WIRUSY, BAKTERIE CHOROBOTWÓRCZE I PASOŻYTY CZŁOWIEKA
Wirusy to małe cząstki nukleinowo-białkowe zaliczane do drobnoustrojów. Wirusy zawierają informację genetyczną, ale nie mogą samodzielnie przekazać jej następnym pokoleniom, ani odczytać tej informacji w procesie translacji(zachodzą one tyko w komórce gospodarza). Poza komórką żywiciela występują w postaci cząsteczek znanych jako wiriony, które można otrzymać w postaci krystalicznej. Wielkość wirusów waha się od10 do kilkuset nm. Jednym z najmniejszych, bo ma 28 nm. jest polito powodujący chorobę Heinego-Medina (porażenie dziecięce), natomiast jednym z największych jest wirus ospy, ma on 300 nm. I jest jedynym wirusem dostrzeganym w mikroskopie świetlnym, pozostałe tylko w mikroskopie elektronowym. Wirusy są trochę mniejsze od najmniejszych bakterii i filtry bakteryjne ich nie zatrzymują, dlatego nazywane są zarodkami przesączalnymi. Kształt wirusów bywa różny, najczęściej mają one postać bryłowatą o kształcie ikosaedralnym(dwudziestościan z trójkątów równobocznych), np. wirus opryszczki polito.
Ich namnażanie odbywa się wewnątrz komórki gospodarza i powoduje wystąpienie objawów chorobowych. Wirusy replikują się w postaci swoistego materiału genetycznego i wykazują ciągłość genetyczną. Cykl rozwojowy wirusów składa się z kilku faz:
1.fazy adsorpcji, w której wirus kontaktuje się z wrażliwą komórką
2.fazy penetracji czyli przedostanie się wirusa do jej wnętrza
3.fazy eklipsy(utajenia), w której wirusowy kwas nukleinowy uwalnia się z płaszcza
białkowego a wirion traci swą zakaźność i kieruje replikacją wirusowych kwasów
nukleinowych oraz syntezą białek wirusowych.
4.fazy dojrzewania obejmującej składanie i dojrzewanie potomnych wirionów
5.fazy uwalniania tych wirionów, połączonej w przypadku układu litycznego z rozpadem
komórki gospodarza.
Drogi zarażenia wirusów mogą być różne, najczęściej wnikają do organizmu drogą oddechową, pokarmową albo przez skórę. Mogą dostać się do krwiobiegu i rozprzeztrzeniać, doprowadzając do wielu wtórnych zakażeń różnych narządów i organów docelowych. U ludzi wirusy powodują m.in. takie choroby: ospa, opryszczka, świnka (zapalenie przyusznic i organów ślinowych), różyczka, odra, półpasiec, żółtaczka, białaczka, polio, wścieklizna, mononukleoza, grypa, zapalenie wątroby, AIDS, a także pewne nowotwory. W następstwie infekcji wirusowej komórka gospodarza wytwarza i uwalnia interferony, co pozwala komórką sąsiednim uzyskać odporność na ten i inne wirusy.
Klasyfikacja wirusów opiera się na kilku kryteriach: wielkości, kształtu, obecności lub braku osłonki zewnętrznej, rodzaju kwasu nukleinowego, a także postaci tego kwasu, czasami na podstawie chorób przez nie wywołanych oraz umiejscowienia infekcji. Ze względu na stopień pasożytnictwa wirusów, dzielimy je na: zjadliwe, lizujące i łagodne.
Stosowany praktyce lekarskiej podział wirusów uwzględniający umiejscowienie wirusów jest umowny, ale praktyczny, stąd podział na:
Pneumotropowe- powodujące infekcje dróg oddechowych np. wirus grypy.
Dermotropowe- powodujące zakażenia skór i błon śluzowych np. wirus opryszczki.
Neutropowe- zakażenia ośrodkowego układu nerwowego np. wirus wścieklizny.
Enterotropowe- namnażające się w jelitach i powodujące infekcje narządów wewnętrznych.
Pantropowe- uogólnione zakażenia organizmu, np. zapalenie wątroby
Onkogenne- powodujące powstawanie nowotworów.
Pochodzenie wirusów nie jest wyjaśnione, świadczy o tym wiele, sprzecznych hipotez.
Według jednej z nich wirusy są potomkami pierwszej w rozwoje ewolucyjnym bezkomórkowej formy życia. Zgodnie z inną, wirusy powstały z komórkowych przodków i ewoluowały do wyspecjalizowanych pasożytów obligatoryjnych, tracąc wszystkie elementy komórkowe poza materiałem genetycznym i paroma związkami koniecznymi do replikacji i infekcji. Trzecia teza zakłada, że wirusy są pochodzenia endogennego i jest ona najbardziej prawdopodobna. Mówi, że są one fragmentami kwasów nukleinowych, które wydostały się z komórek bakteryjnych, roślinnych lub zwierzęcych i otoczywszy się białkowym płaszczem działają samodzielnie, infekując komórki organizmu, z którego się wywodzą.
Bakterie najczęściej spotykane organizmy jednokomórkowe o prostej budowie (prokariota). Komórka bakterii otoczona jest chemicznie skomplikowaną ścianą, nie ma organelli komórkowych czyli chloroplastów i mitochondriów, a co najważniejsze jej kwas nukleinowy (zawsze jest to DNA) ulokowany jest w cytoplazmie, tzn. nie jest od niej oddzielony błoną. Komórki bakterii nie mają, więc jąder. DNA zajmuje najczęściej pozycję centralną w komórkach i tworzy gęsto spleciony kłębek, zwany nukleidem.
Bakterie rozmnażają się przez podział, rzadko spotykamy rozród płciowy przebiega inaczej, niż u innych organizmów. Wielkość bakterii waha się od ułamków mikrona do
kilkudziesięciu. Ich kształt jest różny: kulisty (ziarniaki), wydłużony (pałeczki, laseczki), spiralne (przecinkowce, śrubowce, krętki), nitkowaty, rozgałęziony (promieniowce). Bakterie łączą się w charakterystyczne układy: niereguralne (gronkowce), po dwie (dwoinki), łańcuszki (paciorkowce), pakiety (pakitowce). Niektóre mogą się przemieszczać za pomocą rzęsek lub ruchem pełzającym.
Bakterie są najczęściej organizmami cudzożywnymi, wymagają one do życia gotowych związków organicznych czerpanych albo wprost z innych organizmów (są wtedy pasożytami) lub z resztek obumarłych organizmów ( wówczas są to saprofity). Znaczenie bakterii w przyrodzie jest ogromne, rozkładając resztki martwych organizmów są jedynym z głównych ogniw obiegu materii w przyrodzie. Dzięki działalności bakterii w dawnych epokach geologicznych powstały m.in. złoża rud żelaza i siarki. Wielką rolę odgrywają bakterie też w życiu i gospodarce człowieka. Liczne gatunki bakterii wywołują groźne choroby np.. Są one jedną z głównych przyczyn psucia się żywności, powodują także duże straty w rolnictwie: niszczą rośliny uprawne i zwierzę ta hodowlane. Liczne bakterie są jednak pożyteczne. Organizmy te są wykorzystywane przez człowieka np. do: produkcji octu i różnych kiszonek.
Bakterie mają na swej powierzchni antygeny, podczas gdy wnikają do ciała wywołują reakcję układu obronnego. Układ ten rozpoznaje antygeny i uznaje je za elementy obce. W odpowiedzi organizm produkuje substancje chemiczne zwane przeciwciałami. Wiąż się one z obcymi organizmami i unieszkodliwiają je.
GLISTA ludzka jest pasożytem o wydłużonym, cylindrycznym kształcie. Samiec ma długość15-25 cm, a samica 20-35 a nawet dochodzi do 40 cm . Dorosłe glisty żyją w ludzkim jelicie, lecz jak to bywa u wielu pasożytów, cykl życiowy tego nicienia jest skomplikowany.
Samica wytwarza z nadzwyczajną prędkością, dziennie aż 20 000 jaj, które wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela. Przy braku higieny zdarza się, że człowiek połknie jajo glisty. Natomiast wydalone jaja z kałem, do ziemi dojrzewają 2-3 tygodnie i dopiero wtedy są zakaźne. Po połknięciu ich cykl rozwojowy wynosi 8 tygodni. W tym okresie wylęga się larwa, która przebija ściankę jelita i dostaje się do wątroby swojego żywiciela. Wraz z krwiobiegiem przedostaje się do płuc, by potem powędrować do oskrzeli i jamy ustnej, a stamtąd znów do jelit, swojej ostatecznej siedziby. Glista nie zwalczana żyje 12-18 tygodni.
Pasożyt ten posiada trzy silne wypustki gębowe, z których jedna zwrócona ku stronie grzbietowej, a dwie dolne ku stronie brzusznej. Samiec posiada koniec ciała zakrzywiony.
Objawami bycia glisty w ciele są bóle brzucha, biegunka, zespół płucny z eozynofilią, gorączka, przebieg może też być bezobjawowy. Jako powikłanie występują zatkanie dróg oddechowych oraz zapalenie wyrostka robaczkowego. Nazwa łacińska glisty ludzkiej to Ascaris lumbricoides, należy do obleńców i jest nicieniem. GLISTNICA jest to robak również należący do rodziny glistowatych. Samica posiada ciało szydłowato wydłużone, natomiast GLISTA ROBACZKOWATA żyje w jelicie grubym człowieka, dostaje się również do pochwy macicznej, samica dochodzi do10 mm długości. Pasożyt ten powoduje swędzenie. Do zakażenia może dojść przez używanie tej samej pościeli co osoba zakażona.
OWSIKI najczęściej występują w środowiskach dziecięcych i dorosłych. Zarażenie następuję przez połknięcie jaj inwazyjnych od osoby zakażonej lub od siebie samej (auto inwazja).
Jaja pasożyta znajdują się w kurzu, na rękach, za paznokciami. Zarażenie następuje bardzo łatwo. Pasożyty te żyją w jelicie cienkim, ślepym, grubym oraz w odbytnicy. Jajo staje się inwazyjne w ciągu 2-4 godzin od złożenia, zaś cały cykl rozwoju pasożyta wynosi 4-6 tygodni. Objawami owsików jest świąd odbytu i sromu, moczenie nocne, bezsenność. Jako powikłania wtórne występują zakażenia. TASIEMIEC Tasiemce są pasożytami o wydłużonym ciele i dość skomplikowanym cyklu życiowym. Dorosły robak żyje w przewodzie mięsożernego lub wszystkożernego ssaka, przytwierdzając się do ścianki jelita żywiciela przyssawkami i haczykami znajdującymi się na sokolesie czyli główce. Ciało tasiemca składa się z szeregów członów, zwanych proglotydami, w których dojrzewają jaja. Dojrzałe człony dostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela i zostają połknięte z jedzeniem przez bydło lub świnie. W ciele nowego żywiciela, zwanego żywicielem pośrednim, z jaj wydostają się larw i kierują się do mięśni ofiar, by tam przekształcić się w wągry