Przykładowo w znanym wszystkim utworze „Potop” H. Sienkiewicza fikcją jest to że Kmicic ratuje klasztor na Jasnej Górze przynosząc na czas wiadomość o zamiarach wojsk szwedzkich. W rzeczywistości ojciec Kordecki już dawno polecił wywieźć cudowny obraz i skarby za granicę oraz poczynić przygotowania do obrony. Faktem historycznym jest chociażby umieszczenie akcji w latach 1655 - 1657, a więc okresie najazdu Szwedów na Polskę. Natomiast klasę faktów rzeczywistych stanowią rzeczy pośrednie pomiędzy fikcją, a światem realnym. Na przykład poprzez wzajemne relacje pomiędzy fikcyjnymi postaciami w Potopie można dowiedzieć się wiele na temat XVII wiecznej obyczajowości szlacheckiej. Z powieści historycznych możemy również dowiedzieć się wiele o epoce w której powstały. I tak „Potop” opisuje XVII wieczną rzeczywistość ale dla badacza dziejów będzie on skarbnicą wiedzy do epoki w której został napisany, to jest do XIX wieku. Czego można się dowiedzieć o czasach zaborów z książki o najeździe Szwedów na Polskę w XVII wieku? Wbrew pozorom wiele, gdyż jak zaznaczał Sienkiewicz Potop pisany był ku pokrzepieniu serc, tak wiec autor tak modelował siedemnastowieczną rzeczywistość aby tchnąć nadzieją Polaków żyjących pod zaborami. Niektóre fragmenty tekstu jak na przykład postawę społeczeństwa polskiego wobec szwedzkiego najeźdźcy, ówczesny czytelnik odbierał jako analizę zachowań Polaków wobec rosyjskiego zaborcy.
Centralnym wydarzeniem jest w powieści obrona Jasnej Góry, choć wydarzeń potwierdzonych historycznie jest znacznie więcej, choćby upadek pospolitego ruszenia wielkopolskiego pod Ujściem Występuje tu także wiele postaci historycznych chociażby sam król Jan Kazimierz. Wśród innych postaci większość jest fikcyjna, choć dodać należy, że większość z nich ma swe historyczne oryginały. Wiele postaci, mimo faktycznie istniejących w przeszłości nazwisk, znacznie różni się od swych pierwowzorów. Co „umknęło” Sienkiewiczowi w Potopie? Słynna uczta u Radziwiłła w rzeczywistości nie upłynęła w tak podniosłym nastroju. Biesiadnicy doskonale wiedzieli, co się ma stać i już od dawna wznoszono toasty za zdrowie szwedzkie. Jednak ten doskonały opis zdrady kiejdańskiej uzmysławia nam powagę sytuacji i tragiczność losów Polski. Potopu nie można traktować samodzielnie, ale jako nieuniknioną historycznie konsekwencję braku reform w Polsce i osłabienie jej roli na arenie międzynarodowej. Takie były realia historyczne , a literacko Sienkiewicz ujął to w ten sposób , że przedstawił po to jako niezawinioną napaść złych sąsiadów na Polskę , która pomimo początkowych klęsk na skutek obudzenia się ducha narodowego i religijnego była w stanie odnieść zwycięstwo.