SYLLABUS

z historii

2002

WARSZAWA 2000

Publikację przygotowały Okręgowe Komisje Egzaminacyjne w Gdańsku, Jaworznie, Krakowie, Łodzi, Łomży, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu.

Prace koordynowała Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie
w porozumieniu z Centralną Komisją Egzaminacyjną.

ISBN 83-88564-53-6

SPIS TREŚCI

Wstęp 5

1. Podstawy prawne egzaminu 7

1. Akty prawne 7

2. Podstawa programowa 7

3. Standardy wymagań egzaminacyjnych 10

2. Matura 2002 w pytaniach uczniów 11

3. Cele egzaminu maturalnego 17

4. Struktura i forma egzaminu 19

5. Wymagania egzaminacyjne 21

6. Przykładowe arkusze egzaminacyjne i schematy oceniania 25

1. Arkusz egzaminacyjny I 27

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 37

1. Arkusz egzaminacyjny II. Starożytność i średniowiecze 41

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 49

1. Arkusz egzaminacyjny II. Czasy nowożytne do roku 1815 53

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 61

1. Arkusz egzaminacyjny II. Wiek XIX i XX do roku 1991 63

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 71

1. Arkusz egzaminacyjny III. Starożytność i średniowiecze 73

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 75

1. Arkusz egzaminacyjny III. Czasy nowożytne do roku 1815 79

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 81

1. Arkusz egzaminacyjny III. Wiek XIX i XX do roku 1991 85

2. Model odpowiedzi i schemat oceniania 87

7. Informacje 91

Aneks - przykłady rozwiązań arkuszy egzaminacyjnych 93

• Arkusz egzaminacyjny I

• Arkusz egzaminacyjny II

• Arkusz egzaminacyjny III

WSTĘP

Szanowni Państwo,

w 2002 roku maturzyści przystąpią po raz pierwszy do zewnętrznie organizowanego i przeprowadzanego egzaminu maturalnego. Wobec różnorodności programów szkolnych i podręczników nowa matura odwołuje się do tego, co wspólne w edukacji polskich uczniów i co zostało określone w Podstawie programowej kształcenia ogólnego, a ukonkretnione w  Standardach wymagań egzaminacyjnych opracowanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną.

Celem egzaminu maturalnego jest ocena poziomu wykształcenia ogólnego. Matura przeprowadzona według jednakowych, obowiązujących w całym kraju standardów, umożliwi zobiektywizowaną i porównywalną ocenę osiągnięć zdających. Ma szansę stać się egzaminem obiektywnym, rzetelnym i trafnym, dającym wiarygodną informację maturzystom, ich rodzicom, szkołom, a także uczelniom i pracodawcom.

Przekazujemy Państwu informator (syllabus), opisujący wymagania, formę egzaminu i zasady jego przeprowadzania. W zeszycie tym zamieszczono również przykładowe arkusze egzaminacyjne i arkusze rozwiązane przez uczniów klas czwartych. Informatory zostały opracowane oddzielnie dla każdego przedmiotu egzaminacyjnego. Aby ułatwić czytelnikom korzystanie z nich, nadano im taki sam układ.

Najważniejszym zadaniem informatora jest pomoc uczniom przygotowującym się do czekającego ich egzaminu maturalnego.

Egzamin maturalny, poczynając od 2002 roku będzie inny niż obecnie. Wynika to z konieczności dostosowania matury do zmieniających się wymagań, stawianych przez rynek pracy i wyższe uczelnie absolwentom szkół średnich. Nowy egzamin maturalny będzie sprawdzać nie tylko to, co zdający umie, ale również jak potrafi pracować nad dostarczoną informacją, tekstem czy ilustracją. Lawinowo rosnącej wiedzy nie sposób jest opanować i odtworzyć w odpowiednim porządku. Istotniejsza od jej pamięciowego opanowania jest umiejętność wykorzystania informacji, ich przetwarzania, wyciągania właściwych wniosków, analizy i syntezy posiadanych danych. Dlatego też w zaproponowanej koncepcji egzaminu maturalnego została uwzględniona ta konieczność podyktowana przez samo życie. Forma egzaminu dostosowana została przede wszystkim do potrzeb sprawdzania wiedzy funkcjonalnej. Z żadnego przedmiotu nie będzie kilkugodzinnego wypracowania. Zostaną one zastąpione krótszymi formami, sprawdzającymi różne elementy wiadomości i umiejętności w czasie zbliżonym do dotychczas obowiązującego.

Istotną nowością jest wprowadzenie czterech obowiązkowych przedmiotów maturalnych. Przedmiotów, które są niezbędne w komunikacji we współczesnym świecie. Pierwszym jest język ojczysty, którego bardzo dobra znajomość będzie jeszcze istotniejsza niż obecnie, wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Następnym przedmiotem obowiązkowym będzie język obcy nowożytny, bez znajomości którego funkcjonowanie we współczesnym świecie staje się coraz bardziej utrudnione. Trzecim obowiązkowym przedmiotem jest matematyka, uniwersalny język, bez którego znajomości nie sposób poruszać się w życiu codziennym - w banku, w sklepie, pisząc zeznanie podatkowe czy obliczając odpisy na ubezpieczenie. Czwartym obowiązkowym egzaminem jest egzamin z przedmiotu wybranego, który jest zgodny z zainteresowaniami zdającego.

Nowością będzie wprowadzenie dwóch poziomów egzaminów z języka polskiego, obcego i matematyki. Każdy ze zdających musi zdać wymienione trzy przedmioty na poziomie podstawowym. Kto jest szczególnie zainteresowany danym przedmiotem i te zainteresowania rozwinął, będzie mógł zdawać egzamin z przedmiotów obowiązkowych na poziomie rozszerzonym i zostanie to odnotowane na świadectwie maturalnym.

Każdy zdający będzie musiał również zdać egzamin z wybranego przedmiotu. Jeżeli zdecyduje się zdawać więcej niż jeden przedmiot wybrany, to będzie miał taką możliwość.

Następną nowością będzie zmiana kolejności i sposobu zdawania egzaminu. Jako pierwsze będą zdawane egzaminy ustne, wyłącznie z języka ojczystego i języków obcych nowożytnych. Dopiero w drugiej kolejności będą zdawane egzaminy pisemne z języków i z pozostałych przedmiotów, z których egzaminów ustnych już się nie przewiduje.

Ostatnią zmianą, chyba najważniejszą, jest wprowadzenie jasnego opisu wymagań i jednolitych kryteriów oceniania prac maturalnych w całym kraju. Pozwoli to uczniom na lepsze przygotowanie się do egzaminu, a egzaminatorom na zobiektywizowanie stawianych ocen. Natomiast wyższym uczelniom umożliwi rozważenie rezygnacji z powtarzania egzaminów z poszczególnych przedmiotów oraz wykorzystania wyników egzaminów maturalnych jako podstawy do rekrutacji kandydatów na wyższe uczelnie. Oczywiście, będzie to narzucało konieczność wyboru na maturze takich przedmiotów, jakie wskaże uczelnia lub wydział.

Mamy nadzieję, że syllabus, który obecnie Państwo otrzymują spełni wszystkie pokładane w nim nadzieje i przyczyni się do uzyskania satysfakcjonujących wyników z egzaminu maturalnego.

Życzymy powodzenia!

1. PODSTAWY PRAWNE EGZAMINU

1. AKTY PRAWNE

• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496 z 1997 r., Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943 i z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136).

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. z 1999 r. Nr 14, poz. 129).

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 6, poz. 72).

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 2000 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (Dz. U. z 2000 r. Nr 17, poz. 215).

• Warunki zdawania egzaminu maturalnego dla młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych zostaną określone przez Ministra Edukacji Narodowej odrębnymi przepisami.

2. PODSTAWA PROGRAMOWA

Celem nauczania historii w szkole jest:

• zapoznanie uczniów z wiedzą historyczną ułatwiającą samoidentyfikację kulturową, narodową i religijną;

• rozwijanie postaw patriotycznych, poczucia przynależności do społeczności lokalnej
  i regionalnej, grupy etnicznej, narodu, społeczności europejskiej i międzynarodowej;

• przygotowanie do posługiwania się terminologią i wiedzą historyczną w zakresie niezbędnym do uczestnictwa w życiu publicznym;

• zapoznanie z zasadami wykorzystywania różnorodnych źródeł historycznych jako źródła informacji;

• przygotowanie do dokonywania syntez na podstawie różnorodnych rodzajów informacji, rozwijania umiejętności formułowania pytań i problemów historycznych
  oraz poszukiwania ich rozwiązań, ich wartościowania i hierarchizacji;

• wspieranie rozwoju intelektualnego uczniów i rozwijanie umiejętności: rozróżnienia informacji od komentarza, analizy krytycznej, wypowiedzi w mowie i piśmie, samodzielnej pracy intelektualnej i samokształcenia;

• rozwijanie technik zbierania, interpretacji i przechowywania informacji;

• racjonalne planowanie i wykonywanie pracy indywidualnej i grupowej.

Szkoła Ponadpodstawowa niekończąca się maturą

Cele edukacyjne

1. Rozwijanie umiejętności praktycznych umożliwiających korzystanie z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej.

2. Przygotowanie uczniów do samodzielnej integracji wiedzy o przeszłości czerpanej z różnych źródeł informacji.

3. Przygotowanie uczniów do wykorzystywania wiedzy i umiejętności historycznych na forum publicznym, w życiu prywatnym i zawodowym.

Zadania szkoły

1. Pogłębianie wiedzy o otaczającym świecie, zachodzących w nim procesach i zjawiskach historycznych, w skali globalnej, narodowej, regionalnej i lokalnej.

2. Doskonalenie umiejętności uczniów w zakresie odnajdywania i analizowania związków przyczynowo - skutkowych.

3. Rozwijanie umiejętności tworzenia własnych interpretacji przeszłości, ich prezentacji
   oraz obrony własnej opinii w ramach polemiki i dyskusji na forum publicznym.

Treści

Programy nauczania historii na etapie nauczania zaawansowanego winny zakładać wykorzystywanie podstawowej wiedzy i umiejętności historycznych wyniesionych przez uczniów z poprzednich etapów kształcenia. Ich celem ma być poszerzanie zakresu wiedzy o poszczególnych epokach i mechanizmach procesu historycznego poprzez problemowe ujęcie najważniejszych aspektów przeszłości. Program może zawierać chronologiczny lub problemowy układ treści. W programach powinny zostać uwzględnione następujące wątki tematyczne (bez konieczności wyczerpywania treści merytorycznych w każdej z epok).

1. Czynniki i drogi postępu w czasach najdawniejszych.

2. Cywilizacje wschodnie.

3. Grecja i Rzym starożytny - dorobek kultury i jego trwałość.

4. Kręgi cywilizacji średniowiecznej; uniwersalizm chrześcijański.

5. Polska i jej dorobek dziejowy w wiekach średnich.

6. Odrodzenie włoskie i jego wpływ na Europę.

7. Wielkie odkrycia geograficzne i konfrontacja Europy z odmiennymi kulturami i systemami wartości.

8. Chrześcijaństwo w XVI - XVII w.

9. Przewrót umysłowy XVII wieku w Europie.

10. Epoka Oświecenia i jej znaczenie w dziejach świata i Polski.

11. Polska na tle europejskim w XVI - XVIII wieku.

12. Przemiany społeczne, kulturowe i cywilizacyjne XIX wieku w Europie i w świecie.

13. Społeczeństwo polskie bez własnego państwa; kształtowanie się narodu nowoczesnego.

14. I wojna światowa; rewolucje rosyjskie.

15. Świat między wojnami - demokratyzacja i kultura masowa; totalitaryzm.

16. Polacy w odrodzonym państwie.

17. II wojna światowa - geneza; charakter wojny; holocaust.

18. Społeczeństwo polskie w okresie wojny.

19. Świat po II wojnie światowej - kierunki ewolucji, przemiany polityczne, cywilizacyjne, kulturowe.

20. Polska i Polacy w powojennym świecie.

Osiągnięcia

1. Rozumienie zmienności i rozwoju różnych sfer życia człowieka w przeszłości.

2. Umiejętność scalania informacji pochodzących z różnorodnych źródeł w jeden spójny obraz przeszłości (umiejętność tworzenia syntezy).

3. Umiejętność wykorzystywania posiadanej wiedzy i posługiwania się nabytymi umiejętnościami w życiu społecznym i zawodowym.

4. Umiejętność powiązania wydarzeń, zjawisk i procesów o zasięgu powszechnym z dziejami Polski.

5. Umiejętność usytuowania historii lokalnej i regionalnej na tle dziejów Polski.

Szkoła Ponadpodstawowa kończąca się maturą

Cele edukacyjne

W szkole kończącej się maturą realizowane są cele edukacyjne szkoły ponadpodstawowej niekończącej się maturą, a ponadto:

• zapoznanie uczniów z metodologią naukowego poznawania i opisywania przeszłości;

• rozwijanie umiejętności samodzielnego poszerzenia zakresu wiedzy historycznej w warunkach indywidualnej i zespołowej pracy uczniów .

Zadania szkoły

1. Tworzenie warunków do rozwoju umiejętności samodzielnego poszerzenia zakresu wiedzy historycznej w warunkach indywidualnej i zespołowej pracy uczniów.

2. Doskonalenie sposobów samodzielnej interpretacji i weryfikacji różnych typów materiałów źródłowych przez uczniów.

3. Rozwijanie umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy do samodzielnego tworzenia obrazu przeszłości.

4. Przygotowywanie rozwiniętych wypowiedzi ustnych i pisemnych spełniających kryteria warsztatu naukowego historii.

Treści

Programy nauczania historii w szkole ponadpodstawowej kończącej się maturą opierają się na tej samej podstawie programowej co program powszechny. Powinny jednocześnie:

• zakładać szerszy zakres omawianych treści programowych;

• wskazywać drogi zapoznawania uczniów z podstawowymi zasadami naukowego badania przeszłości;

• zawierać wymogi szerszego wykorzystywania materiałów źródłowych w pracy dydaktycznej;

• dawać możliwości indywidualizacji nauczania uczniów w zależności od zainteresowań i potrzeb ucznia (egzamin maturalny, egzaminy wstępne na studia itd.).

Osiągnięcia

Nauczanie historii w szkołach kończących się maturą zakłada, że uczniowie po jej ukończeniu będą prezentowali osiągnięcia absolwentów szkół ponadpodstawowych niekończących się maturą, a ponadto umiejętności:

• samodzielnego zbierania, interpretowania, przetwarzania i przechowywania różnego typu informacji przydatnych do rekonstrukcji, opisu i oceny przeszłości;

• przedstawienia wybranego problemu historycznego z uwzględnieniem zasad naukowego badania przeszłości;

• krytycznej analizy różnych interpretacji historii.

3. STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH

Egzamin maturalny sprawdza wiadomości i umiejętności pozwalające zdającemu:

1. wykazać się znajomością faktów, pojęć oraz poprawnym stosowaniem terminologii historycznej,

2. stosować posiadaną wiedzę do opisu wydarzeń historycznych:

1. identyfikując fakty i zjawiska ważne dla dziedzictwa kulturowego narodu, rozwijające postawy patriotyczne,

2. wykazując różnice pomiędzy epokami historycznymi,

3. przestrzegając chronologii,

4. umieszczając je w przestrzeni,

5. dokonując selekcji faktów,

6. hierarchizując,

7. przedstawiając przyczyny i skutki opisywanych zjawisk,

8. odróżniając fakty od opinii,

3. wyjaśnić przebieg procesu historycznego:

1. dokonując krytycznej analizy zjawisk historycznych,

2. uwzględniając złożoność procesu historycznego,

3. określając stopień i dynamikę zmiany,

4. formułując problemy historyczne,

5. analizując różne źródła informacji,

6. wykazując się umiejętnością konstruowania syntezy historycznej,

4. samodzielnie przedstawić i ocenić wybrane problemy historyczne z uwzględnieniem zasad naukowego badania przeszłości:

1. dostrzegając różne interpretacje historii i ich przyczyny,

2. dokonując integracji wiedzy o przeszłości czerpanej z różnych źródeł informacji oraz własnych doświadczeń, ocen i refleksji.

2. Matura 2002 w pytaniach uczniów

Jakie są podstawowe zasady egzaminu maturalnego w roku 2002?	Egzamin maturalny komisyjnie sprawdza poziom wykształcenia ogólnego zdających z zakresu przedmiotów określonych Standardami wymagań egzaminacyjnych. Do egzaminu maturalnego mogą przystąpić absolwenci szkół ponadpodstawowych posiadający świadectwo ukończenia szkoły, dającej prawo zdawania egzaminu maturalnego. Egzamin jest obowiązkowy dla kandydatów na studia wyższe. Postępowanie egzaminacyjne rozpoczyna opublikowanie syllabusa a kończy wydanie świadectwa dojrzałości. Harmonogram postępowania egzaminacyjnego ustala Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE). Egzamin będzie organizowany dwa razy w roku: w maju - po zakończeniu zajęć w programowo najwyższej klasie szkół dających uprawnienia do przystąpienia do egzaminu maturalnego, począwszy od maja 2002 r. - i w styczniu - począwszy od stycznia roku 2003. Egzamin składa się z części wewnętrznej - ustnej i z części zewnętrznej - pisemnej.
Z jakich przedmiotów trzeba i można zdawać maturę?	Egzamin zdawany jest obowiązkowo z czterech przedmiotów: języka polskiego - w części wewnętrznej i zewnętrznej, języka obcego nowożytnego - w części wewnętrznej i zewnętrznej, matematyki - w części zewnętrznej, przedmiotu wybranego przez ucznia - w części zewnętrznej, z wyjątkiem innego niż obowiązkowy języka obcego nowożytnego, który jest zdawany w części wewnętrznej i zewnętrznej. Zdający z grup mniejszości narodowych zdają obowiązkowo przedmioty wymienione w punkcie 1 oraz język ojczysty danej mniejszości narodowej. Zdający ma prawo wybrać dodatkowo więcej niż jeden przedmiot. Nie ma to wpływu na liczbę i wybór przedmiotów zdawanych obowiązkowo.
Na jakim poziomie będzie można zdawać poszczególne przedmioty?	Egzamin z przedmiotów obowiązkowych - języka polskiego, języka ojczystego mniejszości narodowej, języka obcego nowożytnego i matematyki - może być zdawany na dwóch poziomach - podstawowym lub rozszerzonym. Rozróżnienie poziomów egzaminu z języka polskiego, języka ojczystego mniejszości narodowej i matematyki wprowadza się w części pisemnej egzaminu, a z języka obcego nowożytnego w części ustnej i pisemnej. Absolwent klasy z językiem obcym wykładowym lub klasy dwujęzycznej uzyskuje na świadectwie adnotację o ukończeniu tego typu klasy, jeżeli zda egzamin z danego języka według specjalnie przygotowanych arkuszy egzaminacyjnych dla absolwentów tego typu szkół oraz przedmioty dodatkowe według zasad określonych w dwustronnych porozumieniach międzynarodowych. Inny, niż zdawany jako obowiązkowy, język obcy nowożytny jako przedmiot wybrany, zdawany jest, w części ustnej i pisemnej, na jednym poziomie zawierającym zadania z poziomu podstawowego i rozszerzonego.
Kiedy należy wybrać przedmiot i poziom zdawania przedmiotu na egzaminie?	Zdający deklaruje, na początku ostatniego roku nauki w szkole dającej uprawnienia do przystąpienia do egzaminu maturalnego zgodnie z procedurą obowiązującą w okręgowej komisji egzaminacyjnej, wybór: przedmiotu (przedmiotów) na egzamin, poziomu egzaminu z przedmiotów obowiązkowych, okresu z historii, typu komputera, środowiska komputerowego, i programów komputerowych z informatyki, tematu z języka obcego nowożytnego na poziomie rozszerzonym, tematu z języka polskiego, języka ojczystego mniejszości narodowej na część wewnętrzną egzaminu z list tematów, przygotowanych przez nauczycieli danego przedmiotu w szkole. Wybór przedmiotu (przedmiotów) na egzamin nie zależy od profilu nauczania szkoły (oddziału), do której uczęszczał absolwent, ani od języków nauczanych w szkole. W przypadku braku w szkole egzaminatora z wybranego przedmiotu zdający zostanie skierowany na egzamin do innej szkoły. W wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach, jednak nie później niż cztery miesiące przed terminem egzaminu maturalnego, zdający może dokonać zmian w deklarowanych wyborach z zastrzeżeniem, że w przypadku języka ojczystego wszelkie czynności związane z wyborem i doprecyzowaniem tematu kończy pierwsza konsultacja, która powinna się odbyć najpóźniej 31 października. Zdający nie może w trakcie egzaminu zmieniać wybranego okresu z historii i środowiska komputerowego z informatyki. Zdający może w trakcie egzaminu zrezygnować ze zdawania egzaminu na poziomie rozszerzonym.
Jaka będzie matura uczniów szkół z ojczystym językiem mniejszości narodowych i uczniów szkół dwujęzycznych?	Absolwenci szkół lub oddziałów z ojczystym językiem nauczania mniejszości narodowych i grup etnicznych oraz absolwenci szkół dwujęzycznych mogą zdawać na egzaminie przedmiot lub przedmioty w języku polskim lub odpowiednio w języku danej mniejszości narodowej lub grupy etnicznej albo w danym języku obcym. Wyboru języka, w którym będzie zdawany przedmiot, absolwent dokonuje wraz z deklaracją wyboru przedmiotu, o której mowa w pytaniu D.
Gdzie można zdawać maturę?	Część zewnętrzną egzaminu organizuje i przeprowadza komisja okręgowa w wyznaczonych szkołach lub placówkach, posiadających odpowiednie warunki lokalowe i techniczne zapewniające prawidłowy przebieg egzaminu. Zdający, którzy ukończyli szkołę w latach poprzednich lub wyrazili wolę zdawania egzaminu w szkole innej niż ukończona, są kierowani do szkoły wyznaczonej przez komisję okręgową.
Jakie warunki muszą być zapewnione na sali egzaminacyjnej?	Pomieszczenie szkolne, w którym jest przeprowadzany egzamin, musi spełniać warunki określone w przepisach BHP. Odległość między piszącymi nie może być mniejsza niż 1,5 metra z każdej strony. Przy stoliku może siedzieć wyłącznie jeden zdający. Na stolikach w trakcie pisania mogą znajdować się jedynie przybory pomocnicze dopuszczone przez syllabus danego przedmiotu oraz arkusze egzaminacyjne. Zdający chory lub niepełnosprawny w trakcie egzaminu może mieć na stoliku leki i inne pomoce medyczne przepisane przez lekarza lub konieczne ze względu na chorobę lub niepełnosprawność. Posiłki dla zdających i egzaminatorów mogą być dostępne jedynie na zewnątrz sali egzaminacyjnej poza czasem przeznaczonym na egzamin, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w punkcie 5.
Jak powinien być zorganizowany egzamin?	W skład zespołu nadzorującego przebieg egzaminu w danym pomieszczeniu wchodzi co najmniej trzech nauczycieli. Przewodniczącym zespołu nadzorującego przebieg egzaminu może być jedynie nauczyciel wpisany do ewidencji egzaminatorów. Co najmniej jeden członek zespołu powinien być zatrudniony w innej szkole. W skład zespołu nie mogą wchodzić nauczyciele danego przedmiotu oraz wychowawca klasy zdających. Egzamin pisemny przebiega zgodnie z harmonogramem określonym przez CKE. Szczegóły przebiegu egzaminu określa każdorazowo instrukcja zawarta w arkuszu egzaminacyjnym. Czas egzaminu liczy się od przekazania zdającym arkuszy egzaminacyjnych. W czasie egzaminu pisemnego w sali egzaminacyjnej przebywają co najmniej trzej członkowie zespołu, w tym jeden pełniący funkcję przewodniczącego. W czasie egzaminu zdający nie powinni opuszczać sali egzaminacyjnej. Przewodniczący zespołu może zezwolić na opuszczenie sali, po zapewnieniu warunków wykluczających możliwość kontaktowania się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem osób udzielających pomocy medycznej. Członkom zespołu nadzorującego przebieg egzaminu nie wolno udzielać żadnych wyjaśnień, komentarzy dotyczących zadań egzaminacyjnych. W przypadku stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych, przewodniczący zespołu lub dyrektor okręgowej komisji egzaminacyjnej unieważnia egzaminy ze wszystkich przedmiotów danego zdającego. Do sali egzaminacyjnej można wnosić jedynie materiały i środki dydaktyczne określone w syllabusie. Arkusze egzaminacyjne są zbierane po zakończeniu każdej części egzaminu.
Ile dni trwa egzamin?	Egzamin zewnętrzny z danego przedmiotu odbywa się jednego dnia i polega na rozwiązaniu zadań zawartych w arkuszach egzaminacyjnych, odrębnych dla każdej części egzaminu. Między poszczególnymi częściami egzaminu następować będą przerwy.
Jak sprawdzane są prace?	Poszczególne arkusze egzaminacyjne z każdej części egzaminu z danego przedmiotu są sprawdzane i oceniane przez różnych egzaminatorów zewnętrznych, przeszkolonych przez okręgowe komisje egzaminacyjne i wpisanych do rejestru CKE. Wynik egzaminu jest wyrażony w procentach. Negatywny wynik egzaminu z wybranego dodatkowo przedmiotu, o którym mowa w  pytaniu B pkt 3, nie ma wpływu na końcowy wynik egzaminu i nie odnotowuje się go na świadectwie dojrzałości. Komisja okręgowa ustala listę osób, które zdały egzamin.
Czy można powtarzać niezdany egzamin ?	Absolwent, który nie zdał egzaminu z określonego przedmiotu, może przystąpić ponownie do egzaminu z tego przedmiotu w kolejnych sesjach egzaminacyjnych, przez okres pięciu lat. Po upływie pięciu lat od daty pierwszego egzaminu absolwent, o którym mowa w punkcie 1, zdaje powtórny egzamin w pełnym zakresie. Przy powtórnym egzaminie z przedmiotu wybranego absolwent może wybrać inny przedmiot, z zachowaniem przepisu zapisanego w pytaniu D pkt 1.
Czy można poprawiać wynik uzyskany na egzaminie?	Absolwent, który chce podwyższyć wynik egzaminu w części zewnętrznej z jednego lub kilku przedmiotów, ma prawo przystąpić ponownie do egzaminu w kolejnej sesji.
Kiedy można powtórnie przystąpić do egzaminu, jeśli został on przerwany?	Absolwent, który nie przystąpił do egzaminu lub przerwał egzamin, ma prawo przystąpić do egzaminu w kolejnych sesjach egzaminacyjnych, w styczniu lub w maju każdego roku.
Kto może być zwolniony z egzaminu?	Laureaci olimpiad przedmiotowych są zwolnieni z egzaminu z danego przedmiotu, na zasadach określonych w przepisach w sprawie organizacji konkursów i olimpiad przedmiotowych. Laureatom olimpiad uprawnienia wymienione w punkcie 1 przysługują także wtedy, gdy przedmiot nie był objęty szkolnym planem nauczania danej szkoły. Zwolnienie z egzaminu z danego przedmiotu jest równoznaczne z uzyskaniem z tego przedmiotu najwyższego wyniku, a w przypadku przedmiotów obowiązkowych - równoznaczne z uzyskaniem najwyższego wyniku na poziomie rozszerzonym.
Na jakich zasadach zdają egzamin absolwenci niepełnosprawni?	Absolwenci niepełnosprawni lub niesprawni czasowo przystępują do egzaminu w powszechnie obowiązujących terminach i według obowiązujących wymagań egzaminacyjnych, przy kryteriach dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności. Komisja okręgowa zobowiązana jest do sprawdzenia czy zostały zapewnione warunki i formy przeprowadzania egzaminu odpowiednie do możliwości zdających o specjalnych potrzebach edukacyjnych
W jakich sytuacjach można złożyć odwołanie od egzaminu?	Jeżeli w trakcie wewnętrznej części egzaminu nie były przestrzegane przepisy dotyczące przebiegu egzaminu, absolwent może w terminie dwóch dni od zaistnienia nieprawidłowości złożyć odwołanie do przewodniczącego zespołu szkolnego. Przewodniczący zespołu szkolnego rozpatruje odwołanie w terminie trzech dni od jego otrzymania. Od rozstrzygnięcia przewodniczącego zespołu szkolnego absolwent może odwołać się do dyrektora komisji okręgowej w terminie trzech dni od otrzymania rozstrzygnięcia. Dyrektor komisji okręgowej rozpatruje odwołanie w terminie czternastu dni od jego otrzymania. Rozstrzygnięcie dyrektora komisji okręgowej jest ostateczne. Jeżeli w trakcie zewnętrznej części egzaminu nie były przestrzegane przepisy dotyczące przebiegu egzaminu absolwent może w terminie dwóch dni roboczych od dnia egzaminu złożyć odwołanie do dyrektora komisji okręgowej. Dyrektor komisji okręgowej rozpatruje odwołanie w terminie pięciu dni roboczych od jego otrzymania. Od rozstrzygnięcia dyrektora komisji okręgowej absolwent może odwołać się do dyrektora Komisji Centralnej, w terminie siedmiu dni roboczych od jego otrzymania. Dyrektor Komisji Centralnej rozpatruje odwołanie w terminie siedmiu dni roboczych od jego otrzymania. Rozstrzygnięcie dyrektora Komisji Centralnej jest ostateczne.

3. CELE EGZAMINU MATURALNEGO

Egzamin maturalny z historii ma na celu:

1. Ocenę poziomu wiedzy i umiejętności absolwenta, czyli stopnia opanowania wymagań egzaminacyjnych w zakresie określonym w Podstawie programowej i Standardach wymagań egzaminacyjnych.

2. Sprawdzenie umiejętności wykorzystania różnych źródeł informacji do rekonstrukcji, opisu i oceny przeszłości w logicznej, spójnej oraz poprawnej językowo formie wypowiedzi.

3. Poinformowanie rodziców, nauczycieli, władz oświatowych i samorządowych, wyższych uczelni i pracodawców o poziomie wiedzy i umiejętności absolwentów, aby umożliwić:

• prognozowanie na podstawie wyników egzaminów przygotowania absolwentów do dalszego kształcenia,

• diagnozowanie pracy szkół i określanie czynników sprzyjających podnoszeniu poziomu kształcenia,

• motywowanie nauczycieli władz oświatowych i samorządowych do sprawdzania jakości nauczania historii w szkołach.

4. STRUKTURA I FORMA EGZAMINU

1. Egzamin maturalny z historii jest egzaminem zewnętrznym i ma formę pisemną.

2. Czas zaproponowany przez ekspertów na wykonanie zadań z arkusza pierwszego wynosi 60 minut, z arkusza drugiego - 90 minut i z arkusza trzeciego - 90 minut.

3. Po rozwiązaniu zadań z poszczególnych arkuszy następuje 30- minutowa przerwa.

4. W każdej części egzaminu zdający otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny.

5. Opis egzaminu:

1. część pierwsza egzaminu polega na rozwiązaniu testu zawierającego różnego typu zadania dotyczące całego obowiązującego zakresu programowego historii. Uczeń otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny zawierający pytania testowe: zadania zamknięte wielokrotnego wyboru i na dobieranie oraz zadania otwarte wymagające samodzielnego formułowania odpowiedzi (od pytań z krótką odpowiedzią do pytań z rozbudowaną odpowiedzią, w której wymagane są: wyjaśnienie, samodzielna analiza, własna refleksja). Mogą to być zadania z tzw. wyposażeniem, a więc z wykorzystaniem mapy, tabeli, wykresu, ilustracji czy krótkiego tekstu źródłowego;

2. część druga egzaminu polega na udzieleniu odpowiedzi na pytania do przedstawionych w arkuszu egzaminacyjnym różnego typu źródeł informacji - zgodnie z wyborem okresu historycznego dokonanym przez zdającego. Łącznie materiały źródłowe, które analizuje zdający, to materiały źródłowe pisane (około 1000 słów) oraz dwa lub trzy źródła innego typu, np. ikonograficzne, statystyczne, kartograficzne;

3. część trzecia egzaminu polega na napisaniu krótkiej, spójnej wypowiedzi na określony w arkuszu egzaminacyjnym jeden temat spośród trzech do wyboru (zgodnie z dokonanym przez zdającego wyborem okresu historycznego). Tematy w wybranym okresie muszą być zróżnicowane rzeczowo:

• historia polityczna,

• historia społeczno - gospodarcza,

• historia kultury.

6. Przystępujący do egzaminu jest zobowiązany (zgodnie z regulaminem egzaminu maturalnego) do określenia i wyboru jednego okresu historycznego dla części 2. i 3. egzaminu spośród następujących:

- starożytność i średniowiecze,

- czasy nowożytne do roku 1815,

- wiek XIX i XX do roku 1991.

W trakcie egzaminu zdający nie ma prawa zmienić wybranego wcześniej okresu historycznego, a także składać egzaminu w części 3. z innego okresu niż w części 2.

7. Ocenianie:

1. za rozwiązanie zadań z pierwszego arkusza zdający może otrzymać maksymalnie
   30% całkowitej liczby punktów,

2. za rozwiązanie zadań z drugiego arkusza zdający może otrzymać maksymalnie
   40% całkowitej liczby punktów,

3. za rozwiązanie zadań z trzeciego arkusza zdający może otrzymać maksymalnie
   30% całkowitej liczby punktów.

5. WYMAGANIA EGZAMINACYJNE

W poniższej tabeli zastosowano skróty: C - cele edukacyjne, Z - zadania szkoły,
T - treści, O - osiągnięcia. Numer przy każdym symbolu odnosi się do odpowiedniej części Podstawy Programowej.

Standard	Opis wymagań Zdający potrafi:	Odniesienie do Podstawy programowej
Wykazać się znajomością faktów, pojęć oraz poprawnym stosowaniem terminologii historycznej	wymienić fakt, umiejscowić go w czasie (podać datę) i w przestrzeni (zaznaczyć na mapie), połączyć fakt z postacią historyczną, wykazać powiązania faktów: (poprzedzanie - współwystępowanie - następstwo), dokonać zestawienia chronologicznego faktów (oś chronologiczna), opisać fakt, stosując pojęcia historyczne, odróżnić fakt, zjawisko, proces historyczny, wykazać się znajomością nazw i terminów historycznych (np. Wawel, Kapetyngowie, insurekcja, holocaust). Zdający stosuje posiadaną wiedzę historyczną do opisu, charakterystyki, wyjaśnienia i oceny wydarzeń oraz procesów historycznych w całym zakresie chronologicznym historii, czyli od najdawniejszych dziejów człowieka do współczesności - ze szczególnym uwzględnieniem dziejów narodu, społeczeństwa i państwa polskiego oraz dziedzictwa kulturowego narodu - podczas omawiania zagadnień dotyczących: państw - ich organizacji, struktury władzy, terytorium, cech systemów politycznych, struktury i organizacji społeczeństw, życia gospodarczego państw i społeczeństw, wydarzeń politycznych i militarnych, działalności najważniejszych postaci, dynastii, grup społecznych, cech, form i funkcji religii, osiągnięć cywilizacyjnych, najwybitniejszych osiągnięć kultury i sztuki, myśli politycznej, społecznej i filozoficznej, konfliktów i kryzysów politycznych, społecznych, gospodarczych, religijnych, ideologicznych.	Cele nauczania historii 1 - 5 szkoła ponadpodstawowa niekończąca się maturą C 1, 2 Z 1, 2 O 1, 2, 4, 5 T 1 - 20 szkoła ponadpodstawowa kończąca się maturą C 2 Z 1 T 1 O 1
Stosować posiadaną wiedzę do opisu wydarzeń historycznych:		Cele nauczania historii 1 - 6 szkoła ponadpodstawowa niekończąca się maturą C 1, 2 Z 1 - 3 O 1, 2, 4, 5 T 1 - 20 szkoła ponadpodstawowa kończąca się maturą Z 1, 2 T 1 - 4 O 1 - 3
identyfikując fakty i zjawiska ważne dla dziedzictwa kulturowego narodu, rozwijające postawy patriotyczne,	wskazać znaczenie wydarzeń ważnych dla kultury narodowej, opisać działalność osób tworzących kulturę narodową, ocenić zjawiska wywierające wpływ na rozwój tożsamości narodowej,
wykazując różnice pomiędzy epokami historycznymi,	opisać wydarzenia, wskazywać na zmieniające się: a) przyczyny b) przebieg c) skutki, znaczenie - konsekwencje dalsze, czasami sięgające do współczesności, porównywać wydarzenia z różnych epok historycznych,
przestrzegając chronologii,	opisać wydarzenie historyczne, umieszczając fakty w czasie, określić wzajemne zależności w czasie,
umieszczając wydarzenia w przestrzeni,	określić miejsce w sensie geograficzno - historycznym, określić zasięg jego występowania na różnych terenach,
dokonując selekcji faktów,	opisywać wydarzenia historyczne, uwzględniając tylko te fakty, które są ważne dla wyjaśnienia danego wydarzenia lub procesu historycznego,
hierarchizując,	uszeregować fakty według ważności, określić ich znaczenie dla opisu wydarzenia lub procesu historycznego,
przedstawiając przyczyny i skutki opisywanych zjawisk,	opisać fakty lub wydarzenia poprzedzające zjawisko, mające na nie bezpośredni wpływ, ukazać fakty, które obrazują zmiany lub konsekwencje opisanego zjawiska,
odróżniając fakty od opinii,	opisać wydarzenie historyczne analizując źródła (opracowania) i wskazać fakty i opinie, opisać wydarzenie historyczne analizując źródła (opracowania) i ustosunkowując się do przekazanych faktów i opinii.
Wyjaśnić przebieg procesu historycznego:			Cele nauczania historii 1 - 8 szkoła ponadpodstawowa niekończąca się maturą C 1 - 3 Z 1 - 3 T 1 - 20 O 1, 2, 4, 5 szkoła ponadpodstawowa kończąca się maturą C 1 - 2 Z 1 - 4 T 1 - 4 O 1 - 3
dokonując krytycznej analizy zjawisk historycznych,	wybrać informacje o zjawiskach historycznych zawarte w różnych źródłach, ocenić krytycznie te informacje w celu wyjaśnienia omawianego procesu historycznego,
uwzględniając złożoność procesu historycznego,	opisać wydarzenia, ukazując związki między faktami, wskazać przyczyny, następstwa, skutki wydarzeń i zależności między nimi, ukazać różne aspekty procesu historycznego (polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe),
określając stopień i dynamikę zmiany,	opisać wydarzenia, określając rodzaj, skalę, zasięg i wielkość zmian, analizować tempo zmian i ich wpływ na przebieg procesu historycznego,
formułując problemy historyczne,	stawiać pytania i szukać na nie odpowiedzi, grupować fakty i zjawiska historyczne służące formułowaniu i wyjaśnianiu problemów, wykorzystywać wiedzę w nowych sytuacjach problemowych,
analizując różne źródła informacji,	uwzględnić informacje z różnych źródeł historycznych, porównywać informacje i wartościować je w celu wyjaśnienia problemu,
wykazując się umiejętnością konstruowania syntezy historycznej,	sformułować problem, podać główne tezy, wyjaśnić wszechstronnie (całościowo) problem, sformułować wnioski i własne oceny.
Samodzielnie przedstawić i ocenić wybrane problemy historyczne z uwzględnieniem zasad naukowego badania przeszłości:			Wszystkie powyżej ze szkoły ponadpodstawowej niekończącej się maturą oraz szkoła ponadpodstawowa kończąca się maturą C 1 - 2 Z 1 - 4 T 1 - 4 O 1 - 3
dostrzegając różne interpretacje historii i ich przyczyny,	sformułować problem, przedstawić najważniejsze informacje oraz opinie (oceny) różniące się między sobą, wyjaśnić problem, sformułować wnioski i własną ocenę,
dokonując integracji wiedzy o przeszłości czerpanej z różnych źródeł informacji oraz własnych doświadczeń, ocen i refleksji.	na podstawie wiedzy historycznej samodzielnie przedstawić problem i wyjaśnić go, ocenić i uzasadnić swoje stanowisko.

6. PRZYKŁADOWE ARKUSZE I SCHEMATY OCENIANIA

Wpisuje ZDAJĄCY po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ I

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII

maj - czerwiec ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny I

HISTORIA

Czas pracy 60 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Nr zad.

Punkty

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 9 stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Proszę rozwiązać zadania. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 60 punktów. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Suma

Nazwisko

Nakład .............itp.

1. 
   Połącz poniższe pojęcia z ich charakterystykami, wpisując w wykropkowane

miejsca odpowiednie cyfry.

Strateg ................. Demagog ................. Hoplita .................

1 ambitny polityk, który przejmował całą władzę nie mając ku temu tytułów (podstaw) prawnych, 2 grecki piechur ciężkozbrojny, 3 polityk, człowiek o dużych umiejętnościach panowania nad tłumem, jeden z dziesięciu wybieranych corocznie dowódców wojskowych w Atenach;

2. W jakim stylu zbudowana jest prezentowana świątynia ?

...................................................................................................................................................

3. Uzupełnij tabelę.

Bitwa	Strony walczące	Strona zwycięska	Rok
Plateje			479 p.n.e.
	Persja - Macedonia		333 p.n.e.
Akcjum		Rzym

4. 
   Mapa przedstawia państwo rzymskie w roku śmierci Juliusza Cezara. Podaj nazwy pięciu terytoriów zaznaczonych na tej mapie, a zdobytych przez Rzym w okresie republikańskim.

1....................... 2........................ 3.......................... 4.......................... 5..........................

5. Podaj daty początku i końca średniowiecza i wyjaśnij swój wybór.

początek średniowiecza koniec średniowiecza

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

6. Podane niżej informacje dotyczące wypraw krzyżowych posegreguj według przedstawionych kryteriów, wpisując litery do tabeli.

	Polityczne	Społeczno- -gospodarcze	Inne
Przyczyny krucjat
Skutki krucjat

A zagrożenie Bizancjum przez ekspansję Turków,

B powstanie zakonów rycerskich,

C nastroje religijne wywołane w X w. przez ruch reformy Kościoła,

D śmierć tysięcy ludzi,

E bogacenie się miast włoskich,

F poszukiwanie lepszych warunków życia przez najuboższych;


7. Ułóż drzewo genealogiczne Piastów, wpisując w odpowiednich miejscach podane imiona i przydomki władców.

Kazimierz Odnowiciel, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty, Mieszko II, Zbigniew, Bolesław Śmiały;





.................................................



.................................................

.............................................. ...................................................





.................................. ................................

8. Na podstawie planów miast średniowiecznych wymień trzy charakterystyczne cechy układu przestrzennego miasta:





• .........................................................................................................................................

• .........................................................................................................................................

• .........................................................................................................................................

9. 
   Obok wymienionych w tabelce wyznań religijnych wpisz nazwiska reformatorów oraz zasięg terytorialny ich wpływów (przynajmniej 1 państwo).

Wyznanie	Reformator	Państwa występowania
Luteranie
Anglikanie
Kalwiniści
Antytrynitarze

10. Uzupełnij schemat przedstawiający strukturę sejmu walnego.





........................ biskupi

wojewodowie

kasztelanowie

zwołuje sejm wchodzą w skład



................................

................................

tworzą izbę poselską

11. Interrex inaczej to .... . Podkreśl jedną odpowiedź.

A kanclerz królestwa,

B zastępca króla w czasie jego nieobecności w kraju,

C osoba zastępująca króla w czasie bezkrólewia,

D nowy król obierany za życia urzędującego;




12. Podaj, kto jest autorem zamieszczonych niżej powiedzeń:





„Państwo to ja” „Kości zostały rzucone”

........................................................ .......................................................





„Władca jest pierwszym sługą państwa” „Pomożecie? - Pomożemy!”

........................................................ .......................................................

13. Przekreśl nazwy ziem utraconych przez Rzeczpospolitą w wyniku wojen XVII

wieku.

Mołdawia, Inflanty, Śląsk, Prusy Książęce, Podole, lewobrzeżna Ukraina, Kurlandia;

14. Uporządkuj chronologicznie style w architekturze, wpisując w wykropkowane

miejsca odpowiednio cyfry od 1 do 6.






gotyk klasycyzm secesja

............ ................. ............






renesans rokoko barok

............ ............ ............

15. Podaj cechy charakteryzujące produkcję:

• rzemieślniczą .............................................................................................................
......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................
• manufakturową .............................................................................................................
......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................
• fabryczną .............................................................................................................
......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................


16. Połącz nazwiska działaczy politycznych końca XIX wieku z odpowiednią partią.

a) Polska Partia Socjalistyczna c) Stronnictwo Ludowe
b) Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne d) Socjaldemokracja Królestwa Polskiego

Roman Dmowski		Józef Piłsudski
Julian Marchlewski		Bolesław Wysłouch

Ignacy Daszyński

Wojciech Korfanty

17. Uporządkuj chronologicznie poniższe wydarzenia, wpisując w wykropkowane miejsca odpowiednie cyfry od 1 do 8.





powstanie styczniowe ............... powstanie krakowskie ..............







powstanie warszawskie ............. powstanie kościuszkowskie .........





powstanie Chmielnickiego ........... powstanie listopadowe .............





powstanie wielkopolskie .............. I powstanie śląskie ...............

18. Na podstawie poniższego tekstu odpowiedz na zamieszczone pytanie.

Fragment pracy Józefa Szujskiego „Kilka prawd z dziejów naszych ku rozważaniu w chwili obecnej”

Niewola to nie sam ucisk zewnętrzny, to nie samo panowanie tego lub owego systemu niemiłego narodowi, to nie przewaga tego lub owego narodu przekomarzającego się nad drugim, to więcej, to więcej bo to odebranie narodowi własnego rządu i własnej dyspozycji społeczeństwa. Obłędzie, który mniemasz, że dosyć jest chcieć wypędzić nieprzyjaciół, że dosyć jest zrobić konspiracyjkę jedną z drugą, aby być wolnym i niepodległym, wynieść się z ziemi naszej, opuść ją na zawsze, bo sprowadzasz tylko klęski bez granic, bo policzone już dni twoje, które z woli Bożej spędziłeś między nami, bo dokonałeś już swego i złożyć nam cię przychodzi do grobu ze słowami miłości i przebaczenia chrześcijańskiego.

Czy autor dokonuje opisu sytuacji, czy wyraża swoją opinię?

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................


19. Po upadku Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku do czasu odzyskania niepodległości powstały pieśni narodowe, które w różny sposób opisywały nadzieje na odzyskanie niepodległości. Napisz, w której z nich wyrażano :

A nadzieję na odzyskanie niepodległości czynem zbrojnym,

.....................................................................................................................................................

B dążenie do zachowania polskiego stanu posiadania i narodowości polskiej,

.....................................................................................................................................................

C wiarę w szczególną opatrzność nad Polską, która przejawiała się w najtrudniejszych okresach jej historii;

.....................................................................................................................................................

20. Zaznacz cyframi na mapie Europy 5 państw powstałych po I wojnie światowej.
W legendzie obok podaj nazwy tych państw:







1.........................................

2.........................................

3.........................................

4.........................................

5.........................................




21. Wymień trzy przyczyny, które Twoim zdaniem wpłynęły na odrodzenie się niepodległego państwa polskiego w 1918 roku.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................




22. Wpisz pod biogramem imię i nazwisko prezydenta RP.

A Żył w latach 1885 - 1947. Był politykiem związanym z sanacją. Wielokrotnie sprawował urząd ministra spraw wewnętrznych /1921, 1925 - 1926, 1935 - 1936/ . W latach 1930 - 1935 był marszałkiem senatu. 29 IX 1939 r. na mocy konstytucji kwietniowej został mianowany na najwyższy urząd w państwie.

......................................................................

B Żył w latach 1865 - 1922. Był cenionym inżynierem. W 1920 r. był ministrem robót publicznych. W okresie 14 - 16 XII 1922 r. pełnił najwyższy urząd w II RP.

......................................................................

C Żył w latach 1869 -- 1953. Był współtwórcą PPS. Po odzyskaniu niepodległości był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie I. Paderewskiego. Po zerwaniu z ruchem socjalistycznym działał w spółdzielczości. W okresie 20 XII 1922 - 14 V 1926 r. pełnił najwyższy urząd w państwie.

......................................................................

D Żył w latach 1867 - 1946. W 1922 r. został dyrektorem fabryki amoniaku i karbidu
w Chorzowie. Od jesieni 1925 r. pracował na Politechnice Warszawskiej. W okresie 1 VI 1926 - 30 IX 1939 r. pełnił najwyższy urząd w państwie.

..........................................................

23. Opisz kilkoma słowami wydarzenia, z którymi wiążesz wymienione miejsca.

• Fulton ................................................................................................................

• Czarnobyl ................................................................................................................

• Kopalnia Wujek ................................................................................................................

24. Rozwiąż skróty.

• WRON ................................................................................................................

• KBWE ................................................................................................................

• KOR ................................................................................................................






1.2. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA


1.

Strateg - 4, Demagog - 3, Hoplita - 2

3 punkty za prawidłowe ułożenie wszystkich elementów
(1 punkt za ułożenie jednej pary)

2.

styl dorycki

1 punkt za określenie stylu

3.

Bitwa	Strony walczące	Strona zwycięska	Rok
Plateje	Grecy - Persowie	Grecy	479 p. n. e.	1 punkt
Issos	Persja - Macedonia	Macedonia	333 p. n. e.	1 punkt
Akcjum	Rzym/Oktawian - Egipt/Antoniusz	Rzym/Oktawian	31 p. n. e.	1 punkt

po 1 punkcie za prawidłowe umieszczenie wszystkich informacji w wierszu

4.

1. Galia, 2. Hiszpania, 3. Kartagina, 4. Azja Mniejsza, 5. Macedonia (Grecja)

2 punkty za prawidłowe wpisanie nazw 5 prowincji

1 punkt za wskazanie przynajmniej 3 prowincji

5.

Zdający podaje daty np. upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego, zdobycia Konstantynopola, wyprawy Kolumba i wyjaśnia, dlaczego stanowią one cezurę między epokami.

3 punkty za podanie wybranych (prawidłowych) dat i wyjaśnienie

1 punkt za podanie tylko dat

2 punkty za podanie dat i niepełne wyjaśnienie

6.

	Polityczne	Społeczno-gospodarcze	Inne
Przyczyny krucjat	A zagrożenie Bizancjum przez ekspansję Turków	F poszukiwanie lepszych warunków życia przez najuboższych	C nastroje religijne wywołane w X w. przez ruch reformy Kościoła	1 punkt
Skutki krucjat		D śmierć tysięcy ludzi E bogacenie się miast włoskich	B powstanie zakonów rycerskich	1 punkt

2 punkty za prawidłowe umieszczenie wszystkich elementów w grupie przyczyn i skutków

7.

	Mieszko II
	Kazimierz Odnowiciel
	Bolesław Śmiały Władysław Herman
	Zbigniew Bolesław Krzywousty

1 punkt

Zdający tworzy genealogię wszystkich władców zgodnie z pokoleniami i okresem panowania

8.

Każda z poprawnie sformułowanych cech np. otoczenie murami obronnymi czy centralnie umieszczony rynek.

3 punkty za całość -

1 punkt za każdą cechę

9.

Wyznanie	Reformator	Państwa występowania
Luteranie	M. Luter, U. Zwingli	Niemcy, Prusy, Dania, Szwecja, Norwegia, Szwajcaria	1 punkt
Anglikanie	Henryk VIII	Anglia, kolonie angielskie	1 punkt
Kalwiniści	J. Kalwin	Szwajcaria, Francja, Anglia, Niderlandy (zwłaszcza Zjedn. Prowincje), Polska, Węgry	1 punkt
Antytrynitarze	F. Socyn	Polska, Siedmiogród	1 punkt

4 punkty - punkt przyznajemy w przypadku wypełnionych obu pustych rubryk (reformatorzy, państwa występowania) dla każdego z wyznań. Wystarczy jednak podać po jednym dominującym przykładzie w rubryce.

10.

zwołuje sejm - król

biskupi, wojewodowie, kasztelanowie - izba senatorska

izba poselska - posłowie ziemscy

wypełnione tylko w ten sposób

1 punkt za w pełni wykonane zadanie

11.

C osoba zastępująca króla w czasie bezkrólewia

1 punkt za właściwą odpowiedź

12.

„Państwo to ja” - Ludwik XIV

„Kości zostały rzucone” - Gajusz Juliusz Cezar

„Władca jest pierwszym sługą państwa” - Fryderyk II Wielki (Pruski)

„Pomożecie? - Pomożemy!” - Edward Gierek

4 punkty - po 1 za każdą poprawnie rozpoznaną postać

13.
Mołdawia, Inflanty, Śląsk, Prusy Książęce, Podole, lewobrzeżna Ukraina, Kurlandia

1 punkt - za poprawnie przekreślenie wszystkich nazw

14.

gotyk, renesans, barok, rokoko, klasycyzm, secesja

1 punkt za poprawne ułożenie całości

15.

• rzemieślniczą - wykonywanie całości produktu w jednym warsztacie, przez jeden zespół, jako przedmiotu kompletnego i jednostkowego. Po ukończeniu produktu, rozpoczynano następny (jeden etap produkcyjny). Większość czynności wykonywano ręcznie lub przy użyciu prostych urządzeń (np. maszyn prostych), siły wody itp. Producent był zwykle właścicielem warsztatu i surowca.

• manufakturową - wykonywanie całości produktu w jednym warsztacie lub w kilku (manufaktura rozproszona). Produkcja podzielona na wiele etapów (stosunkowo proste czynności, wykonywane przez różne zespoły). Ostatecznie przedmiot składano z wcześniej przygotowanych części, wykonanych ręcznie lub przy użyciu prostych urządzeń. Pracownicy często nie byli właścicielami ani narzędzi, ani surowca.

• fabryczną - wykonywanie całości artykułu w jednym kompleksie fabrycznym. Produkcja podzielona na wiele drobnych etapów (stosunkowo proste czynności, wykonywane przez różne zespoły). Produkt finalny montowany z podzespołów. Produkcja wykonywana maszynowo, często przy użyciu taśmy produkcyjnej itp.

6 punktów (po 2 za każdą odpowiedź) - powyżej podano tylko przykładową.

16.

1. J. Piłsudski 1 punkt

2. R. Dmowski 1 punkt

3. B. Wysłouch 1 punkt

4. J. Marchlewski 1 punkt

4 punkty - po jednym za każdą poprawnie zaznaczoną postać

17.

5, 8, 1, 6, 4, 2, 3, 7

1 punkt za poprawne uszeregowanie wszystkich wydarzeń

18.

autor wyraża swą opinię, dość jednak charakterystyczną dla ówczesnych czasów

1 punkt za wskazanie opinii

19.

A- hymn państwowy (Mazurek Dąbrowskiego), B - Rota, C - Boże coś Polskę

3 punkty - po jednym za każdą poprawną odpowiedź

20.

Na przykład: Estonia Łotwa Litwa Polska Czechosłowacja .... (inne)

Estonia Łotwa Litwa Polska Czechosłowacja 2 punkty - jeżeli zdający. zaznaczy wszystkie państwa 1 punkt - jeżeli zdający zaznaczy minimum 3 państwa

2 punkty za wpisanie pięciu nazw państw; 1 za wpisanie przynajmniej 3 państw

21.

Np. konflikt mocarstw rozbiorczych, klęska wszystkich z nich, działania samych Polaków.

3 punkty - po jednym za przyczynę

22.

A Władysław Raczkiewicz

B Gabriel Narutowicz

C Stanisław Wojciechowski

D Ignacy Mościcki

4 punkty - po 1 za każdą poprawną odpowiedź

23.

• Fulton - słynne przemówienie Churchilla w 1946 r.; umowny początek zimnej wojny
  (pojęcie „żelaznej kurtyny”)

• Czarnobyl - katastrofa w 1986 r. w elektrowni nuklearnej na Ukrainie; odegrała dużą rolę
  w obaleniu mitu o potędze ZSRR

• Kopalnia „Wujek” - strajk zakończony masakrą górników w grudniu 1981 r. w Polsce.

3 punkty - po 1 za każdą poprawną odpowiedź

24.

• WRON - Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego

• KBWE - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

• KOR - Komitet Obrony Robotników

3 punkty - po 1 za każdą poprawną odpowiedź




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ II

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII STAROŻYTNOŚĆ I ŚREDNIOWIECZE

maj - czerwiec ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny II

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Nr zad.

Punkty

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera ... stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Proszę rozwiązać zadania. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 40 punktów. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Źródło A




Sceny z życia władcy. Relief na ścianie świątyni grobowej Ramzesa III w Medinet Habu

Źródło B

Fragmenty tzw. Roczników Aszurbanipala (władca asyryjski, VII w. p.n.e.)

Ja jestem Aszurbanipal, powołany do życia przez Aszura (bóg opiekuńczy miasta Aszur) i Belet-ili (bogini matka), wielki książę wyniesiony do godności następcy tronu(...). Wśród radosnych okrzyków i wiwatów wkroczyłem do domu następcy tronu, wspaniałej siedziby, ośrodka władzy królewskiej gdzie (...) posiadłem w nim mądrość boga Nabu (bóg sztuki pisarskiej i opiekun pisarzy): całą sztukę pisania wszystkich rodzajów tekstów (...),nauczyłem się także strzelać z łuku, jeździć konno oraz powozić rydwanem; z rozkazu wielkich bogów, których imion wzywałem, których chwałę głosiłem, którzy powierzyli mi sprawowanie władzy królewskiej i opiekę nad świątyniami ofiarowali mojej osobie, zamiast mnie odparli mych wrogów, pobili mych przeciwników; wspaniały wojownik, ulubieniec Aszura i Isztar potomek królewski; jam jest (...).

Źródło C

Napis Dariusza na skale w Behistun

Jam jest Dariusz, król wielki, król królów, władca Persji i prowincji, syn Hytaspesa, wnuk Arsamesa, z rodu Achemenidów (...). Od wieków czczą nas, od wieków ród nasz jest królewski. (...) Z woli Ahuramazdy - ja jestem królem. (...)

Kraje te przypadły mi w udziale i z woli Ahuramazdy były mi podwładne. Składały mi daninę, wszędzie tam miałem w swej opiece każdego człowieka, który mi był przychylny, surowo karałem każdego wroga. (...) Kraje te podporządkowały się moim prawom. Co przykazałem, one wykonywały posłusznie.

Źródło D

Arystoteles, Ustrój polityczny Aten

Istniejący bowiem wówczas ustrój był bezwzględnie arystokratyczny, a ubodzy chłopi byli w niewoli bogaczy, i to zarówno sami jak dzieci ich i żony; nazywano ich też poddanymi. Szóstą część plonów otrzymywali jako zapłatę za pracę na ziemi bogaczy. Cała zaś ziemia była w posiadaniu niewielu. Jeśli więc nie oddali daniny mogli być sprzedani w niewolę tak sami, jak i ich dzieci, za długi bowiem odpowiadali wszyscy swoją osobą. Tak było aż do Solona, który pierwszy wystąpił jako obrońca interesów ludu (...). Urzędy obsadzano ludźmi z rodów szlachetnych i bogatych, a piastowano je dożywotnio, później przez lat dziesięć.

(...) Przy tego rodzaju ustroju politycznym i niewoli mas zależnych od niewielkiej garstki bogaczy lud wystąpił w końcu przeciw panom. Walka była zacięta i długi czas spierające się strony wrogo stały naprzeciw siebie, aż wreszcie zgodnie wybrały (...) Solona, zleciwszy mu reformę ustroju(...). Zabroniwszy dawać pożyczki pod zastaw osoby pożyczającego, (...) zniósł długi (...); nazywają to strząśnięciem ciężarów (...).

Źródło E

Arystoteles, Polityka

(...) Demokracja jest wówczas, gdy wolni władają, oligarchia natomiast gdy władzę dzierżą bogaci, jest to jednak przypadkowa zbieżność, że pierwszych jest mnóstwo, a drugich niewielu, bo wolnych bywa wielu, a bogatych mało (...).

Ale te cechy bynajmniej nie wystarczają do określenia istoty wspomnianych ustrojów (...), trzeba jeszcze dalsze rozróżnienie wprowadzić i uznać, że nie ma tam demokracji, gdzie nieliczni wolni panują nad większością niewolnych (...). Tak samo nie jest to demokracja jeśli bogaci dzięki swej przewadze liczebnej górują (...). Natomiast demokracja jest, gdy ubodzy wolni przedstawiający większość, dzierżą pełnię władzy w ręku, oligarchia zaś, gdy rządzą ludzie bogaci i ze szlachetnych rodów, mimo że mniejszość stanowią (...).

Źródło F

Tukidydes, Wojna peloponeska

Nasz ustrój nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie na mniejszości. W sporach prywatnych każdy obywatel jest równy w obliczu prawa, jeśli zaś chodzi o znaczenie to jednostkę się ceni nie ze względu na jej przynależność do pewnej grupy, lecz ze względu na talent osobisty, jakim się wyróżnia; nikomu też, kto jest zdolny służyć ojczyźnie ubóstwo albo nieznane pochodzenie nie przeszkadza w osiągnięciu zaszczytów. W naszym życiu państwowym kierujemy się zasadą wolności.

Źródło G

Eutropiusz, Zarys historii od założenia miasta

[Wzburzenie wywołała śmierć Lukrecji, niewiasty ze znakomitego rodu, która została zbezczeszczona przez syna Tarkwiniusza i demonstracyjnie popełniła samobójstwo.] Z tego powodu Brutus, choć sam krewniak Tarkwiniusza, podburzył lud i odebrał Tarkwiniuszowi panowanie. Także wojsko (...) wkrótce Tarkwiniusza opuściło (...), wobec czego z żoną swoją i dziećmi uszedł po 25 latach panowania; granice Rzymu sięgały wówczas co najwyżej zaledwie do 15 kamienia milowego. Odtąd zaczęto zamiast jednego króla wybierać 2 konsulów, a to z tej przyczyny, aby w razie gdyby jeden zechciał działać przewrotnie drugi mając tę samą władzę mógł go powściągać.

Źródło H

Polibiusz, Dzieje

Były trzy składniki władzy państwowej (...). Otóż konsulowie póki z legionami nie wyruszą w pole i póki bawią w Rzymie decydują o wszystkich sprawach publicznych. Bo wszyscy inni urzędnicy, z wyjątkiem trybunów ludowych są im podwładni i słuchają ich; a do senatu oni wprowadzają poselstwa. (...) Także o wszystkie publiczne sprawy, które muszą być załatwione przez lud, im wypada się troszczyć i zwoływać zgromadzenia ludowe, im stawiać wnioski, im wykonywać uchwały większości. (...)

Jeżeli chodzi o senat, to ma on przede wszystkim władzę nad skarbem publicznym; (...). Tak samo wszelkie popełnione w Italii przestępstwa, które wymagają śledztwa ze strony państwa, jak zdrada, sprzysiężenie, trucicielstwo, skrytobójstwo są przedmiotami troski senatu (...). Także jeśli do kogoś poza Italią należy wysłać poselstwo- tenże senat ma o to staranie.

Jedynie lud w państwie rozstrzyga o nagrodzie i karze (...), a zwłaszcza sądzi tych którzy piastowali wysokie urzędy; wyrok śmierci zaś tylko on rozdaje. Dalej lud rozdaje urzędy między godnych ludzi, co jest w wolnym państwie najpiękniejszą nagrodą za cnotę. Ma on także prawo zatwierdzania ustaw, a co najważniejsze postanawia o pokoju i wojnie. A gdy chodzi o zawarcie sojuszu, zakończenie wojny i układy, lud jest tym, który to wszystko ustala i ratyfikuje, albo też unieważnia.

Źródło I

Imperium Rzymskie w I wieku n.e.




Źródło J

Kasjusz Dion, Historia rzymska

Cała władza ludu i senatu przeszła na Augusta i od niego zaczyna się pełne jedynowładztwo (...).Zarząd wszystkich spraw zależy wyłącznie od woli każdorazowego cesarza. Ażeby jednak zachować pozory, iż nie posiadają niczego samowolnie, lecz wszystko zgodnie z prawem, zjednoczyli w swoim ręku, z zachowaniem dotychczasowych nazw wszystkie urzędy, które za czasów władztwa ludu decydujące miały znaczenie, z wyjątkiem wszakże dyktatury. (...) Często piastują godność konsulów (...). Tytuł imperatora przybierają (...) dla oznaczenia ich nieograniczonej władzy (...). Ponieważ są członkami wszystkich kolegiów kapłańskich, (...) (cesarz) piastuje godność najwyższego kapłana, mają wszelką świecką i duchową władzę. Władza trybuna ludowego, która obowiązywała w czasach ludowładztwa daje im uprawnienia sprzeciwiania się każdej uchwale senatu, która im nie odpowiada i zapewnia nietykalność, także mogą skazać na śmierć bez sądu i prawa, jako przestępcę każdego kto im przeciwstawi się.

Źródło K

Aureliusz Wiktor, O cezarach

Waleriusz Dioklecjan (...) pierwszy wprowadził wyszukane, złotem tkane jedwabne szaty purpurowe i drogimi kamieniami wysadzane obuwie (...). Pierwszy też od czasów Kaliguli
i Domicjana polecił nazywać się publicznie panem i bogiem i przy powitaniu cześć sobie boską oddawać (...).

ARKUSZ ODPOWIEDZI




Na podstawie źródła A:

25. Wyjaśnij, w jaki sposób sztuka starożytnego Egiptu odzwierciedlała pozycję
i rolę władcy.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródła B:

26. Wyjaśnij, w jaki sposób Aszurbanipal uzasadniał swoje prawa do tronu.

........................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródeł B i C:

27. Porównaj źródło B i C i wskaż różnice oraz podobieństwa w pojmowaniu źródeł władzy
w Asyrii i Persji.

........................................................................................................................................................................................................................................................................................

28. Wyjaśnij, w jaki sposób funkcjonowanie opisywanych monarchii wpływało na życie poddanych.

........................................................................................................................................................................................................................................................................................

29. Jak nazywamy omawiany typ ustroju politycznego?

...........................................................................................................................................

.

Na podstawie źródła D:

30. Wyjaśnij, dlaczego Arystoteles nazywa Solona obrońcą ludu.

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródeł D i E:

31. Podaj, na czym - według Arystotelesa - polegały różnice między opisywanymi ustrojami.

...........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................


32. Określ źródła pochodzenia władzy w państwach Hellady.

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródła F:

33. Podaj, co Tukidydes rozumie przez pojęcie „prawa obywatelskie”.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

34. Wyjaśnij, na czym polegała zmiana ustroju w Atenach. Odwołaj się do źródeł D, E i F.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Na podstawie źródła G:

35. Podaj przyczyny upadku Tarkwiniusza w Rzymie.

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródła G i H:

36. Wyjaśnij źródła pochodzenia i mechanizm sprawowania władzy w Rzymie po wygnaniu Tarkwiniusza oraz podaj nazwę, opisywanego przez Polibiusza, ustroju Rzymu.

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródeł G, H i I:

37. Wyjaśnij zależność między zmianą kształtu terytorialnego państwa rzymskiego a jego ustrojem politycznym.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródła J:

38. Wyjaśnij, na czym polegała kumulacja władzy w rękach Oktawiana Augusta i jego następców.

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Na podstawie źródeł H i J:

39. Wskaż różnice w kompetencjach i sposobie powoływania urzędników w Rzymie przedstawione w obu źródłach.

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................




Na podstawie źródła K

40. Wymień nowo wprowadzone elementy władzy monarszej.

........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

41. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej odpowiedz, pod wpływem jakich wzorców kulturowych Dioklecjan zmienił charakter swojej władzy. ..................................................................................................................................
...................................................................................................................................


Na podstawie źródeł G, H, I, J, K:

42. Określ, na czym polegały i czym były spowodowane zmiany ustrojowe w Rzymie.

...................................................................................................................................
..................................................................................................................................

W oparciu o wszystkie cytowane źródła:

43. Scharakteryzuj podstawowe różnice w sposobach sprawowania władzy
w państwach starożytnego Wschodu, w Grecji i w Rzymie.

......................................................................................................................................................................................................................................................................




1. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

25. -Władca był przedstawiany jako postać pierwszoplanowa, wyróżniająca się wielkością. -Insygnia władzy (korona) i symbol boga Horusa (sokół) znamionują jego najwyższą pozycję i boskie pochodzenie władzy. -Potęgę i siłę władcy podkreślają postacie pokonanych, leżące pod jego stopami. za wskazanie 2 elementów - 1 punkt	2 punkty
26. Aszurbanipal uzasadniał swoje panowanie: -wyznaczeniem go do roli władcy przez bogów, -pochodzeniem z rodu królewskiego, -posiadaniem umiejętności pisania, jazdy konnej, strzelania z łuku. za wskazanie 2 elementów - 1 punkt	2 punkty
27. -Obaj władcy uzasadnili prawa do panowania wolą i pomocą boską oraz pochodzeniem. -Aszurbanipal podkreślał dodatkowo konieczność posiadania stosownych umiejętności. za wskazanie podobieństw - 1 punkt; różnicy - 1 punkt	2 punkty
28. -Poddani podporządkowani byli woli władcy, który stanowił prawa. -Musieli składać daniny, być lojalnymi poddanymi. po 1 punkcie za każdą poprawną odpowiedź	2 punkty
29. Monarchia despotyczna.	1 punkt
30. Solon dokonał tzw. kasaty długów, czym zwolnił zadłużonych od odpowiadania za długi „swoją osobą”, uczynił ich na powrót wolnymi obywatelami i zabronił pożyczek pod zastaw osoby. za podanie tylko informacji o zniesieniu długów - 1 punkt	2 punkty
31. Oligarchia to rządy bogatych lub szlachetnie urodzonych, którzy stanowili mniejszość. Demokracja polegała na dzierżeniu władzy przez większość - ludzi wolnych (nawet ubogich). po 1 punkcie za poprawne określenie każdego z ustrojów	2 punkty
32. -Władza, w różnych formach ustrojowych państw greckich pochodziła z wyboru. -W oligarchii np. urzędników wybierano spośród „rodów szlachetnych i bogatych,” a w demokracji spośród ogółu obywateli. po 1 punkcie za każdą informację	2 punkty
33. -Wszyscy obywatele mają możliwość decydowania o losach państwa i podejmowania decyzji większością głosów. -Wartość jednostki mierzona talentem osobistym i zdolnościami. -Równość obywateli w obliczu prawa. -Zasada wolności w życiu państwowym. za wskazanie 3 elementów - 2 punkty, za wskazanie 2 elementów - 1 punkt	2 punkty
34. Zmiana polegała na przekształceniu, na drodze walk i reform, ustroju oligarchicznego w demokrację.	1 punkt
35. Władza królewska w Rzymie upadła z powodu wystąpień ludu popartego przez wojsko. Tarkwiniuszowi po 25 latach panowania odebrano tron. Wystąpienia te spowodowane zostały niegodnym postępowaniem królewskiego syna.	1 punkt
36. Po wygnaniu Tarkwiniusza władza należała do wybieranych, dwóch konsulów, którym podlegali wszyscy urzędnicy z wyjątkiem trybunów ludowych. Na zgromadzeniu obywatele większością głosów uchwalali ustawy, oceniali urzędników, wybierali nowych urzędników i decydowali o wojnie i pokoju. Senat natomiast zajmował się: skarbem publicznym, finansami (zarządzanie dochodami i wydatkami), polityką zagraniczną i sądownictwem w niektórych wypadkach. Ten ustrój nazywano republiką. po 1 punkcie za wskazanie: a) wymienionych w tekście instytucji i urzędów, b) uprawnień konsulów, c) uprawnień zgromadzeń, d) uprawnień senatu, e) za nazwanie ustroju Rzymu.	5punktów
37. Ustrój Rzymu republikańskiego był ustanowiony dla miasta (granice do 15 kamienia milowego - źródło G). Rozrost terytorialny państwa uniemożliwił sprawne funkcjonowanie aparatu władzy (działalność zgromadzenia ludowego, wybór i sprawowanie urzędów, rozrost armii i wzrost znaczenia wodzów). Ustrój republikański nie był w stanie sprostać wymaganiom imperium - ogromny obszar w basenie Morza Śródziemnego podzielony na prowincje wymagał nowego systemu zarządzania. za wskazanie zależności, ale bez wyjaśnień - 1 punkt	2 punkty
38. Za wskazanie zakresu władzy cesarza, to znaczy informację o skupieniu w jego ręku najwyższych uprawnień (kompetencji) senatu, wyższych urzędników (np. konsula, trybuna ludowego), używaniu tytułu Augusta, piastowaniu godności najwyższego kapłana) - 1 punkt. Za informację o zachowaniu pozorów systemu republikańskiego - 1 punkt.	2 punkty
39. Republika - urzędnicy wybierani na zgromadzeniu, kompetencje uzależnione od sprawowanego urzędu i ściśle określone, hierarchia urzędów państwowych, trybun ludowy - prawo veta wobec uchwał senatu. Cesarstwo - skupienie władzy w ręku cesarza (sam przejmuje kompetencje urzędników). Istnienie urzędów republikańskich stało się jedynie pozorem - pozostały nazwy, zaś pełnię władzy posiadał jedynie cesarz (August). za informacje o urzędnikach w okresie republiki - 2 punkty za informację o urzędnikach w cesarstwie - 1 punkt	3 punkty
40. Ceremoniał dworski (cześć boska oddawana cesarzowi), tytulatura, wyszukany (bardzo bogaty) strój. za wskazanie 2 elementów - 1 punkt	2 punkty
41. Pod wpływem wzorców orientalnych, perskich, ewentualnie hellenistycznych.	1 punkt
42. Królestwo - republika: przyczyną obalenia królestwa były nadużycia władzy sprzeczne z poczuciem moralności Rzymian. Republika z wybieranymi konsulami miała zapobiec podobnym nieprawidłowościom. Republika - cesarstwo: ustrój republikański, odpowiadający małemu miastu-państwu, nie spełniał potrzeb imperium (np. niewystarczający aparat urzędniczy). Rozrost państwa niósł np. problem rywalizacji wodzów. U schyłku starożytności Rzym stał się monarchią wzorowaną na monarchiach Wschodu. za informację o przejściu od królestwa przez republikę do monarchii (u schyłku starożytności wzorowaną na despotii) - 1 punkt oraz za wskazanie 2 przyczyn - 2 punkty	3 punkty
43. Pełna wypowiedź powinna zawierać następujące informacje: W państwach starożytnego Wschodu sprawujący władzę nie musiał liczyć się ani z prawem, ani z interesami jednostki, społeczeństwa. Dysponując wojskiem, aparatem urzędniczym i religijnym uzasadnieniem swego panowania, rządził despotycznie. W Grecji i w Rzymie władza pochodziła z wyboru i uzależniona była, w różnym stopniu, od obywateli. Nawet w okresie cesarstwa rzymskiego władcy niejednokrotnie starali się zyskać sympatię oraz poparcie ludu.	3 punkty




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ II

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII CZASY NOWOŻYTNE DO ROKU 1815

MAJ - CZERWIEC ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny II

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Nr zad.

Punkty

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera ... stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Proszę rozwiązać zadania. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 40 punktów. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Źródło A

Alvaro Velho, Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii

Z okolicy Kalikatu, która zwie się Górne Indie, pochodzą przyprawy korzenne, używane [...]
w Portugalii oraz we wszystkich innych krajach świata. [...] W Kalikacie ładowane są na nawy z Mekki i przewożone do leżącego w Arabii portu Dżidda. Podróż z tej wyspy do Dżiddy trwa pięćdziesiąt dni [...]. W Dżiddzie, gdzie rozładowuje się statki, kupcy płacą wielkiemu sułtanowi myto. W tym samym porcie korzenie ładuje się na mniejsze statki, płyną one Morzem Czerwonym do miejsca zwanego Tur, na Synaju [...], gdzie również pobierane jest myto. Tutaj kupcy wynajmują wielbłądy [...] i [...] wiozą korzenie do Kairu, gdzie znów płacą myto. W drodze do Kairu są często napadani przez rabusiów [...]. Tutaj korzenie ponownie ładuje się na statki kursujące po Nilu, [...] i płyną tą rzeką [...] do miejsca, które nazywa się Roseta, gdzie znów płacą myto. Tu korzenie ponownie ładuje się na wielbłądy
i w ciągu jednego dnia przewożą je do miasta Aleksandria, będącego morskim portem. Stąd korzenie są zabierane przez galery weneckie i genueńskie.

Źródło B




Źródło C

List Pawła Toscanellego do Ferdynanda Martineza z 25 VI 1474 r.

Fernandowi Martinez, kanonikowi Lizbony, Paweł, lekarz, przesyła swe pozdrowienie.

Ponieważ doniosłem ci niegdyś o pewnym szlaku do Indii [...], drogą morską, [...] król pragnie teraz ode mnie pewnych wyjaśnień w tej sprawie [...]. Przesyłam więc dla Jego Królewskiej Mości mapę własnoręcznie przeze mnie zrobioną, [...] mapa określa także odległości, jakie musicie przebyć. [...] Kraj ten jest ludny i bogaty, liczy wiele prowincji, [...] a wszystkie one podlegają jednemu władcy zwanemu Wielkim Chanem [...]. Stolica jego i rezydencja znajdują się przez większość czasu

w prowincji Kataj. Poprzednicy [Chana] usiłowali nawiązać stosunki z chrześcijanami; [...] wysłali oni poselstwo do papieża, aby prosić go o pewną ilość ludzi wykształconych w sprawach wiary [...], lecz osoby, którym powierzono poselstwo, napotkały trudności w czasie podróży i zawróciły z drogi.
W czasach (papieża) Eugeniusza przybył od niego inny [poseł], który zapewnił papieża o żywych sympatiach, jakie żywią dla chrześcijan ci, którzy go wysłali. Ja ze swej strony rozmawiałem z nim
o wielu rzeczach: o wielkości budowli królewskich [...], o wielkiej ilości miast zbudowanych na brzegach rzek [...].

Kraj ten zasługuje na to, by został odnaleziony, nie tylko dlatego, że może dostarczyć wielkich dochodów w złocie, w srebrze, w szlachetnych kamieniach [...], lecz także ze względu na ludzi uczonych [...], którzy tam żyją, których geniusz i wiedza rządzą tym [...] krajem i kierują nawet sprawami wojennymi.

Źródło D

Bartolome de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, 1552 r.

Ci, którzy tam pojechali i którzy nazywają siebie chrześcijanami, posługiwali się głównie dwoma sposobami wypleniania i gładzenia z oblicza ziemi tych pożałowania godnych narodów. Jeden sposób - to niesprawiedliwe, okrutne, [...] wojny. Drugi sposób - to po wybiciu wszystkich, którzy mogliby pragnąć wolności [...], a więc po wybiciu wszystkich prawowitych władców oraz wszystkich dorosłych mężczyzn [...] - wyniszczanie również wszystkich pozostałych trudami najsurowszej, najstraszniejszej i najcięższej niewoli, w jaką kiedykolwiek mogli dostać się ludzie czy zwierzęta.

Źródło E

Lodovico Guicciardini, Description de tout le Pays-Bas

[Antwerpia] utrzymuje się głównie z handlu i swój dobrobyt oraz sławę w znacznej mierze zawdzięcza cudzoziemskim kupcom. Zaznaczę po pierwsze, że niezależnie od tutejszych mieszkańców
i ludzi przyjeżdżających z innych miejscowości [...], w Antwerpii zamieszkuje stale ponad 1000 kupców, należących do sześciu różnych narodowości [...]. Miejscowi i przyjezdni kupcy dokonują tu ogromnych transakcji finansowych, tak z wekslami i zastawami, jak i towarami [...].

Istota transakcji wekslowych polega na tym, że w Antwerpii biorą lub pożyczają pewną sumę pieniędzy, którą następnie muszą zwrócić, albo też otrzymają we Włoszech lub gdzie indziej [...]. Transakcję tę wymyślono wyłącznie w celu usprawnienia handlu, ale przewrotność wielu kupców, szczególnie najbogatszych [...] spaczyła tę uczciwą transakcję. Oni bowiem to dając pieniądze, to znów zabierając poważne sumy z giełdy, powodują brak stabilizacji na rynku pieniężnym, podczas gdy inni ponoszą straty.

Źródło F

Mikołaj Kopernik, Sposób urządzania monety

Potrzeba ustanowienia monety jest konieczna. Albowiem, chociażby zamiana rzeczy mogła się odbywać według samego ciężaru złota lub srebra [...], to jednak dla uniknięcia wielkiej niewygody
w przenoszeniu wszędzie wag oraz z powodu, że czystość złota i srebra niełatwo poznać się daje, postanowiono naznaczyć monetę pieczęcią publiczną, która ma wyrażać zawartą ilość złota lub srebra [...].

Do monet, zwłaszcza srebrnych, jest zwyczajem miedź mieszać, a to dla dwóch [...] przyczyn. Nasamprzód, ażeby mniej była wystawiona na wykupywanie i przetapianie, co by nastąpiło gdyby się




z czystego składała srebra; po wtóre zaś ażeby masa srebra na małe podzielona części i drobne pieniążki, z przydatkiem, czyli z dodaną miedzią, należytą zachowała wielkość. Można by dodać jeszcze trzecią przyczynę, tę mianowicie ażeby moneta, która się ciągłym obiegiem wyciera, przez przymieszanie innego kruszcu dłużej trwać mogła. Sprawiedliwa zaś i słuszna wtedy tylko jest cena monety, gdy ta mało co mniej srebra zawiera od ilości, którą za nią nabyć można, to jest o tyle tylko mniej, ile na wydatki mennicze odciągnąć potrzeba [...].

Wartość monety upada dla rozmaitych przyczyn, albo z powodu niedostatku samego materiału, to jest, gdy w tym samym jej ciężarze miedzi jest więcej, aniżeli się należy, albo dla niedostatku jej ciężaru, choćby nawet sprawiedliwą była przymieszka miedzi albo wreszcie, a to jest najgorsze, dla obydwóch tych przyczyn. Może także długi obieg monety przyczynić się do zmniejszenia jej wartości [...], a już dla tej samej przyczyny należy puścić nową monetę. Dowodem tego ubytku będzie, jeżeli
w monecie pokaże się ilość srebra daleko mniejsza od ilości kruszcu za nią kupionego, i to jest prawdziwą oznaką niedobrej monety.[...]

Źródło G

Marcin Kromer, Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, 1575 r.

[...] bo teraz Polacy więcej niż kiedykolwiek handlują różnym towarem ze wszystkimi innymi krajami. Wywozi się przede wszystkim żyto, pszenicę, jęczmień, owies i inne zboża, len, chmiel, skóry wołowe, łój, [...], potaż, belki masztowe, żerdzie i inny materiał nadający się do budowy okrętów
i wyposażenia budynków mieszkalnych. [...] A już wołów, skopów oraz koni ogromne ilości dostarcza się nie tylko sąsiednim, lecz i dalszym nawet krajom [...].

Przywozi się zaś w zamian za to skądinąd tkaniny, nie tylko jedwabne i złotogłów, [...], kobierce, obicia i inne ozdoby wnętrz, rzędy dla koni i stroje dla ludzi. Wyrób tych artykułów jest bowiem u Polaków raczej zaniedbany, chociaż samego surowca nie brak na miejscu i innym krajom się go dostarcza. Dalej przychodzą do nas perły i drogie kamienie, następnie futra sobole, rysie, gronostajowe [...]. Rozliczne gatunki win sprowadza się z tychże Węgier i Moraw, a także [...] Italii, Krety i Grecji [...].

Źródło H

Eksport zboża przez Gdańsk w latach 1465 - 1650

Rok	Zboże w łasztach
1465	2000
1470	2200
1490	9500
1510	9700
1530	10200
1537	14800
1557	40500
1583	62800
1608	87400
1618	116300
1634	71500
1640	79000
1650	87000

(łaszt - dawna miara objętości towarów sypkich)

ARKUSZ ODPOWIEDZI




• Na podstawie źródła A:

25. Narysuj na mapie konturowej tradycyjny (do XVI wieku) szlak handlowy, łącząc Wschód
z Europą i wpisz we właściwych miejscach trzy nazwy geograficzne wymienione w tekście.




26. Wymień trzy przyczyny wysokich cen korzeni w Europie.

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

27. Na podstawie ryciny (źródła B) wymień trzy właściwości przedstawionego typu statku
i jego wyposażenia, umożliwiające dłuższe podróże morskie.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Posługując się źródłem C:

28. Podaj, do którego europejskiego monarchy kierował swoje słowa autor źródła.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

29. Wymień cztery argumenty, których użył autor dla przekonania monarchy o celowości zorganizowania ekspedycji.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................




30. Na podstawie źródeł B i D oraz wiedzy pozaźródłowej podaj trzy czynniki, które ułatwiły Hiszpanom podboje w Ameryce.

......................................................................................................................................................................................................................................................................................................

31. Na podstawie źródła D i wiedzy pozaźródłowej wymień trzy istotne przyczyny wyniszczenia tubylczej ludności Ameryki przez europejskich konkwistadorów.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

32. Na podstawie źródła E i wiedzy pozaźródłowej wymień cztery przyczyny rozkwitu Antwerpii jako centrum handlowego w XVI wieku.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Na podstawie źródła F:

33. Wyjaśnij, jaką monetę nazywa autor dobrą.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

34. Podaj, jakie są jego zdaniem przyczyny jej „psucia”.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

35.Wymień przyczynę spadku wartości pieniądza, o której autor nie napisał.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Na podstawie źródła G:

36. Określ, jaki rodzaj towarów był eksportowany z Polski.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

37. Wymień rodzaje towarów, które były importowane do Polski.

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................


38. Na podstawie przytoczonego źródła napisz dwa wnioski określające miejsce gospodarki Polski w XVI w. w gospodarce Europy.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Posługując się źródłem H

39. Odpowiedz, czy słuszna jest teza o załamaniu się eksportu zboża po 1618 roku. Podaj krótkie uzasadnienie swego stanowiska.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Na podstawie źródeł od A do H wymień:

40. Trzy miasta europejskie wspomniane w tekstach, które skorzystały na wielkich odkryciach geograficznych.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

41. Dwa miasta europejskie wspomniane w tekstach, których interesy ekonomiczne ucierpiały z powodu wielkich odkryć geograficznych.

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................




1. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

25. Szlak powinien być narysowany zgodnie z opisem: od południowo-zachodnich wybrzeży Indii przez Ocean Indyjski, Morze Czerwone, Synaj, deltę Nilu, Morze Śródziemne, do Italii; wymienione np.: Indie, Arabia, Portugalia; za poprawne wykonanie rysunku i wpisanie 3 nazw - 3 punkty za poprawne narysowanie szlaku bez podawania nazw - 2 punkty	3 punkty
26. przyczyny: odległość, liczne niebezpieczeństwa, opłaty (cła i myta), liczni pośrednicy za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	3 punkty
27. oprzyrządowanie nawigacyjne, duża powierzchnia żagli i rodzaj ożaglowania - szybkość podróży i możliwości manewrowe, wysokie burty, podwyższenia z przodu i z tyłu statku - zabezpieczenia przed wysoką falą, duża wyporność - m. in. możliwość załadunku dużych zapasów; za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	3 punkty
28. do króla Portugalii (w tekście jest mowa o Lizbonie)	1 punkt
29. bogactwo Indii jako „kraju korzeni”, wysoko rozwinięta kultura Chin, pozytywny stosunek władców Chin do chrześcijan, argument „kartograficzny” Toscanellego - dokładna mapa. za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	4 punkty
30. - przewaga technologiczna (np. posiadanie broni palnej, posługiwanie się żelazem), - bezwzględność konkwistadorów wobec miejscowej ludności, - swoisty klimat religijny wśród Indian (podania o powrocie białego boga zza morza), - wykorzystywanie konfliktów i sporów wewnętrznych dzielących plemiona indiańskie. za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	3 punkty
31. Ponieważ słowo przyczyny może być rozumiane dwojako - zarówno jako motywy działania, jak i jako zastosowane metody - podane zostały możliwe warianty odpowiedzi w obu przypadkach; motywy Europejczyków: chęć zysku, wrogość wobec ludności tubylczej, pogarda wobec tubylców; metody wyniszczania: wojny, niewolnicza praca, choroby przywiezione z Europy, zniszczenie tradycyjnych systemów społecznych. za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	3 punkty
32. dogodne położenie geograficzne, położenie na terenie posiadłości Habsburgów - korzyści wynikające z wielkich odkryć geograficznych, wysoki poziom rozwoju gospodarczego Niderlandów, silna pozycja miast, szczególnie Antwerpii, udogodnienia dla kupców - giełdy wekslowe i towarowe, obecność w Antwerpii wielu kupców cudzoziemskich; za każdą poprawną odpowiedź po 1 punkcie	4 punkty
33. Kopernik podkreślał znaczenie odpowiedniej zawartości srebra w monecie. Ilość srebra może być zmniejszona nieznacznie ze względu na koszty mennicze.	2 punkty
34. obniżenie zawartości szlachetnego kruszcu w monecie	1 punkt
35. „rewolucja cen”	1 punkt
36. artykuły spożywcze i surowce Uwaga: nie należy zaliczać odpowiedzi, w której uczeń przepisał ze źródła konkretne towary bez próby określenia, do jakiego rodzaju mogą one należeć.	1 punkt
37. artykuły luksusowe, konsumpcyjne, zbytkowne Uwaga: nie należy zaliczać odpowiedzi, w której uczeń przepisał ze źródła konkretne towary bez próby określenia, do jakiego rodzaju mogą one należeć.	1 punkt
38. Przykłady możliwych wniosków: - gospodarka Rzeczypospolitej była komplementarna z gospodarką Europy Zachodniej, - Rzeczpospolita była zapleczem rolniczym i surowcowym dla niektórych państw Europy Zachodniej, - Rzeczpospolita była rynkiem zbytu dla niektórych artykułów rzemieślniczych wytwarzanych w Europie Zachodniej; za dwa poprawne merytorycznie i różne od siebie wnioski - 2 punkty, za jeden wniosek - 1 punkt	2 punkty
39. Teza jest słuszna pod warunkiem, że przyjmiemy wielkość eksportu zboża w 1618 roku za normalną, wynikającą ze stałej tendencji wzrostowej i uznamy, że po 1618 roku nastąpiło załamanie i gwałtowny spadek eksportu polskiego zboża (dane z 1634 r.). Jeżeli przyjmiemy natomiast, że w 1618 roku wynik eksportu był wyjątkowy, rekordowy, (absolutny szczyt wywozu), a zestawimy dane z lat 1608, 1640, 1650 (są porównywalne) to wówczas teza nie wydaje się słuszna.	3 punkty
40. Gdańsk, Antwerpia, Lizbona	3 punkty
41. Wenecja, Genua	2 punkty




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ II

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII WIEK XIX I XX DO ROKU 1991

MAJ - CZERWIEC ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny II

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Nr zad.

Punkty

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera... stron. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Proszę rozwiązać zadania. Przy każdym zadaniu podana jest możliwa do uzyskania liczba punktów. Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 40 punktów. Odpowiedzi należy zapisać czytelnie. Należy użyć tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Proszę nie używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Źródło A

Rudyard Kipling, 1899 r.

Dźwigaj białych ludzi brzemię,

Wyślij swych synów daleko,

Niechaj podbite plemiona

Otoczą troskliwą opieką;

Niech służą w ciężkim trudzie

Nowo zdobytym szczepom,

Stworzonym dzikim ludom.

Wpół diabłom, a wpół dzieciom. [...]

Dźwigaj białych ludzi brzemię,

Prowadź te wojny pokoju,

Ujarzmij głód i choroby

W surowym zaciętym boju. [...]

Nie wolno ci się uchylić...

Źródło B

Paul Leroy Beaulieu, Colonies, Artykuł w wydawnictwie Dictionnaire du commerce z 1900 r.

...Kolonie

zaofiarowują wolnym klasom i wyższej warstwie klasy robotniczej metropolii rynek zbytu, którego doniosłość powinna być szczególnie wzięta pod rozwagę. W kraju o starej cywilizacji, gdzie wykształcenie, nauki techniczne i wiedza w ogóle bardzo się rozkrzewiły, na rynku pracy dla wolnych zawodów panuje tłok. Inżynierowie, architekci, lekarze, urzędnicy z pewnymi zdolnościami, nie potrafią znaleźć zatrudnienia popłatnego w stosunku do ich umiejętności i talentów. Te kadry zawsze wzbogacające życie kolonialne dają mu do dyspozycji niezmierzone źródła. W kolonii eksploatacyjnej takiej jak Indie lub Jawa pełnią oni funkcje publiczne: są sędziami, administratorami, prawnikami, profesorami; wykonują w różnym stopniu obowiązki lekarskie, udają się tam, aby się urządzić z myślą o powrocie.

Otóż to właśnie, że poza handlem i przemysłem we właściwym tego słowa znaczeniu dziesiątki tysięcy Anglików robią fortunę w Indiach, albo przynajmniej uzyskują tam dostatek, którego metropolia lub kraje obce nie potrafiły im zapewnić. W koloniach, których ludność doszła do wieku dojrzałości (politycznej), funkcje publiczne powinny być koniecznie zarezerwowane dla mieszkańców kolonii, lecz pozostaje jeszcze mnóstwo zajęć dobrze popłatnych dla młodych ludzi z metropolii; mogą oni zajmować zyskowne stanowiska w przedsiębiorstwach prywatnych utworzonych na bazach kapitałów ojczyzny, jako architekci, jako profesorowie, posiadać oni będą przez czas dłuższy, w konsekwencji wyższości swego metropolitalnego wykształcenia, przewagę w stosunku do swych zresztą rzadkich konkurentów kolonialnych. Robotnicy należący do elity codziennie zwiększają swą ilość w starych krajach, znajdą oni również w czasie długiego okresu swego wieku dojrzałego zatrudnienie, które im pozwoli nagromadzić oszczędności na stare lata [...].

Źródło C

List Roberta Harta, Anglika, naocznego świadka wydarzeń

Ludzie spod jednej flagi wykazywali swój wstręt do najstarszej cywilizacji przez rozmyślne niszczenie wszystkiego, czego nie mogli zabrać; Ci spod innej głosili ewangelię czystości przez rozstrzeliwanie wszystkich zanieczyszczających ulicę; Ci spod trzeciej, rozpowszechniali swoje poglądy o świętości życia rodzinnego przez włamywanie się do domów prywatnych i gwałcenie znalezionych tu kobiet i dziewcząt.

Źródło D

Karykatura na kolonizację angielską




Źródło E

Karykatura na kolonizację niemiecką




Źródło F

E. Holle, profesor Uniwersytetu Berlińskiego, fragment odczytu z 1902 r. o zadaniach polityki zagranicznej Niemiec

Dziś wiele krajów, a zwłaszcza Niemcy i Ameryka nie tylko rozpoczęły rywalizację z Anglią, ale w zakresie produkcji węgla i żelaza albo prześcignęły Anglię, osiągając w handlu poważne stanowisko, uzyskawszy uznanie jako równouprawnieni konkurenci. Coś podobnego usiłują i inne państwa uzyskać w prawach kolonialnych, wyzwalając się spod łaski lub niełaski angielskiej polityki w sprawie handlu kolonialnego i zapewniając sobie dostawy z własnego obszaru. Co gospodarczo uznano za osiągalne, jest też do osiągnięcia militarnie. Nie chodzi o niebezpieczną wojnę z Anglią. Chodzi o to, aby dojść do równego szanowanego współzawodnictwa. Anglia chce zawsze działać apodyktycznie zgodnie ze swym charakterem i swą historią. Beztrosko wybiera, decyduje. Anglia przez swe pochodzenie, kulturę, obyczaje, spokrewniona jest najbliżej z Niemcami, jako tako Niemcy będą ją uważali za godnego szacunku współrywala. Chodzi tylko o to, aby Niemcy na wszystkich polach stworzyły sobie samodzielność, aby mogły układać się z Anglią dobrowolnie. Niezawisłość interesów morskich na wszystkich terenach oto rozwiązanie. Wzajemność nieograniczonej wymiany handlowej i ruchu okrętów, rybołówstwa, zakładania kabli, otwarcie wzajemne kolonii dla handlu, dla swobodnej konkurencji w pracy, silna morska i lądowa potęga, aby wzajemnie stanowić dla siebie groźnego przeciwnika, oto nasze cele. Silna potęga obronna w przyszłości będzie lepszą gwarancją pokoju niż własna słabość.

Źródło G

Powierzchnia i ludność mocarstw kolonialnych

Kraj	Lata	Kraj macierzysty		Obszary zależne lub włączone
		powierzchnia w tys. km^2	ludność w mln	powierzchnia w tys. km^2	ludność w mln
Anglia Rosja Francja Niemcy	1881 1909 1881 1909 1881 1909 1881 1909	315 315 4 370 4 370 529 536 540 540	34,5 45,0 40,9 70,0 36,9 39,3 45,2 60,6	22 138 29 557 17 270 17 661 527 5 948 - 2 657	257,3 349,0 47,0 81,0 5,6 42,7 - 12,4

Źródło H

J. M. Roberts, wypowiedź historyka brytyjskiego

„Jedną z przyczyn, dla których dziewiętnastowieczni Europejczycy traktowali narzucanie swej władzy innym ludom jako coś naturalnego, był fakt, iż mieli za sobą prawie trzy wieki sukcesów. Coraz wyraźniejsza była ich wyższość technologiczna - i odpowiednio do tego rosła ich pewność siebie. Nawet działalność misyjna Europejczyków świadczyła o tym: wiedzieli, że powinni nieść prawdę poganom i że ich trud przyniesie spodziewane owoce. (...) Europejczycy rozpoczęli swą ekspansję w XV wieku. Za morza gnała ich żądza zysku. Szukali nowych miejsc, gdzie mogliby handlować i zarabiać, żyznych gruntów, minerałów, taniej siły roboczej - a czasem okazji do rozboju i zwykłej grabieży.
W dziewiętnastym wieku ta ekspansja zyskała jeszcze silniejszą motywację, gdy rozwój przemysłu
w Europie i Ameryce Północnej zwiększył popyt na surowce. (...) Kolonialna mieszanka motywów
i celów, która występowała w jednym rejonie świata, mogła mieć gdzie indziej całkiem odmienny skład, gdyż różne rządy w różnej mierze i w różnym czasie kierowały się interesami różnych grup społecznych - wojskowych, filantropów, misjonarzy, ekscentryków, osadników i, oczywiście, businessmanów. Czasami słuchały też głosu opinii publicznej. W wielu państwach ostatnie stadium imperializmu zbiegało się z demokratyzacją prawa wyborczego. Poza tym więcej ludzi czytało gazety, a dziennikarze - jak i dziś - wyszukiwali takie tematy, z których można było łatwo zrobić sensację; bohaterskie epizody z życia kolonizatorów świetnie się do tego nadawały.”





ARKUSZ ODPOWIEDZI

Przeczytaj źródło A.

25.Wymień trzy cele, jakie stawia przed Europejczykiem Rudyard Kipling.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

26. Określ charakter tego źródła.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeczytaj źródło B.

27. Określ intencję autora tego źródła.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

28. Wymień trzy korzyści, jakie przynosiły Europejczykom kolonie.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

29. Przedstaw, co zyskiwali (dwa przykłady) i co tracili (dwa przykłady) rdzenni mieszkańcy kolonii - wykorzystaj wiedzę pozaźródłową.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeczytaj źródła A i B.

30. Jakie elementy wspólne odnajdujesz w tych źródłach? - wskaż dwa.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

31. Które z tych źródeł jest dla Ciebie bardziej wartościowe? Uzasadnij swoją odpowiedź.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................




























Przeczytaj źródła A i C.

32. Na podstawie źródła C scharakteryzuj metody kolonizacyjne w Chinach
- podaj trzy przykłady.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

33. Na dwóch przykładach porównaj hasła zawarte w źródle A z metodami kolonizacyjnymi opisanymi w źródle C.

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeanalizuj źródła D i E. W oparciu o źródła D i E scharakteryzuj dwie metody polityki kolonialnej:

34. Anglii,

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

35. Niemiec.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

36. Przeczytaj źródło F. Na podstawie źródła F wskaż cztery cele ekspansji kolonialnej Niemiec.

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeanalizuj źródło G.

37. Porównaj proporcje powierzchni między metropoliami a zdobytymi koloniami wymienionych czterech państw w 1881 i 1909 r.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

38. Wskaż państwo o największym tempie rozwoju kolonialnego i wykorzystując wiedzę pozaźródłową podaj trzy przyczyny tego procesu.

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

39. W opinii J. M. Robertsa można odnaleźć informacje występujące w źródłach A-G. Wskaż trzy przykłady.

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................






1. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

25. - zapewnienie opieki i bezpieczeństwa tubylcom - misja cywilizacyjna Europejczyków - akcja kolonizacyjna - likwidacja głodu i chorób	3 punkty
26. wiersz (źródło) propagandowy	1 punkt
27. propagowanie kolonizacji	1 punkt
28. zdobycie rynków zbytu rynek pracy dla ludzi wolnych zawodów i robotników wzbogacenie się kolonistów możliwość zdobycia oszczędności na starość możliwość awansu społecznego dla przybyszów z metropolii	3 punkty
29. zyski: rozwój gospodarczy rozwój techniki rozwój oświaty opieka lekarska niektóre wzorce kulturowe organizacja instytucji władzy straty: bogactwa naturalne samodzielność polityczna i gospodarcza odrębność kulturowa stają się rynkiem zbytu mniej wartościowych towarów ograniczenie dostępu tubylców do wyższych stanowisk	4 punkty
30. - zachęta do wyjazdu do kolonii popieranie kolonializmu upowszechnianie zdobyczy cywilizacyjnych (krzewienie oświaty, wzorce techniczne, opieka medyczna)	2 punkty
31. a) jeżeli uczeń wskazuje źródło, argumentując rodzajem źródła swój wybór b) jeżeli uczeń wskazuje źródło, argumentując rodzajem źródła swój wybór oraz podaje przykłady (uzasadnia)	a) 1 punkt b) 4 punkty
32. niszczenie dóbr materialnych grabieże eksterminacja ludności tubylczej - gwałty narzucanie własnych wzorców zachowania	3 punkty
33. zamiast „troskliwej opieki” - gwałty i bezprawie zamiast „służby” - pogarda dla tubylców, niszczenie dorobku, narzucanie swoich sposobów postępowania zamiast „ujarzmienia głodu i chorób” - terror, eksterminacja tubylców	2 punkty
34. traktowanie kolonii jako źródła zysku stworzenie machiny kolonialnej uprzedmiotowienie tubylców powiązanie kościoła z polityką kolonialną	2 punkty
35. uprzedmiotowienie tubylców charakter militarny kolonializmu niemieckiego ujarzmienie tubylców (narzucenie sztywnych wzorców niemieckich)	2 punkty
36. pozyskanie źródeł surowców rozwój handlu swobodna konkurencja w koloniach uzyskanie przewagi nad Anglią na lądzie i morzu samodzielność polityczna i gospodarcza Niemiec	4 punkty
37. w roku 1881: największy obszar kolonii w stosunku do obszaru metropolii miała: 1. Anglia, 2. Francja, 3. Rosja, 4. Niemcy w roku 1909: największy obszar kolonii w stosunku do obszaru metropolii miała: 1. Anglia, 2. Francja, 3. Niemcy, 4. Rosja	2 punkty
38. Niemcy utworzenie zjednoczonego Cesarstwa Niemiec nowe warunki rozwoju gospodarczego zjednoczonych Niemiec poszukiwanie rynków zbytu i baz surowcowych zdobycie punktów strategicznych rywalizacja z innymi potęgami kolonialnymi	4 punkty
39. działalność misyjna - A, C, D żądza zysku - B, C, D, F handel - B, F żyzne grunty - B surowce - B, F tania siła robocza - D rozwój przemysłu w Europie Zachodniej i USA - F interesy różnych grup społecznych - B, C	3 punkty




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ III

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII ŚREDNIOWIECZE I STAROŻYTNOŚĆ

MAJ - CZERWIEC ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny III

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Kryteria w zad. nr 44

Punkty

treść

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera ... strony. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Arkusz zawiera trzy tematy. Do opracowania należy wybrać jeden z nich i podkreślić. Za opracowanie tematu można otrzymać łącznie 30 punktów. Proszę pisać czytelnie. Należy używać tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Nie należy używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

kompozycja

estetyka

język

styl

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Zadanie 44

Temat I

Scharakteryzuj rolę chrześcijaństwa w antyku i średniowieczu.

Temat II

Scharakteryzuj proces odbudowy państwa polskiego w XIII - XIV wieku.

Temat III

Przedstaw i oceń wkład miast w kształtowanie się gospodarki towarowo-pieniężnej
od XII do XV wieku.

wypracowanie

	pozostaw margines wolny

5.2. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

Temat I

Scharakteryzuj rolę chrześcijaństwa w antyku i średniowieczu.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający umiejscowił wydarzenia w czasie i w przestrzeni - od początków naszej ery do końca średniowiecza, obszary Cesarstwa Rzymskiego do 476 r., Bizancjum, średniowiecznej Europy. Przedstawił najważniejsze fakty związane z powstaniem, rozwojem i rolą chrześcijaństwa w starożytności i średniowieczu. Dostrzegł niewielką rolę chrześcijaństwa w antyku, ze względu na prześladowania i wiodącą rolę w średniowieczu. Zastosował podstawowe pojęcia historyczne, np. papiestwo, katolicyzm, tolerancja religijna, chrystianizacja, dominacja, cesarstwo, zakony, itp.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający starał się wykorzystać wiadomości w celu przedstawienia problemu. Selekcjonował fakty związane z dziejami chrześcijaństwa. Dostrzegł różnice w pozycji i roli chrześcijaństwa w obu epokach. Przedstawił okoliczności narodzin tego systemu religijnego, problem prześladowań w Cesarstwie rzymskim, a także wzrastające rzesze wyznawców, wreszcie uznanie religii za panującą w czasach dominatu. Zdający dostrzegł dominującą rolę chrześcijaństwa w średniowiecznej Europie i jego wpływ na różne dziedziny życia (polityka, kultura, gospodarka ), podał stosowne przykłady. Dostrzegł dwa ośrodki chrystianizacyjne Europy : wschodni i zachodni.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający scharakteryzował i wyjaśnił rolę chrześcijaństwa w powiązaniu z realiami epoki. Przedstawił różnice w roli jaką odgrywało chrześcijaństwo w antyku i średniowieczu, ukazał rywalizację między instytucją Kościoła a władzą świecką w średniowieczu. Ukazał ekspansję Kościoła i chrześcijaństwa (misje, krucjaty), jego wpływ na różne dziedziny życia ludzkości z uwzględnieniem różnic między epokami. Dokonał syntezy tematu.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający samodzielnie i w syntetycznej formie ujął postawiony problem. Uwzględniając zasady naukowego badania przeszłości, ocenił rolę chrześcijaństwa w antyku i jego wkład w rozwój Europy średniowiecznej. Zdający w sposób syntetyczny opisał procesy zachodzące w omawianym okresie, porównał i ocenił zjawiska i przedstawił własne wnioski.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat II

Scharakteryzuj proces odbudowy państwa polskiego w XIII - XIV wieku.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający podał najważniejsze wydarzenia z całego procesu zjednoczenia. Krótko opisał główne, polityczne przyczyny zjednoczenia. Podał przykłady działań, ale skupił się głównie na Władysławie Łokietku i Kazimierzu Wielkim. Podjął próbę opisania wkładu ostatnich Piastów w proces odbudowy kraju.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający dokonał selekcji faktów. Wybierał te, które miały pośredni i bezpośredni wpływ na proces odbudowy. Przedstawił próby zjednoczenia, np. działalność Henryków Śląskich, Przemysła II Wielkopolskiego, Władysława Łokietka. Wyjaśnił, kto i w jakich okolicznościach dokonał zjednoczenia. Opisał wkład ostatnich Piastów w proces odbudowy i umacniania kraju. Powiązał wydarzenia i opisał zależności między nimi.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający w syntetycznej formie przedstawił proces odbudowy państwa. Scharakteryzował różne przyczyny zjednoczenia. Ukazał zmiany, jakie zaszły w społeczeństwie i gospodarce w okresie rozbicia dzielnicowego i ich konsekwencje dla procesu zjednoczenia państwa. Dostrzegł czynniki jednoczące i destrukcyjne oraz kontekst międzynarodowy problemu. Wyjaśnił i ocenił wkład poszczególnych władców (m.in. Henryków Śląskich, Wacława II, Przemysła II, ostatnich Piastów).	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający w syntetycznej formie przedstawił proces odbudowy państwa. Scharakteryzował różne aspekty jednoczenia, wskazał na dynamikę procesu. Wyjaśnił i ocenił wzajemne oddziaływanie różnych czynników - przemiany społeczne i gospodarcze, wpływ i rola Kościoła, dążenia polityczne poszczególnych władców itp. Wskazał na międzynarodowe konteksty problemu uwzględniając złożoność procesu historycznego. Ocenił skutki zjednoczenia. Wyraził własne stanowisko i uzasadnił je.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat III

Przedstaw i oceń wkład miast w kształtowanie się gospodarki towarowo-pieniężnej
od XII do XV wieku.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający potrafił opisać powstanie i rozwój miast w Europie oraz ich wpływ na rozwój gospodarki. Opisał ustrój miast i jego społeczeństwo. Wymienił rodzaje aktywności gospodarczej w omawianym okresie (rozwój rzemiosła i handlu oraz gospodarki nakładczej). Opisał znaczenie miast w Europie Zachodniej.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający dokonał selekcji faktów i scharakteryzował różne etapy rozwoju gospodarczego w tym okresie. Scharakteryzował ustrój i społeczeństwo miast jako jednego z elementów ułatwiających i sprzyjających rozwojowi gospodarczemu. Przedstawił te regiony w Europie, gdzie miasta odegrały szczególną rolę i ich wpływ na rozwój gospodarczy w danym okresie. Opisał główne dziedziny ich aktywności oraz sposoby działania. Podkreślił znaczenie miast w rozwoju systemu obrotu pieniądza i gospodarki nakładczej.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający dokonał selekcji faktów i na wybranych przykładach opisał wkład miast w rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej. Scharakteryzował główne etapy rozwoju miast i ocenił ich znaczenie dla rozwoju gospodarki. Wskazał na znaczenie różnych centrów gospodarczych dla kształtowania się tego typu gospodarki. Podjął próbę pokazania innych czynników wpływających na jej rozwój (ewentualnie na przykładzie miast włoskich, Hanzy).	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający opisał w sposób syntetyczny wkład miast w rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej w tym okresie. Scharakteryzował główne przyczyny i etapy rozwoju gospodarczego, wskazał na najważniejsze czynniki (regionalne, społeczne, polityczne itp.), które wpływały na znaczenie miast w różnych częściach Europy. Dokonał krótkiej, syntetycznej oceny i uzasadnił ją.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ III

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII CZASY NOWOŻYTNE DO ROKU 1815

MAJ - CZERWIEC ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny III

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Kryteria w zad. nr 42

Punkty

treść

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera ... strony. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Arkusz zawiera trzy tematy. Do opracowania należy wybrać jeden z nich i podkreślić. Za opracowanie tematu można otrzymać łącznie 30 punktów. Proszę pisać czytelnie. Należy używać tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Nie należy używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment pracy wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

kompozycja

estetyka

język

styl

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Zadanie 42

Temat I

Dokonaj charakterystyki gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce.

Temat II

Dokonaj analizy francuskiego modelu monarchii absolutnej w XVII wieku.

Temat III

Scharakteryzuj kulturę sarmacką w XVII i XVIII wieku.

wypracowanie

	pozostaw margines wolny

6.2. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

Temat I

Dokonaj charakterystyki gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający ogólnie omówił zasady działania gospodarki folwarczno -pańszczyźnianej w Polsce. Umieścił ją w odpowiednim przedziale czasowym, wskazał na jej główne konsekwencje.	1 - 6
		Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający przedstawił genezę ukształtowania się gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. Opisał i wyjaśnił jej mechanizmy na wybranych przykładach. Przedstawił najważniejsze konsekwencje dla funkcjonowania państwa i społeczeństwa.	7 - 12
		Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający potrafił opisać genezę, mechanizm działania i główne konsekwencje gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej dla społeczeństwa i państwa na wybranych przykładach. Podjął próbę umieszczenia jej w kontekście europejskim.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający opisał i wyjaśnił genezę, zasady działania i konsekwencje gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej na różnych płaszczyznach funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Ukazał zmiany zachodzące w niej w różnych okresach od XVI do XVIII wieku. Umieścił ją w kontekście gospodarki europejskiej i wskazał na różnice i podobieństwa. Jasno sformułował swe tezy i wnioski.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat II

Dokonaj analizy francuskiego modelu monarchii absolutnej w XVII wieku.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający potrafił pobieżnie i ogólnie opisać, bez wykorzystania pojęć historycznych, kilka przejawów absolutyzmu we Francji czasów Ludwika XIII lub Ludwika XIV.	1 - 6
		Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający potrafił zdefiniować pojęcie monarchii absolutnej i określić jej ramy chronologiczne. Scharakteryzował najważniejsze jej aspekty w organizacji państwa i społeczeństwa w czasach Ludwika XIII i Ludwika XIV. Dokonał próby wyjaśnienia jej przyczyn i konsekwencji dla Francji i Francuzów w XVII wieku.	7 - 12
		Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający wykorzystując pojęcia historyczne potrafił wyjaśnić przyczyny i przedstawić genezę monarchii absolutnej we Francji. Dokonując analizy ustroju: pozycji i zakresu władzy monarchy, urzędów i ich kompetencji, stratyfikacji społeczeństwa oraz jego praw i obowiązków, potrafił wskazać na rolę jednostek w kształtowaniu procesu historycznego (Ludwika XIII, Ludwika XIV, kardynałów A. Richelieu i J. Mazarin). Wykazał skutki absolutyzmu dla różnych sfer życia politycznego, społecznego i kulturalnego we Francji.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający potrafił wyjaśnić w sposób problemowy, z wykorzystaniem pojęć historycznych, mechanizmy francuskiej monarchii absolutnej XVII wieku i scharakteryzować ideologię władzy. Dokonując analizy porównawczej z innymi ustrojami nowożytnej Europy wskazał na jej różnorodne skutki dla Francji i innych państw Starego Kontynentu.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat III

Scharakteryzuj kulturę sarmacką w XVII i XVIII wieku.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający chaotycznie i przypadkowo opisał kilka przejawów sarmatyzmu w kulturze polskiej w XVII i XVIII. Opisał wybrane przykłady z zakresu literatury polskiej i sztuki. Wskazał na wpływ kultury wschodu i postawy konserwatywne oraz opisał najważniejsze przejawy obyczajowości sarmackiej.	1 - 6
		Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający wykorzystując stereotypowe skojarzenia w sposób powierzchowny wyjaśnił pojęcie sarmatyzmu, ilustrując je kilkoma trafnie dobranymi przykładami z dziedziny obyczajowości, literatury i sztuki. Podjął próbę opisania wzorca Sarmaty, określenia jego religijności, wyglądu, zachowania i opisania czynników wpływających na kształtowanie się kultury sarmackiej.	7 - 12
		Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający wyjaśnił genezę; przyczyny polityczne i kulturowe pojawienia się zjawiska sarmatyzmu. Wykorzystał pojęcia historyczne i kulturowe do charakterystyki jego przejawów w różnych dziedzinach działalności jednostki i społeczności szlacheckiej (życie codzienne, obyczajowość, ideologia, działalność polityczna, literatura i sztuka). Określił skutki sarmatyzmu dla rozwoju społeczeństwa i państwa w dobie I Rzeczypospolitej.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający w sposób problemowy wyjaśnił genezę, przyczyny pojawienia się zjawiska sarmatyzmu. Wykorzystał pojęcia historyczne i kulturowe, aby scharakteryzować jego przejawy w różnych aspektach życia społecznego. Porównał sarmatyzm z innymi kulturami ówczesnej Europy i potrafił wskazać na wspólne tendencje oraz na specyfikę sarmatyzmu. Ukazał jego skutki dla społeczeństwa i kultury polskiej czasów nowożytnych i najnowszych.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1




Wpisuje ZDAJący po otrzymaniu ARKUSZA

KOD ZDAJĄCEGO

WPISAĆ PO ROZKODOWANIU PRACY

IMIĘ

ARKUSZ III

NAZWISKO

EGZAMIN MATURALNY

Z HISTORII WIEK XIX I XX DO ROKU 1991

MAJ - CZERWIEC ROK 2002

Arkusz egzaminacyjny III

HISTORIA

Czas pracy 90 minut

Uzyskane punkty

Informacje

Kryteria w zad. nr 40

Punkty

treść

Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera ... strony. Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu komisji. Arkusz zawiera trzy tematy. Do opracowania należy wybrać jeden z nich i podkreślić. Za opracowanie tematu można otrzymać łącznie 30 punktów. Proszę pisać czytelnie. Należy używać tylko niebieskiego lub czarnego długopisu albo pióra. Nie należy używać korektora. W przypadku podania błędnej odpowiedzi należy dany fragment wyraźnie przekreślić. Życzymy powodzenia!

kompozycja

estetyka

język

styl

Suma

Egzaminator

WPISAĆ po otrzymaniu WYPEŁNIONEGO ARKUSZA

Kod

Imię

Nazwisko

Nakład .............itp.




Zadanie 40

Temat I

Historia a kultura polska w II połowie XIX wieku. Scharakteryzuj ich wzajemne związki.

Temat II

Dokonaj bilansu osiągnięć gospodarki II Rzeczypospolitej.

Temat III

„Jesień narodów” - scharakteryzuj przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1989 -1991.

wypracowanie

	pozostaw margines wolny

7.2. MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

Temat I

Historia a kultura polska w II połowie XIX wieku. Scharakteryzuj ich wzajemne związki.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający ogólnikowo opisał specyfikę historii i kultury Polski w XIX wieku. Przedstawił fakty, pojęcia, postacie związane z omawianym problemem. Scharakteryzował znaczenie powieści H. Sienkiewicza, pozytywistów polskich oraz malarstwa J. Matejki. Zaprezentował wydarzenia, umieszczając je w czasie i przestrzeni.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający wykorzystał posiadaną wiedzę do opisu wzajemnych związków, przenikania się historii i kultury polskiej w XIX wieku (podał przykłady). Dokonał selekcji faktów, powiązał je ze sobą, wskazał przyczyny i skutki wzajemnych związków (np. kultura na emigracji, kultura i sztuka walcząca, „ku pokrzepieniu serc”, wymienność ról - kultura stawała się historią). Wyjaśnił znaczenie twórców kultury dla kultywowania tradycji narodowej i historii państwa polskiego.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający opisał i wyjaśnił w sposób krytyczny i syntetyczny złożoność oraz dynamikę zachodzących związków pomiędzy kulturą a historią w różnych okresach czasowych i zaborach. Potrafił wyjaśnić wpływ literatury, sztuki (głównie malarstwa i muzyki) na rozumienie i interpretację historii w różnych zaborach. Podał przykłady takich interpretacji (np. A. Grottger, J. Matejko, H. Sienkiewicz, S. Wyspiański). Podjął próbę oceny.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający przedstawił i ocenił związki historii i kultury w XIX w. Powołał się na różne interpretacje przedstawionego problemu. Wykorzystał literaturę historyczną i zastosował zasady naukowego badania przeszłości. Sformułował własne wnioski i uzasadnił je.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat II

Dokonaj bilansu osiągnięć gospodarki II Rzeczypospolitej.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający przedstawił krótko stan gospodarki po odzyskaniu niepodległości i opisał najważniejsze dokonania (m.in. scalenie różnych zaborów, reforma W. Grabskiego, budowa Gdyni, wielki kryzys ekonomiczny, COP). Podjął próbę określenia gospodarczych sukcesów i porażek II Rzeczypospolitej.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający wykorzystał posiadaną wiedzę do przedstawienia problemu w sposób chronologiczny lub problemowy. Dokonał selekcji faktów i określił czynniki wpływające na dokonania gospodarcze II Rzeczypospolitej. Wskazał na zmiany sytuacji gospodarczej państwa polskiego w różnych okresach (odbudowa gospodarki, reformy, kryzys gospodarczy, inwestycje). Podjął próbę charakterystyki polityki gospodarczej rządów. Dokładnie omówił wybrane przykłady. Dokonał ogólnego bilansu sukcesów i porażek oraz uzasadnił swoją opinię.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: W formie syntetycznej wypowiedzi zdający podjął próbę wyjaśnienia problemu, analizując procesy historyczne i uwzględniając ich złożoność. Wskazał na dynamikę zmian zachodzących w gospodarce. Przedstawił i wyjaśnił znaczenie różnych czynników wpływających na gospodarkę polską: dziedzictwo zaborów, zniszczenia wojenne, sytuacja międzynarodowa, stosunki z sąsiadami, polityka gospodarcza państwa itp. Podjął próbę porównania gospodarki Polski z innymi państwami europejskimi w tym okresie. Dokonał bilansu i uzasadnił swoje stanowisko.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający samodzielnie przedstawił i ocenił problem, korzystając z różnych źródeł informacji. Wskazał na zmiany zachodzące w gospodarce polskiej i ich związki z procesami zachodzącymi w Europie i świecie. Przedstawił czynniki sprzyjające i czynniki hamujące jej rozwój. Wyjaśnił i ocenił politykę rządu i postawy społeczeństwa polskiego wobec najważniejszych problemów gospodarczych. Dokonując bilansu wykorzystał literaturę historyczną i uzasadnił swoje stanowisko.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Temat III

„Jesień narodów” - scharakteryzuj przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1989 - 1991.

Kryterium ogólne	Kryterium szczegółowe	Punkty
Treść	Poziom I Zdający przedstawił fakty i pojęcia dotyczące przemian w Europie Środkowo- Wschodniej w latach 1989 - 1991. Wśród przedstawionych w pracy wydarzeń znalazły się: upadek systemu komunistycznego w Europie, likwidacja RWPG i Układu Warszawskiego, zburzenie muru berlińskiego, połączenie się państw niemieckich, rozpad ZSRR, powstanie WNP oraz suwerennych: Litwy, Łotwy, Estonii, zmiany systemu politycznego w Polsce, Czechosłowacji (rozpad), Rumunii, na Węgrzech.	1 - 6
	Poziom II jak wyżej, a ponadto: Zdający wykorzystał posiadaną wiedzę do przedstawienia problemu. Wyselekcjonował i przedstawił fakty, uwzględniając związki przyczynowo-skutkowe np.: powstanie nowych państw na gruzach imperium sowieckiego, demontaż systemu komunistycznego a zjednoczenie Niemiec.	7 - 12
	Poziom III jak wyżej, a ponadto: Zdający syntetycznie opisał i wyjaśnił złożoność oraz dynamikę zmian. Wyjaśniał genezę upadku komunizmu w Europie (rola USA, rywalizacja mocarstw, zmiany w ZSRR). Przedstawił procesy zachodzące w krajach bloku wschodniego, np. działalność opozycji w Polsce („Solidarność”), obrady „okrągłego stołu”, aksamitna rewolucja i rozpad Czechosłowacji, wydarzenia w Rumunii, przemiany w NRD i zjednoczenie Niemiec.	13 - 18
	Poziom IV jak wyżej, a ponadto: Zdający samodzielnie przedstawiał i ocenił problem, korzystając z różnych źródeł informacji i własnych przemyśleń. Dokonał bilansu wydarzeń, wyszczególnił przyczyny i skutki przemian, np. przyczyny nietrwałości systemu komunistycznego wpływające na jego rozpad. Ocenił proces powstawania demokratycznej Europy Środkowo -Wschodniej i szanse jej integracji z państwami Zachodu.	19 - 24
Kompozycja	Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy	1
	Właściwa struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski	1
Estetyka	Układ graficzny i czytelność pisma	1
Język	Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna	2
Styl	Jednorodność stylistyczna	1

Źródła informacji w arkuszach egzaminacyjnych cyt. za:

1. Dictionnaire du commerce, de l′industrie et de la banque publié sous la direction de Guyot et A. Raffalovitch, t. I. Paris 1900.

2. A. Garlicki, Historia 1815-1939. Polska i świat. Podręcznik dla liceów ogólnokształcących, Warszawa 1998.

3. Polska w latach 1864 - 1918. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii pod red.
   A. Galosa, Warszawa 1987.

4. A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1871 - 1939. Podręcznik dla szkół średnich, Warszawa 1998.

5. J. M. Roberts, Ilustrowana historia świata. Pierwsi ludzie. Pierwsze cywilizacje, Łódź 1986.

6. J. M. Roberts, Ilustrowana historia świata. Wieki pary i atomu, Łódź 1991.

7. W. Rodziński, Historia Chin, Wrocław 1979.

8. S. Sprawski, G. Chomicki, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia
   do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

9. A. L. Szcześniak, Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze od połowy XIX wieku do roku 1918, Warszawa 1990.

10. Wiek XVI - XVIII. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, B. S. Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.

11. Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej 1871-1900, oprac. J. Dutkiewicz. Łódź 1960.

12. K. Zielińska, Z. Kozłowska, Historia 2. Dzieje nowożytne 1492 - 1815, Warszawa 1994.

VII. INFORMACJE

Zreformowane egzaminy maturalne po raz pierwszy będą zdawane przez absolwentów szkół ponadpodstawowych (dla absolwentów szkół czteroletnich będzie to w maju 2002 roku, dla absolwentów szkół pięcioletnich w maju 2003). Oprócz sesji majowych przewidziane jest wprowadzenie od stycznia 2003 roku sesji styczniowej, równoważnej z sesją majową. Każdy, kto nie przystąpił do egzaminu w maju, albo nie zdał egzaminu z jednego lub wszystkich przedmiotów, lub postanowił poprawić ocenę z jednego lub kilku przedmiotów, będzie mógł przystąpić do egzaminu ponownie już w styczniu.

Sesja egzaminacyjna będzie trwała około półtora miesiąca, każdego dnia będzie zdawany inny przedmiot, a nie jak obecnie wszystkie dodatkowe przedmioty jednego dnia. Również języki obce będą zdawane w różnych dniach, a nie jednego dnia wszystkie.

Pierwsze egzaminy pisemne rozpoczną się w maju i zakończą w czerwcu. Wyniki będą ogłoszone na przełomie czerwca i lipca.

Egzaminy ustne, które mają poprzedzać egzaminy pisemne będą organizowane już w kwietniu. Zakończą się do 20 kwietnia, więc zależnie od liczby zdających w danej szkole początek ich należy zaplanować na pierwszy lub drugi tydzień miesiąca.

Każdy zdający będzie pisał egzamin maturalny w szkole, którą ukończył. Odstępstwa od tej zasady będą w czterech przypadkach:

• jeżeli szkoła nie spełni wymogów stawianych centrom egzaminacyjnym (odpowiednio duża sala, odpowiednio oświetlona, wyizolowana od nadmiernego hałasu itp.),

• jeżeli zdawany przedmiot będzie przedmiotem rzadkim - wybranym przez małą liczbę osób i w związku z tym zostanie powołana jedna komisja egzaminacyjna dla kilku szkół (np. greka lub filozofia),

• jeżeli szkoła nie będzie w stanie zapewnić odpowiednich warunków zdawania egzaminu ze względu na niepełnosprawność zdającego (np. brak komputera z drukarką z alfabetem brajlowskim dla osoby niewidomej),

• jeżeli wolą zdającego będzie zdawanie matury w innym miejscu niż ukończona szkoła.

Egzaminy będą organizowane i sprawdzane przez okręgowe komisje egzaminacyjne właściwe dla obszaru zamieszkania zdającego. W przypadku uczęszczania do szkoły w innym województwie (poza miejscem zamieszkania) zdający będzie mógł przystąpić do egzaminu w szkole, którą kończył.

Mapa na wewnętrznej stronie okładki obrazuje zasięg terytorialny poszczególnych komisji, natomiast adresy zamieszczone są na okładce zeszytu.

ANEKS

PRZYKŁADY ROZWIĄZAŃ ARKUSZY EGZAMINACYJNYCH




1

40

42

52

62

8

Badania pilotażowe 2000

71

78

84

93

Arkusz egzaminacyjny III

90 minut

Arkusz egzaminacyjny II

90 minut

Arkusz egzaminacyjny I

60 minut
















































































































































































































Arkusz egzaminacyjny I

60 minut

Arkusz egzaminacyjny II

90 minut

Arkusz egzaminacyjny III

90 minut

---