BADANIA

BILIRUBINA organiczny związek chemiczny powstały w wyniku rozpadu hemu uwolnionego wcześniej z hemoglobiny w śledzionie, wątrobie lub szpiku kostnym w procesie niszczenia czerwonych ciałek krwi. Bilirubina powstaje na skutek degradacji części porfirynowej hemu (część białkowa - globina - degradowana jest do pojedynczych aminokwasów, atom żelaza zostaje włączony do ogólnej puli żelaza organizmu, a hem ulega przekształceniu w linearną cząsteczkę - biliwerdynę, redukowaną z kolei do bilirubiny). Zwiększenie stężenia bilirubiny w osoczu określa się jako hiperbilirubinemię. Hiperbilirubinemia może być spowodowana zwiększonym wytwarzaniem bilirubiny lub też niezdolnością wydzielania bilirubiny powstającej w prawidłowych ilościach przez uszkodzoną wątrobę. Prawidłowy poziom bilirubiny całkowitej w surowicy krwi człowieka wynosi 0,3-1,0 mg/dl lub 5,1-17,0 μmol/l. Po przekroczeniu stężenia 2-2,5 mg/100 ml krwi, bilirubina dyfunduje do tkanek, powodując ich zażółcenie (żółtaczka).

KREATYNINA (z gr. kreas - mięso, nazwa systematyczna: 2-imino-1-metyloimidazolidyn-4-on) organiczny związek chemiczny, pochodna kreatyny. Jest bezwodnikiem kreatyny, występuje w krwi i moczu. Stanowi produkt metabolizmu, jest wydalana z organizmu przez nerki z moczem stanowiąc oprócz mocznika jeden z głównych związków azotowych. Powstaje w organizmie w wyniku nieenzymatycznego rozpadu fosforanu kreatyny. Ilość wydalanej w ciągu doby kreatyniny zależy od masy mięśni i jest charakterystyczna dla danego organizmu. Średnio z moczem wydala się ok. 14-26 mg kreatyniny na kilogram masy ciała. W praktyce medycznej kreatynina jest jednym z markerów biochemicznych pozwalającym monitorować stan nerek.

KWAS MOCZOWY (2,6,8-trioksypuryna) - organiczny związek chemiczny, pochodna puryny. Tworzy białe kryształy trudno rozpuszczalne w wodzie. Kryształy kwasu moczowego w temperaturze 400 °C rozkładają się, wydzielając cyjanowodór. Łatwo ulega tautomerii keto-enolowej. Około 75% kwasu moczowego jest wydalane z moczem, 25% przechodzi do przewodu pokarmowego i jest rozkładane przez bakterie jelitowe. Stężenie kwasu moczowego we krwi osób zdrowych wynosi 150-475 µmol/l (25-80 mg/l). Z moczem wydala się średnio 500 mg kwasu moczowego w ciągu doby w postaci wolnej lub w formie soli (zależnie od pH moczu). Kwas moczowy jest trudno rozpuszczalny w wodzie i w środowisku kwaśnym może odkładać się w stawach powodując dnę moczanową i w nerkach tworząc kamienie moczanowe. W środowisku zasadowym tworzy łatwo rozpuszczalne moczany.

Białko C-reaktywne, w skrócie CRP (ang. C Reactive Protein) - białko należące do tzw. białek ostrej fazy. Wytwarzane głównie w wątrobie i komórkach tłuszczowych. Białko C-reaktywne bierze udział w odpowiedzi immunologicznej, ponieważ ułatwia wiązanie dopełniacza, ułatwiając tym samym opsonizację i fagocytozę czynnika infekcyjnego oraz moduluje funkcję granulocytów i monocytów. Podwyższone stężenie CRP we krwi występuje w stanach zapalnych, wykazując dużą dynamikę zmian stężenia. Może zwiększać się także w przebiegu urazów, zawału serca, chorób nowotworowych. Na CRP mają także wpływ choroby przewlekłe, masa ciała, wiek, rasa, palenie tytoniu i stosowane leki. Stężenie CRP we krwi zdrowego człowieka zwykle nie przekracza 5 mg/l (najczęściej 0,1-3,0 mg/l), ale w ciągu 24-48 godzin może zwiększyć się nawet 1000-krotnie. Uznaje się, że stężenie powyżej 10 mg/l mocno przemawia za obecnością stanu zapalnego o różnej etiologii. U osób z chorobami nowotworowymi stężenie CRP może osiągać wartości trójcyfrowe, ale największe wartości obserwuje się w zakażeniach bakteriami Gram-ujemnymi, po dużych urazach lub operacjach (ponad 500 mg/l). Oznaczenie stężenia CRP wykorzystuje się w monitorowaniu przebiegu chorób zapalnych, reumatycznych oraz niektórych nowotworów, ponadto służy do oceny ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych^[2].

ALBUMINA - białko rozpuszczalne w wodzie, obecne w osoczu krwi, produkowane przez wątrobę (zarówno hepatocyty, jak i komórki Browicza-Kupfera). Jest głównym białkiem występującym w osoczu, stanowi 60% wszystkich zawartych w nim białek. Można je znaleźć również w mleku i białku jaja kurzego. Charakteryzują się około 20-dniowym okresem półtrwania. Albuminy należą do małych białek, mają masę od 20-60 kDa, są hydrofilowe i dzięki przewadze aminokwasów kwaśnych posiadają ładunek ujemny co zapobiega przedostawaniu się tego białka z krwi do moczu. Albuminy pełnią kluczową rolę w utrzymaniu ciśnienia onkotycznego niezbędnego do zachowania prawidłowych proporcji między ilością wody zawartą we krwi, a ilością wody w płynach tkankowych. Rolą albumin jest także działanie buforujące pH, transport niektórych hormonów, leków, kwasów tłuszczowych i barwników żółciowych oraz wiązanie i transport dwutlenku węgla. U każdego człowieka występuje 1 rodzaj albuminy, bardzo rzadko wątroba produkuje 2 rodzaje tego białka (bisalbuminemia) lub nie produkuje go w ogóle (analbuminemia - powoduje obrzęki, niskie ciśnienie krwi). Naruszenie poziomu albumin w osoczu zakłóca wszystkie procesy związane z filtracją i przenikaniem wody przez ściany naczyń krwionośnych, takie jak powstawanie moczu, płynu zewnątrzkomórkowego i chłonki. Prawidłowy poziom albuminy u człowieka wynosi 35-50 mg/ml krwi (dla dzieci poniżej 3 roku życia 25-55 mg/ml). Albuminy często stosuje się w leczeniu oparzeń. Typowe leczenie poparzenia trzeciego stopnia (30-50% powierzchni ciała) wymaga 600 gramów albumin.

Przeciwciała przeciwtarczycowe - to przeciwciała skierowane przeciwko składnikom gruczołu tarczowego, oznaczane w diagnostyce metodami radioimmunologicznymi lub immunochemicznymi. Znane są następujące przeciwciała przeciwtarczycowe:

anty-TSHR - przeciwciała przeciwko receptorom TSH (występują w chorobie Graves-Basedowa)

anty-TPO - przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej

anty-TG - przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie

anty-NIS - przeciwciała przeciwko białku części wewnętrznej błony komórkowej tyreocytów (zaburzają transport anionów jodkowych i kationów sodowych do wnętrza tyreocytów)

anty-megalina - przeciwciała przeciwko megalinie - receptorowi zlokalizowanemu na luminalnej powierzchni niektórych komórek epitelialnych (rola w procesach autoimmunologicznych mniej udokumentowana)

Przeciwciała anty-TG i anty-TPO występują w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.

MORFOLOGIA Jest to jedno z podstawowych badań diagnostycznych, pozwalających ocenić nasz stan zdrowia. Polega na pobraniu krwi żylnej z żyły łokciowej lub rzadziej z palca i ocenie jej składu: zawartości krwinek czerwonych (erytrocytów), białych (leukocytów), płytek krwi (trombocytów) oraz poziomu hemoglobiny i hematokrytu. Do badania należy zgłosić się na czczo (minimum 8 godz. od ostatniego posiłku). W tabeli przedstawiamy normy dla poszczególnych parametrów, należy jednak pamiętać, że są to wartości dla zdrowych dorosłych osób, o prawidłowej masie ciała

Nazwa	Norma kobiety	Noma mężczyźni
Białe krwinki = leukocyty = WBC	od 4 do 10 (x10³)/µl
Czerwone krwinki = erytrocyty = RBC	4,2 do 5,4 (x10³)/µl	4,6 do 6,1 (x10³)/µl
Hemoglobina = HGB	12 do 16 g/dl	13 do 18 g/dl
Hematokryt = HCT	37 do 47 %	42 do 52 %
Średnia obj. krwinki czerwonej = MCV	81 do 99 fl	80 do 94 fl
Średnia zawartość HGB w krwince = MCH	27 do 31 pg
Średnie stężenie HGB w krwince = MCHC	33 do 37 g/dl
Współczynnik zmienności krwinek czerwonych = RDW	11,5 do 14,5 %
Płytki krwi = trombocyty = PLT	130 do 400 (x10³)/µl

Dodatkowo podczas pobierania krwi lekarz może zlecić wykonanie rozmazu krwinek białych (DIFF), który służy do oceny poziomu poszczególnych grup krwinek białych: granulocytów obojętnochłonnych, kwasochłonnych, zasadochłonnych oraz limfocytów i monocytów.

Normy
granulocyty obojętnochłonne (NE) 1,8 do 7,7 (x10³)/l
granulocyty zasadochłonne (BAS) 0 do 0,2 (x10³)/l
granulocyty kwasochłonne (EOS) 0 do 0,45 (x10³)/l
limfocyty (LYMPH) 1,0 do 4,5 (x10³)/l
monocyty (MONO) 0 do 0,8 (x10³)/l

Często przy wykonywaniu badań krwi dodatkowo oznaczane jest tzw. OB czyli Odczyn Biernackiego. Jest to pomiar szybkości, z jaką erytrocyty oddzielają się od osocza i opadają na dno probówki. Badanie to trzeba wykonać maksymalnie w ciągu godziny od pobrania krwi. Wartość OB pozwala zorientować się czy w organizmie nie toczy się jakią proces zapalny.

Normy OB. Norma dla kobiet od 0 do 12 mm/godz Norma dla mężczyzn od 0 do 8 mm/godz

PRÓBY WĄTROBOWE Do oceny prawidłowego funkcjonowania wątroby, a także trzustki i serca służy ocena aktywności enzymów: AlAT (aminotransferaza alaninowa), AspAT (aminotransferaza asparaginianowa), CPK (kinaza fosfokreatyny), GGTP (gamma-glutamylotransferaza), ChE (esteraza cholinowa), LDH (dehydrogenza mleczanowa) oraz stężenia bilirubiny we krwi. Najczęściej lekarz zleca oznaczenie aktywności AspAT i AlAT oraz poziomu bilirubiny.

AspAT, AlAT norma: 7 - 30 jm/l
Bilirubina norma: do 17 mikromoli/l

JONOGRAM Badanie to służy od oznaczenia poziomu niezbędnych dla życia mikroelementów: sodu (Na), potasu (K), wapna (Ca), magnezu (Mg), chlorków (Cl) czasem także żelaza (Fe). Oznaczenia dokonuje się we krwi, a do badania trzeba zgłosić się na czczo. Często badanie to zlecane jest razem z morfologią.

Potas = K    3.8-5.5 mEq/l (3.8-5.5 mmol/l)
Sód = Na    135-145 mEq/l (135-145 mmol/l)
Wapń = Ca    8.5-10.5 mg/dl (2.1-2.6 mmol/l)
Żelazo = Fe mężczyźni 60-160 µg/dl (10.6-28.3 mol/l)
kobiety: 37-145 µg/ dl (6.6-26 µmol/l)
Magnez = Mg    0.8-1.3 mmol/l
Chlorki= Cl    100-108 mmol/l

STĘŻENIE GLUKOZY Badanie to wykonuje się na czczo, a w dniu poprzedzającym badanie warto ograniczyć spożycie cukru i słodyczy. Pomiar ten pozwala określić czy glukoza jest w naszym organizmie prawidłowo metabolizowana i czy nie grozi nam cukrzyca. Stężenie glukozy we krwi zależy od zawartości węglowodanów w posiłkach, zużycia jej przez poszczególne ograny oraz od jej wydalania z moczem.

glukoza norma 70 do 110 mg/dl (3.9 do 6,1 mmol/l)

STĘŻENIE CHOLESTEROLU I TRÓJGLICERYDÓW Poziom cholesterolu i trójglicerydów oznacza się również we krwi. Do badania należy zgłosić się na czczo (minimum 12 godz. od ostatniego posiłku). Wskazaniem do badania są zaburzenia gospodarki lipidowej, jak również profilaktyka miażdżycy i chorób układu krążenia. We krwi oznacza się zarówno poziom cholesterolu całkowitego, jak również cholesterolu z frakcji HDL (tzw. „dobrego cholesterolu”) i cholesterolu z frakcji LDL („złego” cholesterolu)

cholesterol całkowity do 200mg/dl osocza
cholesterol HDL: u kobiet 40 do 80 mg/dl
u mężczyzn 35 do 70 mg/dl
cholesterol LDL: u kobiet do 135 mg/dl
u mężczyzn do 155 mg/dl
trójglicerydy 50 do 180 mg/dl

BADANIE OGÓLNE MOCZU Badanie to polega na określeniu barwy, przejrzystości, odczynu i ciężaru właściwego moczu oraz jego składu chemicznego: zawartość białka, cukru, bilrubny i urobilinogenu, a także obecności krwinek białych, czerwonych, bakterii i nabłonków. Do badania należy przynieść mocz w pojemniku zakupionym w aptece, wymytym i dobrze wypłukanym (nie jest to konieczne jeśli kupiliśmy pojemnik wysterylizowany). Mocz do badania pobiera się rano, po podmyciu czystą wodą, z tzw. środkowego strumienia - to znaczy, że pierwsze kilkanaście kropli moczu oddajemy do ubikacji, a dopiero resztę do pojemnika. Pojemnik nie musi być pełny, do badania wystarcza od 150 do 200 ml moczu. Panie nie powinny wykonywać badania moczu bezpośrednio przed, w trakcie oraz zaraz po zakończeniu miesiączki.

KRZYWA GLUKOZOWA (OGTT) Można w domu przy pomocy glukometru. Badanie początkowe na czczo. Wypić 75ml glukozy z 300ml wody. Pomiar po1h, 2h, 3h.

TEST WCHŁANIANIA ŻELAZA Trzeba być na czczo. Rano pobiera się krew do określenia początkowego poziomu żelaza. Następnie przyjmuje się źródło żelaza (np. 8 tabl Ascoferu). Po 1h i 2h pobiera się ponownie krew.

---