PASOŻYTY
Pasożyty ludzkie (zwierzęce):
a) Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) - wywołuje chorobę zwaną glistnicą (askarydoza). Jest to choroba inwazyjna, rozpowszechniona głównie w krajach tropikalnych. Żywicielem ostatecznym glisty ludzkiej jest wyłącznie człowiek. Jaja wydalone z kałem dostają się do środowiska zewnętrznego (gleba, ścieki), gdzie odbywa się ich rozwój do stadium inwazyjnego. Z jaja połkniętego przez człowieka, na skutek działania soków trawiennych, oswobadza się larwa, która następnie rozpoczyna wędrówkę w organizmie: penetruje ścianki jelita cienkiego dostaje się do naczyń układu żyły wrotnej, po czym przez wątrobę, prawe serce dostaje się do płuc. Zarażenie jajami glisty może nastąpić na skutek zjedzenia np. warzyw zarażonych jajami glisty, do których uprawy wykorzystywano ludzkie fekalia lub przez zjedzenie pokarmu, na którym znalazły się owe jaja, przeniesione na niego przez np. muchy. Z pęcherzyków płucnych dostaje się do oskrzeli, a następnie do tchawicy, a stąd z prądem śluzu do gardła, gdzie zostaje połknięta i trafia do jelita, gdzie dochodzi do dojrzałości płciowej. Takie wędrujące larwy mogą wywołać uszkodzenie ścian jelita i wątroby oraz zmiany w płucach i eozynofilię (zwiększenie liczby granulocytów kwasowych we krwi obwodowej powyżej 4 % ogólnej liczby krwinek białych. Przyczyną tej choroby są najczęściej stany uczuleniowe; dochodzi wówczas do wyzwolenia się z tkanek histaminy, która jest niszczona przez eozynofile, co jest charakterystyczne przy samozatruciach produktami przemiany materii pasożytów). Dorosłe glisty są przyczyną zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego i układu nerwowego. Mogą wystąpić bóle brzucha, brak łaknienia, nudności, wymioty, zaparcia lub biegunki, niedrożność jelita, zaczopowanie przewodów żółciowych. Czasem spotyka się też zmiany alergiczne skóry, obrzęk twarzy i rąk, zapalenie spojówek, kaszel, łzawienie. Ponadto przechodzeniu larw do pęcherzyków płucnych towarzyszy wysoka gorączka. U dzieci często stwierdza się niespokojny sen, nadmierną pobudliwość nerwową, niemożność skupienia uwagi. Czasami glisty wywędrowują czynnie przez żołądek i przełyk do jamy gębowej. Bardzo rzadko zdarza się, że wchodzą do tchawicy, co grozi uduszeniem się.
b) Włosień kręty (Trichinella spiralis) - pasożytuje we wszystkich stadiach rozwojowych. Cykl rozwojowy odbywa się w dwóch rodzajach narządów: przewodzie pokarmowym i mięśniach poprzecznie prążkowanych. Zarażenie następuje przez zjedzenie, wraz z mięsem larwy inwazyjnej (najczęściej znajdującej się w wieprzowinie, rzadziej w mięsie dzika). W żołądku i jelicie osłonka larwy ulega strawieniu, a sama larwa wędruje do kosmków jelitowych. Tam wwierca się w błonę śluzową i dojrzewa płciowo. Samce po kopulacji dość szybko giną, ale za to są jajożyworodne - w ciągu 1 - 2 miesięcy każda rodzi do 2000 larw, które z prądem krwi wędrują do naczyń włosowatych mięśni poprzecznie prążkowanych, gdzie wwiercają się do włókien mięśniowych. Teraz każda larwa odżywia się kosztem włókna, niszczy je, a następnie zwija spiralnie i na skutek reakcji odpornościowej gospodarza ulega otorbieniu (tzw. larwa mięśniowa lub cysta). Włosień kręty wywołuje chorobę zwaną włośnicą. Objawy jej nie pojawiają się czasie wędrówki larw i wwiercaniu się, dopiero po około 4 tygodniach można zauważyć: bóle głowy, złe samopoczucie, wysoką gorączkę, obrzęki powiek i zapalenie spojówek. Ponad to występują bóle stawowe i mięśniowe. Początkowe objawy są podobne do grypy i dlatego czasami uchodzą uwadze lekarzy. Choroba występuje na wszystkich kontynentach, wszędzie tam, gdzie spożywane jest mięso zwierząt, które mogą być żywicielami włośnika krętego. Do najczęstszych zwierząt mogących wywołać zakażenie należą: świnia, dzik, niedźwiedź, a także na niektórych terenach pies, kot rzadziej szczur. A także gatunki wszystkożerne (np. lisy, wilki), dlatego włośnika nazywamy pasożytem poliksenicznym. Źródłem inwazji bywają zwykle surowe lub półsurowe przetwory mięsne, jak kiełbasa „polska”, metka lub befsztyk tatarski z domieszką mięsa świni lub dzika. Spotykane w ostatnich latach epidemie charakteryzują się na ogół łagodnym przebiegiem, co związane jest z rozcieńczeniem materiału zakaźnego w wyniku przemysłowej produkcji wędlin. Opisano nawet kilka przypadków zarażenia włośnicą na Arktyce (ofiarami byli polarnicy, którzy spożyli niedosmażone mięso niedźwiedzi polarnych). Rezerwuarem włośnia są przede wszystkim szczury, dlatego profilaktyka sprowadza się między innymi do zabiegów odszczurzania (deratyzacji).
c) Włosogłówka ludzka (Trichocephalus trichiurus) - jest pasożytem jelita ślepego, rzadziej grubego. Ma 30 - 50 mm i cienki nitkowaty odcinek ciała. Dzięki temu może głęboko wnikać w błonę śluzową jelita, skąd trudno ją usunąć. Włosogłówka, podobnie jak wymienione wcześniej gatunki należą do pasożytów kosmopolitycznych. W Europie najwięcej zarażeń występuje na południu. Wywołuje chorobę zwaną włosogłówczycą (trychocefalozę). Występuje ona na wszystkich kontynentach, ale szczególnie często w krajach o klimacie gorącym i wilgotnym. Rozprzestrzenia się głownie równolegle z rozprzestrzenianiem się glistnicy, także epidemiologia tych schorzeń jest podoba. Przy małej intensywności inwazji pasożytów zazwyczaj nie występują objawy kliniczne. Obecność w przewodzie pokarmowym większej ilości pasożytów, szczególnie u dzieci, może być powodem długotrwałej, niekiedy krwawej biegunki, śluzowych stolców, bólów brzucha, odwodnienia, niedokrwistości, utraty ciężaru ciała, osłabienia, nerwowości. Ludzie zarażają się jajami, spożywając nie domyte warzywa i owoce oraz pijąc zanieczyszczoną wodę. Jaja tego pasożyta są bardzo odporne na niekorzystne czynniki atmosferyczne (zachowują zdolność do zarażania przez ok. 5 lat). W jelicie z jaja wydostaje się larwa, z której dojrzewa dorosły płciowo osobnik. Włosogłówki żywią się krwią. Mogą doprowadzać do zapalenia wyrostka robaczkowego, anemii i chorób wrzodowych przewodu pokarmowego.
d) Tęgoryjec dwunastnicy (Ancylostoma duodenale)- jest znacznie bardziej niebezpieczny dla człowieka niż włosogłówka. Szacuje się, że małym, czerwonawym nicieniem zarażonych jest kilkanaście procent ludzi na całym świecie, szczególnie w strefie międzyzwrotnikowej. Tęgoryjec ma bardzo szeroką gardzieli i otwór gębowy, stąd jego nazwa. Przy ich pomocy głęboko wczepia się w błonę śluzową jelita cienkiego, głównie dwunastnicy. Żywi się fragmentami nabłonków i krwią. Poza tym wydziela toksyny, hamujące krzepnięcie krwi, dlatego do objawów należą między innymi krwawienia z przewodu pokarmowego i anemia. Stała utrata krwi prowadzi często do silnej niedokrwistości. Uszkodzenia jelit często powodują też zakażenia bakteryjne. Tęgoryjec jest jajorodny. Jego jaja wraz z kałem dostają się do wody lub do wilgotnej ziemi. Z nich wylęgają się larwy, które po dwóch linieniach przyjmują postać inwazyjną. Przy odpowiedniej wilgotności otoczenia mogą wydostawać się na rośliny, kamienie, obudowania w kopalniach, gromadząc się często w dużych ilościach. Reagują intensywnie na bodźce dotykowe, chemiczne i cieplne ze strony człowieka, co umożliwia im czynne wniknięcie przez nieuszkodzona skórę i dostanie się do naczyń krwionośnych, co wywołuje świąd i zapalenie skóry, których natężenie zależy od liczby larw i wrażliwości osobniczej człowieka. Zarażenie następuje przez picie zanieczyszczonej larwami inwazyjnymi wody. Jeśli dostają się one do krwi, to z jej prądem przez prawą komorę serca wędrują do pęcherzyków płucnych, tchawicy i gardła. Połknięcie larw przez zarażonego człowieka, pozwala im przedostać się do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają. Długość życia tęgoryjca w organizmie człowieka wynosi około 8 lat. Na nasze szczęście jaja tęgoryjca do swego rozwoju wymagają dość wysokich temperatur wody, dlatego choroba przez niego wywoływana w Polsce praktycznie nie występuje. Zarażeniu ulegają głównie ludzie pracujący w klimacie ciepłym, w zawodach związanych z wodą lub wilgotną ziemią, stąd liczne nazwy jednostki chorobowej - ancylostomatoza , ankylostomiaza, biednica egipska, anemia górników, choroba tunelowa. Sporadycznie, od kilkudziesięciu lat przypadki tej choroby spotykane są na Śląsku, wśród górników. Do objawów często dołączają się liczne objawy ze strony układu pokarmowego oraz układu nerwowego. U dzieci - niedorozwój fizyczny.
e) Węgorek jelitowy (Strongyloides stercoralis) - w Polsce występują rzadko, został do nas przywleczony z krajów tropikalnych. Jest to nieduży, triploidalny pasożyt jelita cienkiego, przy czym pasożytują tylko samice. Wywołuje on chorobę - węgorczycę (strongyloidoza). Zarażenie człowieka następuje przez zetknięcie skóry z nitkowatymi inwazyjnymi larwami pasożyta. Przenikanie larw przez skórę odbywa się podobnie jak w przypadku zakażenia tęgoryjcem dwunastnicy. Objawy chorobowe dotyczą przede wszystkim przewodu pokarmowego.
f) Nitkowiec podskórny (riszta, Dracunculus medinensis) - jest podskórnym pasożytem człowieka. Występuje w tropikalnych rejonach Afryki, Azji i Ameryki. Oddycha powietrzem atmosferycznym, utrzymując z nim kontakt przez otwór wywiercony w skórze. Pasożyt umiejscawia się w tkance podskórnej, najczęściej kończyn dolnych. Choroba wywoływana przez nitkowca podskórnego nazywana jest drakunkulozą. Człowiek zaraża się przez wypicie wody, w której znajdują się oczliki, zwane raczkami, zarażone larwami inwazyjnymi nicienia (to w nich przekształcają się w postacie inwazyjne). Choroba ujawnia się dopiero wtedy, gdy samica znajduje się przez pewien czas w tkance podskórnej. W tym miejscu tworzy się pęcherz, występują objawy uczuleniowe, świąd i ból. Miejsce to ropieje i jest źródłem zakażeń. Samica może osiągną długość nawet 1 m (!). Samice riszty są jajożyworodne.
g) Owsik (Enterobius vermicularis) - podobnie jak glista jest pasożytem monoksenicznym, czyli posiada tylko jednego żywiciela. Pasożytuje w jelicie grubym człowieka, zwykle u małych dzieci, w wieku od 4 do 7 lat. Choroba nazywa się owsicą (enterobiozą, oksjuroza). Występuje na całym świecie i należy do najbardziej rozpowszechnionych robaczyc u ludzi. Zakażenie następuje przez przypadkowe połknięcie jaj pasożyta. Ich źródłem mogą być owoce i warzywa, często dochodzi też do samozarażenia u dzieci, w wyniku np. ssania palców, pod paznokciami których może występować duża liczba jaj. Dorośli zwykle zarażają się w czasie kąpieli w basenach pływackich. Przy małej intensywności inwazji owsica może nie wywoływać żadnych objawów. Przy bardziej intensywnych inwazjach, najważniejszym objawem owsicy jest dokuczliwy świąd skóry w okolicy odbytu. Świąd powoduje ustawiczne drapanie, które może prowadzić do zapalenia skóry, wyprysków i wtórnego zakażenia bakteryjnego. U młodych kobiet może się rozwinąć zapalenie sromu i pochwy. U dzieci stwierdza się zwykle nerwowość, brak skupienia uwagi, a niekiedy zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, w postaci braku apetytu oraz nudności.
h) Robaki (Anisakis marina) - wykryto po raz pierwszy u człowieka w 1955 r. Nicienie te wywołują chorobę o nazwie anizakidoza. Należą do pasożytów ryb morskich, głównie śledzi, a także dorszy, makreli, łososi. Szczególnie często bywają zarażone duże i tłuste śledzie. Żywicielem pośrednim są skorupiaki planktonowe. Zagrożenie dla człowieka stanowi spożycie surowych względnie półsurowych zarażonych ryb morskich. Anizakidoza to choroba naśladująca zatrucie pokarmowe lub zwykłą niestrawność, rzadziej ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Nicienie bytują w żołądku i jelitach człowieka, powodując obrzęk śluzówek jelit i tworzenie się nadżerek. Typowe objawy to gorączka, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, obecność krwi w stolcu. Wymienione dolegliwości pojawiają się w 7-8 dni po spożyciu zarażonych nicieniami ryb. Wyróżnia się trzy postacie żołądkowe choroby: obrzękową, krwotoczną i wrzodziejącą. Anizakidozę stwierdzono u osób w Japonii, Korei, Anglii, USA, Norwegii,Niemiec,Chile.
Filarie:
i) Wuchereria bancrofti (Filaria bancrofti) - jest pasożytem dwudomowym. Żywicielem pośrednim są różnego rodzaju komary: Anophels (widliczek), Culex, Aedes i Mansonia. Komary zarażają się larwami filarii - mikrofilariami, przez ssanie krwi zarażonego człowieka. Przechodzą one do przeobrażenia i część z nich trafia do aparatu gębowego. Ukłucie wprowadza larwy inwazyjne do krwioobiegu żywiciela ostatecznego, którym jest człowiek, skąd wędrują do naczyń limfatycznych i wytwarzają potomne pokolenie mikrofilarii. Właśnie tam pasożytują postacie dorosłe, osiągające długość 4 cm (samce) do 9 cm (samice). Obecność pasożytów prowadzi do czopowania naczyń limfatycznych i potężnych obrzęków. Nicień ten wywołuje chorobę - filariozę Bancrofta i filariozę malajską. Filarioza Bancrofta u niektórych osób może przebiegać bezobjawowo, u innych zaś wywoływać różne objawy. Kliniczny przebieg filariozy Bancrofta można podzielić na dwa okresy: zapalny i związany z niedrożnością naczyń chłonnych. Zmiany zapalne mogą wystąpić naczyniach chłonnych, jądrach, najądrzach, nasieniowodach. Fazie niedrożności towarzyszą różnorodne objawy kliniczne. Najbardziej charakterystyczna w późniejszym okresie jest słoniowacizna (choroba powstała na skutek zablokowania przepływu chłonki w naczyniach chłonnych, głównie kończyn dolnych i zewnętrznych narządów płciowych. Spotykana najczęściej w okolicach tropikalnych, występuje zwykle u osób dorosłych. W słoniowaciznie kończyny dolne i narządy płciowe zewnętrzne mogą przybrać gigantyczne rozmiary. Skóra staje się zgrubiała, obrzmiała, sucha, szorstka, pomarszczona.
j) Loa (Filaria loa) - występuje w strefie tropikalnej Afryki Zachodniej. Ostatecznym żywicielem pasożyta jest człowiek, przenosicielem - muchówka ślepak (Chrysops). Larwy (mikrofilarie) pojawiają się we krwi obwodowej w dzień. Larwy inwazyjne po przebyciu rozwoju u samic ślepaków dostają się podczas ssania krwi z narządów gębowych muchówki na skórę i czynnie wnikają do krwi człowieka. W skutek wędrówki pod skórę wywołują obrzęki. Pasożyt może dostać się pod spojówki oka wywołując ból i świąd oraz łzawienie. Rozwój choroby może prowadzić do całkowitej ślepoty, stąd nazwa choroby - ślepota nadrzeczna.
Rozpoznanie polega na wykryciu mikrofilarii we krwi, co jest możliwe dopiero po około 2 latach od zarażenia.
Zapobieganie zarażeniu polega na zwalczaniu przenosiciela.
Leczenie wyłącznie chirurgiczne.
Pasożyty roślinne:
a) Niszczyk zjadliwy (węgorek niszczyk) - są to szkodniki zewnętrzne - nigdy nie porażają systemu korzeniowego, choć właśnie przez niego wnikają do wnętrza rośliny. Przemieszczają się po filtrze wodnym, gdyż mogą żyć tylko w środowisku wilgotnym. Cykl życiowy rozpoczyna się od złożenia, przez samicę, jaj do gleby. Z jaj wylęgają się nitkowate larwy, które są larwami inwazyjnymi. Wnikają one do rośliny, gdzie przechodzą kilkakrotne linienia, po których stają się samicami lub samcami. Wówczas porażają roślinę. Niszczyk zjadliwy zimuje w stadium larwalnym (czasami zimować może samica w życiu utajonym), gdyż jest odporny na niskie temperatury. Węgorek niszczyk jest typowym polifagiem - może porażać wiele roślin z różnych nie spokrewnionych ze sobą rzędów (chwasty, rośliny uprawne i inne). Powoduje charakterystyczne staśmienie pędów, skrócenie międzywęźli na zbożach, chorobę pierścieniową cebuli na cebuli i cebulach roślin cebulowych. Niszczyk zjadliwy może wytwarzać rasy pokarmowe - przystosowane do życia na konkretnym gatunku rośliny. Gatunki te mogą wytwarzać około 6 pokoleń na rok. 10 nicieni/500 g. gleby może powodować 20% strat plonu 20 - 40 /500 g. gleby - 50% strat plonu.
Rośliny mogą być atakowane w sposób dwojaki:
1. przez nicienie znajdujące się w glebie w stanie życia utajonego (w resztkach roślinnych pozostałych z zeszłego roku, bądź z wprowadzonym do gleby materiałem siewnym lub sadzonkowym), które wiosną, gdy tkanki roślinne nasiąkają wodą wychodzą do gleby atakując rośliny.
2. przez larwy, które w czasie wegetacji roślin schodzą do gleby i są w stanie wniknąć natychmiast do innych roślin.
Z gleby larwy wnikają do części podziemnych roślin (łodyg, bulw, cebul itp.) lecz nie do korzeni. Wnikanie to odbywa się przez różne otworki lub zranienia w tkance roślin, prawdopodobnie także w okolicy stożka wzrostu bezpośrednio do nieuszkodzonej tkanki. Do stolonów i kłębków ziemniaczanych larwy mogą wnikać przez przetchlinki (szczególnie wtedy, gdy ziemniaki znajdują się w środowisku wilgotnym i przetchlinki powiększają się) lub przez “brwi” nad oczkami. Po wniknięciu do rośliny larwy albo same wędrują wiązkami naczyniowymi, albo też są unoszone - wraz ze wzrostem rośliny, ku górze, do łodyg i liści, a niekiedy nawet do części kwiatowych (np. u owsa, bobiku, koniczyny, lucerny, cebuli). Nicienie nie porażają wiązek naczyniowych, lecz umiejscawiają się w tkance miękiszowej, gdzie odżywiają się sokami komórek. Enzymy wydzielane przez nicienie do tkanek powodują w nich daleko idące zmiany, wśród których nadmierne powiększanie się komórek wydaje się odgrywać decydującą rolę dla nicieni w roślinie. W roślinie larwy dochodzą do pełnej dojrzałości. Po kopulacji samice składają jaja ( 1 samica - nawet kilkaset), z których po 5 - 7 dniach wychodzą larwy; po dalszych linieniach przekształcają się one w osobniki dorosłe. Całkowita długość cyklu trwa w zależności od temperatury, a także od gatunku rośliny - od 19 do 30 dni. W roślinie rozwijają się także następne pokolenia. Część larw z każdego pokolenia wychodzi zwykle z rośliny do gleby, skąd atakuje inne rośliny. Gdy nie znajdą rośliny, do której mogłyby wniknąć, a będą w środowisku suchym, wówczas zapadają w stan życia utajonego. Jeśli będą w środowisku wilgotnym to po wyczerpaniu zapasów pokarmowych giną. Larwy w stanie życia utajonego mogą przetrwać bardzo długi okres (nawet 28 lat).
b) Węgorek truskawkowiec - powoduje deformację rośliny, zanik włosków na łodygach i ząbków na liściach. Na truskawkach może mieć 10 pokoleń. Osobniki węgorka truskawkowca wędrują po roślinie w cienkich błonkach wody pokrywających ją, wzdłuż łodygi, ku górze. Początkowo nicienie żyją jako pasożyty zewnętrzne w zwiniętych listkach rozety i rozłogów truskawek, wokół wierzchołków wzrostu, żywiąc się sokami komórek delikatnej tkanki. Następnie nicienie wnikają do wnętrza tkanek roślinnych, prowadząc dalej tryb życia właściwy pasożytom wewnętrznym. Niekiedy faza pasożytowania zewnętrznego nie występuje, a nicienie wnikają od razu do wnętrza tkanek. Szkodnik ten wnika do liści głównie przez szparki oddechowe lub zranienia. Rozmnażanie nicieni odbywa się wewnątrz tkanki roślinnej. Długość cyklu rozwojowego nicienia wynosi około 14 dni. Nicień ten może mieć wiele pokoleń w ciągu roku.
c) Węgorek chryzantemowiec - może mieć do 10 pokoleń na rok. Najłatwiej zaobserwować go na jesieni, gdy pojawiają się chryzantemy doniczkowe. Powoduje na roślinach brązowe plamy ograniczone zielonymi nerwami. Poza chryzantemami może porażać także truskawki. Główną przyczyną porażenia chryzantem jest użycie rozsady lub sadzonek już porażonych przez nicienie. Znacznie rzadziej duże rośliny porażane są przez nicienie, które atakują je z gleby. Wraz z rosnącą rośliną nicienie wędrują po łodydze w cienkiej błonce wody przykrywającej ją, głównie na dolnej stronie liści. Wewnątrz liści nicienie odżywiają się zawartością komórek. Nicienie mogą rozwijać się na roślinie lub wewnątrz niej. Zapłodniona samica składa bardzo dużą ilość jaj, z których - przy sprzyjających warunkach - już po 14 dniach powstać może nowe pokolenie. W ciągu lata może wydać 10 pokoleń. Dorosłe nicienie często zwijają się w suchych oraz obumarłych liściach i w ten sposób mogą przetrwać ponad 2 lata. Gdy tak zakażone części rośliny trafią do wilgotnej gleby, nicienie wychodzą z nich do gleby. Zimowanie nicieni odbywa się głównie w naziemnych częściach roślin matecznych, rzadziej w glebie.
d) Mątwik ziemniaczany - najczęściej występuje 1 pokolenie na rok. Są typowymi szkodnikami korzeniowymi (glebowymi). Porażają rośliny psiankowate. Samce i larwy mają kształt nitkowaty, natomiast samice - cytrynkowaty. Cykl życiowy: mątwik ziemniaczany zimuje w postaci cyst, a więc właściwie zimują larwy. Na wiosnę rośliny psiankowate wydzielają substancje powodujące wychodzenie larw, które następnie przytwierdzają się do korzenia. Po kilkakrotnym linieniu larwy przekształcają się w samce odrywające się od rośliny oraz samice na stałe przytwierdzone do korzenia za pomocą aparatu gębowego. Po zapłodnieniu samica składa do swego wnętrza jaja. Wówczas ciało jej staje się kształtu cytrynkowatego i koloru złotego, obumiera i zimuje. Po wylęgnięciu z jaj, larwy inwazyjne wnikają do korzenia. Mątwik ziemniaczany jest szkodnikiem kwarantannowym to znaczy porażone przez niego rośliny muszą być wykorzystane we własnym gospodarstwie, nie mogą zostać sprzedane. Może on powodować straty do 80% plonu. Próg szkodliwości mątwika wynosi 500-1000 larw/100g gleby lub 100 cyst/100g gleby. Mątwik ziemniaczany rozwija się gdy temperatura gleby wzrośnie powyżej 10C. Cysty mogą przebywać w glebie bardzo długo. Na wiosnę, gdy temperatura gleby osiągnie ok. 10 - 120C, ze znajdujących się w glebie cyst zaczynają wychodzić larwy. Masowe ich wychodzenie następuje przy temperaturze 15 - 200C. Na wychodzenie larw z cyst duży wpływ mają warunki środowiska, głównie temperatura i wilgotność gleby. Korzenie roślin żywicielskich mątwika stymulują wychodzenie larw z cyst. Wszystkie larwy jednak nie opuszczają cyst w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego (1 roku), a nawet w ciągu kilku lat. Nawet po 20 latach leżenia w ziemi cysty mątwika ziemniaczanego mogą zawierać żywe larwy. Samica w czasie swego rozwoju, zmieniając barwę z brązowej na brunatną, przechodzi przez stadium złoto żółtego zabarwienia, które sprawia, że samice są łatwe do zaobserwowania na korzeniach roślin. Długość rozwoju samicy mątwika ziemniaczanego wynosi - w naszych warunkach klimatycznych - 53 do 75 dni, w zależności od momentu wniknięcia larwy do korzeni, od warunków środowiska itp. Rozwój samca przebiega szybciej, 36 - 42 dni. Mątwik ziemniaczany ma zasadniczo w polu tylko 1 pokolenie w ciągu roku, ale w sprzyjających warunkach rozwinąć się może także drugie pokolenie; nie ma ono jednak znaczenia jeśli chodzi o szkodliwość w stosunku do ziemniaków. W szklarniach natomiast, rozwinąć się może kilka pokoleń w ciągu roku. Mątwik ziemniaczany nie może rozwijać się bez rośliny żywicielskiej. Larwy bowiem, które wyjdą z cyst do gleby, a nie trafią na korzenie, na których mogłyby żyć, giną z głodu po upływie około 1 roku; czerpią w tym czasie pokarm z zapasów nagromadzonych w ciele.
e) Mątwik burakowy - tworzy 1-2 pokoleń na rok. Zimuje w postaci jaj umieszczonych wewnątrz ciała obumarłej samicy. Jego cykl życiowy jest taki sam jak mątwika ziemniaczanego z małym wyjątkiem: w przypadku korzystnych warunków samica wytwarza galaretowaty woreczek do którego składa jaja, z których następnie wylęgają się larwy; w ten sposób powstaje drugie pokolenie. Mątwik burakowy powoduje zmniejszenie korzenia i wytwarzanie brody korzeniowej (mały korzeń spichrzowy i dużo korzeni przybyszowych). Może porażać również kapustę. Larwy mątwika burakowego są najbardziej ruchliwe w glebie w temperaturze 21 - 260C. Obecność korzeni szeregu roślin żywicielskich w glebie stymuluje wychodzenie larw z cyst, mimo tego nie wszystkie larwy wychodzą z cyst w ciągu pierwszego roku. Cysty mątwika burakowego mogą zachować żywotność ok. 10 lat. Pewna ilość larw wychodzi z cyst co roku pod wpływem działania czynników środowiska nawet przy braku roślin stymulujących to wychodzenie. Samica mątwika burakowego zmieniając barwę z białej na brunatną, nie przechodzi przez stadium barwy złotożółtej. U wielu samic tkwiących na korzeniach można obserwować w tylnym końcu ciała mały, galaretowaty woreczek; do tego woreczka samica składa od kilkunastu do kilkudziesięciu jaj (czasem może ich złożyć ponad 100). Gdy warunki środowiska są sprzyjające, wówczas larwy wychodzą z woreczka do gleby jeszcze za życia samicy, dając początek nowemu pokoleniu mątwika. Całkowita długość cyklu rozwojowego samicy mątwika burakowego zależy w dużym stopniu od warunków środowiska: waha się od 30 do 56 dni. Liczba pokoleń mątwika, które mogą rozwinąć się na burakach w ciągu roku jest różna; w naszych warunkach klimatycznych rozwijają się zwykle 2 pokolenia: pierwsze w okresie pomiędzy 15.VI, a 15.VII, drugie 2 - 15.VIII, a 15.IX. Na rzepaku ozimym - 2 pokolenia. Na gorczycy i rzepaku jarym - 1 pokolenie.
Rodzaj: Meloidogyne
Na wiosnę z jaj, znajdujących się w naroślach lub złożonych przez samicę do galaretowatych woreczków, wychodzą larwy. Są one lawami drugiego stadium, pierwsze bowiem linienie odbywa się w jaju. Larwy mątwików korzeniowych są bardzo podobne do larw nicieni z rodzaju Heterodera. Larwy mątwików korzeniowych mają sztyleciki dł. 10 - 11 mikrometra. Wychodzenie larw z narośli jest ułatwione wówczas, gdy narośla rozpadają się w glebie pod wpływem czynników środowiska. Wnikanie larw do korzeni roślin, tworzenie się komórek olbrzymich w zaatakowanych tkankach oraz dalszy rozwój larw w korzeniach roślin przebiega podobnie jak u Heterodera. Enzymy wydzielane przez larwy do tkanek powodują silne rozmnażanie się komórek, w wyniku czego powstają narośla. Samice mątwików korzeniowych nie tworzą cyst. Mogą rozwijać się albo całkowicie wewnątrz narośli lub też tylna część ciała samicy wystawać może na zewnątrz korzenia, a wówczas typowa narośl może się nie utworzyć. W tym przypadku tylna część ciała samicy pokryta jest masą złożonych do galaretowatego woreczka jaj i całość robi wrażenie narośli. W jednej narośli może znajdować się jedna samica lub kilka. Samce mątwików korzeniowych nie odgrywają dużej roli w rozwoju mątwików korzeniowych. Wprawdzie z larw, które wnikają do korzeni, rozwijają się także samce, ale jest ich zwykle o wiele mniej niż samic. Rozwój partenogenetyczny jest u mątwików korzeniowych zjawiskiem normalnym. Większa ilość samców rozwinąć się może wówczas, gdy warunki rozwoju nicieni są niekorzystne (brak pożywienia).Po upływie mniej więcej miesiąca po wniknięciu larwy do korzenia, powstała z tej larwy samica jest płciowo dojrzała i zaczyna składać jaja (zwykle 300 - 1000 sztuk). Jaja mogą być składane do wewnątrz narośli lub do galaretowatego woreczka. Jeśli jaja składane są do narośli, wówczas larwy wychodzące z nich mogą porażać sąsiednie części korzenia i tworzyć nowe pokolenie. Jeśli samica składa jaja do woreczka, wówczas larwy z tych jaj mogą wyjść do gleby, skąd atakować mogą tę samą lub inną roślinę. Mątwiki korzeniowe są dość wrażliwe na niskie temperatury. Temperatury poniżej 00C są dla larw i osobników dorosłych zabójcze, natomiast jaja, zarówno w glebie jak i w naroślach, mogą przetrzymywać niskie temperatury naszego klimatu w okresie zimy.
f) Guzak północny - Występuje w uprawach polowych i jest polifagiem. Samica ma rozdęty cyrtynkowaty kształt, nie tworzy cyst. Guzaki, podobnie jak mątwik burakowy, wytwarzają jedno, dwa pokolenia na rok. Larwa przytwierdza się do korzenia, przekształca w samicę i żeruje na korzeniu (samica wprowdza do rośliny substancje enzymatyczne powodujące wzrost komórek wskutek czego na korzeniu powstają charakterystyczne guzy). Nicień ten blokuje w ten sposób transport wody w roślinie powodując jej więdnięcie oraz deformację korzeni. Zimuje w postaci jaj - w naroślach lub przykrytych ciałem samicy.
g) Guzak południowy - Jest to nicień ciepłolubny, występuje głównie w szklarniach. Charakteryzuje się tymi samymi cechami co guzak północny.
Pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne
Pasożyty wewnętrzne
Robaki
Prawie wszystkie szczeniaki mają robaki przewodu pokarmowego przekazywane przez matkę przed urodzeniem lub później z mlekiem. Trzeba je więc koniecznie regularnie odrobaczać. Polega to na podawaniu leku, który zabija robaki, wydalane potem bezboleśnie z kałem. Hodowcy zazwyczaj zaczynają odrobaczenie u trzytygodniowych szczeniąt powtarzając dawkę co 2-3 tygodnie. Jeśli kupujemy młodego szczeniaka, lekarz doradzi, jak i czym go odrobaczać. Najlepiej jest kontynuować odrobaczanie od 16 tygodnia życia psa, potem w wieku 6 i 12 miesięcy.
Glisty
Glisty zwykle atakują organizmy szczeniąt, a nie psów dorosłych. Powodują zapalenie wątroby, płuc lub konwulsje. Jedne żyją w jelicie cienkim, inne w jelicie grubym, naczyniach krwionośnych i układzie oddechowym. Niektóre przechodzą przez ścianki jelit i razem z krwią dostają się do wątroby. Stamtąd wypełzają do tchawicy, a po odkaszlnięciu są połykane i znów trafiają do jelit.
Tasiemce
Pchły są głównym powodem powstawania tasiemców w organiźmie psa. Należy się więc pozbyć tych zewnętrznych pasożytów, by ograniczyć zasięg działania tasiemca. Tasiemiec dostaje się do organizmu psa, gdy połknie on zakażoną pchłę lub wszę. Dorosły tasiemiec wchłania środki odżywcze z organizmu psa, zostawiając go w osłabionej kondycji fizycznej. Tasiemce są raczej trudne do wytępienia. Lekarz weterynarii musi więc zastosować leki, by uwolnić organizm psa od tych pasożytów.
Tęgoryjce o włosogłówki
Pasożyty te ssą krew i są widoczne gołym okiem. Mogą one wywoływać anemię, biegunkę i osłabienie.
Pasożyty zewnętrzne
Pasożyty zewnętrzne to: pchły, kleszcze, wszy i roztocza. Żyją one na skórze psa i żywią się jego krwią. Mogą spowodować podrażnienia skóry, które przeradzają się w różne infekcje i zaburzenia. Aby tego uniknąć, należy sprawdzać skórę psa, a w razie wytępienia pasożytów, weterynarz powinien polecić odpowiedni szampon lub inny środek, aby je wytępić. Psie legowisko powinno być regularnie czyszczone i prześcielone.
Pchły
Pojawienie się pcheł na skórze psa jest nie do uniknięcia, zwłaszcza podczas letnich miesięcy. Chociaż jest to problem nie najważniejszy, nie należy go lekceważyć, ponieważ pchły są bardzo uciążliwymi pasożytami. Gryzą one psią skórę, ssą jego krew, a gdy zostaną zjedzone przez psa, zarażają go tasiemcem. Gryząc psa pchła wydziela ślinę, która zwiera środki chemiczne wywołujące często reakcję alergiczną, a w niektórych przypadkach ślina ta wywołuje zapalenie skóry. Dobrym sposobem zapobiegania pasożytom jest stosowanie obroży owadobójczych, najlepiej dobrej firmy, poleconej przez lekarza weterynarii.
Kleszcze
Kleszcze powodują duży ból, gdy dostaną się do organizmu psa i mogą spowodować choroby, takie jak: anemia czy nawet paraliż. U psów występują zwykle tzw. owcze kleszcze, które przyczepiają się do włosów psa i przekłuwając jego skórę, ssą jego krew. Kleszcze atakują okolice głowy, brzuch i przednie nogi. Kleszcza nie należy wyrywać, gdyż w skórze pozostaje jego głowa co powoduje ropiejącą ranę. Po posmarowaniu terpentyną lub benzyną kleszcz sam odpadnie lub da się wyjąć.
Wszy
U psa mogą pojawić się dwa rodzaje wszy: gryzące (płytki skóry) oraz ssające (płyny tkankowe). Leczymy płynami lub kąpielami owadobójczymi, zarówno dorosłe osobniki, jak i larwy.