Ochrona środowiska - 1.12.09'

Rozwój i rozprzestrzenianie się populacji ludzkich jako główny czynnik degradacji ekosystemów.

GŁÓWNE FORMY ANTROPOPRESJI

• zmiany struktury użytkowania powierzchni ziemi (rozwój agrocenoz i powierzchni zurbanizowanych)

• zmiana zasięgu i struktury ekosystemów naturalnych (w tym momencie fragmentacja, deforestacja, monokultury leśne)

• ingerencja w struktury troficzne, konkurencyjne i paratroficzne, zaburzenia przepływu energii

• celowe wyniszczanie oraz nadmierna eksploatacja niektórych gatunków roślin i zwierząt

• oddziaływania mechaniczne i chemizacja biotopów generujące zakłócenia biogeochemiczne obiegów materii

• zmiany warunków wodnych, glebowych i klimatycznych

Globalna równowaga ekologiczna a granice wzrostu demograficznego:

• Stały wzrost demograficzny jest faktem:

Stały wzrost demograficzny oznacza konieczność intensyfikacji procesów eksploatacji środowiska celem zaspokojenia rosnących potrzeb bytowych i kulturowych. Zasoby środowiska Ziemi są jednak określone.

Wniosek: Istnieją granice wzrostu demograficznego.

• Położenie granic wzrostu demograficznego:

• liczby ludności (i tempa dalszego wzrostu demograficznego)

• poziomu konsumpcji (rośnie szybciej niż liczba ludności, społeczeństwa konsumpcyjne)

• wielkości zasobów (wiele z nich nie może być powiększona np. zasoby wody, powierzchnia, zasoby kopalin)

• świadomości ekologicznej (zakresy konsumpcji, eksploatacji, ograniczeń, ochrony i recyklingu, oszczędnego gospodarowania zasobami)

Globalna równowaga ekologiczna - eksplozja demograficzna

• eksplozja demograficzna to podstawowa przyczyna degradacji środowiska w skali globalnej

• wysokie tempo wzrostu demograficznego to główna bariera postępu w rozwiązywaniu problemów globalnych

• najwięcej nowych Ziemian przebywa w Ameryce Południowej, Afryce i Azji SE („regiony biedy”)

• w regionach biednych niezbędny jest więc znaczny przyrost poziomu konsumpcji, oznacza to także znaczny wzrost poziomu eksploatacji środowiska bez stosowania zasad i instrumentarium ochrony środowiska (przykład klasyczny: Azja SW np. Chiny)

Globalna równowaga ekologiczna - granice wzrostu demograficznego

• Dzień Miejsc Tylko Stojących (czyli 0,5 m² / osobę); teoretycznie, przy obecnym tempie wzrostu maksymalne zaludnienie na lądach w roku 2600 może wynosić 1*10¹⁵ (żart ilustrujący skalę problemu)

• Oszacowania teoretyczne maksymalnego zaludnienia Ziemi 16*60 mld (bez określania czasu trwania)

• Główne bariery dalszego rozwoju demograficznego to: bariery zasobowe oraz ekologiczne a także zmiany klimatu (+ różne skutki wtórne i sprzężenia zwrotne)

Schemat / Etapy rozwoju metod ochrony środowiska:

1. Reglamentacja poprzez ograniczenia i zakazy - zakazy lub ograniczenia odłowu i wyrębu

2. Reglamentacja poprzez wyłączanie z ekspansji - kreowanie obszarów i obiektów prawnie chronionych

3. Reglamentacja poprzez normy emisyjne - ograniczenia lub zakazy emisji lub stosowania instalacji lub substancji, konieczność stosowania metod typu „koniec rury” - na koniec, skutek

4. Reglamentacja poprzez normy jakości środowiska - normy imisyjne, obszarowe lub obiektowe, konieczność stosowania metod typu „środek rury” - zmienianie w trakcie

5. Zintegrowane zarządzanie środowiskiem - zintegrowane stosowanie metod typu „początek rury”, planowanie przestrzenne i gospodarcze, procedury lokalizacji inwestycji, normatywy BAT, stosowanie czystszych technologii, programowanie ochrony środowiska, programowanie działań naprawczych i rekultywacyjnych.

KRAJOBRAZ NATURALNY - Def.

1. Zewnętrzny wyraz składników przyrodniczych występujących na naturalnie ograniczonym terenie

2. Niekonwencjonalny, odnawialny zasób naturalny będący zewnętrznym wyrazem środowiska geograficznego ukształtowanego w długotrwałym rozwoju, przy swobodnym działaniu sił przyrody - w trójwymiarowym wycinku przestrzeni jako efekt procesów zachodzących pomiędzy powiązanymi wzajemnie komponentami środowiska.

KOMPONENTY ŚRODOWISKA

• Komponenty ożywione = biotyczne - rośliny i zwierzęta

• Komponenty nieożywione = abiotyczne - podłoże geologiczne - skały, gleba, woda i powietrze

• Komponenty antropogeniczne - obiekty budowlane, instalacje przemysłowe

Cechy krajobrazu:

• ukształtowanie powierzchni (rzeźba)

• klimat

TYPY KRAJOBRAZU - Kryterium stopnia przekształceń i skali ingerencji człowieka - stopnia i efektów antropopresji:

1. Krajobraz pierwotny - pełna zdolność do samoregulacji, brak naruszeń równowagi ekologicznej

2. Krajobraz naturalny - bez istotnych naruszeń, zdolność do samoregulacji i równowagi ekologicznej

3. Krajobraz kulturowy / antropogeniczny - z istotnym naruszeniem zdolności do samoregulacji i równowagi ekologicznej, właściwy dla obszarów objętych intensywną gospodarką, wymagana pielęgnacja i ochrona celem zapobieżenia załamania równowagi ekosystemów

4. Krajobraz zdewastowany - charakterystyczny dla obszarów o silnej antropopresji gospodarczej i urbanizacyjnej, dominacja elementów antropogenicznych z istotnym zniszczeniem i przekształceniem ekosystemów naturalnych, konieczne działania naprawcze i rekultywacyjne.

UPRAWA KRAJOBRAZU - Def.

wszystkie formy działań prowadzących do zachowania / melioracji walorów krajobrazowych.

FORMY UPRAWY KRAJOBRAZU

1. Ochrona Krajobrazu - zespół działań w krajobrazie mało zmienionym przez człowieka (w krajobrazie naturalnym) celem zachowania w stanie możliwie mało (lub wcale) zmienionym wszystkich składników krajobrazu.

Instrumenty działań:

1. Ochrona konserwatorska / bierna - Parki Narodowe i Krajobrazowe, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody i inne;

2. Ochrona bioróżnorodności - ochrona gatunkowa, czerwone listy i księgi, kalendarzyki łowieckie i rybackie oraz inne;

3. Ochrona przed zanieczyszczeniem i degradacją - otuliny, strefy ochronne, decyzje - system ocen oddziaływania na środowisko, regulacje prawa budowlanego w odniesieniu do lokalizacji obiektów

2. Pielęgnowanie Krajobrazu - zespół działań niezbędnych do zapobieżenia antropogenicznym zmianom elementów krajobrazu prowadzących do zaburzeń równowagi ekologicznej ekosystemów kulturowych.

Instrumenty działań:

1. zapobieganie nadmiernemu zanieczyszczeniu (normy emisji i imisji)

2. ograniczanie koncentracji obiektów budowlanych (zakazy, alokacje)

3. racjonalne gospodarowanie zasobami i surowcami (koncesje, ograniczenia)

4. zarządzanie gospodarką wodno - ściekową (systemy techniczne i organizacyjne)

5. zarządzanie gospodarką - odpadami (systemy techniczne i organizacyjne)

6. zarządzanie produkcją energii oraz energią wytworzoną

7. działania naprawcze (przy naruszeniach standardów jakości środowiska)

8. rewitalizacja i restruktyzacja obszarów (obiekty, funkcje, procesy)

9. kreowanie / odnowa terenów zieleni (parki, lasy) oraz renaturalizacja ekosystemów wodnych

3. Kształtowanie Krajobrazu - zespół działań naprawczych oraz rekultywacyjnych w krajobrazach zdewastowanych / zdegradowanych oraz silnie przekształconych przez człowieka lub katastrof naturalnych celem przywrócenia utraconych walorów naturalnych bądź / oraz możliwości użytkowanych / gospodarczych.

Instrumenty działań:

1. rekultywacja / remediacja

2. działania naprawcze

3. odtwarzanie zniszczonych biocenoz / ekosystemów (restytucja)

4. likwidacja przyczyn generujących procesy destrukcji krajobrazu

5. kompleksowa restrukturyzacja obszaru (funkcjonalna i obiektowa)

UWAGA - obowiązek rekultywacji spoczywa na jednostce powodującej szkody.

KONSERWATORSKA (BIERNA) OCHRONA ŚRDOWISKA / PRZYRODY

Obszarowe formy ochrony:

1. Park Narodowy - realizacja zadań w postaci ochrony ścisłej i częściowej

2. Rezerwat Przyrody - ożywionej i nieożywionej - realizacja zadań w postaci ochrony ścisłej i częściowej

3. Park Krajobrazowy

4. Obszar Chronionego Krajobrazu

5. Natura 2000 (UE)

6. Inne: połączenia obszarów (np. „Zielone Płuca Polski”) oraz otulina parków narodowych i krajobrazowych

7. Status dodatkowy np. rezerwat biosfery

Indywidualne formy ochrony:

1. pomnik przyrody - ożywionej i nieożywionej

2. użytek ekologiczny

3. stanowisko dokumentacyjne

4. zespół przyrodniczo - krajobrazowy

5. gatunkowa ochrona roślin, zwierząt i grzybów

6. inne: strefa ochronna leśna lub wód i źródeł, strefa ochrony uzdrowiskowej, parki wiejskie, parki uzdrowiskowe, obszary węzłowe (biocentra), korytarze ekologiczne, leśne kompleksy promocyjne.

TURYSTYKA A DEGRADACJA ŚRODOWISKA

Przyczyny:

• oddziaływanie na dużej przestrzeni ( w sposób rozproszony, utrudniający ochronę i kontrolę)

• niska kultura wielu turystów (zniszczenia, pożary, opady)

• penetracja obszarów przyrodniczo cennych (parków narodowych, rezerwatów, innych chronionych)

• masowy charakter (przekraczanie pojemności obszarów penetrowanych)

• moda na wybrane obiekty; miejscowości (bardzo silne obciążenie środowiska, niedostatki gospodarki komunalnej)

Rodzaje oddziaływań i ich skutki:

• zrzuty dużych ilości ścieków ( w tym nie oczyszczonych) - skażenia gleb, wód powierzchniowych i podziemnych

• zrzuty dużej ilości odpadów komunalnych - w miejscowościach, na szlakach, przy obozowiskach, parkingach

• bezpośrednie niszczenie obszarów chronionych - masowe „zadeptywanie” uroczysk, rezerwatów, roślin chronionych

• rozbudowa technicznej infrastruktury turystycznej - dostęp do zasobów i walorów: drogi, szlaki, wyciągi, porty i inne

• płoszeni zwierzyny (hałas) - kłusownictwo (nielegalne)

• zanieczyszczanie powietrza w miejscowościach - wzmożony ruch samochodowy, ogrzewanie obiektów turystycznych;

Osobliwości biotopu i biocenozy jako atrakcja turystyczna

• skały, grupy skalne, pasma górskie

• wąwozy, doliny, przełomy rzeczne

• wodospady, źródła, wywierzyska

• jaskinie, groty

• ostańce, głazy

• formy geomorfologiczne (wąwozy lessowe, wydmy, klify, fiordy)

• okazy drzew, roślin, zwierząt (egzotyka)

• ostoje ptactwa

• obiekty krajobrazu kulturowego

• agrocenozy egzotyczne (winnice, uprawa herbaty, kawy, gaj pomarańczowe i oliwne)

---