Metoda naukowa i potoczna

W badaniach społecznych

- podobieństwa i różnice .

Badania społeczne są elementem współczesnej kultury. Są podstawą swobodnie kształtującej się opinii wiedzy publicznej. Wyniki sondaży są ważnym głosem w publicznych debatach oraz stają się inicjatorem tych debat. Badania opinii publicznej spełniają jeszcze jedną ważną funkcję zaspakajają nieodłączną ludzką potrzebę porównywania i oceniania własnych opinii i możliwości. Badania społeczne znajdują zastosowanie wszędzie tam gdzie ważna jest jakość relacji między społeczeństwem a podmiotami życia publicznego.

Metodologia nauk społecznych obejmuje metody określania problemów, zbierania, analizy i interpretacji danych, budowy definicji, typologii, wyjaśnień, teorii itd. Ocena metody przeprowadzana jest ze względu na jej skuteczność. Metodologia nauk to system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą oceny wartości wiedzy.

Metody naukowe obejmują zespoły środków i czynności ujęte w zasady, służą one:

• formułowaniu problemów,

• projektowaniu badań i zbieraniu danych potrzebnych do ich przeprowadzenia,

• analizie i teoretycznej interpretacji danych,

• prezentacji i praktycznemu wykorzystaniu ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.

Kryteria poprawności naukowej dotyczą ogólnych zasad postępowania naukowego lub stosowania technik szczegółowych. Metodologia je precyzuje, wprowadza nowe dystynkcje. Formułuje kryteria wiedzy naukowej (pewność, informacyjność prostota itp.). Podaje kryteria dobrego wyjaśniania oraz kryteria uznania i akceptacji hipotez. Proponuje kryteria trafności pomiaru oraz metody oceny rzetelności testów.

Metody naukowe obejmują kompleksy środków i czynności ujęte w zasady - służą one formułowaniu problemów, projektowaniu badań i zbieraniu danych potrzebnych do ich rozwiązania, analizie i teoretycznej interpretacji danych oraz prezentacji i praktycznemu wykorzystaniu ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.

Podstawowym celem nauki - w tym nauk społecznych - jest dostarczenie dającej się weryfikować wiedzy. Wiedza pomaga nam wyjaśniać, przewidzieć i zrozumieć interesujące nas zjawiska empiryczne. Kryterium między badaniem metodą naukową a nie-nauką jest sprawdzalność. Tzn. muszą dać się pomyśleć informacje, dzięki którym dane teorie i założenia dadzą się odeprzeć. W badaniu naukowym można wyróżnić trzy cechy :

• wyjaśnianie , tzn. sytuacja, w której jedno zjawisko jest wyjaśniane za pomocą innego zjawiska poprzez odwołanie się do praw ogólnych

• przewidywanie , które opiera się na wnioskowaniu

• rozumienie

Metoda naukowa to określona procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Jest ona również zbiorem zasad, na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane teorie lub opisy zjawisk. Przykładanie miary tych zasad do określonych teorii czy opisów decyduje o tym, czy zostaną one uznane za rzetelną wiedzę naukową. Możemy wyróżnić następujące metody badań naukowych :

• metoda obserwacyjna

• metoda monograficzna

• metoda badania dokumentów

• metoda indywidualnych przypadków

• metoda analizy i krytyki piśmiennictwa

• metoda sondażu diagnostycznego

• metoda statystyczna

• metoda heurystyczna

• metoda eksperymentalna

• metoda symulacji komputerowej.

Metody te w różnych naukach znajdują różne zastosowanie, niektóre są stosowane tylko w pewnych dziedzinach naukowych, zależnie od ich specyfiki. W praktyce metoda naukowa bywa czasem nadużywana.Historia pokazuje, że nowe teorie, o ile są rzeczywiście poparte rzetelnymi dowodami, w końcu przebijają się przez mur zadawnionych kryterii. Istnieje również problem sterowania funduszami na naukę , bowiem rządy wielu państw nie kierują się zazwyczaj ciekawością poznawczą, lecz są nastawieni na osiąganie konkretnych rezultatów ekonomicznych .

Tak więc narzędziami badawczymi w metodzie naukowej są :

„w terenie”:

• badania ankietowe (badania sondażowe);

Ankieta jest najbardziej powszechną i najczęściej stosowaną metodą gromadzenia informacji w badaniach marketingowych. Ankieta to zbiór standaryzowanych technik badawczych, za pomocą których badacz otrzymuje informacje w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi na pisemne na jego pytania. Ankieta jest metodą opartą na porozumiewaniu się za pomocą pisemnego przekazu informacji. Rozróżnia się ankiety:
- pocztową

- opakowaniową

- radiową

- audytoryjną .

• wywiad socjologiczny;

Wywiad jest rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby - respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej - obserwacji. Wywiady należą do grupy metod gromadzenia informacji opartych na procesie wzajemnego komunikowania. Narzędziem pomiarowym w wywiadzie jest najczęściej kwestionariusz ale może być również tzw. scena- - wywiad bezpośredni (osobisty, indywidualny) jest to rozmowa "twarzą w twarz" na z góry określony temat. Przeprowadza go ankieter z osobą o określonych cechach. W wywiadzie osobistym wykorzystuje się stosunkowo szeroki zestaw informacji pod warunkiem prawidłowego przygotowania całego badania. Wadą jest wysoki koszt badania oraz długi czas (przygotowanie, realizacja, kontrola).

Wyróżniamy: telefoniczny, głębinowy , zogniskowany .

• obserwacja;

Gromadzimy informacje o danym zjawisku , ale bez ingerencji w jego przedmiot. Dzięki tej metodzie poznajemy zjawiska w ich naturalnym przebiegu. Obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach . Jej cechami są : przedmiot obserwacji ( to , co badamy) oraz określenie celu (czyli po co badamy ) . Głównymi zaletami prowadzenia obserwacji jest niewielka pracochłonność i niskie koszty, wadą natomiast to iż badacz nie może sam oddziaływać na respondenta .

• badania biograficzne (historia życia);

• „w archiwum”:

• dane urzędowe;

• publikacje (od prasy, literatury do podręczników szkolnych);

• dokumenty osobiste (listy, pamiętniki, autobiografie);

• analizy historyczne;

Metodą tą posługujemy się by poznać zjawiska, które miały miejsce dawniej. Jednak należy sprawdzić dokładnie źródło informacji, co jest dość czasochłonne .

• „w laboratorium” - eksperyment;

Polega na podjęciu pewnego zabiegu, który pozwoliłby badaczowi na wykrycie pewnej zależności przyczynowej między dwoma zjawiskami (zmiennymi) czyli ustalenie powiązań przyczynowo-skutkowych, które zachodzą w określonych układach stale i bez wyjątków

• ujęcia porównawcze;

• ważne kwestie:

• podział na metody ilościowe i jakościowe;

Metody skalowania :

Rangowanie i porównywanie parami -

skala porządkowa określając poszczególne własności badanych przedmiotów, ukazuje również, jaki z nich jest większy lub mniejszy od pozostałych. . Dokonuje się to przez porównanie, które przybiera postać szeregu rangowego, rzadko ma natomiast za podstawę kryterium obiektywne -standaryzowaną jednostkę pomiaru - zazwyczaj jest on subiektywną oceną obiektu według kryterium dającego się w obiektywne np. uporządkowanie zawodów według ich prestiżu społecznego. Respondent może samodzielnie ocenić np. który z zawodów jest bardziej prestiżowy.

Metoda równych interwałów Thurstone'a -

przez długi okres czasu metoda ta była stosowana do skalowania przy badaniu postaw, ostatnio jednak metoda ta stosowana jest bardzo rzadko wskutek dostrzeżenia w niej wielu niedostatków - przede wszystkim posługiwanie się „kompetentnymi sędziami”. Polega na tym, że pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś dziedzinie . Tworzy się jedenastostopniowa skalę, od postaw negatywnych, przez neutralne aż do pozytywnych .

Dyferencjał semantyczny -

służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej.

Skala Likerta -

Nazywana jest „ zależnościową”, ponieważ wymaga uzyskania wysokiej zależności wewnętrznej skali , czyli wysokich korelacji pomiędzy jej pozycjami . Formułuje się dużą liczbę stwierdzeń , które poddawane są ocenie respondentów.

Skala Guttmana -

pytania monotoniczne - dzielą osoby badane na dwie grupy tych którzy odpowiedzą „nie” i tych , którzy odpowiedzą „tak” ,ze względu na posiadanie określonej cechy ilościowej.

• te same dane mogą być analizowane przy użyciu różnych metod;

• różnorodność metod badawczych.

Wiedza potoczna jest podstawą dla wiedzy naukowej( choć ta może ją czasem — odrzucić), ma wiele źródeł, jest ścisła, precyzyjna, ma niski poziom ogólności nie jest oceniana, ma niski poziom rozwoju, jest praktyczna oraz szczegółowa.

Wiedza potoczna to przede wszystkim dawne wierzenia , zwyczaje przekazywane z pokolenia na pokolenie w różnych formach. Są to :

• przysłowia

Zdanie utrwalone w tradycji ustnej, które ujmuje w alegoryczno-obrazowej formie ważną myśl, najczęściej wskazówkę czy przestrogę. Do przysłów zalicza się też niektóre maksymy. Przysłowia są ważnym elementem kultury, szczególnie ludowej.

• bajki

W potocznym znaczeniu bajka oznacza opowieść zmyśloną, nieprawdziwą. Bohaterami bajek mogą być ludzie, zwierzęta lub przedmioty. Każda bajka posiada charakter dydaktyczny oraz posiada morał.

• wartościowanie

To dokonywanie ocen, formułowanie sądów oceniających, zawierających aprobatę lub dezaprobatę danego stanu rzeczy, zjawiska, zdarzenia lub zachowania się (postępowania), z pewnego punktu widzenia, pod określonym względem. Wartościowanie, zakładające zawsze określone kryteria i hierarchię wartości, jest istotnym składnikiem wszystkich dziedzin wiedzy.

• podziały dychotomiczne / podział na dwie części , dwudzielność /

• związki przyczynowe

• działania ludzkie maja charakter celowy

• uogólnienia

Inaczej GENERALIZACJA og. zdanie (twierdzenie) ogólne, wywnioskowane (np. przez indukcję) ze zdań jednostkowych. Szczególnym rodzajem generalizacji jest generalizacja historyczna — empiryczne twierdzenie ogólne, odnoszące się do ograniczonej czasoprzestrzennie klasy zjawisk. Zakres generalizacji historycznej może obejmować tylko przypadki przebadane (generalizacja historyczna sprawozdawcza) lub wykraczać poza nie (generalizacja historyczna indukcyjna).

• Stereotypizacja / upraszczanie, generalizacje, odporność na zmiany zabarwienie emocjonalne /

To konstrukcja myślowa, zawierająca uproszczony i często emocjonalnie nacechowany obraz rzeczywistości, przyjęty przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, poglądów innych osób czy wzorców przekazywanych przez społeczeństwo. Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne. Tworzenie stereotypów jest naturalną ludzką skłonnością . Takiemu upraszczaniu przekazu podlegają wszelkie ludzkie wyobrażenia o otaczającym świecie, zarówno przyrody, jak i społeczeństwa. Stereotypy często oparte są na niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalonej przed tradycję i ciężko podlegającej zmianom . W przypadku pojawienia się faktów obalających stereotyp ludzie mają skłonność do traktowania go jako wyjątku - "wyjątek potwierdza regułę" lub do tworzenia subkategorii bez naruszenia kategorii podstawowej .

Ogólnie rzecz biorąc badania potoczne posiadają cechy :

• Naturalność i spontaniczność / przysłowia /

• Wartościowanie

• Przypadkowość i osobistość

• Fragmentaryczność

• Stereotypowość i skłonność do dychotomicznych ujęć i pochopnych uogólnień (apodyktyczna)

• Problem: sztuka i wiedza artystyczna jako wiedza socjologiczna.

Badania naukowe a potoczne - różnice i podobieństwa :

Badania naukowe :

• niezmienność obserwacji

• obiektywność obserwacji i wyjaśnień

• sprawdzalność hipotez

• dokładność wyników

• mierzalność zjawisk

• stałe liczbowe

• przewidywalność przyszłych wydarzeń

• dystans od potocznego doświadczenia

Wiedza naukowa jest sprawdzona, pewna , ścisła , może się rozwijać, szczegółowa .

Wiedza potoczna	Wiedza naukowa
(socjalizacja itd.) - wiedza zindywidualizowana, subiektywna, różna, zależna od doświadczeń życiowych.	Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane są za prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji.
Ma charakter konkretny i praktyczny. Ludzie posługują się nią w życiu społecznym. Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe, uogólnienia sprowadzane są do pewnych klas zachowań człowieka, stosowane do określonych sytuacji.	Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są jednostkowe, lecz ogólne. Odnoszą się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych
Język - wiedza potoczna operuje językiem potocznym. Jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne	Język nauki jest wolny od ocen. Jest, jak mówi Osowski, „językiem treści pojęciowych”.
Nie jest systematyczna. Wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności, mało spójna; a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne	Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy. Jest uporządkowana, w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności weń się pojawiających.
Nie troszczymy się o jej uzasadnienie - działa ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest to produkt naszych doświadczeń, życia, naszych bliskich.	Empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, określony stopień pewności i generalizacji sądów.

Cecha wspólną badań naukowych i potocznych jest :

• konkretność

• praktyczność

• szczegółowość

• opisują działania społeczne , są związane ze społeczeństwem

• są zależne od doświadczeń życiowych, choć każda z nich w inny sposób

• wartościowanie, dokonywanie ocen , spostrzeżeń, obserwacji , analiz

• w większości przypadków sprawdzalność

postawionych hipotez

• związki przyczynowe

• są elementami współczesnej kultury

• wiedza potoczna jest w zasadzie podstawą do wiedzy naukowej

Wiedza naukowa jest zawsze wiedzą abstrakcyjną, sformułowaną w języku treści pojęciowych, uporządkowaną, spójną i empirycznie uzasadnioną. Jest gromadzona systematycznie, z przestrzeganiem zasad jawności procesu badawczego i intersubiektywnej kontroli, oraz z dbałością o określenie stopnia ogólności wypowiadanych sądów i twierdzeń, oraz stopnia ich pewności. Wiedza potoczna określa koncepcje na temat natury ludzkiej, przekonania dotyczące stałości bądź zmienności ludzkich właściwości wpływających na nasze zachowanie poprzedzone przysłowiami , bajkami, tradycjami ciągnącymi się od pokoleń. Przekonania o naturze ludzkiej są łącznikiem między predyspozycjami i doświadczeniami jednostki a jej funkcjonowaniem w świecie społecznym. Badania potoczne są zbiorem przypadkowych

I osobistych spostrzeżeń, gdyż każdy z nas ma inny punkt odniesienia, inne doświadczenia życiowe, jednocześnie cechuje nas skłonność do generalizowania i traktowania pewnych zdarzeń jako typowych. Wiedza potoczna pełna jest niespójności i fragmentaryczności, nawet wtedy gdy ujawnia się w przysłowiach ludowych, porzekadłach, mitach, jest pochopna nie dążąc do żadnych konkluzji, zadowalając się pozorem czy nawet złudzeniem faktyczności, wiedza ta z łatwością stawia oceny i wartościuje, popadając nierzadko w puste moralizatorstwo.

13

---