomysłów i kryteria ich wartościowa war	-Wysuwają niewiele ostrożnych pomysłów, głownie o charakterze konwergencyjnym; -Wolą korzystać z cudzych pomysłów niż generować własne; -Starają się być w zgodzie z poglądami innych uczonych o uznanym autorytecie. -Penetrują literaturę przedmiotu oraz korzystają z konsultacji specjalistów. -Oceniając pomysły kierują się głownie kryteriami zewnętrznymi, odwołują się do logiki formalnej, statystyki, opinii autorytetów.	-Preferują generowanie własnych pomysłów; -Sięgają do innych dyscyplin naukowych, myślą dywergencyjnie; -Dopuszczają pomysły oparte nawet na fantazji, stąd zaskakujące, oryginalne, a nawet „niepoważne”; -Oceniają pomysły w oparciu o subiektywnym subiektywnym prawdopodobieństwie; -Dopuszczają do głosu emocje.

Wielość typów umysłów oraz inteligencji

Są podstawy, aby brać pod uwagę pięć następujących typów, przedstawionych na poniższym kontinuum:

1	2	3	4	5
Racjonalista skrajny	Racjonalista umiarkowany	Typ mieszany (zrównoważony)	Intuicjonista umiarkowany	Intuicjonista skrajny

Typ 1. Skrajny racjonalista: docenia tylko logikę, rachunek prawdopodobieństwa, dane empiryczne itp. We wnioskowaniu i podejmowaniu ważkich decyzji opiera się tylko na sprawdzalnych faktach. Nie dopuszcza do głosu przeczuć, domysłów itp. Można go nazwać wrogiem intuicji.

Typ 2. Typ racjonalno-intuicyjny, czyli racjonalista umiarkowany: może lekceważyć intuicyjne domysły i sądy, ale nie jest ich wrogiem. Dopuszcza więc elementy myślenia intuicyjnego w procesie poszukiwawczym, ale nie przypisuje im dużego znaczenia. Zamiast o roli domysłów intuicyjnych chętniej mówi o szczęśliwych epizodach (trafach albo genialności) w racjonalistycznym poszukiwaniu rozwiązania.

Typ 3. Typ mieszany: racjonalistyczny z domieszką intuicji, a więc umysł, gdzie nie zachodzi zasadniczy konflikt między dwoma stylami radzenia sobie z problemami. W rozwiązywaniu problemów, na poszczególnych etapach, stosuje i wykorzystuje zarówno procesy racjonalne, jak i intuicyjne. Np. najpierw wysuwa daleko idące domysły (hipotezy), a następnie poszukuje racjonalnych rozwiązań. Przykładów tego typu można znaleźć bardzo dużo. (Wcześniej przytoczyłem przykład Henriego Forda).

Typ 4. Typ intuicyjno-racjonalny, czyli umiarkowany intuicjonista: w rozwiązywaniu problemów występuje u niego dużo elementów intuicyjnych (mimo, że może nie uważać się za intuicjonistę), jak np.: nie trzyma się obowiązujących paradygmatów w doborze problemów, metod i narzędzi, wysuwa daleko idące hipotezy, kieruje się emocjami, przeczuciami, prawdopodobieństwem subiektywnym itp. O przykłady tego typu łatwo w dziedzinach twórczości artystycznej, ale nie tylko, również naukowej, technicznej, filozoficznej i in. Nie trudno wykazać, że większość wybitnych naukowców, jak Leonardo da Vinci, Albert Einstein to typy intuicyjno-racjonalne. W biologii był to Gregor Mendel; w matematyce Pierre Fermat, Srinivasa Ramanujan; w technice Thomas Edison; w medycynie Ignaz Semmelweis.

Typ 5. Skrajny intuicjonista: neguje racjonalne podejście. Przykładem takiej postawy może być Adam Mickiewicz, dla którego większe znaczenie miała wiara i uczucia, niż mędrca szkiełko i oko.

Podsumowanie

Intuicja to prosty proces, ale bardzo przydatny w trudnych sytuacjach.

---