Psychologia Postwundtowska psychologia postaci Gestalt
Psychologia postaci była pierwszym przejawem wielkiego ruchu teoretycznego, który rozpoczął się w psychologii na początku XX wieku jako pierwsza oznaka wielkiego kryzysu psychologii, o którym zadecydowały nowe podejścia, głównie darwinizm.
Psychologia postaci - ruch postaciowców , gestaltyzm - ukształtował się w latach 1912 - 1916 na terenie Niemiec, Austrii i Skandynawii. Zapoczątkowali go myśliciele i badacze pozostający pod wpływem szkoły austriackiej (Muller i Husserla) oraz szkoły wurtzburskiej. Przywódcami ruchu byli: Max Wertheimem, Wolfgang Kohler i Kurt Kaffka; nieco mniej znani od nich, ale należący do grona pionierów byli: E. Rubin (Kopenhaga), D. Katz (Sztok] a później K. Lewin i F. Kruger.
Za formalny początek gestaltyzmu uważa się rok 1910, w którym Wertheimem rozpoczął badania eksperymentalne nad spostrzeganiem ruchu pozornego (stroboskopowego)
Podstawowa zasada psychologii postaci - zasada prymatu całości nad częścią. Całość przyjmuje właściwości postaci, rozumianej jako forma, zasada strukturalna, można więc powiedzieć, te postać jest pierwotna w stosunku do elementów. Co więcej, postać jest niewywodliwa z elementów i nie da się do nich sprowadzić.
Prymat postaci nad elementami zademonstrował również E. Rubin, przedstawiając empirycznie uzasadnioną koncepcję figury i tła. W jego ujęciu pole spostrzegania dzieli się na to, co on nazwał figurą (postacią) i tłem. Rubin podał konkretne kryteria rozróżniania figury i tła. Są to:
konturowość figury;
kształt figury (bezkształtność tła);
jasność figury (tło zawsze jawi się jako „rozmyte”);
bliskość figury (tło zawsze wydaje się dalsze niż figura);
stałość figury.
Gesztaltowcy przyjeli koncepcję izomorfizmu pomiędzy postaciami fizycznymi, fizjologicznymi i psychicznymi. Izomorfizm, oznacza, że elementy i stosunki między nimi w jednym systemie jednoznacznie odpowiadają elementom i stosunkom drugiego systemu. Uwzględnienie postaci fizycznych w relacji izomorfizmu pozwalało postaciowcom utrzymać pogląd o determinacji zewnętrznej zjawisk psychicznych. Byli przekonani o tym, że nie tyle stan fizjologiczny organizmu, ile otoczenie zewnętrzne wyznacza zasadniczo stany i procesy psychiczne.
Przedmiotem psychologii postaci były niemal wszystkie procesy psychiczne, a szczególnie silnie rozwinęła się dziedzina myślenia, zwłaszcza myślenia twórczego.
Badania Kohlera dowiodły, iż rozwiązywanie problemów polega na uzupełnianiu brakujących elementów postaci. W momencie, gdy badany dostrzega brakujący element, następuje rozwiązanie. Kóhler to nagłe zrozumienie nazwał insightem (olśnieniem, zrozumieniem, wejrzeniem w postać). Teoria insightu do nasiliła badania nad myśleniem w stopniu wyższym niż inne propozycje.
Psychologia postaci wywarła wpływ na badanie twórczego myślenia - iniciator Max Wertheimem; myślenie twórcze polega na reorganizacji materiału wyjściowego w nową całość, postać.
Mayerowi - myślenie twórcze = umiejętności elastycznego wykorzystania elementów sytuacji. sytuacja problemowa = jest to postać z brakującymi elementami.
L. Szekely, twórca hipotezy cechy latentnej; rozwiązanie sytuacji problemowej = znalezienie cechy latentnej (ukrytej) /Niekiedy cechę latentną wykrywa się wykraczając poza prostą postać narzucającą się w spostrzeganiu - dostrzeganie innej postaci daje rozwiązanie problemu wyjściowego./
Psychologia postaci, podkreślała, że już zmysłowe doznania są całościowe i mają swoje znaczenie. Już noworodek reaguje na twarze ludzkie jako sensowne (znaczące) wskaźniki określonych zdarzeń. Dzięki takiemu stanowisku twórcy gesztaltyzrnu opowiedzieli się za umiarkowanym poglądem natywistycznym.
Przedstawiając cechy charakterystyczne postaci jej twórcy wskazywali również na pregnancja - zasadę mówiąca o tym, że postać „dąży” do zamknięcia, do uzyskania optymalności lub pełni znaczenia postaci. (nie dokończony schemat frontonu domku spostrzegamy jako zamknięty)
Zasada pregnancja otworzyła możliwości badania motywacji zachowań ludzkich. Ich ogólna koncepcja motywacji, zbliżała się do orientacji biologicznej; zakładano, że organizm jako całość dynamiczna dąży do przetrwania i to określa z kolei treść motywacji w poszczególnych przypadkach dążeń ludzkich.
Najwięcej uwagi problemom motywacji poświecił z całej szkoły gesztaltystów K. Lewin. Opracował on system poglądów, zgodny z ogólnymi założeniami psychologii postaci, mający jednak wiele cech specyficznych zwany psychologią topologiczną. Lewin silnie podkreślał zależność jednostki ludzkiej od środowiska fizycznego i społecznego. Eksponował element ekologiczny, przede wszystkim element społeczny jako determinantę zachowań ludzkich. Zachowanie człowieka jest przede wszystkim (aczkolwiek nie wyłącznie) uwarunkowane sytuacyjnie. Nie instynkty i nie potrzeby, lecz siły środowiska społecznego określają wektory motywacyjne. Ten punkt widzenia przyjęty przez Lewina sprzyjał rozwojowi badań eksperymentalnych w dziedzinie tzw. dynamiki grupowej. Jednym z przykładów zastosowania metodologii leninowsko-gesztaltowskiej w badaniach społecznych jest klasyczny eksperyment Ascha, dotyczący problematyki konformizmu
Psychologia postaci jako kierunek psychologiczny odegrała i odgrywa istotną rolę w psychologii XX wieku. Skutecznie przyczyniła się ona do przezwyciężenia atomizmu wundtowskiego,
2