Przedsiębiorstwo-(firma) jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, prawnym i organizacyjno-technicznym, prowadzącą działalność gospodarczą (działalność produkcyjną, handlową, usługową). Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa-oznacza wydzielenie określonego majątku pokrywanie wydatków z własnych przychodów, posiadanie w banku odrębnego rachunku rozliczeniowego. Odrębność ekon. przedsiębiorstwa oznacza wyłączne dysponowanie zasobem majątkowym przez właścicieli, którzy prowadzą samodzielnie działalność gospodarczą na podstawie dochodów uzyskiwanych z rentownej działalności gospodarczej. Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa oznacza działanie przedsiębiorstwa na swój własny rachunek, na swą własną odpowiedzialność. Formalnym wyrazem odrębności ekonomicznej jest osobowość prawna przedsiębiorstwa i oznacza ona zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, zaciągania kredytów, występowania w roli przedmiotu w handlu wewnętrznym i zagranicznym, czyli wstępowania w stosunki cywilno-prawne z innymi przedmiotami gospodarczymi. Organizacyjnym wyrazem odrębności przedsiębiorstwa jest sprawowanie i zarządzanie przez kierownictwo wg. zasad ustalonych w statucie przedsiębiorstwa oraz w regulaminie wewnętrznym. Wyodrębnienie techniczno-organizacyjne przedsiębiorstwa oznacza, że firma jest zespoleniem kapitału i siły roboczej zorganizowanych w odpowiedni sposób dla prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo -jest organizacją pod jednym zarządem wyodrębnioną prawnie, ekonomicznie i organizacyjnie, której celem jest działalność przynosząca zysk, czyli nadwyżkę finansową ponad poniesione koszty. Celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku. Kluczową rolę w prowadzeniu działalności gospodarczej odgrywa przedsiębiorca. Przedsiębiorca- to osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, odkrywająca zyskowne możliwości prowadzenia tej działalności. Organizuje tą działalność i kieruje nią. Dąży do osiągania nadwyżki finansowej, czyli zysku. Funkcje przedsiębiorcy:
1.Inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnych innowacji organizacyjno-technicznych.
2.Podejmowanie kluczowych decyzji związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa.
3.Podejmowanie ryzyka związanego z działalnością gospodarczą oraz z innowacjami technicznymi.
Oprócz przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej występują również tzw. organizacje nie przynoszące zysku, nie nastawione na zysk. W Polsce noszą nazwę jednostek budżetowych. Mają one do zrealizowania określone cele społeczne, na które uzyskują środki z budżetu państwa.
Funkcje przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej:
1.Funkcja podażowa albo produkcyjna sprowadza się do wytworzenia dóbr i usług oraz kierowania ich na rynek.
2.Funkcja popytowa-przedsiębiorstwa jako uczestnicy rynku zgłaszają popyt na rzeczowe i osobowe czynniki produkcji. Rzeczowe czynniki to efekty pracy, produkty i usługi innych przedsiębiorstw. Czynniki osobowe to pracownicy o różnych kwalifikacjach.
3.Funkcja społeczna sprowadza się do tego, że przedsiębiorstwo jest miejscem gdzie współpracuje wielu pracowników o różnym poziomie kwalifikacji, gdzie nawiązywane są różne stosunki międzyludzkie, gdzie powstają konflikty i spory, gdzie kształtują się określone postawy ludzkie. Rodzaje przedsiębiorstw:
W gospodarce rynkowej występuje duża rozmaitość form i rodzajów przedsiębiorstw i dlatego zachodzi konieczność ich klasyfikacji. Kryterium klasyfikacji przedsiębiorstw może być: 1.Rodzaje prowadzonej działalności.
a)przedsiębiorstwa wytwarzające produkty,
b)przedsiębiorstwa wytwarzające usługi.
. 2.Wielkość przedsiębiorstw
a)wielkie,
b)średnie,
c)małe.
Jako miarę wielkości przedsiębiorstwa przyjmujemy najczęściej liczbę zatrudnionych pracowników, wartość produkcji sprzedanej, wartość majątku trwałego.
3.Pozycje rynkowe.
4.Kryterium własności przedsiębiorstwa możemy podzielić na: a) państwowe- stanowi własność państwa, czyli własność ogólno-społeczna. b) spółdzielcze- powstają jako dobrowolne zrzeszenia osób prowadzących wspólną działalność gospodarczą. Jest własnością grupową. Spółdzielnie powstają w oparciu o:
-wniesiony wkład pieniężny bądź rzeczowy przez poszczególnych członków.
-zarządzanie opiera się na zasadzie samorządowej, czyli ogólne zebranie członków wybiera zarząd spółdzielni, który prowadzi działalność gospodarczą. Każdy członek ma jeden głos.
-podział nadwyżki ekonomicznej między członków spółdzielni dokonuje się przy uwzględnieniu dwóch kryteriów: bieżący wkład pracy i wysokość wniesionego wkładu kapitałów.
Przedsiąbiorstwa prywatne można podzielić na dwie podstawowe grupy:
1.Przedsiębiorstwo własności indywidualnej-jest to każde przedsięwzięcie gospodarcze prowadzone przez jedną osobę i będące jej własnością. Nie posiada odrębnej osobowości prawnej. Działa na zasadzie osobowości prawnej osób fizycznych. Każdy maże zgłosić działalność gospodarczą zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. Rozpocząć produkcję na pożądaną przez siebie skalę. Właściciel decyduje o tym co firma produkuje, wytwarza, w jaki sposób finansowana jest działalność gospodarcza, jak rozdzielane są przychody i zyski z tej działalności. Wszystkie zyski realizowane z prowadzenia działalności gospodarczej traktowane są przez władze finansowe, skarbowe jako dochód (ekwiwalent płacy), podlegają opodatkowaniu jak dochody od osób fizycznych. Ograniczenia na jakie natrafia przedsiębiorstwo własności indywidualnej to: a) rozmiar i skala działalności gospodarczej nie jest duża, wiąże się to z możliwością finansowania tej działalności przez właściciela. b) właściciel nie może korzystać rady i wsparcia innych zainteresowanych osobiście w prowadzeniu przedsiębiorstwa.
c) właściciel przejmuje wszystkie zyski i posiada całe ryzyko związane z działalnością gospodarczą. Wszystkie straty obciążają wyłącznie i w całości właściciela. d) w aspekcie prawnym działalność takiego przedsiębiorstwa wygasa z chwilą śmierci właściciela.
2.Spółki. Jeżeli kapitał pojedynczego przedsiębiorcy nie wystarcz do jego prowadzenia może on przyjąć jednego lub więcej wspólników dysponujących kapitałem - wtedy powstaje spółka.
Spółka z ekonomicznego punktu widzenia jest to zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Spółka z prawnego punktu widzenia: a) spółka jest umową, b) przedmiotem jej działalności może być wyłącznie działalność gospodarcza, c) stronami umowy są wspólnicy, którzy mają wspólny cel gospodarczy. Spółka jest to przedsięwzięcie gospodarcze należące i zarządzane przez dwie lub więcej osób.
Do zalet spółki należą: 1.Rozmiar i skala działalności jest znacznie większa niż w przedsięb. działalności indywidualnej. Wynika to z dostępu do większego kapitału. 2.Zyski i straty są dzielone w sposób ustalony w statucie spółki, tj. w umowie zawartej w chwili założenia tej spółki.
Podstawowym kryterium podziału spółki jest żródło prawa regulujące problematykę spółki. Ze względu na to kryterium w systemie prawnym polskim wyróżnia się następujące grupy spółek: 1) Spółka cywilna- jest to spółka unormowana wyłącznie w kodeksie cywilnym. Jest spółką osobową, za jej zobowiązania odpowiadają wszyscy wspólnicy całym swoim majątkiem .Nie posiada osobowości prawnej, nie posiada rejestracji w rejestrze handlowym. Podmiotami praw i obowiązków w stosunkach zewnętrznych są wszyscy wspólnicy. W spółce cywilnej obowiązuje zasada pełnej nieograniczonej odpowiedzialności. Nie występuje w obrocie gospodarczym jako odrębny podmiot gospodarczy.
2) Spółka handlowa-są unormowane w rozporządzeniu Prezydenta RP z 27.06.1934r i nosi nazwę- kodeks handlowy. Przepisy kodeksu handlowego wyróżniają dwa typy spółek: A) spółki osobowe- charakteryzują się tym ,że nie mają osobowości prawnej mimo występowania w obrocie jako wyodrębniony podmiot pod własną nazwą. Wspólnicy spółki osobowej wnoszą do niej wkład, uczestniczą osobiście w jej działalności nieograniczoną odpowiedzialność za ryzyko gospodarcze. Dzielą między siebie zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty i wnoszą do spółki kapitał i osobistą pracę. W spółkach osobowych obowiązuje również zasada pełnej nieograniczonej odpowiedzialności. Partnerzy mogą w umowie spółki ustalić, że dzielą odpowiedzialność za długi na pewnych określonych warunkach. Spółka osobowa przestaje istnieć z chwilą wycofania się lub śmierci jednego z partnerów. Utrudnia to funkcjonowanie przedsiębiorstwa w dłuższym okresie czasu. Kontynuowanie działalności jest możliwe przez pozostałych właścicieli po ustaleniu nowych zasad działalności spółki. Spółka osobowa istnieje w składzie wspólników, którzy ją zakładają. Zmiana wspólników prowadzi do zawarcia nowej umowy spółki. Kodeks handlowy przewiduje możliwość przystąpienia nowego wspólnika. W takim przypadku nowy wspólnik przejmuje na siebie zobowiązania spółki powstałe przed jego przystąpieniem. Spółki osobowe różnią się między sobą formą uczestnictwa wspólników w działalności spółki. Partnerzy mogą być aktywnymi i cichymi. Aktywni wnoszą wkład i biorą bezpośredni udział w zarządzaniu, uczestniczą w podziale zysku i ponoszą pełną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Cisi wnoszą wkład, uczestniczą w podziale zysku i w odpowiedzialności za zobowiązania na określonych zasadach, nie biorą udziału w zarządzaniu spółki. Z punktu widzenia form uczestnictwa spółki osobowe dzielimy na: a) cicha
to spółka w której jeden wspólnik występuje jako partner aktywny reprezentujący spółkę na zewnątrz, ponosi pełną odpowiedzialność za jej zobowiązania. Pozostali wspólnicy są wspólnikami cichymi. b) jawne to najprostsza forma spółki osobowej zbliżona do spółki cywilnej. Od spółki cywilnej różni się następującymi cechami : zakładana jest w celu prowadzenia działalności na szerszą skalę, posiada prawo występowania w obrocie jako odrębny podmiot gospodarczy pod własną nazwą, nie posiada osobowości prawnej, podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Rejestracja w rejestrze handlowym wiąże się z koniecznością składania sprawozdań finansowych z działalności gospodarczej. W spółkach jawnych wspólnicy wnoszą wkład, uczestniczą w działalności, dzielą zyski i ponoszą pełną nieograniczoną odpowiedzialność. c) komandytowe- jest to spółka w której część wspólników odpowiada za zobowiązania spółki całym majątkiem bez ograniczeń. Część zaś wspólników nazywana komandytariuszami odpowiada za długi spółki do wysokości kwoty nazywanej sumą komandytową. Podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Wpisem do rejestru objęta jest również suma komandytowa. Wspólnicy komandytariusze mają ograniczoną odpowiedzialność i prawa (nie mogą reprezentować spółki na zewnątrz).
B) spółki kapitałowe-jest to organizacja prowadząca działalność gospodarczą w sposób prawnie na szeroką skalę. Opiera swój byt na wyodrębnionym majątku będącym wkładem wspólników. Majątek ten staje się własnością spółki jako osoby prawnej. Posiada osobowość prawną. Wspólnicy w spółce kapitałowej mają wniesioną wartość kapitałową. W spółce kapitałowej osobowość prawna spółki oddzielona jest od statusu prawnego jej właścicieli. W spółce kapitałowej udziałowcy i akcjonariusze mogą nie brać udziału w działalności spółki i ponoszą odpowiedzialność za jej zobowiązania do wysokości sumy oznaczonej w statucie. W spółce kapitałowej obowiązuje zasada ograniczonej odpowiedzialności. Jest to zasada odpowiedzialności majątkowej, a nie osobista tzn. że majątek osobisty właścicieli nie może być użyty do spłacenia długów powstających w chwili działalności spółki. W spółkach kapitałowych istnieją dwa rodzaje spółek: 1. Spółka z O.O. - jest tworzona w celach gospodarczych o ile ustawy nie zawierają ograniczeń. Celem gospodarczym jest każdy nie zabroniony cel zarobkowy tj. działalność podejmowana na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku. Powołanie spółki nie może naruszać ustawy, a nie każda działalność gospodarcza nie może być prowadzona w formie spółki z O.O. Umowa spółki z O.O. może być zawarta tylko przez osoby fizyczne lub prawne. Do udziału w spółkach z O.O. nie są dopuszczalne jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Podstawą powołania spółki z O.O. jest kapitał zakładowy. Stanowi on pierwotny majątek spółki. Kapitał zakładowy jest to suma wkładów wniesionych przez wspólników na pokrycie objętych udziałów. Jego wysokość określają wspólnicy w umowie spółki. Nie może kapitał zakładowy być niższy od określonego w kodeksie handlowym. Aktualnie wkład ten wynosi 4000zł. Kapitał zakładowy stanowi mienie będące w dyspozycji spółki, pełni również funkcję gwarancyjną wobec wierzycieli. Kapitał zakładowy może być wnoszony przez wspólników w formie pieniężnej, bądź też bez wkładów pieniężnych zwanych aportami. Aportami mogą być wszelkie przedmioty majątkowe, rzeczy i prawa o ile są zbywalne i mogą jako aktywa wejść do bilansu spółki. Władzą każdej spółki z O.O. jest zarząd spółki jako organ wykonawczo -zarządzający, powołany przez zgromadzenie wspólników spełniające rolę organu ustawodawczego. Wspólnicy mogą ustanowić władzę nadzorczą spółki. Jest nią rada nadzorcza lub komisja rewizyjna lub łącznie ( obydwa). Decydują o tym wspólnicy w umowie spółki. Jeżeli kapitał zakładowy spółki przewyższa 25000zł., a wspólników jest więcej niż 50 powołanie rady nadzorczej i komisji rewizyjnej jest obowiązkiem. Radę nadzorczą i komisję rewizyjną obligatywną powołuje się w spółkach skarbu państwa. Zarząd spółki składa się z jednej lub większej liczby osób. Członkami zarządu mogą być wspólnicy jak i osoby z poza grona wspólników. Mogą to być osoby fizyczne albo prawne. Członkowie zarządu nie będący wspólnikami wykonują funkcję zarządcze na podstawie umowy o pracę, o dzieło.
Członków pierwszego zarządu powołują wspólnicy na zgromadzeniu. Mogą to również uczynić w umowie spółki. Umowa spółki może upoważnić radę nadzorczą do powołania członków zarządu. Jeżeli brak jest stosownych upoważnień w umowie spółki członków zarządu ustanawia zgromadzenie wspólników. Członkowie zarządu mogą być powołani na czas określony lub nieokreślony. Prawo nie wymaga ustanawiania członków zarządu na czas oznaczony. Zarząd spółki jest organem zarządzająco -wykonawczym w spółce. Do jego zadań należą: prowadzenie spraw, zarządzanie, organizowanie i kierowanie działalnością spółki oraz retrezentacja spółki na zewnątrz. Wspólnicy mają prawo kontroli działalności zarządu. Kontrolę może prowadzić każdy wspólnik, rada nadzorcza, komisja rewizyjna.
2. Spółka akcyjna - ( S.A) jest spółką kapitałową czystej postaci. Nie występują w niej elementy osobowe. S.A jest tworzona w celu realizacji dłuższego przedsięwzięcia gospodarczego wymagającego znacznego kapitału. S.A może być tworzona do realizacji każdego zgodnego z prawem celu. W procesie zakładania S.A. musimy spełnić czynności: ułożenie statutu, objęcie ewentualnych subskrypcji akcji, wpis spółki do rejestru handlowego. Podstawą funkcjonowania spółki jest statut sporządzony przez wspólników założycieli w formie aktu notarialnego. Spółkę zakładają założyciele w liczbie co najmniej 3 osób. Są to osoby które podpiszą akt notarialny, zorganizują i zakonstytują władze spółki, zarejestrują spółkę w rejestrze handlowym. Wyjątkiem jest jednoosobowa spółka skarbu państw. Statut spółki musi określać: 1.firmę, czyli nazwę i siedzibę spółki.
2.przedmiot działalności spółki.
3.czas trwania spółki, jeśli jest określony.
4. określenie wysokości kapitału akcyjnego, sposobu jego zebrania, nominalnej wartości akcji i ustalenia liczby różnych rodzajów akcji.
5.organizację władz zarządzających i nadzorczych.
Kapitał akcyjny spełnia w spółce taką samą rolę jak kapitał zakładowy w spółce z O.O. Spółka akcyjna może być zawiązana łącznie albo stopniowo w drodze publicznej subskrypcji. Łączne założenie spółki ma miejsce wówczas gdy określone osoby, założyciele wraz z osobami trzecimi w formie aktu notarialnego wyrażają zgodę na zawiązanie spółki, brzmienie statutu oraz objęcie wszystkich akcji. Nie jest konieczne aby wszyscy wspólnicy wyrazili zgodę w jednym akcie notarialnym. Spółka akcyjna może być zawiązana stopniowo w formie publicznej subskrypcji ( dokonanej w zgodzie z prawem o publicznym obrocie papierami wartościowymi). Członkowie założyciele muszą dokonać: 1. Ogłoszenia statutu.
2. Złożenia kaucji założycielskiej.
3. Ogłoszenia prospektu.
4. Wezwania do zapisywania się na akcie.
5. Zapisy i wpłaty na akcje.
6. Przydział akcji.
7. Zwołanie zgromadzenia organizacyjnego.
Akcja (termin)- ma podwójne znaczenie: 1. Stosowany % kapitału zakładowego danej spółki akcyjnej ( kapitał spółki dzieli się na mniejsze części - akcje ). 2. Akcja to papier wartościowy świadczący o udziale jego właściciela w kapitale i dochodach spółki akcyjnej. Dokument ten stwierdza, że osoba będąca w jego posiadaniu jest wspólnikiem akcjonariuszem danej spółki.
Każda akcja opiewa na pewną sumę pieniężną stanowiącą jej wartość nominalną. Suma wartości nominalnej wszystkich akcji jest kwotą kapitału zakładowego spółki.
Cena emisyjna akcji-cena za, którą wydaje się akcje przy zakładaniu spółki lub podwyższeniu kapitału akcyjnego. Cena emisyjna akcji jest przeważnie znacznie wyższa od wartości nominalnej akcji, nie może być nigdy niższa od wartości nominalnej. Cena akcji albo kurs akcji- jest to rzeczywista zmienna cena akcji na giełdzie papierów wartościowych.
Cena i kurs akcji zależy od popytu i podaży akcji na giełdzie papierów wartościowych. Wartość giełdowa akcji może być wyższa, równa lub niższa od wartości nominalnej. Wartość nominalna akcji danej spółki jest jednolita tzn., że akcji jest niepodzielna.
Dopuszczalna jest współwłasność akcji. Akcje będące dowodem uczestnictwa w majątku spółki stawiają posiadacze w pewnym stosunku prawnym do spółki akcyjnej. Akcjonariusze z tytułu posiadania akcji mają prawa majątkowe i korporacyjne. Prawa majątkowe sprowadzają się do udziału w zyskach, otrzymywanie dywidendy i uczestniczenia w kwocie likwidacyjnej
w momencie zaprzestania działalności spółki. Prawa korporacyjne uprawniają posiadaczy do zwoływania walnych zgromadzeń, głosowania podczas obrad, żądania różnych wyjaśnień od zarządu spółki, możliwości zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia.
Akcje możemy podzielić ze względu na charakter prawa i obowiązków ( imienne i na okaziciela ), ze względu na rozmiar uprawnień (uprzywilejowane, zwykłe, użytkowe).
Akcje imienne są wydawane konkretnym akcjonariuszom na ich imię i nazwisko. Akcje imienne wydawane są wówczas, gdy do akcji przywiązany jest obowiązek świadczeń niepieniężnych; wydawane są w zamian za wkłady niepieniężne - aporty; akcje uprzywilejowane co do głosu są akcjami imiennymi. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu. Obowiązkiem zarządu spółki jest prowadzenie dziennika akcji imiennych, w którym dokonuje się wszelkich wpisów związanych z przelewaniem praw związanych z akcjami. Akcje na okaziciela mogą być wydane przez spółkę dopiero po pełnej wpłacie za akcje. Akcje uprzywilejowane to pakiet praw własności do spółki, uprawnia inwestora do stałego udziału w zyskach po opodatkowaniu. Akcja zwykła jest to pakiet praw własności do spółki, który uprawnia inwestora do udziału w zyskach jakie ponoszą po uregulowaniu wszystkich innych zobowiązań ( dywidendy od akcji zwykłych nie są stałe i mogą się zmieniać w zależności od rentowności spółki i planów rozwojowych ).
Składniki majątkowe przedsiębiorstwa.
W działalności gospodarczej wprowadzonej w celach zarobkowych występuje potrzeba odpowiedniego posiadania co od ilości i majątku. Wszystkie przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mają różną właściwą dla siebie strukturę majątkową. Składniki majątkowe stanowiące aktywa danego przedsiębiorstwa - aktywa możemy podzielić na majątek trwały i obrotowy. Majątek trwały jest wykorzystywany stopniowo w ciągu dłuższego okresu czasu. Poszczególne składniki majątku mają wysoką wartość jednostkową. Ta część kapitału, która zaangażowana w środki trwałe jest mało elastyczna. Z majątkiem trwałym związane jest duże ryzyko gospodarcze. Majątek, którym dysponuje firma dzielimy na:
-rzeczowe składniki majątku narodowego ( rzeczowy majątek trwały).
-wartości niematerialne i prawne.
-finansowy majątek trwały. Rzeczowy majątek trwały obejmuje:
1) środki trwałe tj. przedmioty majątkowe służące do prowadzenia działalności gospodarczej przez dłuższy okres, zużywające się stopniowo i nie
zmieniające swojej postaci. Do środków trwałych zaliczamy: grunty, budynki, maszyny, środki transportu.
2) wyposażenie - składniki majątkowe nie będące środkami trwałymi - meble, narzędzia.
3) inwestycje należą do rzeczowych czynników majątku stałego. Inwestycje w toku realizacji obejmują koszty nabycia lub wytworzenia majątku trwałego, które poniesiono w celu wymiany, zużytego lub zwiększenia majątku przed ich ukończeniem i przekazaniem do użytkowania.
Wartości niematerialne i prawne są to składniki majątku trwałego nie mające postaci materialnej tj. : a) koszty nabycia praw majątkowych ( projekty, patenty, znaki towarowe ). b) wartość firmy -różnica pomiędzy ceną zapłaconą za firmę a jej wartością księgową na dzień dokonania zakupu. c) nabyte oprogramowanie komputerowe.
d) koszty organizacji i zdobycia kapitału zakładowego.
Dla wartości niematerialnych i prawnych okres umarzania składników na 5 lat. Finansowy majątek trwały nie obejmuje rzeczy trwałych składników majątku występujących jako: udziały w innych firmach, długoterminowe pożyczki, długoterminowe papiery wartościowe.
Majątek obrotowy jest to majątek ,który uczestniczy bezpośrednio w procesie gospodarczym, całkowicie wyczerpuje się w ciągu jednego cyklu produkcyjnego, zmienia swoją postać.
Majątek obrotowy dzieli się : 1. zapasy
2. środki pieniężne 3. krótkoterminowe papiery wartościowe 4. należności , roszczenia.
Zapasy służą do utrzymania ciągłości działalności gospodarczej, zalicza się do nich zapasy materialne
(półfabrykaty, paliwo),zapasy produktów gotowych, produkcja nie zakończona, zapasy towarowe (są to składniki w celu dalszej odsprzedaży).
Środki pieniężne jest to ogólna kategoria finansowa obejmująca - gotówkę w kasie, na rachunkach bankowych, bony pieniężne, czeki itd. Krajowe środki pieniężne wykazuje się w rachunkowości w wartości normalnej, w walutach obcych przelicza się na zł. polskie wedle kursów ogólnie przyjętych. Krótkoterminowe papiery wartościowe obejmują akcje i obligacje nabyte w celu odsprzedaży. Należności są to kwoty należna danej firmie do innych jednostek lub osób, które nazywamy dłużnikami. Należności pochodzą: 1. od kontrahentów z tytułu dostaw towaru, usług itd.
2. od urzędu skarbowego z tytułu np.
Vat.
3. od pracowników z tytułu zaliczek.
4. od akcjonariuszy w spółkach akcyjnych.
Roszczenia - w przypadku sporu między firmą a dłużnikiem dotyczące obowiązku zapłaty należności powstaje roszczenie, które może być dochodzone na drodze sądowej.
Najogólniej kapitał określa się jako nagromadzone dobro rozwijania dalszej produkcji oraz zasoby pieniężne stosowane w produkcji. Kapitał to kategoria ekonomiczna oznaczająca wartość, która ma zdolność do wzrostu. Różnica wartości nazywana jest wartością dodatkową zyskiem lub procentem.
Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa inaczej pasywa
- są to kapitały własne i obce oraz zobowiązania przedsiębiorstw. Źródła
te to: 1. Kapitały własne - tworzą się zwykle z wpłaty lub wkładów właścicieli przedsiębiorstwa, wspólników, udziałowców. Kapitał własny składa się z: a) kapitał zasadniczy- jest to równowartość wniesionych wkładów ,udziałów lub wydanych akcji. Jego wysokość jest określana w akcie założycielskim, w umowie lub statucie. W zależności od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa kapitał ten nosi różne nazwy. Może to być: kapitał właściciela w przedsiębiorstwie własności indywidualnej w spółkach cywilnych, jawnych, komandytowych; kapitał zakładowy w spółce z O.O.; kapitał akcyjny w S. A.. Kapitał zasadniczy jest pierwotnym źródłem finansowania działalności przedsiębiorstwa. Ma on charakter długoterminowy i stały. Zmiana wysokości kapitału zasadniczego jest możliwa dopiero po zmianie umowy czy statutu spółki.
b) kapitał zapasowy- jest tworzony w części wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo zysku. Może być również zasilany z innych źródeł np. z dodatkowych wpłat właścicieli lub wspólników. Kapitał zapasowy musi być obligatoryjnie tworzony w S. A..
S. A. muszą przekazywać na kapitał zapasowy 8% wygospodarowanego zysku do momentu dopóki kapitał zapasowy nie osiągnie jednej trzeciej wysokości kapitału akcyjnego. W odniesieniu do pozostałych spółek przepisy te nie zawierają ustawy. Wspólnicy mogą w umowie spółki przewidzieć tworzenie takiego kapitału. Kapitał zapasowy zapewnia stabilną działalność spółki, może pokrywać ewentualne straty. Na podstawie postanowień zamieszczonych w umowie spółki mogą być tworzone inne kapitały i fundusze specjalne. Źródłem finansowania tych kapitałów jest zysk netto spółki. 2. Kapitały obce -kapitały własne często nie wystarczają na uruchomienie i rozwijanie działalności przedsiębiorstwa, dlatego przedsiębiorstwa korzystają z kapitałów obcych. Są dodatkowym źródłem finansowania majątku przedsiębiorstwa. Mogą przyjmować różnorodne formy: a) kredyty, b) pożyczki. W zależności warunków spłaty kredyty i pożyczki dzieli się na:
-- krótkoterminowe- spłacane przed upływem 1 roku.
-- długoterminowe- z terminem spłaty od 1 roku do kilkunastu lat.
3. Zobowiązania przedsiębiorstwa- wobec różnych przedsiębiorstw, instytucji lub osób fizycznych. Zobowiązania mogą pełnić funkcję zasilania działalności przedsiębiorstwa ze wzglądu na rozbieżność w czasie między momentem powstania zobowiązania a terminem jego spłaty.
Zobowiązania wynikają z: a) tytułu, dostaw, robót i usług;
b) publicznoprawne; c) wekslowe;
d) z tytułu wynagrodzenia; e) pozostałe zobowiązania. 4. Wolne środki z zysku- dodatkowym źródłem zapewniającym środki finansowe jest wygospodarowany zysk przed jego ostatecznym podziałem. Zysk wypracowany jest sukcesywnie w ciągu całego roku obrachunkowego. Podział zysku następuje po zakończeniu roku obrachunkowego. Dlatego przedsiębiorstwo dysponuje przejściowo wolnymi środkami finansowymi, które mogą być wykorzystane jako źródło finansowania składników majątkowych.
Łączna suma wartości składek majątkowych jednostki musi być równa łącznej sumie wyrażonej w pieniądzu, źródłem pochodzenia tego majątku czyli sumie kapitałów własnych i obcych. Równość sum aktywów i pasywów wynika w obu wypadkach z tego, że chodzi o ten sam majątek ujmowany w różnych przekrojach: rzeczowym i finansowym. Aktywa równe pasywom- jest to podstawowa równość występująca w księgowości podwójnej, czyli tzw. równowaga bilansowa . Zestawienie aktywów i pasywów nazywane jest bilansem i sporządzane jest przez firmę na zakończenie każdego roku obrachunkowego.
Kształtowanie struktury kapitałów.
Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Decydują one o utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa. Wysokość kapitałów własnych stanowi dla wierzycieli przedsiębiorstwa informację do jakiej kwoty firma jest zdolna ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania strat. Kapitały obce wymagają spłaty w określonych terminach, możliwe jest i powszechnie praktykowane zastępowanie płaconych zobowiązań nowymi kredytami, czyli tzw. refinansowanie kredytów. W przedsiębiorstwach zawsze występują kapitały obce, ale ich wysokości i struktura ulegają zmianie. Podjęcie
decyzji o prawidłowej działalności przedsiębiorstwa musi się rozpocząć od zaplanowania właściwej struktury kapitału. Suma kapitałów własnych i obcych w przedsiębiorstwie daje nam kapitał łączny. Kształtowanie go musi się opierać na rentowności zastosowaniu kapitału własnego i łącznego. Rentowność kapitału własnego jest to stosunek zysku netto (brutto) w stosunku do kapitału własnego. Kategoria ogólna zysku
ZYSK= PRZYCHODY(utarg) - KOSZT WŁASNY.
Rentowność kapitału łącznego- jest to stosunek zysku netto (brutto) +odsetki od kapitału obcego.
Efekt dzwigni finansowej- jest to rentowność kapitału własnego do rentowności kapitału łącznego. Może osiągać wartość większą od 1 (świadczy o pozytywnym efekcie dzwigni finansowej, czyli o pozytywnej strukturze kapitału). Jeśli stopa oprocentowania kapitału obcego jest niższa od stopy rentowności kapitału łącznego, przedsiębiorstwo ma określoną korzyść finansową w postaci pozytywnego efektu dzwigni finansowej. Wartości mniejsze od jedności wskazują na występowanie negatywnego efektu dzwigni finansowej, czyli na niekorzystną strukturę kapitału. Ma to wówczas miejsce kiedy stopa oprocentowania kapitału obcego jest wyższa od stopy rentowności kapitału łącznego.
Optymalizacja struktury kapitałowej bezpośrednio wiąże się z maksymalizacją wartości rynkowej firmy, która jest podstawowym kryterium oceny efektywności działania firmy. (Utarg), przychody, koszty i zyski (wynik finansowy przedsiębiorstwa).
Czynniki produkcji zużyte w procesie produkcji i sprzedaży nazywamy kosztami. Ponieważ w ekonomii istnieje zawsze problem wyboru stąd pojęcie kosztu alternatywnego. Jest to koszt najbardziej cennej nie wybranej alternatywy. Koszty są ponoszone przez przedsiębiorstwo w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Działalność ta została podjęta w wyniku rozpatrzenia wielu wariantów i możliwości innego zastosowania posiadanego kapitału. Koszty ponoszone w związku z określonym rodzajem działalności noszą nazwę kosztów najlepszego zastosowania. Jest to kategoria porównawcza wyrażająca koszt alternatywny.
Koszty całkowite wyrażają zużycie nakładów w procesie działalności gospodarczej. Miarą tych kosztów są koszty ekonomiczne. Koszty ekonomiczne to suma wyrażona w pieniądzu nakładów zużytych w produkcji działalności gospodarczej. W każdym przedsiębiorstwie wszystkie elementy kosztów powinny być ujęte w księgowości. W księgowości dokładnie muszą być ujęte koszty przechodzące przez rynek. Są to tzw. koszty jawne albo wyraźne. Oprócz kosztów wyraźnych właściciel ponosi znaczne wydatki które nie przechodzą przez rynek, są to tzw. koszty ukryte. Ich wartość może być tylko szacowana. Koszty ukryte i wyraźne stanowi suma kosztów całkowitych. W małym przedsiębiorstwie w kosztach całkowitych mamy do czynienia z dużym udziałem kosztów ukrytych. W dużych spółkach kapitałowych przeważają koszty wyraźne, koszty księgowe. Koszty całkowite których miarą są koszty ekonomiczne, stanowią
zbiór różnych elementów i występują w różnych układach. W praktyce wyróżniamy następujące kryteria podziału kosztów: 1- Rodzaj kosztów koszty związane są ze zużyciem określonego rodzaju czynnika i dzielą się na: - koszty materiałowe - amortyzacji- koszty osobowe (koszty łącznie z ubezpieczeniem)- inne koszty.
2- Miejsce powstawania kosztów (układ funkcjonalny) przedsiębiorstwo jest określoną strukturą organizacyjną z czego wynika podział kosztów wg .
miejsca powstawania : - koszty produkcji podstawowej- koszty produkcji pomocniczej- koszty działalności makietyngowej- koszty BHP - koszty działalności badawczo- rozwojowej- koszty informacji naukowo- technicznej. 3- Rozliczenie kosztów na gotowy produkt (układ kalkulacyjny) wiąże podział kosztów z punktu widzenia kalkulacji: - koszty bezpośrednie (są to te koszty które można bezpośrednio naliczyć na gotowy wyrób) - koszty pośrednie (rozlicza się kalkulując na gotowy wyrób za pomocą tzw. kluczy kalkulacyjnych). 4- Reakcja kosztów na zmianę wielkości produkcji (układ strukturalny kosztów). Struktura kosztów jest to sposób w jaki różne miary kosztów zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Do wytworzenia jakiegokolwiek dogra czy usługi potrzebny jest czas, dlatego też jakikolwiek poziom produkcji musi być ustalony w odniesieniu od jakiegoś przyjętego okresu czasu. Koszty ponoszone przez firmę zmieniają się w czasie. Musimy więc jasno określić czas do którego się odnoszą. Rozróżniamy w ekonomi pojęcie kosztu: a) krótkiego okresu czasu-jest
to taki okres w którym wielkość zużycia jednego lub kilku czynników rodzaju produkcji nie może ulec zmianie. b) długiego okresu czasu - to taki okres w czasie którego można zmienić wielkości zużycia wszystkich rodzajów czynników produkcji. Koszty całkowite w ujęciu strukturalnym możemy podzielić na koszty: stałe, zmienne, przeciętne i krańcowe.
Krótko okresowe koszty mogą być stałe i zmienne. W długim okresie czasu nie ma żadnych kosztów stałych. Wszystkie koszty długookresowe są zmienne. Koszty stałe- są to koszty które nie ulegają zmianie wraz ze zmianą produkcji są niezależne od rodzaju produkcji. Są to koszty gotowości do produkcji. Do kosztów stałych zaliczamy następujące wydatki: na amortyzację, konserwacja maszyn, opłaty za dzierżawę, składki ubezpieczeniowe, koszty funkcjonowania administracji, ogrzewania, oświetlenia, odsetki od kredytów. Koszt stały na jednostkę produkcji maleje wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Koszty zmienne- są to koszty zmieniające się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Koszty zmienne obejmują przede wszystkim koszty zużycia surowców, materiałów, energii, paliwa, siły roboczej. Koszt całkowity jest to koszt wyprodukowania wszystkich jednostek towaru: Kc = K (Q). Koszty całkowite są sumą kosztów zmiennych i stałych przy każdym poziomie produkcji: Kc = Ks + Kz . Rozmiar produkcji jest funkcją kapitału i ilości zatrudnienia:
Q = f ( K L ) Q = f ( N Z ).
WYKRES
Kps -koszt przeciętny stały, Ks -koszt stały, Kz -koszt zmienny, Kc -koszt całkowity.
Koszt przeciętny, czyli jednostkowy jest to iloraz kosztu całkowitego przez ilość wyprodukowanych jednostek:
Kpc = Kc / Q = Kps + Kpz .
Kps = Ks / Q , Kpz = Kz / Q .
WYKRES
Koszt przeciętny odpowiada na pytanie: ile przeciętnie kosztuje jednostka towaru przy różnych rozmiarach produkcji.
WYKRES
Koszt krańcowy jest to przyrost kosztu całkowitego przy wzroście produkcji o jednostką.
Kk = ΔKc / ΔQ
Koszt krańcowy odpowiada na pytanie ile przedsiębiorcę kosztuje tzw. ostatnia wyprodukowana jednostka.
WYKRES
Warunek optimum technicznego przedsiębiorstwa : Kk = Kpc .
Spełnienie tego warunku oznacza nam minimalizację kosztów w przedsiębiorstwie. Utarg całkowity
to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży wszystkich wyprodukowanych jednostek. Utarg przeciętny jest to wielkość utargu całkowitego przez ilość wyprodukowanych jednostek:
Up = Uc / Q
Utarg krańcowy jest to przyrost utargu całkowitego przy wzroście sprzedaży o jednostkę:
Uk = ΔUc / ΔQ
Funkcje utargów różnie przedstawiają się w przypadku różnych struktur rynku. Minimalizacja kosztów wytworzenia nie oznacza jeszcze pełnej opłacalności produkcji. Opłacalność produkcji zależy nie tylko od kosztów wytwarzania, ale także od wysokości ceny po której przedsiębiorca może sprzedać wytworzoną produkcję. Przedsiębiorca kieruje się w swojej działalności nie tyle minimalizacją kosztów ile zasadą maksymalizacji zysków. Maksymalny zysk osiąga przedsiębiorstwo w momencie przecięcia się krzywej kosztów krańcowych z krzywą utargu krańcowego: Kk = Uk . Warunek równania krzywej kosztów krańcowych z krzywą utargu krańcowego oznacza optymalne rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie. Jest to tzw. optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa. Optimum techniczne oznaczało nam minimalizację kosztów, optimum ekonomiczne oznacza optymalny rozmiar produkcji przy którym przedsiębiorstwo uzyskuje maksymalny rozmiar zysku całkowitego, czyli maksymalizuje zysk.
Sposoby ewidencjonowania kosztów.
Ewidencja kosztów prowadzona w przedsiębiorstwie odbywa się wg. trzech następujących sposobów:
1.Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym. 2.Ewidencja kosztów wg. typu działalności. 3.Sposób mieszany-polega na ewidencjonowaniu
kosztów najpierw wg. rodzajów czynników produkcji, a następnie ich rozliczenie wg. typów działalności.
Przedsiębiorstwa zobowiązane są prowadzić na odrębnych kątach ewidencję strat i zysków nadzwyczajnych. Zysk w przedsiębiorstwie to inaczej wynik finansowy, czyli różnica między osiągniętymi przychodami z działalności, a poniesionymi kosztami uzyskania przychodów. Wyróżniamy następujące kategorie zysku:
1.Zysk normalny-jest to ta część kosztów firmy, która nie jest zawsze w koszcie księgowym, a zwróciła się właścicielowi w wyniku sprzedaży. Jest to miara kosztów ukrytych.
2.Zysk ekonomiczny-jest to różnica pomiędzy całkowitym przychodem ze sprzedaży określonego dobra, a całkowitym kosztem ekonomicznym tego dobra.
3.Zysk księgowy-jest to koszt wykazany w księgach rachunkowych firmy. Jest on miarą kosztów jawnych przechodzących przez rynek.
Zysk ekonomiczny jest mniejszy od zysku księgowego, mogą być również sobie równe, kiedy nie ma w przedsiębiorstwie kosztów ukrytych. Zysk w przedsiębiorstwie podlega opodatkowaniu, czyli pomniejszeniu o podatek dochodowy płacony od osób prawnych. Zysk jaki osiąga przedsiębiorstwo przed opodatkowaniem jest zyskiem brutto. Zysk jest to zysk brutto pomniejszony o podatek dochodowy ( inaczej czysty zysk albo zysk do podziału ).
Podział zysku netto zależy od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwie prywatnym zysk netto może być przejęty całkowicie przez właściciela. W spółkach cywilnych, jawnych i komandytowych o sposobie podziału zysku decyduje umowa spółki. W przepadku braku stosownych zapisów w umowie spółki, zysk dzieli się w równych częściach między wspólników. W spółkach kapitałowych z zysku netto dokonywane są odpisy na kapitał zapasowy i rezerwowy. W spółce
z O.O. jeżeli jest to zaznaczone w umowie spółki. W S.A. istnieje obligatoryjny obowiązek przeznaczenia na kapitał zapasowy 8% zysku netto, tak długo, aż kapitał ten osiągnie co najmniej 1/3 kapitału akcyjnego. Umowa spółki z O.O. może stanowić inny podział zysku lub nawet całkowicie wyłączyć zysk do podziału między wspólników.
W przypadku wystąpienia straty jej pokrycie następuje z kapitału zapasowego lub rezerwowego. Jeżeli strata przewyższa sumę kapitału zapasowego i rezerwowego oraz połowę kapitału zakładowego w spółce z O.O. lub 1/3 kapitału w S.A. zarząd jest zobowiązany zwołać walne zgromadzenie wspólników lub akcjonariuszy, które ma podjąć decyzję do dalszego istnienia tej spółki.
Bilans przedsiębiorstwa-odzwierciedla majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finansowania na koniec roku obrachunkowego. W bilansie muszą być wykazane, w ustalonej kolejności, informacje o stanie aktywów i pasywów na początek i koniec roku obrachunkowego. Częścią składową bilansu jest rachunek wyników. Bilans odzwierciedla stan zasobów przedsiębiorstwa na koniec roku obrachunkowego, natomiast rachunek wyników zawiera strumienie przychodów i wydatków na cały rok obrachunkowy. W rachunku wyników powinny być wykazane odrębnie za rok bieżący i ubiegły informacje o: kosztach, przychodach, stratach, zyskach i wynik finansowy przedsiębiorstwa. Rachunek wyników może być sporządzany w przedsiębiorstwie dwoma sposobami w zależności od przyjętego przez firmę sposobu prowadzenia rachunku kosztów: 1. Jeżeli w przedsiębiorstwie koszty są ewidencjonowane w układzie rodzajowym rachunek wyników ustala się przez porównanie kosztów i przychodów. Sposób ten nazywa się porównawczym rachunkiem wyników. 2. Przy prowadzeniu ewidencji kosztów w układzie kalkulacyjnym wynik finansowy zostaje ustalony w tzw. kalkulacyjnym rachunku wyników.
Bilans i rachunek wyników muszą być sporządzone z określoną szczegółowością wg. przyjętych zasad.
Praktyczne metody oceny działalności przedsiębiorstwa.
Dane zawarte w bilansie i rachunku wyników są podstawą do wyliczenia różnych wskaźników ekonomicznych. Analiza wskaźnikowa bilansu - jest metodą analizy funkcjonowania przedsiębiorstwa. Do pomiaru efektywności i oceny kondycji finansowej firmy stosuje się cztery następujące kategorie wskaźników:
1.Wskanik płynności - charakteryzuje zdolność przedsiębiorstwa do regulowania krótkookresowych zobowiązań. Są one równocześnie miarą bieżącego ryzyka finansowego, czyli zdolność firmy do pokrycia bieżących zobowiązań. Płynność w ujęciu ekonomicznym jest to możliwość przechodzenia jednego rodzaju aktywów w inny rodzaj aktywów. a) relacja pomiędzy środkami obrotowymi w stosunku do bieżących zobowiązań - w praktyce bankowej przyjmuje się, że relacja ta powinna mieścić się od 1.2 do 2.0. W przypadku wysokich wymagań banku może dochodzić nawet do 2.5.
b) środki obrotowe minus zapasy w stosunku do bieżących zobowiązań - w tej relacji odejmujemy od wartości środków obrotowych wartość zapasów, które są najmniej płynnym składnikiem aktywów finansowych firmy. Im mniejszy jest udział zapasów w środkach obrotowych tym wyższy stopień płynności finansowej przedsiębiorstwa. W polskich warunkach czynnikiem ograniczającym płynność finansową przedsiębiorstwa są nie zapasy, ale nie uregulowane należności zwane zatorami płatniczymi.
2.Wskażnik wspomagania (zadłużenia) -pokazuje relację kapitału obcego do kapitału własnego oraz zdolność firmy do obsługi stałych obciążeń . a) stosunek całkowitego długu (bieżący i długoterminowy) do całkowitego kapitału własnego . b) zysk brutto plus odsetki w stosunku do całości płaconych odsetek - wspomaganie finansowe występuje wówczas, gdy płacone odsetki z tytułu zaciągniętych kredytów i porzeczek są mniejsze od osiągniętego zysku z pożyczonych kapitałów. Gdyby ten warunek nie był spełniony to zaciągnięcie kredytu nie ma sensu. Dolna granica wynosi 1.5.
3.Wskażnik aktywności (sprawności działania ) - informuje jak przedsiębiorstwo efektywnie i sprawnie używa swoich zasobów tzn. środków trwałych i obrotowych. Mierzymy je w następujący sposób: a) wartość sprzedanych towarów, dóbr, usług netto w stosunku do wartości środków trwałych - w tej relacji mamy do czynienia z problemem inflacji. b) wartość sprzedanych towarów netto w stosunku do średniego stanu aktywów - relacja ta służy do oceny gospodarowania aktywami obrotowymi. c) średni stan zasobów razy 365 dni w stosunku do kosztów uzyskania przychodów - relacja ta stwarza podstawę do oceny gospodarowania zapasami.
4. Wskaźnik rentowności ( zyskowności )- jest najważniejszym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa. Wyrażany jest za pomocą następujących relacji:
a) zysk netto w stosunku do wartości sprzedaży - relacja ta nazywana jest stopą rentowności netto. Pokazuje efektywność sprzedaży. b) zysk netto w stosunku do aktywów ogółem - relacja ta nosi nazwę zwrotu z inwestycji i pokazuje jak efektywnie firma zarządza wszystkimi aktywami. c) zysk netto w stosunku do kapitału akcyjnego - relacja ta nosi nazwę zwrotu z kapitału i oznacza sprawność funkcjonowania i potencjalne możliwości wzrostu S.A..
Do oceny działalności przedsiębiorstwa korzystamy ze wskaźnika zwanego progiem rentowności przedsiębiorstwa.
Próg ten oznacza nam zrównanie się przychodów ze sprzedanej produkcji z kosztami całkowitymi ponoszonymi przez przedsiębiorstwa. Poniżej próg rentowności przedsiębiorstwa ponosi stratę, powyżej produkcja zaczyna się opłacać - przedsiębiorca osiąga zysk.
Pisemne sprawozdanie z działalności jednostki mają obowiązek sporządzać wszystkie spółki z O.O. i S.A.. Pisemne sprawozdanie musi przedstawiać sytuację finansowo - gospodarczą spółki, przewidywane kierunki rozwoju, stan i kierunki zmian w zakresie wyposażenia spółki w składniki majątku trwałego, wielkość i rodzaj kapitału własnego, możliwości płatnicze spółki oraz sytuację kadrową spółki.