M � O D A P O L S K A

67. Ramy czasowe

Pocz�tek: 1890 r.

Koniec: 1918 r.

68. OG�LNA CHARAKTERYSTYKA M�ODEJ POLSKI

68.1 Sytuacja kraju

Po zrywie wolnoœciowym w epoce romantyzmu, zm�czony nar�d skierowa� si� ku filozofii pozytywistycznej. Epoka spokoju i �agodnoœci w d��eniu do niepodleg�oœci. Wiod�cymi wartoœciami moralnymi by�a praca fizyczna i umys�owa. Popularne zawody to lekarz, nauczyciel itp. G��wn� warstw� spo�eczn� by�a inteligencja. By�a ona odpowiedzialna za doskonalenia w d��eniu do niepodleg�oœci. Z czasem zauwa�ono wypaczenie pogl�d�w. Mieszcza�stwo op�ywa�o w dobrobycie. Wprowadzali uzale�nienie od siebie. Byli zach�anni, a to sz�o w parze z zak�amaniem. Powi�kszy�y si� dysproporcje maj�tkowe. Zrezygnowano z d��e� niepodleg�oœciowych. By�o tak g��wnie w Galicji - lojalizm polityczny. Mia�a ona bowiem autonomi�. Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by przechowa� polskoœ�, ale wr�cz sprzyjali Austrii. Mieszcza�stwo zrezygnowa�o z niepodleg�oœci dla maj�tku. M�ode pokolenie odnosi�o si� wi�c z niech�ci� do pokolenia pozytywist�w. M�odzie� z Galicji widzia�a bied� kraju. Galicja nie posiada�a bowiem rozwini�tego przemys�u, a rolnictwo znajdowa�o si� w strukturze feudalnej. Byli zacofani gospodarczo. Jednak to Krak�w by� oœrodkiem kulturalnym i literackim. Miasto by�o ubogie. Rz�d sprawowa� tam kler oraz klasa mieszcza�ska. Tu mieszka�a buntowniczo nastawiona m�odzie� uniwersytecka.

Epoka ta obejmowa�a wszystkie dziedziny sztuki: literatur�, muzyk�, plastyk� oraz teatr. Mia�a p�yw na �ycie, zw�aszcza artyst�w. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: M�ode Czechy, M�ode Niemcy, M�oda Francja. M�oda Polska to r�wnie� tytu� artyku��w Artura G�rskiego, opracowanych na �amach czasopisma „�ycie” (Krak�w 1898). Zawar� on tam charakterystyk� nowej sztuki, kt�ra powinna:

mie� charakter rodzimy, polski

zawiera� atrybuty m�odoœci czyli spontanicznoœ� i �arliwoœ�

St�d nazwa: M�oda Polska.

68.2 inne nazwy zwi�zane z epok�

68.2.1 Modernizm

(die modern - aktualny, modny, nowoczesny)

synonim M�odej Polski

nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzowa� go skrajny indywidualizm, metafizyka, szokuj�cy spos�b bycia artyst�w. Chciano unowoczeœni� œwiat, zmieni� go.

68.2.2 Neoromantyzm

By� to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W spos�b jawny nawi�zywa� do romantyzmu i jego tw�rc�w - Mickiewicza, S�owackiego, Norwida. Posiada� wsp�lne cechy epoki.

68.2.3 Secesja

Termin dla okreœlenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce u�ytkowej i zdobnictwie. Jej cechami s�: falista linia, w�tki roœlinne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.

68.2.4 Dekadentyzm

Schy�kowoœ�. By� to ruch artystyczny oraz œwiatopogl�d, kt�ry by� g��boko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niech�� do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozw�j tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

68.2.5 Fin de siecle

Koniec wieku. Styl bycia ko�ca XIX wieku.

68.3 FILOZOFIe EPOKI

Racjonalizm i empiryzm wi�za�y si� z kierunkiem artystycznym pozytywizmu - realizmem. Gdy w Polsce panowa� realizm to w innych krajach tworzy�y si� nowe tendencje, kt�re po pewnym czasie dotar�y do Polski. Przesta� by� modny realizm.

68.3.1 Fryderyk Nietzsche

Niemiec. By� czo�owym filozofem okresu. Stworzy� on filozofi� zwan� nitzscheanizmem. By�a to filozofia optymistyczna. Optymizm polega� na rzeczywistoœci w r�kach cz�owieka. Zak�ada�a ona:

kult indywidualizmu, nadcz�owieka

Jednostk� s�ab� i pesymistyczn� nale�y pogardza�, a wr�cz niszczy�. Cz�owiek jest jednostk� najwy�sz� i powinien g�osi� kult si�y, t�yzny psychicznej i biologicznej. Nadcz�owiek jest silny, powo�any do w�adzy, ma wol� dzia�ania i nale�y do rasy pan�w.

przewartoœciowanie wszelkich wartoœci

sprzeciw przyj�tym hierarchiom, niech�� do praw, przyj�tych autorytet�w i tradycji

celem cz�owieka powinno by� �ycie, urzeczywistnianie jego w�asnych zachcianek

jest to postawa egoistyczna i egocentryczna

pogarda dla przeci�tnych ludzi

odrzucenie litoœci, altruizmu i wsp�czucia

68.3.2 Artur Schopenhauer

By� to niemiecki filozof. Stworzy� on pesymistyczn� ideologi� zwan� schopenhaueryzmem:

ludzkie �ycie to pasmo cierpie� co powoduje d��enie do szcz�œcia, co jest nieosi�galne

cz�owiek jest istot� biologiczn� i rz�dzi nim ch�� �ycia (pop�d �ycia)

skazany jest na istnienie bez szcz�œcia i dlatego cierpi

rz�dz� nim biologiczne pop�dy

jest zdeterminowany przez biologi� i l�k przed œmierci�

skazany na �ycie b�d�ce nieustann� m�k�

ca�y czas d��y do istnienie wiedz�c, �e umrze

cierpi poniewa� pr�by podtrzymania �ycia s� bezskuteczne

Wyzwoli� si� od m�k mo�na tylko poprzez:

• odrzucenie pragnie� i po��da�

• nirvana czyli stan niebytu, brak psychicznego kontaktu ze œwiatem, by�a sposobem na �ycie bez m�k, ucieczka od pragnie� to jedyny spos�b.

• kontemplacja sztuki

St�d rola sztuki jako wartoœci najwy�szej, mo�liwoœ� ucieczki przed tragizmem istnienia

68.3.3 Henryk Bergson

Stworzy� fiolozofi� zwan� intuicjonizmem lub bergsonizmem.

odrzucenie intelektu

œwiata nie mo�na pozna�, tylko przeczu� poprzez intuicj�

odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji

Koncepcja Elane Vitale, si�a wewn�trzna ka�dego, kt�ra nim kieruje i zmusza do aktywnoœci i dzia�ania, si�a ta sprawia, �e cz�owiek przekszta�ca œwiat, kt�ry jest dynamiczny

68.3.4 Zygmunt Freud

Tw�rca psychoanalizy. W wyniku bada� dostrzeg� dwoistoœ� �ycia psychicznego: ( œwiadomoœ� i nieœwiadomoœ� ). Dostrzeg� on mo�liwoœ� dotarcia do podœwiadomoœci cz�owieka. Rola sn�w i motyw�w erotycznych przez kt�re mo�na odnaleŸ� prawd� o cz�owieku. G��wna myœl to poznanie prawdy o cz�owieku i œwiecie poprzez sfer� psychiki, podœwiadomoœ� cz�owieka. Centrum zainteresowania to to, co niepoznawalne.

68.3.5 Karol Marks

Stworzy� marksizm. Wywar� on wp�yw na proletariat. Nie sk�ania� si� ku jednostce. Zainteresowanie t�umem, zbiorowoœci� i sytuacj� spo�eczn�, kt�ra si� zmienia ze wzgl�du na wiod�c� klas� spo�eczn�. Od�egnanie od indywidualizmu.

Nast�pi� kryzys w wartoœciach literackich:

literatura realistyczna by�a bezwartoœciowa, wartoœ� to uczucie subiektywne, wp�yw liryki - liryzm

odrzucenie prawide� poetyckich jako kr�puj�cych swobod� i sponatanicznoœ�

odzwierciedlanie g��wnie pejza�u psychicznego tw�rcy i cz�owieka.

68.4 CZASOPIŒMIENNICTWO

To ono g��wnie si� rozwija�o mimo surowej cenzury. Zawiera�o ono materia�y literackie oraz dyskusyjne polemiki o kszta�cie artystycznym. By�y dokumentem �ycia literackiego.

„�ycie”

Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki („Miriam”) by� redaktorem naczelnym. To on przyswoi� tw�rczoœ� Norwida. Walczy� z tradycyjnoœci�. Jawnie popiera� i nawi�zywa� do romantyzmu.

„Œwiat”

Krak�w - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dba� o warstw� estetyczn� i ilustracje. Na jego �amach Zenon Przesmycki og�osi� studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i propagowali kultur� modernistyczn�.

„�ycie”

Krak�w - Tygodnik ukazuj�cy si� w drugiej po�owie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym by� Artur G�rski. Propagowa� on kontynuacj� hase� romantycznych. Jednym z redaktor�w naczelnych by� Stanis�aw Przybyszewski. Walczy� o pe�ni� swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali w nim min. Stanis�aw Wyspia�ski czy Jan Kasprowicz.

„Chimera”

Ukazywa� si� u schy�ku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym by� Zenon Przesmycki. Og�oszono tu pisma Norwida oraz has�a sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywistoœci.

68.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Ukszta�towa�y si� one we Francji, ale oddzia�ywa�y na literatur� innych pa�stw.

68.5.1 Naturalizm

Jego tw�rc� by� Emil Zola. Utwory jego nawi�zywa�y do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawar� on w przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin”:

biologizm

a) uto�samianie spo�ecze�stwa z organizmem �ywej istoty

b) pojmowanie cz�owieka jako cz�stki natury, cz�owiek zdeterminowany jest przez prawa natury

c) pojmowanie �ycia jako wiecznej walki o byt

postawa uczonego i badacza, kt�ry wiernie odzwierciedla �ycie odebrane zmys�ami, wiernoœ� szczeg��w

maksymalny obiektywizm, bez w�asnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

brak temat�w tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowa� odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezw�asnowolnia cz�owieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny œwiadomoœci spo�ecznej).

68.5.2 Impresjonizm

Najpe�niej wyra�ony zosta� w malarstwie. Nazwa francuska od tytu�u obrazu Moneta „Wsch�d s�o�ca. Impresja”. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to g��wnie Wycz��kowski, Fa�at, Pankiewicz, Bozna�ska. Zerwa� on z pierwsze�stwem temat�w historycznych. Centrum zainteresowania by� pejza�. Zmiany ze wzgl�du na œwiat�o - wra�enie. Malowano portety i postacie na tle natury. Cechy:

szkicowoœ� obrazu, rozmycie

uwra�liwienie na barw� zmieniaj�c� si� z oœwietleniem

dba�oœ� o ukazanie wp�ywu œwiat�a na obraz barw i przedmiot�w

gra œwiate� i cienia

Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:

zestawienie luŸnych scen czy obraz�w.

zmieniaj�cy si� pejza�, dynamizm przyrody

gar œwiate� w opisach

uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wra�e� towarzysz�cych

68.5.3 Symbolizm

By� wykorzystywany g��wnie w plastyce. G�oszono, �e dzie�o artystyczne ma ukazywa� problemy duchowe cz�owieka. Te sfery ludzkich problem�w nierozwi�zywalnych drog� intelektualn�. Nawi�zanie do intuizmu. Tematem by�a abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Œrodek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, kt�ry poza naturalnym znaczeniem kry� metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: ”Œmier�”. By� on zafascynowany œmierci�. Œmier� - personifikacja, animizacja, wieloznacznoœ�, alegoria.

69. poeci epoki modernizmu

69.1 Charles Baudelaire

Cechy jego utwor�w:

wy�szoœ� artysty nad przeci�tnymi ludŸmi

operowanie brzydot� i œmierci�

czysty motyw szatana

nastr�j smutku, pesymizmu, przygn�bienia

„Padlina”

Przejœcie od sielankowej przechadzki do odra�aj�cego opisu padliny. Zw�oki okreœlone s� brutalnie i drastycznie. Budz� uczucie wstr�tu i obrzydzenia. Padlina jest synonimem œmierci. Szcz�tki osoby nie�yj�cej, pozosta�oœci cia�a. „...upodobnisz si� do tego z�ota m�j aniele”. �ycie nie ma sensu bo zawsze prowadzi do œmierci i pozostawienia zgnilizny. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie podlegaj� prawom natury i maj� œwiadomoœ� przemijania. Symbolem przemijania jest ludzkie cia�o. Bez woli cz�owieka zostanie po nim padlina. Cz�owiek to nie tylko cia�o (s�abe i bezczynne wobec natury). Pozostaje uczucie. Cz�œ� boska - dusza jest nieœmiertelna. Uczucia nie podlegaj� przemijaniu. Jest doskona�oœci� i wra�liwoœci - sztuk�.

Naturalizm objawia si�:

detale opisu

biologizm (podleganie prawom natury).

ubezw�asnowolnienie cia�a wobec natury, pesymistycznoœ�

bez ogranicze� estetycznych, brutalnoœ�, odraza

„Albatros”

Jest to wiersz propagandowy. Albatros to symbol artysty. Charakterystyka sytuacji. Realny obraz: pochwycenie ptaka, kt�ry jest doskona�y w locie, a nieudolny b�d�c w niewoli. Strata pi�kna wobec ludzi. Poeta, kiedy tworzy, przebywa wœr�d chmur w�asnej duszy, ma dar kreacyjny, ale gdy zni�a si� do poziomu œmiertelnik�w to traci sw� moc. Artysta jest indywidualnoœci�, stworzony do wy�szych cel�w. Nie mo�e by� por�wnywany z innymi œmiertelnikami. Regu�y poetyckie ograniczaj� jego swobod�. Tylko cz�owiek wolny jest podobny ksi�ciu na ob�oku. Poeta jest doskona�oœci� poprzez natur� tw�rcy.

69.2 Artur Rimbaud

„Statek pijany”

Utw�r zawiera elementy impresjonistyczne i symboliczne. Podmiotem lirycznym jest ��dŸ. Mo�e to by� artysta uto�samiony ze statkiem. Pocz�tkowo dryfuje bez celu, unoszony bezwolnie, zagubiony w bezmiarze w�d. Zachwyca si� krajobrazami. Napawa si� swobod� i pe�n� wolnoœci�. Niezale�noœ�. Prze�ywanie pi�kna œwiata. Urzeczony wspania�oœci�. Statek (cz�owiek) unoszony na falach �ycia. Odczuwa niezale�noœ�. Jest jednak moment gdy pojawia si� t�sknota do domu, rodziny. Radoœ� z wyzwolenia ust�puje nostalgi� i powrotem do ostoi portu. T�sknota do w�asnej rzeczywistoœci., codziennoœci. Do stabilizacji i umiaru. Ch�� na nowo podporz�dkowania si� regu�om. Zm�czenie wolnoœci�, samodzielnym decydowaniem o sobie, ch�� zrzucenia cz�œci odpowiedzialnoœci z siebie. Emocje bior� g�r� nad nim. Pijany wolnoœci�, rozkoszowany niezale�noœci�. Stan pija�stwa by� mu potrzebny, aby zdecydowa� si� na pr�b� uwolnienia. Wiersz z�o�ony. Impresjonizm wyra�a si� w:

operowanie barw�

opis pejza�u z gr� œwiate�, zmiana odcieni ze wzgl�du na oœwietlenie

dynamika, uchwycenie przemian obrazu, przyroda w ruchu

cz�sta zmiana temat�w

70. HAS�A PROGRAMOWE

Na �amach czasopism trwa� sp�r ideologiczny. Po artykule T.Komczy�skiego o G. d'Annuzio sp�r zosta� zako�czony. Nast�pi�a reakcja Szczepanowskiego (konserwatysta). Rozpocz�to polemik�. Roz�am pomi�dzy starymi i m�odymi. Manifest (ksi��ka zbiorowa) - W. Na�kowski, M.Komornicka, C.Jellente - „Forpoczty”. Idea� cz�owieka intelektualisty, kt�ry nie bacz�c na przeszkody brnie ku nowej prawdzie. A.G�rski - „M�oda Polska”. Artyku�y by�y odpowiedzi� na zarzuty kosmopolityzmu Szczepa�skiego do m�odych. Stanis�aw Przybyszewski by� przewodnikiem, kt�ry kszta�towa� wizerunek m�odego artysy. Przyw�dca œwiata sztuki. Mia� szokuj�ce pogl�dy. By� uwielbiany przez m�odych ludzi. Przet�umaczono z niemieckiego „Z psychologii jednostki tw�rczej”. Dowodzi�o to nieuchronnoœci konfliktu: artysta - zbiorowoœ�. R�nice interes�w i oczekiwa�. Artysta to niepokorna indywidualnoœ�, a zatem nie mo�e dochodzi� od kompromisu pomi�dzy nim, a przeci�tnoœci�.

70.1.1 „Walka ze sztuk�” - Zenon Przesmycki

Postulat, �e sztuka jest elitarna. Masowy odbiorca jest przeszkod� w rozwoju sztuki. Nie wszyscy s� zdolni do kontaktu z ni�. Jest przywilejem elitarnym. Do niej dotrze� mo�na tylkko sfer� ducha. Podkreœlenie elitarnoœci dost�pu do sztuki, jako ludzi wybranych, mog�cych zrozumie� sztuk�. (Norwid). Postulowa� autonomicznoœ� literatury. Has�o: „Sztuka dla sztuki”

„Confiteor”

Sztuka i artysta:

niezmienna, sta�a, nie podlega dzia�aniu czasu, uniwersalna, nie zniszczalna, stoi ponad �yciem

odzwierciedlenie duszy poety, nie mo�e spe�nia� us�ug propagandowych: Sztuka dla sztuki. Sztuka, to tylko wyraz estetyczny. Nie mo�e by� na us�ugach �adnej ideologii. Sztuka jest odzwierciedleniem nagiej duszy artysty.

��cznik ze œwiatem ponad zmys�owym

wszystko co reprezentuje sob� artysta uzewn�trznia si� jego osob�, nie kieruj� nim �adne zasady czy normy

indywidualista, doskonalszy od zwyk�ych ludzi, rola przyw�dcy by�aby zbrukaniem jego wy�szoœci

funkcja duszy artysty, mierzenie jej miar� zmys�ow� by�oby pomniejszeniem jej mocy

religia, artysta to kap�an, przeœwiadczenie o jego doskona�oœci, przewodnik pomi�dzy doskona�oœci� sztuki

przeœwiadczenie o swojej wy�szoœci, pogarda dla tych co nie rozumiej� jego wielkoœci

powolnoœ� nakazom lub normom ludzkim, nadaje tendencje lub ludzki cel, przestanie tworzy� sztuk�

71. CYGANERIA M�ODOPOLSKA

Okres modernizmu charakteryzowa� si� specyficzn� atmosfer� obyczajow� i kulturow� szczeg�lnie w œrodowisku artyst�w. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb �ycia. Wielbiono ich i naœladowano lub odrzucano i t�piono. Œrodowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. Bohem (fr.boheme). Pierwszy raz to okreœlenie pojawi�o si� w ksi��ce Murger'a gdzie charakteryzowa� œrodowisko artyst�w Montmart'u. W przenoœni okreœlenie to oznacza cz�owieka p�dz�cego �ycie w��cz�gi, kt�ry nie troszczy si� o jutro, �yje dniem dzisiejszym czerpi�c z niego radoœ�, nie ma sta�ego miejsca zamieszkania bo wci�� pchany jest na prz�d. Nie ulega konwenansom, celowo szokuje innych. Lekcewa�y konwencje artystyczne. Cyganeria agresywnie odnosi�a si� do norm wartoœciowania i post�powania. Podkreœlali sw� innoœ� (styl bycia, j�zyk, str�j). Kwestionowali regu�y spo�eczne. W Polsce by�a to g��wnie m�odzie� krakowska. Konflikt z filistrami. Pisa� o tym Jan August Kisielewski. Wtedy dzia�a� te� Tadeusz Boy-�ele�ski. Zafascynowany cyganeri�. Wywodzi� si� ze statycznej rodziny. Staranne wykszta�cenie i zaw�d lekarza. ��czy� sw� dzia�alnoœ� lekarsk� z literack�. Traktowa� j� jako margines �ycia. Tw�rczoœ� o charakterze satyrycznym. Tw�rca kabaretu „Zielony Balonik” w Jamie Michalikowej. T�umacz literatury francuskiej - „Tristan i Izolda”. Napisa� tom wspomnie�: „Znaszli ten kraj” (ukaza� sytuacj� obyczajowo-spo�eczn� w Krakowie). Du�o poœwi�ci� miejsca Przybyszewskiemu - „KuŸnia intelektu”. �ycie towarzyskie w kawiarniach. Tematami ca�onocnych rozm�w by�y wydarzenia artystyczne i polityczne. Panowa� w kawiarniach tych inny rytm �ycia i bycia. �ycie bohemy zaczyna�o si� o zmierzchu, a ko�czy�o nad ranem. Nosili, cz�sto dziurawe, peleryny. By� to symbol dekadenta. Prowokacje wobec filistr�w. Stylizacja na odmiennoœ� obyczajow�. Za pobyt w kawiarni p�acili maluj�c œciany. Uwa�ali si� za osoby nieprzeci�tne, wybitne, indywidualne, wielkich ponad wszystko.

71.1 STANIS�AW PRZYBYSZEWSKI

Prowadzi� ekscentryczny tryb �ycia. Lubowa� si� w kszta�towaniu samego �ycia. Nazywano go szatanem, ksi�ciem ciemnoœci. Jego uczniowie byli pot�pie�cami. Posiada� wp�yw osobisty i literacki. Ze swoj� kochank� Mart� mia� pi�cioro dzieci, byli biedni. Bardzo go kocha�a. Odwzajemnia� to uczucie, ale jej pospolitoœ� nudzi�a go. Pozna� Dagn� Jael, muz� artyst�w, zakocha� si� ze wzajemnoœci�. Marta Felder pope�ni�a dlatego samob�jstwo. Podejrzano go o morderstwo, ale zosta� uniewinniony kilka lat p�Ÿniej. Dagna zosta�a zabita przez kochanka. Sta� si� alkoholikiem by ukoi� b�l. Alkohol ��czy� z muzyk�.

72. poeci M�odej Polski

72.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER

Cechy tw�rczoœci:

subiektywizm

nastrojowoœ�

subtelnoœ� opis�w przyrody

wprowadzenie j�zyka intymnych zwierze�

eskapizm (ucieczka od rzeczywistoœci)

Rodzaje liryk dominuj�cych w jego tw�rczoœci:

dekadencka

mi�osna

Tatrza�ska

„Koniec wieku XIX”

Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu �ycia. Odpowiedzi s� niech�tne, negatywne. Nic nie nadaje si� do realizacji. Wszystko ju� by�o, nic go nie interesuje. Cz�owiek ko�ca wieku ma brak woli dzia�ania i �ycia. Jest zgubiony w œwiecie, bezradny. Bez celu �ycia, bierny i apetyczny. Zwieszenie g�owy to znak rezygnacji, poddania si� losowi, biernoœci. Brak idei dalszego dzia�ania. Kompromitacja wszystkich wartoœci. Rozwa�anie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, cz�owiek staje si� bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego cz�owieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:

rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywnoœci �yciowej

bezcelowoœ� wszelkich docieka� badawczych

niewiara w mo�liwoœci przeciwdzia�ania panosz�cemu si� z�u

niemo�noœ� pe�nego korzystania z radoœci �ycia

poczucie niedorzecznoœci istnienia ludzkiego bytu

„Nie wierz� w nic...”

Postawa cz�owieka ko�ca XIX wieku. Jego uczucia i podejœcie do �ycia. Brak mu wszelkich ch�ci, d��e�, cel�w. Ma tylko istnie�, do niczego nie d��y�. Œwiadoma rezygnacja z uczu�. Nirvana to jedyna droga �ycia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstr�t do wszystkiego i wszystkich czyn�w, niszczy idea�y i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na œwiecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od „b�lu istnienia” w niebyt œmierci, w nieistnienie.

„Wszystko umiera ze smutkiem i �a�ob�”

Wszystko to dusza i uczucia, kt�re wraz ze œmierci� odchodz�. Wypalaj� si�. Œmier� nie jest wybawieniem z cierpie� ziemskich, gdy� wszystko umiera - œmier� duszy. Cz�owiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie b�dzie taki sam.

„Hymn do Nirvany”

Wys�awianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego �ycia: pod�oœ�, z�oœ�, nikczemnoœ�, cierpienie, z�o, niesprawiedliwoœ� spo�eczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstr�t. Œwiadomoœ� koniecznoœci bytu, kt�ry skazuje go na wieczne cierpienie. Kszta�t modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z �ycia, cierpienia, ludzkich wad, kt�re odbieraj� ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca j�. T�sknota za unicestwieniem.

„Na Anio� Pa�ski”

Osm�tnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i dozna�. Los w�druje po ��kach, moczarach, trz�sawiskach, roz�ogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, g�rach, ob�okach, cmentarzach. S� to miejsca ponure, przygn�biaj�ce swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osm�tnica sieje smutek. Kolory s� zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejza� cichej zag�ady. Towarzysz� mu j�ki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, t�sknota, �al, beznadziejnoœ�. Pejza� ten stanowi t�o ludzkiego �ycia, kt�re jest smutne. Motyw rzeki: �ycie, kt�re zatapia si� w ko�cu w bezkresnym morzu. Bezcelowoœ� �ycia i przygn�bienia. Osm�tnica to artystka, kt�ra z wra�liwoœci� patrzy na œwiat.

„Evviva l'arte”

Obraz �ycia: upodlenie, materializm, bieda, g��d, n�dza, beznadziejnoœ� �ycia. Podmiot liryczny okreœla siebie i sobie podobnych artyst�w kr�lami bez ziemi (posiadaj� dusz� bez wartoœci materialnych, w�adza duchowa, uczucia, wyrastaj� ponad przeci�tnoœ�). Artyœci posiadaj� zdolnoœci kreacyjne, s� powo�ani przez Boga, kt�ry im nada� te zdolnoœci. Dumni i wynioœli s� œwiadomi swojej wartoœci. Or�y - por�wnanie do ptaka, kt�ry nie mo�e wzlecie�. Dopiero w locie nabieraj� pi�kna. Artysta podnosi g�ow�. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartoœci. Daje im si�� tworzenia i przetrwania w beznadziejnym �yciu.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer uwa�a�, �e droga ucieczki to mi�oœ� o charakterze seksualnym. Erotyka. Cia�o kobiety pojmowane jako dzie�o sztuki, daj�ce przyjemnoœ� i ucieczk�. Œmia�a, szokuj�ca prezentacja.

„Lubi� kiedy kobieta”

Ucieczka polega na zapami�taniu si� w nami�tnoœci, uczuciu. Moment rozkoszy po kt�rej, niestety, powraca rzeczywistoœ�. Chwila daj�ca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z natur�, przyrod� - tworem Boga.

„Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl�”

Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywistoœci. Najwi�kszym marzeniem w chwili ekstazy mi�osnej jest umrze�, gdy� powr�t do rzeczywistoœci przywraca cierpienie i b�l. Ka�de nowe doœwiadczenie seksualne przynosi jedynie wi�ksze rozczarowanie. Po prze�ytych chwilach szcz�œcia œwiat staje si� bardzo brutalny. Tetmajer temat mi�oœci opracowa� w swoich poetykach w spos�b œmielszy ni� poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest r�wnie� ta nami�tna mi�oœ� od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka mi�osna Tetmajera by�a r�wnie� wyrazem zniech�cenia wobec panuj�cych obyczaj�w i filisterskiej moralnoœci.

„Melodia mgie� nocnych”

Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczoœ� i wielkoœ�. Tematem wiersza jest krajobraz tatrza�ski: mg�a, woda, wiatr. Mg�a dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, b��kit, biel - r�norodne odcienie w œwietle ksi�yca. Nastr�j tkwi w pejza�u: melancholia, niezm�cony spok�j, wyciszenie, oderwanie od t�pa �ycia codziennego. Bogactwo oddzia�uje na zmys�y odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie s�owa, muzyki, plastyki, kt�re oddzia�uj� nastrojem. Ukazane emocje autora.

„W lesie”

Impresjonizm objawia si� tu r�norodnoœci� barw, dynamizmem kolor�w, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowoœci pejza�u oraz grze œwiate�. Zaanga�owanie zmys��w, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia

„Widok ze œwinicy do doliny Wiercichej”

Jest to wiersz impresjonistyczny poniewa� barwa, œwiat�a s� r�ne, dynamizm pejza�u pod wp�ywem œwiat�a, iskrzenie promieni s�onecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwoœ� obraz�w, promiennoœci, cienie, subtelnoœ� kolorystyki, szczeg�y, uczulenie na œwiat�o. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to t�sknota zjednoczenia si� z doskona�oœci� przyrody, zapami�tanie si� w widoku, ch�� zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie cz�owieka. Przepaœ� to symbol z�a codziennoœci, rzucaj�cy cie� na pi�kno przyrody, nie pozwalaj� ca�kowicie o œwiecie. Nie ma ca�kowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapami�tania.

„O Panu Jezusie i zb�jnikach”

Pan Jezus szed� przez las ze œwi�tym Piotrem, gdy wtem ko�o Luptowic napadli ich zb�jcy, kt�rzy kazali im iœ� z nimi. Jezus mia� k�aœ� ogie� i robi� jedzenie, a Piotr nosi� torby i r�ba� drewno na opa�. Mimo mo�liwoœci ucieczki, nie skorzysta� z niej. Po drodze herszt nakarmi� g�odnego starca ostatnim kawa�kiem chleba, oddali ko�uchy zmarzni�temu dziecku i sami szli na mr�z w koszulach, uratowali dzieci z p�on�cego domu. Aresztowano ich. W s�dzie przyznali si� do kradzie�y, mord�w i podpale�, ale jednoczeœnie powiedzieli, �e Jezus i œwi�ty Piotr nie nale�eli do bandy. Zb�jc�w skazano na œmier�, a Jezusa i œwi�tego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zacz�� pisa� wyrok na s�dzi�w, okaza�o si� bowiem, �e oni to kijami wygnali g�odnych, pobili do krwi dziecko, matk� wygna� z domu. Gdy poœwiata widnia�a nad Jezusem to wtedy zb�jcy go poznali. Pan zmieni� ich w trzy jab�onie, a potem znikn��. S�dzi�w wygnano, a pod jab�oniami postawiono krzy�.

Kierunki artystyczne w tw�rczoœci Tetmajera:

symbolizm - symbole z�a otaczaj�ce cz�owieka. np. osm�tnica polna

dekadentyzm

impresjonizm - opisy przyrody

naturalizm - w opowiadaniach „Na skalnym podhalu” - zwi�zek cz�owieka z natur�

72.2 JAN KASPROWICZ

Pierwszy etap tzw m�odzie�czy. Tematyka spo�eczna. Uj�ty realizm i naturalizm. Napisa� cykl sonet�w „Z cha�upy”. Nie s� to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Maj� charakter nowelek. Inni tw�rcy sonet�w to: Petrarca (mi�osne), Szarzy�ski (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn (mi�osne), Asnyk (filozoficzne). Tematem s� wznios�e uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiaj� si� losy mieszka�c�w wsi. Celem by�o podkreœlenie wa�noœci �ycia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunk�w materialnych. Ujawnione s� uczucia autora do ludzi i miejsc.

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzg�rza, sad, stodo�y, obory, stare p�oty, chude byd�o. Zniszczenie, staroœ�, szaroœ�, smutek, ub�stwo. Z tym sm�tnym krajobrazem kontrastuje ubi�r i witalnoœ� ludzi. Barwy i zdrowie mieszka�c�w. Jest on pe�en podziwu dla prostoty i kontaktu z natur�. Wieœ, wspomnienia, jako miejsce wa�ne i niepospolite. Poeta zwi�zany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam �yj�cych. S� oni skazani na ub�stwo. Wt�oczeni do szarego �ycia. Podmiot liryczny zastanawia si� nad przysz�oœci�, manifestuje przywi�zanie do wsi, tamtego �ycia, codziennych problem�w. Czuje si� cz�onkiem wiejskiego spo�ecze�stwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozosta�e sonety to wierszowe nowelki. Maj� charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

�ycie kobiety, kt�ra po stracie m�a sprzedaje ziemi�. Utrzymuje si� z pracy r�k, a kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

M�czyzna, kt�ry by� zdrowy, silny, wz�r pracy na wsi. Nagle zachorowa�. Baby go leczy�y, ale to nie pomaga�o. Nie sta� go na doktora.

XXXIX Sonet

Ch�opiec, kt�ry si� uczy� pomimo szyderstw koleg�w, kszta�ci� si� w mieœcie. Sam zarabia�, ale zmar� na suchoty.

„W cha�upie”

Charakter opisowy, przedstawia n�dz�, ub�stwo wiejskie, zniszczenie domostwa, bied� w cha�upie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastr�j przygn�bienia i smutku. Wn�trze ubogiej cha�upy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, staroœ�, precyzja opisu. Mieszka�cami cha�upy jest starsza kobieta (zniszczona, zm�czona, zmartwiona) i m�odsza kobieta (marzy). Wprowadzaj� kolory do szaroœci �ycia. M�odoœ�, œwie�oœ� i spontanicznoœ�. Warunki �ycia jednak ska�� j� jednak na n�dzny �ywot i ub�stwo.

Cechy naturalizmu:

szczeg�y, wiernoœ� drobiazgu

tematem jest brzydota, n�dza, szokowanie odbiorcy

biologizm - brak w�asnej woli na dalszy los, przygn�biaj�ca wizja, walka o byt, przetrwanie

obiektywizm i bezstronnoœ�

W dalszej tw�rczoœci Kasprowicza nast�pi� zwrot ku tendencji m�odopolskich. Bunt - utwory modernistyczne.

„Krzak dzikej r��y w Ciemnych Smreczynach”

Kasprowicz zrezygnowa� z opisu wsi i przeszed� do opisu g�rskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie si� efekt�w dŸwi�kowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra œwiate�. Ukazano krajobraz w œwietle s�o�ca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniaj�cego si� pod wp�ywem czasu dnia.

DŸwi�k: j�ki, wzdychania, krzyk burzy, œwist œwistaka, echo

Zapach: zio�a

Wzrok: barwa, kszta�t

Nastr�j: zachwyt, zaduma nad wspania�oœci� natury, spok�j, majestatycznoœ�.

Elementy limby pr�chniej�cej i krzaku dzikiej r�y

• Limba: zwalona przez burz�, by�a mocnym drzewem, a teraz jest pr�chniej�ca, martwa

• R��a: chowa si� pomi�dzy ska�ami, przeczeka�a burz�, nadal �yje i jest pi�kna, chroni si�, jest delikatna, szuka wsparcia by prze�y�.

• R��nice

LimbaR�apot�naw�t�a, subtelapruchniej�capi�knaszpetnawspania�awynios�a, dumnas�aba, szuka wsparciaumieraj�ca�ywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (r�ne elementy natury by zasugerowa� ich symbolik�).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostan� powaleni.

R��a to symbol witalnoœci, �ycia, pi�kna. Delikatni i gi�tcy mog� �atwiej przetrwa� burz�.

R�a obawia si� burzy dr�y przed jej si��, ale d��y do przetrwania. Widzi pot�ne drzewo, kt�re nie podo�a�o. Wszystko przemija, ale r�a kurczowo trzyma si� �ycia. Wiersz o niepokojach, obawach wsp�czesnego cz�owieka w obliczu przemijania, zniszczenia, œmierci. Koniecznoœ� trwogi przed œmierci�. Obawy.

Elementy symboliczne:

precyzyjnoœ�

animizajcja

wieloznacznoœ� symboli

sytuacja og�lna

„Dies irae”

Opis dnia gniewu Bo�ego. Os�dowi podlegaj� wszyscy: ludzie �ywi, umarli, stworzenia œwiata - dzie�a Bo�e. Gniew Boga karz�cego za grzechy - rozpusta, z�o, zawiœ�, zbrodnia czyli s�aboœci ludzkie. Powodem tego jest B�g i Szatan. Ewa to narz�dzie grzechu. B�g dopuœci� do zaistnienia z�a. Stworzy� œwiat i przesta� si� nim interesowa�, odda� go szatanowi. W „Hymnach” Kasprowicza ukazana jest przera�aj�ca wizja dnia przysz�ego s�du. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskar�a Boga o przyczyn� ludzkiego cierpienia. Czu� si�� bosk� i prowadzenie do szcz�œcia. Bunt przeciw Bogu, walka o dobro œwiata. Stara si� wydrze� jego w�adz� nad �yciem. BluŸni, obarcza Go win� za cierpienie i grzechy œwiata. B�g unicestwia sw�j w�asny tw�r. Konrad te� twierdzi�, �e B�g nie kocha ludzi.

Katastrofizm: Postawa g�osz�ca przekonanie, �e ca�y œwiat d��y do katastrofy, kataklizmu. Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zag�ada wszelkich wartoœci.

„Œwi�ty Bo�e”

Forma modlitwy. Podmiot liryczny to cz�owiek zm�czony �yciem. Wo�anie do Boga. Cz�owiek jest bezbronny wobec z�a i niesprawiedliwoœci œwiata. Drwi z niego szatan i œmier�. Skazany jest na samotn� w�dr�wk� by umrze� tak�e samemu. Jest to katastroficzna wizja. Ca�e �ycie zmierza do grobu. Bezsilnoœ� wobec kl�ski œwiata. Oskar�enie Boga. Œwiat jest pado�em �ez. Los cz�owieka podziela natura. Za�amany cz�owiek zwraca si� do szatana. Sp�r z Bogiem - zarzut egoizmu i oboj�tnoœci. B�g nie jest dobry i sprawiedliwy. Ostatnie s�owa to bluŸnierstwo.

W hymnach jest przeœwiadczenie o upadku wartoœci. Oskar�enie Boga. Pozwolenie na rz�dy szatana i cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W p�Ÿniejszej tw�rczoœci pogl�dy si� jego zmieni�y.

„Hymn œwi�tego Franciszka z Asy�u”

Franciszek to idea� mi�oœci �ywego stworzenia - przejawy boskoœci. Jest to hymn ku chwale mi�oœci. Bezinteresowne oddanie bliŸnim. Stosunek uleg�y do Boga. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. Z pokor� skazuje si� na cierpienie, zgadza si� z boskimi regu�ami. Cierpienie to nieod��czny element �ycia. Œwiat bo�y to wsp� istnienie kontrast�w. Tak chcia� B�g i trzeba si� z tym pogodzi�. Istnieje z�o, ale nie pochodzi ono od Boga. Jest on konsekwencj� ludzkich s�aboœci i u�omnoœci. Odszukanie Ÿr�de� z�a i walka z nim. Cz�owiek powinien szuka� w �yciu dobra i szcz�œcia. B�g objawia si� w harmonijnym �yciu cz�owieka z natur�. Nawi�zanie do franciszkanizmu. Harmonia z przyrod�, postawa pokory i uwielbienia tego co naturalne. Z�o to rezultat sprzeciwu wobec Boga. Cierpienie to koniecznoœ� do dostrze�enia dobra. Istota œwiata to harmonia antymonii. M�droœ� cz�owieka �yj�cego z natur�.

W III etapie swej tw�rczoœci Kasprowicz napisa� cykl utwor�w „Ksi�ga Ubogich”. Ukazanie harmonii œwiata. Cz�owiek mo�e uzyska� wewn�trzny spok�j poprzez kontakt z natur� i pogodzenie si� z kszta�tem œwiata. Umi�owanie przyrody tatrza�skiej. Pogodzenie si� z �yciem. Zgoda z Bogiem uspokojenie.

„Przeprosiny Boga”

Nawi�zanie do franciszkanizmu. Obcowanie i wsp�istnienie Boga z ludŸmi. Ich przyjaŸ�, zaufanie i zawierzenie. Szukanie Go, ale B�g jest wsz�dzie, na co dzie�, a nie tylko w koœciele. Doszukiwanie si� winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie si� z dobrem i z�em tego œwiata.

Biblia pomperum to pokazanie ludziom nieprzemijaj�cych wartoœci (dobro i natura). Uspokojenie psychiki i zaznanie szcz�œcia.

Tw�rczoœ� Kasprowicza wyra�a mi�oœ� do cz�owieka, jego �ycia, natury i krajobrazu.

72.3 LEOPOLD STAFF

Nie mia� on do ko�ca typowych cech modernistycznych. Np. Egotyzm, introspoktywnoœ� (rozwa�ania, analiza w�asnych prze�y� wewn�trznych). Pierwszy jego tomik pt.: „Sny o pot�dze”. Przeciwie�stwo dekadentyzmu. Cz�owiek pragnie si�y, mocy. O tym œni.

nietzscheanizm - „Kowal” czy „Sny o pot�dze”, samodoskonalenie siebie

dekadentyzm - „Deszcz Jesienny” - s�aboœ� i upadek cz�owieka, bezsilnoœ� i l�k przed �yciem

franciszkanizm - „Przedœpiew” - afirmacja œwiata, natury i ca�ego stworzenia

„Kowal”

Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i spos�b obrazowania jest modernistyczny, ale treœ� odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kszta�towa� sw�j charakter. Ma poczucie w�asnej wartoœci. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nada� im kierunek. Ka�dy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafi� nada� im odpowiedni kierunek. Niekt�re s� s�abe. Potencja� noszony przez ka�dego jest zobowi�zany do nadania kszta�tu swojemu sercu. Dzia�aniem i czynem. Serce to idea�y dzia�ania, si�a, charakter, osobowoœ�, uczucia (indywidualnoœ� cz�owieka), dusza, psychika. Ma by� zdecydowany, m�ny, dumny, silny, decydowa� o w�asnym �yciu. Nieprzeci�tna indywidualnoœ�. Ka�dy musi pracowa� nad sob�, ale je�eli jest to nie doskona�e to lepiej zgin�� ni� by� s�abym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywnoœ�, ci�g�e doskonalenie osobowoœci. Kowal to symbol t�sknoty do mocy, si�y uosobienia poety.

„O mi�oœci wroga”

Opis walki pomi�dzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli si� za dusz� drugiego. Cieszy si� �yciem, cierpienie przyjmuje z pokor�, umie wybaczy� i by� ponad krzywdz�cym. Jeœli cz�owiek cierpi to �atwiej przyjmuje radoœ� i szcz�œcie. Cz�owiek, kt�ry umie cierpie�, zna je i przyjmuje je z godnoœci�. Wierzy w szcz�œcie. Jest m�dry. Wie, �e �ycie sk�ada si� z dobra i z�a.

„Deszcz Jesienny”

Obrazy:

wizja powiewnych mar, mgie� unosz�cych si� nad œwiatem, nastr�j smutku, przygn�bienia, ponury, �a�obny, melancholijny

tragedia cz�owieka, samotnoœ�, œmier�, odejœcie bliskiej osoby, nieszcz�œliwa mi�oœ�, rozczarowanie, p�acz, spot�gowanie nastroju poprzedniego obrazu

szatan b��kaj�cy si� po œwiecie, ogr�d-pustelnia, kwiaty pod popio�em, kamienie na trawie, szatan smutny œmiertelnie, przera�ony okropnoœci� swego dzie�a, ogr�d to symbol œwiata na kt�rym panuje szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez z�o

Nastr�j smutku stworzony jest przez epitety i przenoœnie. Efekty kolorystyczne: szaroœ�, mg�a, czer�. Monotonna rytmika wiersza. Refren to padaj�cy deszcz - onomatopeja (dŸwi�k szumu kropel) - monotonne uderzanie o szyb�. Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, s�owo, rytm, nagromadzenie tych cech kszta�tuje nastr�j (anga�owanie myœli by wytworzy� nastr�j).

„Przedœpiew”

Mowa o artyœcie (czciciel gwiazd i m�droœci, wyznawca sn�w i pi�kna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi si� z mi�oœci. Tw�rca doœwiadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyra�a tylko pi�kno œwiata. Sztuka boska, odmienna od �ycia. Treœ� to sens, m�droœ�, pi�kno. Nie b�dzie opisywa� �ycia, ale afirmowa� go, wskazywa� do doskona�oœci („Confiteor”). Staff czuje si� wybra�cem boskiej sztuki. M�wi o swym �yciu, jest doœwiadczony. Dominuje smutek, przygn�bienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny m�wi: „Nic co ludzkie nie jest mi obce”. Odwo�uje si� do renesansu. Afirmacja �ycia, odr�nienie od dekadentyzmu. Dope�nienie element�w klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w m�wieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

72.4 TADEUSZ BOY-�ELE�SKI

Tadeusz �ele�ski �y� w gronie cyganerii. Kompan Przybyszewskiego. By� nimi zauroczony. W miar� czasu ten styl bycia traci� na spontanicznoœci. Wypaczenie idei modernizmu. Tadeusz chc�c zachowa� pami�� o pierwszych latach „Znaszli ten kraj” pod pseudonimem Boy. W 1905 roku by� znanym autorem i satyrykiem. By� jednym z powo�uj�cych kabaret „Zielony Balonik”. Wyszydza� prowincjonalne, filisterskie spo�ecze�stwo. By� on g��wnym dostawc� treœci („S��wka”). Smaga� drobnomieszcza�stwo, ob�ud�, fa�sz i snobizm.

„Nowa pieœ� o Rydzu”

Cyganeria spotyka�a si� w kawiarniach. Prowadzili gwarne �ycie, ha�aœliwe. Szokuj�cy wygl�d zewn�trzny. Lubili zabaw� i swawol�. Byli biedni, p�acili sztuk�, kt�r� byli zauroczeni. �yli chwil�. beztroscy. Jan Michalik by� w�aœcicielem kawiarni.

„O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce”

Modernista to cz�owiek , kt�ry robi wszystko odmiennie. Ciotka strapiona to konserwatyska, kt�r� szokuje zachowanie m�odzie�ca. Ceni tradycje, dobre wychowanie, stara si� przekaza� dzieciom swoje pogl�dy. A J�zio demoralizuje dzieci, prowokuje ciotk�, denerwuje j�, irytuje, daje mu zadowolenie. Ciotka to pozytywistka. Doktor Tarnowski to przeciwnik modernizmu. Konserwatysta. J�zio to modernista, gardzi tradycj� i ideologi� pozytywistyczn�. Jest nieposkromiony. Ciotka oskar�a i obarcza win� Przybyszewskiego jako tw�rc� tej epoki.

„Pieœ� inauguracyjna na otwarcie Zielonego Balonika”

Za�o�enia dzia�alnoœci kabaretu:

nauka narodu, dydaktryczno-wychowawcza

stworzenie ludzi potrafi�cych krytycznie na siebie patrze�.

Forma kr�tka, zwi�z�a budowa. J�zyk zrozumia�y, dosadny. Wiersz klasyczny - rymy. Przeciwie�stwo do podnios�oœci pozytywizmu. Szyderstwo, obraŸliwoœ�, satyra. Biblioteka Boga - T�umaczone utwory francuskie.

72.5 TADEUSZ MICI�SKI

By� to m�odszy modernista. Dramaturg i poeta. W Berlinie spotka� si� z awangardow� m�odzie�� niemieck�. Interesowa� go dramat, poezja, malarstwo, metafizyka, inkwizycja. Mieszka� w Zakopanem co wp�yn�o na jego pocz�tkow� tw�rczoœ�. Korespondent czasopisma „Œwiat”. Poezja jego jest inna bo wykroczy� poza impresjonizm. Prekursor surrealizmu i symbolizmu. Rozwini�to je w XX wieku. Tworzy� dramaty, prozy. Nawi�zywa� do romantyzmu. Prekursor prozy fantastycznej. Mia� inne pogl�dy, uwa�a�, �e nie nale�y rezygnowa� z walki. Œwiat jeszcze mo�na zmieni�, ale trzeba dzia�a�, walczy�. R�norodna poezja. Nowatorstwo wykracza ponad konwencje modernistyczne. Korzysta� z element�w modernizmu. Cechy liryki modernistycznej:

synteza sztuk

impresjonizm

nastrojowoœ�

liczne wi�zy mi�dzy obrazami

Ekspresje stan�w wewn�trznych. Mici�ski operuje wizjami plastycznymi, nie m�wi wprost. Operuje nastrojem poprzez:

motywy senne - koncepcje Freuda

mistyka, metafizyka, fascynacja literatur� romantyczn�.

Erotyka, sadyzm, fantastyka, motyw walki dobra ze z�em. Nawi�zuje do Nietchego i Shopenchauera

„Jesienne lasy...”, „Na hali Mi�tusiej”

Wiersz z liryk�w tatrza�skich, impresjonistyczne. Ukazany poranek na hali Mi�tusiej. Nastrojowoœ�, zaduma, zachwyt nad przyrod�. Przyk�ad modernizmu.

„Lucifer”

Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Cechuje go:

posiada w�adz� nad przyrod� i jej �ywio�ami

ma wielk� pot�g�, ale jest bezsilny

Osoba cierpi�ca nie mo�e wszystkiego ziœci�. Nudzi si� on na œwiecie. Uosobienie œmierci i ohydy.

Wyst�puj� tu symboliki biblijne:

upad�y anio�

syn jutrzenki

uosobienie z�a

Pragnie on zniszczy� œwiat i raj. Podnios�a forma utworu. Œwiadcz� o tym, d�ugie rozbudowane zdania, epitety i por�wnania. Zauwa�amy ekspresjonizm i syntez� sztuk. Chce ukaza� przez to s�aboœ� i nik�oœ� w�adzy, smutek oraz tragizm Lucyfera. Zestawienie r�nych obraz�w. Surrealizm oraz symbol. Lucyfer to symbol z�a, a B�g dobra. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu, dekadentyzm i nitcheanizm. Lucyferowi s�o�ce nie okazuje czci. Uosobienie z�a to poczucie cz�owieka w danym momencie dziejowym. O wp�yw nad cz�owiekiem ci�gle walczy B�g i szatan. Cz�owiek to pionek.

„Ananke” i „Kain”

Bohaterem jest cz�owiek buntuj�cy si� przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Nawi�zanie do Biblii, cz�owiek skazany jest na przeciwstawienia si� przyrodzie. Za zuchwalstwo, b��d cz�owiek jest niewzruszony i hardy. Silny przez uczucia i w�asn� wol�. Cz�owiek podlega przemijalnoœci �ycia lecz wol� posiada wi�ksz� ni� przyroda. Przyk�ad opozycji do dekadentyzmu. Ekspresja. Œrodki impresjonistyczne, kt�re oddzia�uj� na myœli. Np. dŸwi�konaœladowcze wyrazy. W�asna indywidualna wolnoœ�. Analogia do wiersza „Kowal”.

„Emir Rzywulski”

Nawi�zanie do romantyzmu. Podmiot m�wi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm). Cechy to m�cze�stwo, pokuta, rozw�j intelektualny. Nale�y si� rozwija� by odzyska� niepodleg�oœ�. Poeta wodzem narodu. Neoromantyzm.

72.6 BOLES�AW LEŒMIAN

„Fala”

Fala to symbol duszy. W literaturze symbol to dwustopniowa konstrukcja j�zykowa, s�owo lub zesp� s��w oznaczaj�ce zjawisko, osob�, przedmiot, poj�cie abstrakcyjne. Opis tej fali odzwierciedla zjawisko przyrodnicze. Poeta traktuje fal� jako osob� �yw� (animizacja), wyposa�on� we w�aœciwoœci psychiczne. Narodziny - œmier�. Podlega takiemu samemu cyklowi jak osoba �ywa. Obrazy:

konkretne przyrodnicze zjawisko

metaforycznoœ� animizacja, fala to istota �ywa

Uto�samienie istoty �ywej ze zjawiskiem przyrodniczym. Fala jest jedna z wielu, bez cech szczeg�lnych. Og�lnoœ� i konkretnoœ�. S� to cechy symbolicznej techniki. Wierny i konkretny opis. Interpretacja jest og�lna i gramatyczna konstrukcja zda�. Zdania oznajmuj�ce. Wiedza zawarta w zdaniu jest oczywista. Zdania dotycz�ce duszy s� pytaj�ce bo wszystko co jej dotyczy jest niejednoznaczne. Mo�na to interpretowa� na r�ne sposoby. Fala mo�e symbolizowa� �ycie cz�owieka, rozw�j tw�rczoœci, epoki literackiej, emocje (gniew), pragnienia, marzenia dochodz�ce do jego zrealizowania. Symbol w literaturze nie daje si� wyjaœni� jednoznacznie. Symbol to mo�liwoœci interpretacyjne okreœlane przez charakter tekstu, kontekst pojawiania si� w tekœcie. Elementy tej techniki to wieloznactwo, konkretnoœ�, og�lnoœ�, animizacja (nie zawsze).

73. �YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE

U schy�u XIX wieku w polskim teatrze zachodz� zmiany. W Polsce i Europie proces tych zmian i przemian nazywany jest reform� teatru. Jerzy II von Miningen, ksi��� Turyngii za�o�y� zesp� MANINGENCZYCY. Powsta� nowy typ teatru, kt�rego cechowa�o:

zespo�owoœ� gry czyli odejœcie od kultu gwiazd, niewielkie role przypada�y aktorom du�ej miary.

autentyzm historyczny, treœci� mia�a by� przesz�oœ�, autentycznoœ� dotyczy�a reali�w typowych dla epoki., rekwizyty autentyczne

malarskoœ� dekoracji, scena zbudowana zgodnie z prawd�

perfekcyjnoœ� inscenizacji, zrezygnowanie z improwizacji

Ten typ teatru to naturalizm.

Ryszard Wagner by� kompozytorem, autorem oper, inscenizator utwor�w, teoretyk teatru. Teatr to dziedzina sztuki synkretycznej. Po��czenie dziedzin sztuk w ca�oœ� daje teatr. Teatr to najwy�sze uosobienie cz�owieka.

Gerhard Hauptman by� dramaturgiem i teoretykiem teatru. Jako pierwszy wprowadzi� objawy symbolizmu. Teatr wewn�trzny odchodz�cy od autentyzmu, perfekcja realizmu. Wszystko uproszczone, namiastka rzeczywistoœci. ��da� prawdy psychologicznej.

Maurycy Maeterling wprowadzi� symbolizm do teatru i dramatu. Treœ� dramatu by�a symboliczna - gest, nastr�j, wyraz twarzy to by�y symbole.

Edward Craig podtrzymywa� teorie Wagnera o autentycznoœci, twierdzi�, �e kreatorem i stw�rc� jest re�yser, B�g teatru.

Konstanty Stani�awski by� za�o�ycielem teatru artystycznego (MCHAT), w�asne kompozycje i wyobra�enia o sztuce aktorskiej. Poszed� do naturalizmu. Aktorzy prze�ywaj� swoje role i uto�samiaj� si� z postaciami granymi przez nich.

W Polsce te� zachodzi�y zmiany. Dzi�ki Tadeuszowi Pablikowskiemu teatr by� popularny. Zwi�zany by� on z Galicj�. W 1893 zosta� on dyrektorem teatru miejskiego w Krakowie. Naczelny propagator w Europie. Wa�nymi oœrodkami teatralnymi by� Lw�w i Warszawa. W 1913 roku powsta� Teatr Polski podtrzymuj�cy nowatorstwo w Polsce. Posiad�a Pablikowski przygotowanie teatralne praktyczne i teoretyczne. Wsp�pracowa� z MEINGENCZYKAMI. Polsce chcia� da� teatr symboliczny. Jego zas�ug� jest wprowadzenie na sceny polskie wsp�czesnego œwiatowego repertuaru. Nowym dyrektorem teatru miejskiego zosta� J�zef Kotarbi�ski. Wystawi� on wielkie dramaty romantyczne. W 1901 „Dziady”, „Kordian”, „Nie-boska komedia”. Tu te� odby�a si� prapremiera „Wesela”. Kolejnym dyrektorem zosta� aktor Ludwik Solski. Uwra�liwiony by� na sztuk� aktorsk�. Gdy on by� dyrektorem odby�a si� prapremiera „Moralnoœci pani Dulskiej”.

Scenografia, zabudowanie przestrzeni scenicznej, dawniej tylko dekoracje. Tu prekursorem by� Wyspia�ski. Aktywnym praktykantem by� Karol Frycz. Intensywny rozw�j dramaturgii w dw�ch dziedzinach:

utwory symboliczne: „Wesele”, „Wyzwolenie”

utwory naturalistyczne: „Moralnoœ� pani Dulskiej”

Mi�dzy nimi istnia�o wiele stadi�w poœrednich. Stanis�aw Przybyszewski wywar� wp�yw jako teoretyk dramatu i teatru. Wyda� ksi��k� „O dramacie i scenie”. G��wny nacisk k�ad� na analiz� psychologiczn�: „Œnieg”, „Dla szcz�œcia”. Utwory te rzadko pojawia�y si� na scenie. Jan August Kisielewski autor utwor�w ukazuj�cych krytyk� filistrstwa - „W sieci”, „Karykatury”. Dramaty Tadeusza Ryttnera to „G�upi Jakub”, „W ma�ym domku”. By� tropicielem konflikt�w moralnych, ujawnienie swobody dla w�snej duszy. Tadeusz Mici�ski tworzy� liryczne rozbudowane utwory. Nie wystawiano jego utwor�w ze wzgl�du na ma�e mo�liwoœci techniczne. „Termopile polskie”, „KniaŸ Patiomkin”.

W�odzimierz Perzy�ski pisa� komedie „Lekkomyœl�ca siostra”

Lucjan Rydel - „Betlejem Polskie” nawi�zywa� do idei romantyzmu.

74. Proza epoki modernizmu

74.1 „Dzika Kaczka” - Ibsen

Ibsen by� Norwegiem, kt�ry porzuci� studia medyczne dla pisarstwa. Symbolizm, naturalizm, realizm to elementy wykorzystane przez „Dzik� Kaczk�”. Inne utwory Ibsena to „Upiory”, „Wr�g ludu”, „Nora czyli dom lalki”.

Zwi�zki mi�dzy rodzinami:

byli kiedyœ przyjaci�mi

nielegalny wyr�b lasu (jeden uniewinniony drugi skazany)

Odpowiedzialnoœ� skupi�a si� na starym Egdalu. Jego syn Hjalmar chcia� przywr�ci� honor rodzinie. Cz�owiek przeci�tny, mimo, �e ka�dy widzia� w nim indywidualist�. Zachowywa� si� jak egoista oskar�aj�c rodzin� o zdrad�, nie umia� zachowa� si� w towarzystwie. Nie panowa� nad sob�, nie przyznawa� si� do ojca. Otoczenie przypisywa�o mu cechy w kt�re nie wierzy�. Jako ojciec by� kochaj�cy, chcia� zapewni� c�rce przysz�oœ�, c�rka odwzajemnia�a jego mi�oœ� (serdeczne powitania). Zwi�zek uczuciowy pomi�dzy nimi by� silny. �y� jednak w œwiecie u�udy, nieprawdziwym. Tak samo �yje Egdal.

poluje na strychu na kr�liki, myœl�c, �e poluje na niedŸwiedzie

podtrzymuje marzenia

zamyka si� w pokoju gdzie pije. Myœli, �e nikt nie wie o jego na�ogu. Ucieka przed rzeczywistoœci�.

Gregers

Uwa�a� za przeznaczenie g�oszenie prawdy. Tylko przez prawd� i szczeroœ� mo�na �y� we w�aœciwy spos�b. Hjelmar opuszcza dom, czuje si� oszukany, domyœla si�, �e Jadwiga nie jest jego dzieckiem. Polemika mi�dzy Gregersem, a Relingiem. Uwa�a, �e �ycie opiera i� na prawdzie i szczeroœci. Idealista. Absolutysta moralny, nie widzi kompromisu. Reling inaczej patrzy na te sprawy. Uwa�a, �e nale�y czasem k�ama� poniewa� cz�owiek wierzy w to co chce. Hjalmar wierzy, �e jest wynalazc�. Pozwala mu to �y� we w�asnym œwiecie. Prawda nie jest cz�owiekowi niezb�dna, ludziom potrzebne s� z�udzenia. Gregers jest winny zniszczeniu rodziny. Prawd� postrzega jako coœ dobrego. Zwi�zek �ony Hjalmara z ojcem Gregersa jest ma�o istotny. Nale�y d��y� do prawdy lecz nie za cen� ludzkiego cierpienia. Prawda jako si�a niszcz�ca. Gregers to fanatyk prawdy, a jakikolwiek fanatyzm jest z�em. Nie ogl�da si� na krzywdy. Ludzie s� s�abi psychicznie i potrzebuj� z�udze�, marze�, kt�re pozwalaj� cieszy� si� �yciem.

„Dzika Kaczka” to utw�r realistyczny. Naturalizm i symbolizm. Realizm oparty na przeci�tnej rodzinie, mi�dzy nimi zachodzi zwi�zek przyczynowoskutkowy.

Naturalizm:

szczeg�y, didaskalia

eksponowanie brzydoty i scen drastycznych

biogizm, walka o byt, cechy dziedziczne, prawa rz�dz�ce œwiatem.

obiektywizm

Symbolizm:

Dzika Kaczka postrzelona wpada w wodorosty i ga��zie. Wyci�gn�� j� pies, a Egdalowie pomagaj� jej. Stwarzaj� „sztuczne” warunki �ycia. Egzystuje ona w koszu.

• podobie�stwo los�w dzikiej kaczki i Hjalmara (postrzelony przez z�o starego Werle, wpada w wodorosty k�amstwa, a na powierzchni� prawdy wyci�ga go Gregers), podtrzymywanie �ycia bez szcz�œcia, �ycie kaczki to egzystencja tak samo Hjalmar

Strych / wodorosty to symbole fa�szu i k�amstwa, kt�re oplataj� i wci�gaj� cz�owieka. Nie ma mo�liwoœci potem normalnego �ycia i ca�kowitego wyswobodzenia si�

Œlepota na kt�r� cierpi Werle, uczyni� wiele z�a

• Choroba jako kara.

• Wg��bianie si� w ciemnoœ�, z�o, kt�re przes�ania prawd�. Na chorob� cierpi te� Jadwinia czyli im bardziej wchodzi w œwiat doros�ych traci szceroœ� i zag��bia si� w œwiat fa�szu i k�amstwa.

74.2 Relatywizm etyczny w „Zbrodni i Karze” Fiodora Dostojewskiego

Relatywizm etniczny to wzgl�dnoœ� wartoœci moralnych.

Powieœ� ta powsta�a w latach 1865-66.

autor mia� d�ugi (ci�ka sytuacja finansowa)

negacja tendencji (modernizm - nowe wartoœci w obliczu natury)

T�em wydarze� jest obraz Petersburga, kt�ry wytwarza i wp�ywa na nastr�j ludzi �yj�cych w nim. Dba autor o szczeg�y. Ukazane dwie cz�œci miasta:

Biedna - mieszkaj� rzemieœlnicy, studenci. Ulice s� brudne i cuchn�ce. Domy zaniedbane, ludzie n�dznie ubrani. Ludzie smutni, cz�sto popadaj� w alkoholizm. Brak perspektyw, klimat zniszczonego miasta, zniszczonych ludzi, nie mog� si� wyrwa� z upodlenia.

Bogata jest pe�na zieleni i pi�kna. Miasto zadbane, a ludzie schludni i szcz�œliwi.

Raskolnikow

Urodzi� si� w biednej rodzinie szlacheckiej. Studiowa� prawo, ale zmuszony jest je porzuci� bo ma problemy finansowe. Jest nadziej� rodziny. Niezr�wnowa�ony psychicznie, wyobcowany, nie ma przyjaci�. Czuje si� kimœ lepszym. Hipochondryk. Jest ateist� mimo, �e wychowano go religijnie. Nie wierzy w Boga bo nie ma sprawiedliwoœci. Wra�liwy na niedol� innych. Osobowoœ� skomplikowana. Ma o sobie wielkie mniemanie, ale jest wra�liwy - paradoks.

74.2.1 Wizja spo�ecze�stwa

Spo�ecze�stwo dzieli si� na ludzi zwyk�ych i niezwyk�ych. Ci ostatni maj� prawo zbrodni, zmian prawa gdy� maj� predyspozycje. Ludzie normalni musz� podporz�dkowa�. Niezwykli mog� przekracza� prawo bo sami je ustanowii, mog� pope�nia� zbrodni�, poœwi�ca� jednostk� dla ludzi. Naruszaj� stare prawa. Tworz� nowy œwiat, wi�c mog� sobie na to pozwoli�. Cel uœwi�ca œrodki. Oni mog� by� mniej lub bardziej wybitni. Im „lepsi” tym wi�ksze maj� prawa.

Pogl�dy te zbieg�y si� z wypowiedzi� na temat Alony Iwanowny. Ograbia ona najubo�szych. Jest sk�pa, okrutna dla siostry. „wesz”. Jej zabicie to po�ytek dla biednych. Rodia czu� si� cz�owiekiem niezwyk�ym dlatego j� zabi�. Za jej bogactwo chce pomaga� biednym. Intencje szlachetne i altruistyczne. Chce udowodni�, �e jest nieprzeci�tny. Por�wnuje si� do Napoleona. Pragnie dowieœ� swego charakteru. Dla post�pu ludzkoœci mo�e zabija�. Oni decyduj� o losie innych ludzi - w�adcy przysz�oœci. Zwykli ludzie s� materia�em spo�ecze�stwa.

74.2.2 Powieœ�74.2.3 o psychice zbrodniarza i o z�o�onych motywach zbrodni

Motywy zbrodni

udowodnienie sobie przynale�noœci do rasy pan�w

chce nieœ� dobro dla spo�ecze�stwa. Za pieni�dze lichwiarki chce uratowa� tysi�ce ludzi. Œmier� gn�bicielki lichwiarki

Sprawdzi� chcia� w�asn� moc, odpornoœ� na gn�bienie sumienia, wy�szoœ� ponad przeci�tnoœ�. Udowodnienie swej nieprzeci�tnoœci.

Pr�ba w�asnych si�

Pomoc rodzinie. Dunia nie musia�aby wychodzi� za m�� dla pieni�dzy

Niesprawiedliwoœ�. By� m�ody, a nie mia� œrodk�w rozwoju. Starucha marnowa� tylko pieni�dze.

Chcia� by� wyrachowany i zimny, dba� o szczeg�y. Nie wytrzyma� emocjonalnie tu� przed mordem. Zabi� obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odby�o si� tak jak planowa�. Komplikacje przy ucieczce. Œmier� Lizawiety t�umaczy� jako przypadkow� i konieczn� (musia� m�c uciec).

Cel mordu niespe�niony

nie wykorzysta� pieni�dzy

s�abe sumienie, emocje, zaburzenie r�wnowagi psychicznej

nie by� istot� wy�sz� (myœla� i rozpami�tywa�).

Rola Soni

• wskazywa�a mu drog� na zadoœ�uczynienie i pokut� przyznania, kt�re uspokoi jego napi�cie.

• dodawa�a mu otuchy, rozumia�a go, nie czu� si� samotny

• wiara i uczucie, szansa przetrwania na Syberii

Uosobienie dobra. Jej zaw�d to forma ofiary. Kocha ludzi, uwa�a, �e ka�dy jest potrzebny i nikogo nie nale�y wywy�sza�. Uœwiadomi�a niedorzecznoœ� idei Raskolnikowa. Wiedz�c, �e jest niezb�dna dla Rodii idzie z nim na zes�anie. Udowodni�a mu, �e nie ma altruizmu gdy w gr� wchodzi cierpienie innych. Jej wp�yw skruszy� op�r Rodii. Pojecha�a za nim bo kierowa� ni� mi�oœ�, dobro i szlachetnoœ�. Odpowiedzialna za nawr�cenie grzesznika.

Syberia

Zachodzi w nim przemiana wewn�trzna. Zaczyna czu� potrzeb� cz�owieka (Soni�). Czeka go ca�e �ycie, kt�re sp�dzi� chce z Soni�. Sta� si� bardziej pokorny wobec ludzi i boga - mia� cel �ycia. Z�o mo�e zosta� zniszczone przez dobro i szlachetnoœ�, a nie przez przemoc.

Pocz�tkowo Raskolnikow uwa�a�, �e wolnoœ� to prawo do czynienia wszystkiego. Po pewnym czasie zrozumia�, �e nie ma wolnoœci ca�kowitej bo trzeba bra� pod uwag� ograniczenia moralne. Rodia powr�ci� do Boga. Zalety Soni przypisywa� religii w kt�r� ona bezgranicznie wierzy�a. Jego pierwotna ideologia doprowadzi�a go do cierpienia, a on chcia� by� szcz�œliwy. Widzia� jej wewn�trzn� radoœ� i te� taki chcia� by�. Metamorfoza cz�owieka pogodzonego z natur�.

Jest to krymina� nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. Zbrodnia to pretekst do analizy postaw ludzkich wobec z�a. Powieœ� psychologiczna. Proces myœlowy i analiza post�powania.

Powieœ� polifoniczna jest prawie bez narratora. Charakterystyka poprzez dialogi.

Wn�trze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizuj�cych dzia�anie.

Swidrygaj�ow

Sprytny, przebieg�y, zdemoralizowany, znudzony �yciem. Nagina prawo. Wyrachowany, rozpustny, lubie�ny. D��y do celu.

�u�yn

Egocentryk, poczucie wy�szoœci, sk�py i wiecznie niedowartoœciowany. Lubi� gdy ktoœ by� mu oddany, pokorny i pos�uszny. W�adczym, niegodziwiec, wyrachowany. Lubi� manipulowa� innymi, rz�dny fortuny.

W mom�cie podj�cia decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki

Walka z wahaniem i jednoczesna pewnoœ� postanowienia. L�k obawa cia�a i emocji. Zabi� w napadzie sza�u. Ogarn�a go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go groz�. Przestaje myœle� logicznie. Narasta� w nim strach, �e ktoœ go nakryje. Emocje stworzy�y urojenia. Zwraca uwag� na szczeg�y w przeb�ysku œwiadomoœci. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie.

Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza

Anatomia zbrodni ukazana jest przez szczeg�owy opis mordu i psychiki mordercy. Wewn�trzny sp�r i reakcje po kilku dniach od morderstwa. �ycie z pi�tnem zbrodni. Odci�cie od œwiata i rozpami�tywanie. Pragnie bez skutku zapomnie�. Zachowuje si� jak op�tany. Dzia�a w zamroczeniu, a kieruj� nim emocje. Chce ukry� dowody, zmaza� œlady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w s�owach i czynach szuka aluzji. Podejrzliwy, zamkn�� si� w sobie. Osaczony. Pos�pny i ponury. Wola� by� sam. �y� w ci�g�e w niepewnoœci, histerii, skrajnoœci emocji. Œwiadomy tej sytuacji. Samotny.

Porfiry i Rodia

Porfiry wprowadza Rodi� w ob��d. Prowadz� ci�g�� walk� intelektualn�. Rodia zdominowany jest przez emocje i nie m�g� racjonalnie rozpatrywa� dyskusji. Porfidia by� doœwiadczonym detektywem i zna� reakcje mordercy na aluzj�. Rodia gubi� si� we w�asnych s�owach i traci� orientacj�. By� atakowany i musia� si� broni�. Doprowadzi�o to do przyznania si� do winy. Nie wytrzyma�by d�u�ej. Zachowa� reszty dumy, nie wyrzeka si� swej wy�szoœci. Chce zako�czy� ten rozdzia� �ycia. Po przyznaniu si� do winy emocje odesz�y. Opowiada o wszystkim ze szczeg�ami. Pozbywa si� wiedzy o mordzie. Pozostaje pusty. R�wnowaga psychiczna powraca.

Kara

Nietypowa skrucha. Nie pot�pia czynu, ale ma œwiadomoœ�, �e nie by� do tego zdolny. Potem dopiero pod wp�ywem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. M�wi o rzeczach w s�dzie, kt�re mo�e zatai� i nieobwinia� siebie. M�wi dok�adn� prawd�. Dzi�ki temu rehabilituje si� we w�asnych oczach. Powraca spok�j sumienia. Powieœ� ta jest analiz� istoty kary.

74.3 „Lord Jim” - Joseph Conrad (Korzeniowski)

Korzeniowski m�odo si� usamodzielni�. W wieku 38 lat zadebiutowa� jako literat. W literaturze istnieje jako J�zef Conrad. W œwiecie powieœci jego si�� nap�dow� jest zbi�r wydarze�. Œledzenie wewn�trznych filozofii cz�owieka, poznanie prawdy o nim. Trudne w odbiorze.

74.3.1 Tres�74.3.2

Syn proboszcza. Jeden z pi�ciu syn�w. Nauczy� si� sumiennoœci i rzetelnoœci. Czyta� literatur� przygodow�, by� sk�onny do marzycielstwa. Poci�ga�o go morze by� ogarni�ty ��dz� prze�ycia przyg�d. Myœli, �e morze czyni z cz�owieka silnego i odwa�nego m�czyzn�. Kszta�ci� si� w kierunku marynarki. Po sko�czeniu szko�y zosta� oficerem i praktykowa� na statku. Podczas praktyk wydarzy� si� wypadek, a on nie m�g� bra� udzia�u w akcji ratunkowej. Nie zd��y�. Czu� si� zawiedzony, pokrzywdzony, gorszy, straci� okazj� na sprawdzenie si�. Zosta� oficerem i zaci�gn�� si� na statek. Po wypadku przebywa� w szpitalu. Zosta� pierwszym oficerem na „Patnie”. Stary, z�arty rdz� parowiec. Za�oga to ludzie nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. By� on niemi�y. Mechnik by� szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie dbali o za�og�. Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek wype�nili pielgrzymi (Maleje). By� statek przeci��ony (800 os�b). Statek wpad� na coœ. Utworzy�a si� dziura, przez kt�r� dosta�a si� woda. Podejrzewano, �e by� to wrak statku. Wszyscy byli pogr��eni we œnie. Za�oga gdy zorientowa�a si� w sytuacji postanowi�a ratowa� siebie. Wpadli w panik�, a Jim przygl�da� si� temu. W ostatniej chwili wskoczy� na ��dŸ odp�ywaj�c z nimi. Myœleli, �e statek zaton��. Decyzja Jima by�a bezwolna i nieœwiadoma. Skoczy� nie myœl�c o tym, by� przera�ony pod wp�ywem emocji. Uleg� panice, chwili, impuls, odruch, kt�ry zaci��y� na jego dalszym losie. Brak usprawiedliwienia dla ucieczki za�ogi. Na szcz�œcie nikt nie uton��, odratowano wszystkich. Wina pozosta�a. Statek odratowany by� dowodem ich winy - sprzeniewierzenie si� kodeksu marynarzy. Jedynie Jim poczuwa� si� do odpowiedzialnoœci. Stawia si� do s�du, odpowiada na pytania, przyjmuje sw�j los. By� honorowy, mia� wyrzuty sumienia i zasady. Nie chcia� by� traktowany jak pozosta�a, za�oga. Mia� œwiadomoœ� winy. Podda� si�, poni�y�. Stawi� na s�d. Wyrok - pozbawienie dyplomu oficerskiego. Nie m�g� p�ywa�, wykonywa� tego zawodu. Kara niewystarczaj�ca. We w�asnym sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania w�asnego strachu. Dalsze losy to rehabilitacja, pozyskanie zaufania innych ludzi. Tu�aczka, w�dr�wka, zmiana pracy. Wsz�dzie jest przeœladowany przez z�� legend�. Jim chce zapomnie�, ale wsz�dzie spotyka kogoœ kto przypomina mu o tej tragedii. Czuje si� szykowany i pogardzany. Ucieka od przesz�oœci. Nie widzi zrozumienia u nikogo. Ucieka od wspomnie�. Pr�by swe zaczyna ci�gle od nowa. Zdobywa zaufanie jako nieznany cz�owiek, nie chce by go os�dzano przez pryzmat wydarze� na „Patnie”. Chce pokaza� si� takim jakim jest. Nie chce by cie� z przesz�oœci przykrywa� teraŸniejszoœ�. Szuka odkupienia win. Surowa ocena samego siebie. Marlow umo�liwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Tam mo�e si� odnaleŸ� na nowo. Widzi dla siebie szans�. Zdobywa zaufanie, formuje spo�eczne rz�dy. Niszczy wyzysk. Stworzy� pa�stwo gdzie rz�dzi� sprawiedliwie, zdoby� powa�anie i szacunek podw�adnych. Ludzie �yli szcz�œliwie. Czu� si� on tam znakomicie. Czu� si� kochany i potrzebny. Od niego zale�a�o �ycie ludzi. Pomaga� i opiekowa� si� imi. Uwa�ano go za m�drca, radzono si� go. Bez Jima tubylcy stawali si� bezradni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Mia� autorytet. Bezgranicznie mu wierzono. Brawn to przyw�dca korsarzy. Chcia� ograbi� Patusan. Jim nie pozwoli� na atak. Zawierzono jego doœwiadczeniu. Brawn wykorzysta� sytuacj� i ich zaatakowa�. Zabi� Daina Warisa, przyjaciela Jima. Brawn wykorzysta� zaufanie i dobrodusznoœ� Jima. Chcia� on puœci� pirata bo ten pozna� prawd�. Dobre intencje Jima nie uda�y si�. Po œmierci przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, kt�ry go zabija. Wiedzia� Jim o takiej mo�liwoœci bo Daromin bardzo kocha� syna. Czu� si� on odpowiedzialny, przyt�acza�a go ponownie wina. Kolejna pora�ka. Sam wymierzy� sobie kar�. Decyzj� t� podj�� bo sumienie zawsze mu towarzyszy�o. Nie uciek�by od wspomnie�. Cz�owiek honoru, chcia� udowodni�, �e nie boi si� odpowiedzialnoœci. Ostatni akt odwagi. Nie pomyœla� o ludziach, kt�rzy go kochali (patusa�czycy). Klejnot zosta� sam, bezbronna posta� tragiczna. Niezale�nie od wyroku cierpia�by. Zmarnowa� nadzieje. Marlowa. Obawia� si� wyrzut�w i zmaga� moralnych. Nie by� na tyle silny by rozpoczyna� na nowo swoje �ycie. Sytuacja bez wyjœcia. Powieœ� ta sk�ania do refleksji nad w�asn� moralnoœci�. Trudem wyboru. Z�o i odkupienie win. Kompozycja luŸna. Powieœ� Jima jest pretekstem do wybor�w moralnych. Subiektywizm wniosk�w. Wiele narrator�w, osobiste refleksje, r�ne spojrzenia. Dociekliwoœ� i dok�adnoœ�. Ch�� dotarcia do prawdy. Zaburzenie chronologii (dygresje, epizody).

74.4 „Moralnoœ�74.5 pani Dulskiej” - Gabriela Zapolska

Gabriela Zapolska w swojej tw�rczoœci ukazywa�a portrety psychologiczne kobiet. Dostrzega�a wszelkie wartoœci. Utwory jej to wierny dokument epoki. Portrety te poddawane by�y wnikliwej analizie sfery duchowej.

Aniela Dulska

W pierwszym wra�eniu uwa�ana jest za brudn�, niesympatyczn� kobiet�. Wci�� krzyczy lub m�wi podniesionym g�osem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili mo�e zrobi� wiele czynnoœci. Dla goœci przebiera si�. ��dna w�adzy nad swoj� rodzin�. Sk�pa, nic j� nie obchodzi. Zawsze ma by� tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje si� do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Ob�udna, zak�amana, koniecznoœ� pozor�w. �yje w czterech œcianach, oszcz�dza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwy�sza czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Sk�pa do ohydnoœci, ob�udna postawa, brudy pierze pod w�asnym dachem. W s�u��cych nie widzi ludzi. Interesuj� j� tylko pieni�dze, oszcz�dza wi�c na wszystkim i wszystkich.

74.5.1 Ko�tu�stwo / Dulszczyzna

Jest to �ycie w ob�udzie, fa�szu i ograniczeniu. Jest to spos�b bycia Anieli Dulskiej. Zak�amanie i niech�� do szczeroœci. Tak� postaw� zacz�to nazywa� Dulszczyzn�. Skrywanie prawdziwych myœli, odczu�, przekona� pod pozorami. Sk�pstwo. Moralnoœ� pozor�w bo dostosowuje zasady do og�u/ Pozorna moralnoœ� - Dulska udaje wielk� dam�, a w domu jest inna. Moralnoœ� na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osob� estetyczn�. Kryteria jej post�powania s� cyniczne i wyrachowane.

Felicjan Dulski

Jest podporz�dkowany swojej �onie. Nie zgadza si� z ni�, ale jest oboj�tny. Ignoruje j�, ucieka w milczenie. Zw�tpi� w mo�liwoœci odmiany �ony. „A niech was wszyscy diabli !!!”

Zbyszek

Ma inn� postaw�. Jest zbuntowany, zabawia si�, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokuj�cy. Aniela zaplanowa�a jego �ycie. Juliasiewiczowa chcia�a pokaza� mu prawd�, �e b�dzie si� on musia� troszczy� i k�opota�. Ukaza�a mu prawdziwe �ycie, widmo odpowiedzialnoœci, n�dz�. Jest ko�tunem i jest tego œwiadom. Jest s�aby, ale chce walczy� ze swoim ko�tu�stwem. Krytykuje matk�.

Mela

Te� si� nie zgadza. Te� si� poddaje by �y� przyjemnie. Nie buntuje si�. Posta� tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje si� w jakiej atmosferze moralnej �yje.

Hesia

Podobna do matki. Pogardza Hank�, bije j� i si� z niej wyœmiewa. Ma ju� wypaczony charakter. Nikim si� nie interesuje. Lubi tylko ta�ce, stroje i student�w.

Dulscy mieli by� typow� rodzin� filistr�w. Zapolska stworzy�a i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna. „Mena�eria ludzka”. Ods�ania ona temat dra�liwy, postawa obiektywna, fotograficzna dba�oœ� obyczajowa.

74.5.2 Dramat naturalistyczny

S� tu bohaterowie z ni�szych sfer (Hanka, Kucharka), szczegu�owe didaskalia. Poruszy�a tematy wstydliwe. �ycie ich jest motywowane biologicznie (dulszczyzna dziedziczna). Tylko silni mog� przetrwa�, a s�abi przegraj�.

75. „Wesele” wyspa�skiego jako dramat symboliczny

75.1.1 Stanis�aw Wyspia�ski - charakterystyka

Stanis�aw Wyspia�ski reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wi�za� si� z utworem „Warszawianka”. By� to tekst realistyczny bez element�w symbolicznych. Inne utwory to „Wesele”, „Wyzwolenie”. Dramaty ludowe o tematyce wsp�czesnej to „S�dziowie”, „Kl�twa”. Dramaty o temacie antycznym to „Achilles”, „Protesilos i Laodamia”. Nawi�zanie do powstania listopadowego w „Nocy listopadowej” i „Lelewelu”. Mia� wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie dzia�a� i by� pracowity. Dramat „Wyzwolenie” to utw�r wsp�czesny. Uwa�any jest za jego jeden z najlepszych utwor�w. Oryginalny kszta�t. G��wny bohater Konrad jest re�yserem przedstawienia. W kr�gu wydarze� utworu pojawiaj� si� sprawy Polski i polityki. Konrad podobny jest do Wyspia�skiego, kt�ry przyby� by wyzwoli� ludzi z mit�w, legend od narzuconego pewnego sposobu myœlenia. Jest autorem r�nych luŸnych wierszy o charakterze osobistym. Autor poemat�w i didaskali�w (np. w „Weselu”, pisane s� wierszem i traktowane s� jako oddzielny utw�r liryczny). Oryginalny malarz. Malowa� portrety dzieci i cykl macierzy�stwo. Uprawia� malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. U�ywa� farb pastelowych. Uprawia� rysunek pi�rkiem, kredk� i w�glem. Zajmowa� si� te� malarstwem œciennym - Polichromie. Projektowa� meble, witra�e, tkaniny, elementy u�ytkowe. Wykonywa� kilka p�askorzeŸb i litografii (rzeŸbienie rysunku w metalu, a p�Ÿniej odbicie na papierze). Jego dzia�a sztuki nie nale�y rozdziela� jest to bowiem wizja pewnej cas�oœci - „Teatr m�j widz� ogromny”. Wizje teatralne. Munumentalizm syntetycznych wizji.

„Skarby Sezamu” to jeden z obraz�w Wyspia�skiego - najwi�kszy. ��czy w nim dwa œwiaty. Reprodukcje jedynie fragment�w obrazu. Oddzia�ywuje nastrojem, tajemniczoœci� i groz�.

Do napisania tego utworu zainspirowa�o go wesele i œlub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie impresjonizmu, m�odzie� zainteresowa�a si� œwiat�em. Malowali cz�sto za miastem wykorzystuj�c elementy œwietlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy - „ludomania” czyli bratanie si� z ch�opami. Artyœci skierowali si� w stron� ludu, chcieli dotrze� do ich szczeroœci i moralnoœci. W 1920 roku Boy-�ele�ski napisa� „Plotk� o „Weselu”” by zachowa� dla potomnoœci jak dosz�o do powstania tego dzie�a. W „Weselu” umieœcil ludzi, kt�rych zna� - ich odpowiedniki:

Gospodarz - W�odzimierz Tetmajer, malarz

Gospodyni - Anna Miko�ajczyk�wna

Pan M�ody - Lucjan Rydel - gadu�a

Pani M�oda - Jadwiia Miko�ajczyk�wna

Radczyni - profesor Doma�ska

Haneczka - Hanna Miko�ajczyk�wna

Nos - Noskowski

Dziennikarz - Starzewski

Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Zosia i Maryna - c�rki lekarza - Pore�skie

Klimina - swatka

Czepiec - amant wiejski

Œlub ten by� szokiem dla spo�ecze�stwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy si� akcja utworu. Skandal. Wyspia�ski by� na tym œlubie. Fascynowa�a go prostota, �ycie zamieni� w poezj�. Ka�da posta� ma znane cechy. Prapremiera by�a skandalem bo sztuka by�a nietypowa (gwara ludowa), wystawiono j� w Teatrze Starym. Na afiszu chcia� poda� prawdziwe nazwiska. Wiele os�b opuœci�o sal�.

Akcja utworu dotyczy dw�ch stan�w. Inteligencji ze strony pana m�odego oraz ch�opstwa ze strony panny m�odej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyr�nia si� tu dwa rodzaje scen:

realistyczne - osoby, bohaterowie tworz� nurt satyryczny

symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywistoœci wyst�puje metafizyka, osoby-duchy. Ukazane uczucia konkretnych os�b.

Ze scen realistycznych wyczyta� mo�na stosunek Wyspia�skiego do zjawisk i uczu�.

75.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch�op�w

Zwracanie uwagi na pi�kno zewn�trzne. Pan M�ody odnalaz� tu �yw� urod�, odnajduje tu �ycie, spontanicznoœ�, chodzi mu g��wnie o wygl�d. Stylizuje si� zewn�trznie (chodzi boso, z go�� g�ow�). Zwraca uwag� na ubi�r panny m�odej. Zafascynowany swym strojem, kt�ry i tak zrzuci. Fascynacja dŸwi�kami muzyki ludowej. Nie zna ch�opskich obyczaj�w, np. Dziennikarz lekcewa�y� ch�op�w. Nie zna �ycia na wsi. Inteligencja nie liczy si� z prawami ch�opskimi. Zapominaj� o niedawnej przesz�oœci, o powodach krwawego wyst�pienia ch�op�w. Nie interesuje go, �e ch�opi s� ��dni w�adzy. Chce tylko odpoczywa�. Idealizacja ch�op�w i ich �ycia wiejskiego. Myœli on, �e �ycie to siedzenie wœr�d zieleni, odnajduje tu ucieczk� od codziennoœci. M�wi o pospolitoœci, o swym pokoleniu, �e s� przekl�ci, ubezw�asnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widz� na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu �ycia. Odmiany od pospolitej cz�œci mieszczucha. Podoba im si� wieœ odœwi�tna, kolorowa, bez ci�kiej pracy. Nie dociekaj� marze� ch�opskich. Nie interesuje ich to. Podoba im si� powierzchownoœ�. Ch�opi to widz� i rozumiej�. Czepiec widzi to nieszczere bratanie si� z ch�opami. �yd te� traktuje t� stylizacj� za zabaw�, ba�amuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni s� bowiem zwyk�ym �yciem. Ch�opi odczuwaj�, �e nie s� rozumiani, czuj� obcoœ�. Ch�opi nie s� ufni.

Inteligencja

Niezdolni do czynu. Pomimo ataku ch�op�w na szlacht�, bawi� si� razem z nimi, chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu.

Przeklinaj� przesz�oœ�, ale nic nie robi�. �a�uj� tego co by�o lecz nic nie robi� by to zmieni�. Uwa�aj�, �e poprzez przesz�oœ� s� niewolnikami.

Brak aktywnoœci dzia�ania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko uœpione. Inteligencja czeka na coœ lub na kogoœ.

Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza r�g Jaœkowi, a to przecie� on mia� na nim gra�.

Pogarda dla wsp�czesnych. Pokolenie skazane na degeneracj�, tylko sztuka, a ona te� nie jest na czasie. Poezja nie o tym co �ywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, kt�re maj� by� domen�. B�ahe sprawy s� poruszane. Utwory s� identyczne. Powierzchowna, bezideowa, s�owa bez pokrycia. Nie zmieniaj� si� w czyn. Opiesza�a poezja.

Ch�opi

Gotowi do walki, ale potrzebuj� przyw�dcy

Podatni na walk� ch�tnie b�d� uczestniczyy� w dzia�aniu

Zawzi�ci, odwo�uj� si� do chlubnych kart historii

Z�yci ze sob�. Oczekuj�, �e ktoœ poprowadzi ich do walki. Ch�op czuje potrzeb� dzia�ania, decyzj� o podj�cie dzia�a� pozostawia inteligencji. Ch�tni do walki, ale mierzi ich apatia.

Uwa�aj�, �e ludzi z miasta trzeba trzyma� kr�tko by nie przej�li kontroli nad ch�opami

Widz� w�asn� pot�g�, ale nie s� przygotowani bo wartoœci materialne stanowi� dla nich wi�ksze znaczenie.

Nie umiej� dobrze gospodarowa� i zaci�gaj� d�ugi

Nie boj� si� zawstydzi� pan�w, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.

Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garn� si� do wiedzy, znaj� sw� pot�g� i moc, wartoœ�. Garn� si� do dzia�ania, ale nie doroœli do czynu. Zapalni jak s�oma. TrzeŸwo i realnie oceniaj�.

Skorzy do b�jek, porywczy, d��� do bogactwa, staj� si� pr�ni.

Podczas wesela spotykaj� si� dwa r�ne œwiaty. Ludzie ci nie potrafi� si� porozumie�. Prowadzi to do rozbie�noœci, do oceny przesz�oœci i r�nego widzenia narodu. Ch�opi skorzy do dzia�ania, konkretnej walki, ale to inteligencja ma przodowa� bo ch�opi s� za s�abi. „Wesele” to satyra na wsp�czesnoœ�. Nie zdolnoœ� do czynu ca�ego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie si� na poszczeg�ln� mod�. Pod mask� przyjaŸni i braterstwa kryje si� niech��, urazy, nie zrozumienie.

75.1.3 Symbole w „Weselu”

Po koniec aktu I m�oda para zaprasza na wesele chocho�a, kt�ry przybywa. Jest on tw�rc� uroje�. W utworze tym wyst�puj� trzy rodzaje symboli:

rzeczy

postaci

sceny

Chocho� rzuca czar na zebranych, budz� si� w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnie�.

Widmo

Narzeczony Marysi, kt�ry zmar� na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przyby� na wesele. Rozpami�tuje chwile gdy byli razem, gdy istnia�a mi�dzy nimi jakaœ wi�Ÿ. Jest to upostaciowanie wn�trza Marysi. Z jednej strony cieszy si� ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodzi�a si� z jego œmierci�. Jest to symbol utraconej mi�oœci. Marysia przypomina sobie te chwile i boi si� stabilizacji z m�em. Nie wie czy ma zosta� z Wojtkiem,. Wesele sprowokowa�o j� do tych rozwa�a�. Raz si� cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Sta�czyk

Dziennikarz „Czasu” nale�y do organizacji „Sta�czyk�w”. Sta�czyk to symbol m�droœci. G�os wewn�trzny dziennikarza. Wie on, �e dziennikarz jako inteligent powinien przewodzi� narodowi. Jest te� symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpiecze�stwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi s�owne deklaracje. Przyznaje si� do bezczynnoœci, obwinia za sytuacj� przesz�oœ�. Jawi si� jako dekadent, pragnie œmierci i to jest jego s�owna deklaracja. Sta�czyk przypomina czasy Jagiellon�w. Nie wierzy w deklaracje spo�eczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrz�sn�� spo�ecze�stwem, by wyrwa� ich z marazmu. Cena jest œwi�toœ� tradycji. Nie widzi przysz�oœci dla Polski widzi, �e z�� obra� drog�. Sta�czyk wr�cza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyra�a pogard� dla bratania si� z ludem. Widzi fa�sz solidaryzmu. Sta�czyk to jego sumienie i dla tego z ironi� wr�cza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przyw�dca narodu.

Rycerz

Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnie� poety. Poeta ma odczucie si�y. Dekadentyzm, a poeta t�skni do mocy i si�y. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwyci�stwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poet� n�dzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagie��y. Poeta ma szans� prowadzenia ludu do walki. Os�dzona jest zdegenerowana poezja m�odo polska. Poeta nie chce napisa� wielkiego dzie�a. Poeta nie jest w stanie podo�a� przyw�dztwu narodu. Rycerz to symbol si�y poezji oddzia�uj�cej na spo�ecze�stwo.

Hetman

Duch hetmana Branickiego, kt�ry gardzi� ch�opami. Symbol fa�szu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan m�ody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad ch�opami. Polska mu nie pomo�e bo zaprzeda� on kraj szatanowi. Pan m�ody �eni�c si� z ch�opk� zdradzi� sw�j stan. T�umaczy mu, �e to moda, a nie szczere bratanie si� z ludem.

Upi�r

Jakub Szela stan�� na czele powstania ch�opskiego. Jest on ca�y we krwi bo wielu zabi�. Chce si� obmy� wod�. Dziad stara si� go odp�dzi�. Upi�r jako zimny trup. Dla Szeli wa�ne s� dobra materialne. Przypomina, �e bratanie si� ch�op�w i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora

Ofiarowuje z�oty r�g gospodarzowi. Zszed� on z obrazu Matejki. Przewiduje przysz�oœ�. Zwiastun czynu i niepodleg�oœci.

Z�oty r�g to symbol walki, znak czynu, ma ruszy� spo�ecze�stwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz odda� r�g Jaœkowi, kt�ry go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm ch�opstwa. Nie spe�ni si� to.

Czapka z pi�r to symbol przywi�zania do rzeczy b�achych i matrerialnych. Ostrze�enie by nie przek�ada� wartoœci prywatnych nad pa�stwowe.

Sznur to symbol niewoli

Dzwon Zygmunta symbol wielkoœci Polski

Kosy nasadzone na sztorc to mit rac�awicki, gotowoœ� walki

Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej

Ponownie pojawia si� chocho�, kt�ry jest symbolem ca�ego narodu. Scena najbardziej smutna. Goœcie weselni symbolizuj� nar�d, chata to Polska w kt�rej krzy�uj� si� wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przesz�oœci. „Wesele” to diagnoza polskiego spo�ecze�stwa. Ko�cowy taniec chocho�a to kwintesencja myœli zawartej w utworze. Krzak bez �ycia otulony s�om� na zim�. Oznacza uœpione wartoœci narodu. Na wiosn� si� obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodleg�oœci.

75.1.4 Artyzm w „Weselu”

S� tu dwa r�ne w�tki sceniczne:

realistyczne

wizyjno-symboliczne

Fina� polega na spleceniu obu w�tk�w. Zroœni�cie komedii obyczajowo spo�ecznej. Wyspia�ski to satyryk ideolog i wieszcz. Poezja okresu M�odej Polski wytwarza nastr�j. W „Weselu” mamy do czynienia z nastrojem sztuki:

• Malarstwo

W wypowiedziach, np opis stroju panny m�odej

Didaskalia - jest tu impresjonizm czyli:

• precyzja operowania barw�

• zatarcie szczegu��w

• gra œwiat�a

Rola œwiat�a: odbijanie si� go od twarzy. Osoby zmieniaj� cienie co umo�liwia gra œwiat�a

Barwy o charakterze symbolicznym

Didaskalia, pisane du�� liter�. Œwiat�o i czar. Symbolem jest wstawanie nowego dnia, czas ten nie stanie si� bo Jasiek zgubi� z�oty r�g.

Wa�ne s� elementy plastyczne

• Muzyka

weselna

chocho�a

zawodzenie wiatru

odg�osy ta�cz�cych ludzi

odg�osy wsi (pianie koguta)

t�tent konia

cisza

szelest s�omy chocho�a

œwiergot ptak�w

piosenka Jaœka

melodyjnoœ� utworu, liczne powt�rzenia

Elementy te po z��czeniu tworz� pewien nastr�j

Akt I to rozmowy o rzecach b�achych, mi�ostki, flirty. Motyw polityczny i rozmowa o niej. Motyw sztuki i poezji. Rozmowa o nich.

- ch�opi ubrani na kolorowo

- inteligencja: panowie na czarno, panie na bia�o

Akt II to zmiana nastroju. Inaczej si� m�wi w tym akcie. S�owa dosadne i dobitne. W ciemnoœci pojawiaj� si� osoby dramatu. S�ycha� skrzypienie pod�ogi, nastr�j grozy i tajemnicy.

Akt III oparty na poczuciu nie mocy. Nastr�j ot�pienia i apatii. Oczekiwanie na cud. Nastr�j podkreœla jakoœ� s��w. Uwa�ne wypowiedzi. Pok�j jest ciemny to œwit zmienia sytuacj�.

Utw�r poprzez syntez� sztuk w po��czeniu z wydarzeniami zmierza nastr�j z aktu do aktu. Akt II to rozpami�tywanie, rozmowa samego ze sob�. Akt III to marazm, niemoc, zm�czenie i ot�pienie. W „Weselu” mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny.

75.1.5 Dramat romantyczny - por�wnanie z „Dziadami”

PROBLEM„DZIADY”„WESELE”Podobna problematykaPrzedstawienie poetyckie przyczyn upadku Polski. Charakterystyka poszczeg�lnych œrodowiskNie mo�noœ� po��czenia si� spo�ecznie by odzyska� niepodleg�oœ�.Takie samo pokazanie tematuTreœ� ukazana poprzez perspektyw� czasu, histori�. Rozrachunek z teraŸniejszoœci� poprzez przesz�oœ�. Odwo�anie do historii: Sta�czyk to kr�l Zygmunt, Hrabia to Targowica, Rycerz to Grunwald, widmo to Szela. Ma to pobudzi� œwiadomoœ� narodow�. Pouczenie. Historia to ukazanie chwalebnych i haniebnych kart. TeraŸniejszoœ� to wesele, przysz�oœ� to perspektywa walki zbrojnej.Przes�anie treœciOskar�enie spo�ecze�stwa o kl�sk�, antidotum to mesjanizmOskar�enie inteligencji i ch�op�w o brak zjednoczenia. Nie dojrzali do przyw�dztwa. Wskazuje drog�: solidaryzm.Rodzaj dramatuRomantycznyRealistyczno-symbolicznySceny mistyczneOba œwiaty istniej� na r�wnych prawachOba œwiaty istniej� na r�wnych prawachLudowoœ�Ludowe obrz�d, ludzie proœci bior� w nim udzia�, na wsi.Wesele ludowe, spos�b odbycia (oczepiny), , udzia� bior� mieszka�cy wsi, na wsi si� odbywa, stylizacja ludowa j�zyka.Synkretyzm formy zast�piony przez syntez� sztuk. Nastr�j.III b�ahych rozm�w, bezczynnoœ�, nuda. II tajemniczoœ�, groza IV sielski nastr�j, podobny do weso�oœci, potem przygn�bienia i tajemniczoœci.I pogodny, radosny, weso�y II trwogi, przera�enia, respekt przed duchami, tajemniczoœ�, jest ciszej III bezsilnoœ�, apatia, senne zachowanie, uœpienie, oczekiwanie.Czas AkcjiNoc zaduszkowa - listopad23 listopadaKompozycja taneczna„Bal u senatora” - para za par� ta�czy Menueta.Wesele, ta�cePosta� WernychoryU S�owackiego te� WernyhoraSymbol postaci, przysz�oœci, odzyskania niepodleg�oœci.Odpowiedniki postaciWidmoHetman BranickiTe podobie�stwa to œwiadomy zabieg autora. Chcia� uwydatni� problem o kt�rym m�wi, pokaza�, �e ktoœ ju� poruszy� ten problem. Mimo kl�sk trzeba pr�bowa� dalej. „Dziady” m�wi� o problemach patriotycznych, narodu. Nie chce by by�a to plotkarska treœ� o weselu Rydla. G��bokie przemyœlenia. „Wesele” na r�wni z „Dziadami”. Tekst oparty na sytuacji bie��cej. Dotyczy ca�ego narodu. Tak to odebrano. Wyspia�ski nazwany zosta� „czterdzieœci i cztery”. Zosta� wieszczem.

76. Tw�rczoœ�77. Stefana �eromskiego

77.1 „Ludzie bezdomni”

Koncepcja intelektualna utworu mo�e by� zawarta w motcie („Romantycznoœ�”), w przedmowie od autorskiej („Dziady”) lub tytule („Ludzie bezdomni”). W niekt�rych utworach tytu� mo�e by� sugesti� skierowan� do czytelnika dotycz�c� przes�ania intelektualnego utworu. Uog�lnienie o charakterze poznawczym.

Bezdomnoœ� to bark oparcia, poszukiwania domu (w sensie emocjonalnym, rodziny), samotnoœ�, brak swojego miejsca w œwiecie.

Bezdomny to samotny, ubogi, bez pomocy, nieszcz�œliwy, bez miejsca do mieszkania, odrzucony i wyobcowany.

Ludzie bezdomni w utworze to mog� by� ludzie ubodzy, biedota, mieszka�cy ulicy Ciep�ej i Krochmalnej np. Ciotka Pelagia mieszkaj�ca w domu brata b�d�c na jego �asce. Przeludnienie mieszka� robotniczych, robotnicy mieszkaj� wraz z krewnymi. Brak odr�bnoœci i swobody �ycia. Bogaci si� nimi brzydz�. Odrzuceni przez spo�ecze�stwo. Wyobcowani. Wykorzystywani s� poprzez prac� fizyczn�, ale nikt nie zapewnia im warunk�w do �ycia. Brak ciep�a rodzinnego.

Bezdomnoœ� to brak domu, bezdomnoœ� spo�eczna, duchowa - pragnie�, marze�. Bezdomnoœ� materialna (ub�stwo, opisy drastyczne, opis brzydoty œwiadomie i celowo).

T�umy, zbiorowiska budz� niech��. Odra�aj�. Jednak indywidualne postacie budz� litoœ�.

Tomasz Judym

Nie mia� prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogat� ciotk�. Tam nie zazna� szcz�œcia rodzinnego. By� s�u��cym, ch�opcem na posy�ki, lekcewa�yli go wszyscy. Mia� te� szans� opieki. Œrodowisko z kt�rego si� wywodzi� odtr�ci�o go, straci� przynale�noœ� do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go tak�e, brak zgody z jego pogl�dami, nie akceptowano jego pochodzenia. Tak te� post�pi�a arystokracja z kt�r� si� kontaktowa�. Judym wywodzi� si� z biedoty, ale si� jej brzydzi�. Nie znajduje te� miejsca wœr�d lekarzy i arystokracji. Nie przynale�a� do �adnego œrodowiska. Inna forma bezdomnoœci to samotnoœ� - z wyboru. Tomasz œwiadomie rezygnuje z rodziny i ma��e�stwa z Joann�. Jest on bezdomny bo nie mo�e wr�ci� do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tu�a si�. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cis�w, a potem do Zag��bia D�browskiego, ale nigdzie nie znalaz� oparcia. By� samotny w propagowaniu idei. Z pogl�dami jego nikt si� nie solidaryzowa�. Bezdomnoœ� duchowa - nie mia� bratniej duszy, przyjaciela.

Joanna Podborska

Bezdomna. Sierota, po stracie rodzic�w mieszka�a u ciotki w Kielcach. Tam si� uczy�a, ale nie mog�a liczy� na uczucia. Po sko�czeniu gimnazjum pojecha�a do Warszawy. Pani Niewadzka zatrudni�a j� jako guwernantk�. Bezdomnoœci� jest strata maj�tku, domu rodzinnegio. Tu�a si� ona po innych domach. Joanna nie czuje przynale�noœci do �adnej klasy spo�ecznej. Stara maj�tku, brak akceptacji ze strony ziemia�stwa. Wyobcowana. Jest ona samotna, nikt nie akceptuje jej pogl�d�w (pr�cz Judyma, kt�ry ma poodobne). Widzi ona na œwiecie z�o i stara si� z nim walczy�, ale jej zapa� jest lekcewa�ony lub traktowany z pob�a�liwoœci�. Nie znajduje poplecznika, kt�ry by wraz z ni� dzia�alnoœ� t� kontynuowa�. Jest bezdomna bo zostaje odtr�cona przez Tomasza i traci nadziej� na dom rodzinny. Jej bezdomnoœci� jest emancypacja. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw kobiecoœci.

Wiktor Judym

Te� jest bezdomny. �yje w n�dzy, ub�stwie (elemennty bezdomnoœci biedoty). Sierota bez domu rodzinnego. Judymowie za granic� czuj� si� obco i nie mog� si� odnaleŸ� w innej rzeczywistoœci. Bezdomnoœ� polega na braku przywi�zania si� do domu. Wiktor traci ojczyzn� (emigracja zarobkowa) - te� bezdomnoœ�.

Leszczykowski

Wywodzi� si� ze szlacheckiej rodziny spod Cis�w. W wyniku represji straci� maj�tek. Wyjecha� za granic�. T�skni do ojczyzny. Pracowity kupiec wspomagaj�cy utalentowanych Polak�w i rodzinne Zag��bie. Powstaniec i demokrata.

Ko�ecki

Dekadent, myœli o œmierci. Nie jest rozumiany przez ludzi. Cz�owiek zagubiony w zdegenerowanym œwiecie. Jego pogl�dy s� przyczyn� odrzucenia. Nieprzystosowany do �ycia, pope�nia samob�jstwo.

Daszkowska

Samotna, nieszcz�œliwa widzi kres swojego �ycia. Pozbawiona serdecznoœci i ciep�a rodzinnego. Umar�a.

77.1.1 Wieloznacznoœ�77.1.2 bezdomnoœi

brak domu, dachu nad g�ow�

ub�stwo, n�dza materialna, brak opieki

sieroctwo

wyobcowanie spo�eczne

osamotnienie wobec z�a i egoizmu na œwiecie

dobrowolne staranie si� o bezdomnoœ� (Judym)

samotnoœ� - brak poparcia dla swoich pogl�d�w

metafizyczna wobec idei œwiata

pozbawienie ojczyzny

Dom dla Joanny to miejsce wype�nione szcz�œciem, radoœci� i stabilizacj� rodzinn�. Dom to ukoronowanie pragnie� dla wszystkich, kt�rzy cierpi�, s� skrzywdzeni. Dom mo�e uwi�zi� Judyma, pozbawi� swobody ruchu. Obawia si� swojej s�aboœci, dom by�by balastem, przeszkod� w pracy spo�ecznej, w urzeczywistnieniu idea��w. Chce by� sam by nikt ani nic nie przeszkodzi�o mu w realizacji misji.

77.1.3 Dzieje Tomasza Judyma

Urodzi� si� w biednej rodzinie szewca, wczeœnie zosta� sierot�. Zaopiekowa�a si� nim ciotka, pomiata�a nim, ale da�a mo�liwoœ� nauki. Wst�pi� do gimnazjum. Uko�czy� studia medyczne. Wyjecha� do Pary�a na roczne stypendium medyczne. Zwiedza Pary� z cz�œci� dla biednych i bogatych. Widzi dwoistoœ� œwiata: pi�knego, œwiata sztuki oraz brzydkiego i biednego. Powr�ci� do Warszawy gdzie odwiedzi� rodzin� mieszkaj�c� na ulicy Ciep�ej. Przera�a go to, �e bratowa pracuje w fabryce cygar w ci�kich warunkach. Widzi bied� w swojej rodzinie. Czuje odraz� do biedy i biedak�w. Czuje si� skr�powany tymi ludŸmi, ale lituje si� nad nimi. Czuje z nimi wi�Ÿ z poczucia obowi�zku. Jego stosunek do nich jest ambiwalentny bo:

wsp�czuje im z obrzydzeniem

chce im pom�c wyrwa� z tej n�dzy.

To jest rodzaj d�ugu, rodzina go wychowa�a wi�c czuje za sw�j obowi�zek pom�c jej. Nie jest to wi�Ÿ emocjonalna. Chce t�pi� z�o, kt�re doprowadzi�o ich na skraj n�dzy. Poczuwa si� odpowiedzialny za nich. Przekl�ty d�ug zaci�gni�ty przez przypadek. Œwiadomie narzuca sobie misj� t�pienia z�a. Zwiedza Warszaw�, zbiera notatki i obserwuje. Odczyta� te� swoj� prac� na spotkaniu lekarzy u doktora Czernisza. Opisa� im bied� w Pary�u i Warszawie. Uwa�a�, �e lekarze powinni zapobiega� chorobom, a nie tylko je leczy�. Lekarze zacz�li protestowa�. Judym nazwa� ich lekarzami bogatych. Ze wzgl�du na swoje przekonania nie jest on akceptowany. Pragnie by inni porzucili maj�tki. To ich oskar�a o szerzenie z�a. Pracowa� w szpitalu i w prywatnej klinice, ale po wyg�oszonym wyk�adzie nikt tam nie przychodzi� opr�cz kobiet prosz�cych o datek. Ludzie biedni nie przychodzili bo mu nie ufali, dziwi�o go to. Doktor W�glikowski proponuje mu wyjazd do Cis�w. Utopijne pogl�dy porzucenia leczenia bogatych na rzecz biednych. Chce im zapewni� ulgowe warunki. W spos�b obraŸliwy prosi o pomoc innych lekarzy. Przyczynia si� on do rozwoju szpitala. Pragnie wysuszy� sztuczne sadzawki, kt�re s� przyczyn� malarii w czworakach. Administrator i kierownik nie zgadzaj� si� na to przedsi�wzi�cie z powodu koszt�w. Judym boryka si� z przeciwnoœciami losu, walczy ze œwiatem zewn�trznym. Ma w�tpliwoœci czy walczy� skoro gardzi tym, i o kt�rych walczy.

Zalety Tomasza

Cz�owiek ofiarny, obowi�zkowy, konsekwentny, wierny sobie.Mimo osamotnienia realizuje swoje idee.

Wady Tomasza

Brak taktu i dobrego zachowania. Brak obycia i og�ady. Dzi�ki tym wadom jest on postaci� realn�.

Tomasz podejmuje walk� wiedz�c, �e jest uwa�any za odmie�ca i skrajnego utopist�. Szokuj�cy dla innych. Treœci sztuczne - b��dne realizacje.

Zwi�zek Judyma i Joanny

Ona widzia�a go wczeœniej w warszawskim tramwaju. On j� pozna� w Luwrze. Oprowadzi� j� po dworze i zaproponowa� wycieczk� do Wersalu. Ponownie spotkali si� w Cisach. Pocz�tkowo zauroczony jest Natali�, ale ona ucieka z Karbowskim. Zaczyna si� interesowa� Joann�. Dostrzega w niej pe�n� uczu� kobiet� do kt�rej si� on przywi�zuje. Fascynuje go zrozumienie dla niego i pi�kno zewn�trzne. Mia�a podobne d��enia, chcia�a pomaga� biednym. Delikatna, uczciwa, samodzielna, umia�a walczy�. Joanna uwa�a go za bardzo atrakcyjnego, zakocha�a si� w nim co przys�ania jej wszystko. Oœwiadczyny s� dla nich czymœ oczywistym.

77.1.4 Motywy decyzji Judyma

obawa, �e b�d�c szcz�œliwym nie wype�ni swej misji

idealista, œlepow d��y do wype�nienia misji

pasmo cierpie� dla rodziny, przenoszenie si� itp.

zaœlepiony ide� nie dostrzega tych, kt�rzy mogli by mu pom�c (lekarze).

nie robi tego z potrzeby serca czuje, �e musi sp�aci� d�ug w�asnego sumienia.

Odtr�caj�c Joann� sk�ada ofiar�. Widzi potrzeb� pomocy, ale nie potrafi sobie zjedna� sojusznik�w.

77.1.5 Uniwersalnoœ�77.1.6

sta�y niepok�j pozwala mu godzi� si� na z�o œwiata

znalezienie celu i sensu �ycia, uparcie d��y do niego walcz�c z przeciwnoœciami losu.

konsekwencja, ustawiczne œcieranie si� z przeciwnoœciami losu.

postawa pe�na pasji, altruistycznego spo�ecze�stwa, chcia� j� spe�ni� za wszelk� cen�.

77.1.7 Idee Judyma

Jego zaw�d jest szczeg�lny i wymaga poœwi�cenia

chce zapewni� biedocie odpowiednie warunki �ycia.

higienizacja

bezp�atne leczenie

lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie si� nimi i ich leczenie

traktowanie ich na r�wni z innymi

J�zyk klasy robotniczej

Grupy nie formalne to te co oficjalnie nie istniej�

�argon to j�zyk charakterystyczny dla danego œrodowiska

Gwara fleksyjna - zmiany w ko�c�wkach (dzieciami - dzie�mi)

Gwara leksykalna - odmienne znaczenie specyficznego s�ownictwa (Bryndza = bieda, facet = m�czyzna, drynda=doro�ka, tacha�=w��czy�, zruga�=skrzycze�, granda=osoba skupiaj�ca uwag� na sobie)

Gwara semantyczna - nauka o znaczeniu wyrazu (ur�n��=upi�-odci��, wyla�=wyprowadzi�-rozla�).

Gwara fonetyczna - o wymowie wyrazu (mogi�, tera, letka, przy�dzie)

Nieprawid�owoœci polegaj� na zwi�kszeniu sp�g�osek g i k. Wprowadzani skr�conych form wyrazu. Nie u�ywanie pierwszej osoby w czasie przesz�ym, ale trzeciej. Gwara s�u�y:

charakterystyce bohater�w bez wykszta�cenia

o�ywia dialogi i wzbogaca zas�b leksykalny

uprawdopodobnia postacie

nadaj� kolor otoczeniu

77.2 „Doktor Piotr”

W utworze tym ukazano krajobraz spo�eczny wraz z szeregiem proces�w ekonomicznych:

Deklasacja szlachty w postaci Dominika Cedzyny i Polichrowicza, gdy� obaj wywodzili si� z rodzin szlacheckich. Obaj musieli sprzeda� ziemie i przenieœ� si� do miasta. Cedzyna zatrudni� si� jako dozorca u in�yniera Bijakowskiego przy budowie kolei, p�Ÿniej zosta� nadzorc�. Dominik nie umia� przystosowa� si� do kapitalizmu, do zmiany systemu. Ma o sobie wysokie mniemanie jako awangarda narodu, typowe s�dy szlacheckie. Bijakowskiego traktuje jak gorszego od siebie bo ten nie legitymuje si� herbem szlacheckim. Pierwszy raz w �yciu podejmuje si� pracy. Traktuje to jako poni�enie, bardzo cierpi z powodu utraty ziemi.

Rozw�j gospodarki kapitalistycznej to grunty wykupowane na miejsca gdzie maj� stan�� nowe fabryki (cegielnie). R�wnie� kolej przechodzi� ma przez nowe grunty.

Po�o�enie ch�op�w - wieœ podupada z braku finans�w. Ch�opi zmuszeni s� do �ycia w lepiankach w kt�rych panuje wilgo�. Powoduje ona choroby. le si� od�ywiaj�. Zmuszani do pracy za ma�e pieni�dze - 30 kopiejek, wyzyskiwani. Obcina si� im wynagrodzenie i nie s� w stanie si� utrzyma�. Nawet jeœli posiadaj� skrawki ziemi to musz� si� godzi� na takie warunki. Ch�op�w jest wielu, imaj� si� r�nej pracy, ale s� wykorzystywani. Bieda i skrajna n�dza powoduje, �e ludzie ci zgadzaj� si� na takie warunki.

Powstanie inteligencji:

• Polichrowicz wyjecha� ze wsi zasilaj�c t� grup� spo�eczn�.

• Piotr Cedzyna wyjecha� z kraju na nauki, zdobywaj�c wykszta�cenie i zaw�d

Zmiana systemu wartoœci. Dominik uwa�a siebie za przedstawiciela narodu. Dla niego wa�na jest ziemia oraz kultywowanie tradycji. Jako szlachcic sarmacki wierzy, �e to on i jemu podobni kszta�towali i edukowali nar�d. Nie mo�e si� pogodzi�. Jego syn Piotr ma inne pogl�dy. Uwa�a, �e wszyscy s� r�wni. Dla niego najwa�niejsza jest uczciwoœ� i czystoœ� sumienia. Wykszta�cenie i praca zapewniaj� �ycie.

Powstanie bur�uazji. Przyk�adem jest Bijakowski, kt�rego prawdziwe nazwisko jest Bijak. Zmieniaj�c nazwisko chcia� pokaza� rodow�d szlachecki. Urodzi� si� na ulicy Krochmalnej czyli dzielnicy biedoty warszawskiej. W�aœcicielka nauki wys�a�a go na nauki do szko�y. By� bardzo zdolny, uko�czy� studia matematyczne. Swoj� s�u�alczoœci� zas�u�y� na protekcj�, wykorzysta� to. Pokor� i udawan� lojalnoœci� pozyskiwa� sobie ludzi, kt�rzy umo�liwiali mu awans. Po studiach rozpocz�� prac� (budowanie most�w) dzi�ki, kt�rej dorobi� si� sporego maj�tku. Na budowie asystowa�. Maj�tku dorobi� si� nieuczciwie. Dawa� �ap�wki oraz mia� znajomoœci. Swoj� rodzin� tak�e wprowadzi� do bur�uazji. Zaobserwowa� mo�na by�o u niego brak odpowiedzialnoœci z posiadanych pieni�dzy. Chytry dorobkiewicz. Dominika traktuje z wy�szoœci� i pogard�. Stara si� wetowa� na nim wszystkie nieprzyjemnoœci zaznane w dzieci�stwie. Sk�py, wie, �e Cedzyna wyzyskuje robotnik�w, ale sam go do tego zach�ca�. Wady nowobogackich. Bez skrupu��w dorabia si� zabiegami ob�udy, pochlebstwa i wyzysku. Klasa ludzi, kt�rzy otrzymali pieni�dze, ale nie mogli ich wykorzysta�.

77.2.1 Trzy P�aszczyzny „Doktora Piotra”

opowiadanie o realiach spo�eczno-ekonomicznych epoki

o krzywdzie spo�ecznej

o dramatach trudnych wybor�w, postaw moralno-etycznych gdzie musi zosta� wybrana moralnoœ�, uczciwoœ� lub uczucie

Utw�r ten mo�na interpretowa� na wiele sposob�w. Utw�r prezentuj�cy sytuacj� ekonomiczno-spo�eczn� drugiej po�owy XIX wieku. Utw�r o dw�ch postawach etycznych. O dw�ch bohaterach r�nych pokole�.

Dominik Cedzyna jest wynios�y, dumny ze szlacheckiego pochodzenia, gardz�cy innymi, nie dostrzegaj�cy krzywdy ch�op�w. Pracowity, zle nie ma zawodowej etyki (oszujkuje ch�op�w wiedz�c, �e nie jest to moralne). Myœli dawnymi kategoriami, honorowy. Wykorzystuje ch�op�w uwa�aj�c, �e tak ma by�, �e powinni go s�ucha�.

Piotr Cedzyna jest uczciwy, pracowity, szanuje swoj� prac� oraz innych gdy� ka�dy ma r�wne prawa do pracy. Pog��bia wiedz� widz�c w niej klucz do dobra przysz�oœci. Dla niego nie jest wa�ne pochodzenie, ale wykszta�cenie zdobyte prac� bezkompromisow�. Jest maksymalist� etycznym i bardzo kocha ludzi.

Obu ��czy wielka mi�oœ�, kt�ra sprawia, �e Piotr wraca do kraju mimo korzystnych propozycji. Gdy odkrywa, �e ojciec op�aca� jego studia pieni�dzmi robotnik�w chce wraca� i odda� je. Konflikt moralny mi�dzy mi�oœci� do ojca, swoimi idea�ami. Tragizm bo ka�de wyjœcie jest z�e. Chce odda� pieni�dze by uratowa� honor ojca. Dominik traci syna przez wielk� mi�oœ�, kt�ra nakazywa� mu okrada� robotnik�w dla niego. Po jego stronie dzia�a mi�oœ� bo nie dzia�a� on z premedytacj�. Nie wiedzia�, �e czyni Ÿle. Jednak racje s� po obu stronach. Nie zawsze d��enie do celu jest op�acalne np.: „Lord Jim”, „Dzika kaczka”.

Utw�r ten opowiada o samotnoœci cz�owieka (Dominika):

oddalenie od dotychczasowego trybu �ycia

utrata syna

utrata maj�tku

nowe warunki �ycia odsun�y go od klasy spo�ecznej.

nie ma przyjaci� kogoœ bliskiego. Nie ma oparcia na innym cz�owieku.

oddalony od innych ludzi

nie czuje zwi�zku z innymi. Nikogo nie uznaje za r�wnorz�dnego cz�owieka

Samotnoœ� Piotra:

�yje na obczyŸnie, t�skni do kraju

�yje bez ojca

niedoceniony

osoba, kt�r� da�y szacunkiem i mi�oœci� nie rozumie go, jego pogl�d�w, wartoœci moralnych

nie zgadza si� z ojcem i chce mu pokaza�, �e robi on Ÿle. Konflikt pokole�

Skazuje si� na samotnoœ� wyje�d�aj�c z kraju - ostatecznie

Samotnoœ� obojga pot�gowana jest przez niemo�noœ� zrozumienia si�. Konflikt dw�ch sposob�w rozumowania. Dominik to przedstawiciel przemijaj�cej ideologii szlacheckiej. Piotr to prekursor nowego systemu wartoœci, nowego sposobu spojrzenia na œwiat.

Cech� charakterystyczn� dla prozy �eromskiego jest wyst�powanie dw�ch kompozycji literackich: Ironii i liryzmu.

Liryzm to opisywanie prze�y� w spos�b dostojny, z szacunkiem dla bohatera. Opisy przyrody, pejza� o charakterze mentalnym (odzwierciedlenie nastroju, emocji i duszy bohatera), dob�r œrodk�w stylistycznych i metafor i por�wna�. Tu przedstawione s� uczucia i mi�oœ� Dominika, �al i t�sknota - list Piota i scena ko�cowa - bezgraniczna rozpacz.

Ironia to dzi�ki niej autor osi�ga wyraz ironiczny na zasadach kontrastu j�zykowego. M�wienie o sprawach b�ahych j�zykiem poetycznym i odwrotnie. Tu losy i kariera Bijakowskiego.

Zastosowanie tych element�w s�u�y autorowi do ukazania swojego stosunku do bohater�w.

Naturalizm: opis prymitywnych warunk�w �ycia i pracy robotnik�w (g��d, choroby, niebezpiecze�stwo pracy).

77.3 „Si�aczka”

Stanis�awa Bozowska i Pawe� Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku. Postawa pozytywistyczna. Kontrast dw�ch postaw:

Stasia Bozowska

Poch�oni�ta prac�, chcia�a zniszczy� analfabetyzm. Dlatego zosta�a nauczycielk� i uczy�a podstawowej wiedzy ubogich. Robi�o to z przyjemnoœciom i jednoczesnym obowi�zkiem, czu�a satysfakcj�. Zainteresowa�a ludzi literatur�. Jej sukces to napisanie ksi��ki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Przej�li si� oni jej chorob�. Mia�a autorytet. Charakteryzowa�y j�:

hart ducha

odwaga w pokonywaniu losu

bezkompromisowoœ� w d��eniu do celu

up�r w dzia�aniu

Poœwi�ci�a swoje prywatne �ycie dla skromnych objaw�w wdzi�cznoœci i sympatii. Wz�r moralny, kt�ry autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne. Jako posta� literacka mo�e budzi� oburzenie bo jest fa�szywa w swej doskona�oœci.

Pawe� Obarecki

Jest on bardziej realn� postaci�. Przyjecha� do Obrzyd��wka by leczy� ludzi. Po wsi jeŸdzi� z apteczk�. Przeciw niemu wyst�pi� aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, �e jest on oszustem, szarlatanem pos�uguj�cym si� czarn� magi�. Ludzie nie ufali mu bo chcia� leczy� za darmo. Nie zgodne to by�o z dotychczasowymi zasadami. Ktoœ kto nie chce zap�aty jest podejrzany. Obarecki nie mia� argument�w na obron�. Usi�owa� zgodnie z w�asnymi zasadami realizowa� zmiany. Zrezygnowa� na skutek presji, z�oœliwoœci i niech�ci ludzkiej. Zabrak�o mu si�, a ludzie nie traktowali go serio. Nie by� w stanie tego pokona� i za�ama� si�. Zrezygnowa� i przeszed� na mentalnoœ� ludzi, kt�rymi gardzi�.

77.4 Opowiadania o rozliczeniu �eromskiego z ideologi� pozytywistyczn�

Obarecki, Bozowska, Piotr to realizatorzy hase� pozytywistycznych., kt�rych urzeczywistnienie jest niemo�liwe - utopia. Te has�a mia�y realizowa� jednostki. Po Stasi nie by�o nast�pczy�. Ideologia pozytywistyczna realizowana by�a przez jednostki, kt�re nie mog�y sobie poradzi�. Stosunek �eromskiego do tych idei jest nast�puj�cy. Jest on czo�obij�cy dla hase�, idei, teoretycznie wielkiej i wspania�ej. Jednoznacznie prezentuje kr�tkowzrocznoœ� pozytywist�w (m�odzi, s�abi, nieodporni ludzie). Pozytywizm ��daj�cy przebudowy spo�ecznej usi�owa� za�egna� z�e konsekwencje. Autor poprzez te postacie ukaza� nierealnoœ� spe�nienia programu pozytywist�w. Odda� g�os faktom. Stasia nie pdo�a�a warunkom tak jak i Pawe�. On nie podo�a� od strony psychicznej ona fizycznej. Ich postawa ideowo-moralna nie opar�a si� warunkom w jakich �yli. S� pe�ni woli walki. Przeciwstawiaj� si� z�u na przek�r wszystkim, samotni (bohater romantyczny). Bezgraniczne oddanie i poœwi�cenie si� idei, moralne pi�tno dobroci to cechy wielu bohater�w �eromskiego, kt�ry odwo�ywa� si� do tradycji bohatera romantycznego.

Bohater pozytywistyczny:

spo�ecznik, kieruj� nim emocje

inteligentny

samotny z racji swej nieprzeci�tnoœci, indywidualista

altruista

reprezentuje nieprzeci�tne wartoœci moralne, jednostka bierze odpowiedzialnoœ� za z�o, los œwiata, narzuca sobie obowi�zki, kt�re usi�uje bezkompromisowo rozwi�za�.

77.5 „Zmierzch” i „Zapomnienie”

Pozytywistyczne has�o pracy organicznej zak�ada�o solidaryzacj� i wsp�prac� i solidaryzm obu klas spo�ecznych. Bogatych i najubo�szych. Wspiera�o to Praca u podstaw. Has�o to tak�e kapitalistyczne gospodarowanie wprowadzone do rolnictwa. �eromski przygl�da� si� wypaczeniom programu pozytywistycznemu. W „Zmierzchu” zmiana dziedzica przynios�a rozw�j folwarku, maksymalne wykorzystanie gospodarstwa i maksymalny wyzysk tych, kt�rzy u Palichnowicza pracowali - obni�enie stawek Giba�om. Nie wspomina si� o solidaryzmie klasowym. Szlachta nie widzi w ch�opstwie obywatela. Ch�op nie jest r�wnoprawnym partnerem. Szlachta nie chce wydobywa� ch�opa z ciemnoty. Zale�noœ� ekonomiczna pozwalana wy�sze zyski i wyzyski. Pog��biaj� si� antagonizmy i rodz� nowe - dotycz�ce tak�e ludzi reprezentuj�cych t� sam� klas� (Lelewicz - Obala. Lelewicz czuje si� wa�niejszym od obali. Schlebia i podporz�dkowuje si� nowemu dziedzicowi. Podw�jna moralnoœ�. Wykonuje polecenia dziedzica by zapewni� sobie byt, p�Ÿniej przeprasza Obal�, t�umacz�c mu, �e musia� tak zrobi� mimo, �e nie chcia�). Rodz� si� zale�noœci mi�dzy klas� ni�sz� i œredni�. Rz�dca obni�a prace robotnikom, kt�rzy musz� pracowa�, jedyna nadzieja na lepsze �ycie. Ch�opi �yj� w n�dzy nie maj� nadziei na polepszenie swej sytuacji maj�tkowej i finansowej. Pracuj� od rana do nocy by utrzyma� si� przy �yciu. Uzale�nieni od dziedzica. Giba�owa id�c do pracy zostawia niemowl�, nie mo�e wr�ci� przed wieczorem by je nakarmi� i zaj�� si� nim. Konflikt mi�dzy uczuciem do dziecka i g�osem rozs�dku by pracowa�. Autor ukazuje jak prostaccy i prymitywni s� ludzie. Traktuje ich jak zwierz�ta (naturalistyczny opis Obala por�wnany do koby�y). Zachowanie ich sprowadza si� do zwierz�cych instynkt�w. Ch�opi �yj� w tragicznych warunkach, kt�re rodz� konflikty klasowe. Konflikt moralny w „Zapomnieniu” ma miar� antycznej tragedii. Obala musi ukraœ� deski na trumn� by pochowa� syna. Narusza nakaz boski - nie kradnij, ale gdy tego nie zrobi naruszy nakaz boski dotycz�cy gerzebania zmar�ych. Konflikt wyboru. Tragizm Giba��w polega na ich beznadziejnej pracy, dysproporcji ogromnego nak�adu si� i ma�ej zap�aty.

Tytu� „Zapomnienie” jest refleksj�. Dla ch�op�w �y� znaczy zapomnie�. S� zbyt prymitywni by zda� sobie spraw�, �e s� wykorzystywani. Nie widz� mo�liwoœci by to zmieni�. Wyzysk jest dla nich naturalny. Nie mog� rozpami�tywa� przesz�oœci bo musz� pracowa� by �y�. �ycie dla nich toczy si� dalej.

Scena fina�owa.

Wrona rozpacza nad tragedi� �ycia, gdy� ludzie zabijaj� jej piskle. Przyr�wnanie œwiadomoœci cz�owieka do œwiadomoœci zwierz�cia. Zapomnienie jest dobrodziejstwem dla ch�op�w. Nie spos�b �y� normalnie z tym co ich dotyka.

�eromski wyra�a protest wobec krzywdy cz�owieka. Krytyczny stosunek do realizacji hase� pozytywistycznych - do tych co je propagowali - oskar�a ich o brak realizmu i utopijnoœ�. Pr�ba wprowadzenia ich w �ycie prowadzi cz�sto do tragedii. Wypaczenie zasad etycznych.

W „Zmierzchu” jest dwoje bohater�w - Giba�owie i bohater tytu�owy zmierzch. Praca ludzi przedstawiona jest na tle opis�w przyrody. Wiele opis�w impresjonistycznych przedstawiaj�cych krajobraz - niekonkretnoœ� barw i kontur�w. , gra œwiate� (zachodz�ce s�o�ce). W „Zmierzchu” korzysta� autor z impresjonizmu (ruchliwoœ� obrazu pod wp�ywem zachodz�cego s�o�ca i opadaj�cej mg�y, przedmioty trac� w niej kszta�t, plamy, œwiat�o i kolor), naturalizmu (por�wnanie Giba�owej do zwierz�cia, brzydota �ycia i pracy) i symbolizmu (powi�zanie pracy z przyrod�. Zmierzch to koniec dnia, symbol zako�czenia, smutku, stopniowo pogarszaj�cej si� sytuacji, a� do zapadni�cia ca�kowitej ciemnoœci).

77.6 „O �o�nierzu tu�aczu”

Sk�ada si� z dw�ch cz�œci. Jedna odwo�uje si� do przejœcia armii francuskiej przez prze��cz Grimsel. Zaprezentowane treœci historyczne, przypomina to podr�cznik historii (elementy topografii, wielkoœ� i uzbrojenia armii). Cz�œ� druga odnosi si� do wydarze� tocz�cych si� na terenie Polski. („Pan Tadeusz”). Napoleon by� nadziej� na odzyskanie niepodleg�oœci. Romantyzm widzia� w czynie zbrojnym szans� na uwolnienie. Opisy walki u �eromskiego s� straszne. Opisuj� okrucie�stwo i bestialstwo atakuj�cych Francuz�w na bezbronnych Austriak�w. Wojna ukazana jako rzeŸ - inaczej ni� w Romantyzmie Oblicze wojny z punktu widzenia ofiar. Wyruszaj�c, armia francuska kierowa�a si� szczytnymi celami o wolnoœ� nasz� i wasz�. Zwyk�y szeregowiec walczy o �ycie, a nie dla idei. Bohaterstwo, m�stwo, odwaga, szlachetne czyny umkn�y przy tych naturalistycznych, pe�nych okrucie�stwa opisach. Wojna z towarzysz�cym jej upodleniem bior�cych w niej udzia� ludzi. Wojna to brutalnoœ� i okrucie�stwo. Jest to typowe spojrzenie tego autora - krytyczne na przesz�oœ� i tradycje. Odheroizowanie romantycznej wizji walki. Okrucie�stwo wojny stoi w sprzecznoœci z teoretyczn� wizj� kreowan� przez romantyzm. Druga cz�œ� jest oszcz�dn� reakcj�. Opowiada o powrocie z wojny Matusa Puluta i Feliksa. Dziedzin Krzysztof Opacki dowiaduje si� o wrzeniu ch�op�w w karczmie. Oskar�y� Puluta o nawo�ywanie do zamieszek. Zawi�za� rad� miejsk�, kt�ra skaza�a go na œci�cie. Opacki to konserwatywny szlachcic. �yje przesz�oœci�, zachowuje wspomnienia. Utrata syna i maj�tku na wojnie przyprawia go o cierpienie. Matus opowiada po powrocie co go spotka�o we Francji. W armii francuskiej nauczy� si� by� wolnym. Opowiada� o wolnych ch�opach. Tam zatar�y so� podzia�y lepszy - gorszy. We Francji nie by�o poda�stwa. Do Matusa zwracano si� „Obywatel”. Traktowano go jak cz�owieka. Miejsce urodzenia i stan nie œwiadczy�y o statusie spo�ecznym - inna hierarchia. Opowiedzia� o tym ch�opom, kt�rzy zacz�li m�wi� o odrzuceniu pa�szczyzny. Dziedzic chce zniszczy� Puluta bo ten buntuje ch�op�w i mo�e ich za sob� poci�gn��. Chce udowodni�, �e jest panem wsi. Podwa�y� jego autorytet. Krzysztofem kierowa�y pobudki osobiste. Jego syn zgin�� na wojnie, a zwyk�y ch�op powr�ci�. Na zawo�anie Puluta przed egzekucj� do wsp�lnoty nie ma odezwy. Ludzie boj� si� o w�asne �ycie. Mo�e ich spotka� ten sam los co Puluta.Milcz�, nie reaguj�, nie zamierzaj� go broni� przed okrutn� niesprawiedliwoœci�. Agitacja Matusa nie przynios�a efektu. Dla ch�opa przeciwstawienie si� panu jest czymœ dziwnym i niezrozumia�ym. Propagowanie wolnoœci przedwczesne. Ch�opi nie doroœli by walczy� o w�asne prawa. Matus to posta� tragiczna. Walczy za wolnoœ� i ojczyzn�. Po powrocie z dwunastoletniego pobytu na wojnie czeka go œmiertelna kara. Tragiczny jest jego przedwczesny bunt. Zostaje on bez poparcia. Jego sprzeciw przeciw braku wolnoœci osobistej jest te� tragiczny. Mimo agitacji ludzie go nie poparli. Jest to odpowiedŸ �eromskiego na pytanie o genez� niech�ci ch�op�w w walkach narodowowyzwole�czych. Konsekwencje ukazane w „Rozdziobi� nas kruki i wrony”.

77.7 „Rozdziobi� nas kruki i wrony”

W tytule jest cytat z dramatu �eromskiego „Su�kowski”. Uwa�a�, �e nale�y m�wi� i przedstawia� z�e rzeczy historii. Przemilczenie jest r�wne przyzwoleniu na z�o. Tematem opowiadania jest epizod z powstania styczniowego. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Przedziera si� on w kierunku Nasielska by dostarczy� bro�. Natkn�wszy si� na oddzia� Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. Zabity jest te� ko�. Zlatuj� si� wrony. Potem pojawia si� ch�op, kt�ry zabiera ubranie i sk�r� konia. Dzi�kuje Bogu za dary. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugi�ty. Prosi o litoœ� gdy chc� go zabi�. Przypomina on bohatera romantycznego. Jest samotny, ale w obliczu kl�ski walczy do ko�ca mimo œwiadomoœci pora�ki. Zerwanie z tradycj� romantyczn�. Demitologia walcz�cych jako heroicznych bohater�w. Winrych to realistyczny bohater. Czuje strach przed œmierci�. Nie pasuje to do tradycji romantycznych. Ch�op nim obszuka� powsta�ca to pomodli� si� nad zw�okami, niby wierz�cy, ale dzi�kuje Bogu za dary. Z po��dliwoœci zabra� buty i ubranie powsta�ca. Zw�oki i konia zepchn�� do jednego do�u i przykry� ga��zkami. Brak szacunku dla œmierci i martwego cz�owieka. Sprofanowanie zw�ok, brak godnego poch�wku. Brak œwiadomoœci, �e depcze podstawowe uczucia ludzkie. Za takie bezduszne post�powanie ch�opa autor pos�dza system spo�eczny, tych co si� godzili na ciemnot� i zacofanie najubo�szych warstw. Ci ludzie czerpi� zyski z ciemnoty. �eromski nie usprawiedliwia ch�opa i jego poczyna�. Rz�dz� nim zwierz�ce instynkta. System tak go ukszta�towa�. Ch�op znajduje coœ co mo�e mu si� przyda� i nie zwraca uwagi, �e czyni Ÿle. Oboj�tny w stosunku do powsta�ca. Nie wiadomo czy zdaje sobie z tego spraw�. Wolnoœ� kraju nie zmieni jego sytuacji. Nadal b�dzie �y� w n�dzy i wszystko mu jedno czy panem b�dzie Polak czy ktoœ inny. Autor ukazuje brak zrozumienia idei powsta�czej przez ch�opa. Nieœwiadomoœ� i ideologiczna nie dojrza�oœ�. Oskar�a szlacht�, kt�ra powinna uœwiadomi� ch�op�w i zainteresowa� ich walk�. �eromski uwa�a powstanie za s�uszne. Oskar�� tych co nie zadbali o solidarnoœ� z ch�opami. Kruki i wrony to symbol zaborc�w. Jeœli nie zostanie uregulowana kwestia przepaœci mi�dzy klasami, zaborcy lub inne si�y destrukcyjne zniszcz� Polsk�. Jest to te� przyzwolenie na z�o, kt�re doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Ch�op i szlachta to dwa œrodowiska nieprzygotowane do akcji powsta�czej. Nie uœwiadomione, kt�re doprowadzi do zag�ady i zniszczenia idei powsta�czej - ostrze�enie przed b��dami 1863 roku.

Impresjonizm: opisy przyrody

Naturalizm: opis œmierci Winrycha, cierpienia rannego konia, widok �eruj�cych ptak�w.

77.8 „Echa leœne”

�eromski wr�ci� do tematu powstania styczniowego. Pokazuje dramatyczn� sytuacj� Polak�w pod zaborami. Wybory moralne i etyczne do kt�rych s� oni zmuszeni.

Retrospekcja: wspomnienia genera�a Roz�uckiego z czas�w powstania 1863 roku. Jego bratanek przeszed� z wojsk rosyjskich do powsta�c�w. Gdy go schwytali to genera� skaza� go na rozstrzelanie.

Jan („Rymwid”)

Ma cechy bohatera patriotycznego. Sprawy ojczyzny stawia� ponad wszystko. Bezkompromisowy, odwa�ny, dumnyy, pe�en godnoœci, si�y woli, pogardy dla wroga i œmierci. Poœwi�ci� swe �ycie, z�ama� przysi�g� wojskow�, podepta� honor, przeciwstawi� si� tradycji rodzinnej, osieroci� dziecko. Postawa ta jest heroiczna i bardzo wynios�a.

Genera� Roz��cki

Nie jest patriot�. Lojalista, konserwatysta, tradycjonalista. Wierny carowi i z�o�onej przysi�dze. W obliczu sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybra� honor. Inaczej ni� Rymwid. Dobry �o�nierz, genera� mimo, �e nie Rosjanin. Rang� dowodzi lojalnoœ� i oddanie armii. Tradycj� rodzinn� by�o to, �e przedstawiciele m�skiej linii rodu s�u�yli w wojsku. Armia w kt�rej Polacy mogli s�u�y� by�a rosyjska. Bracia Roz�uccy robili w niej karier�. Brat prosi� by ten wychowa� jego syna Jana jak najlepiej. Byli ze sob� z�yci, kocha� go jak syna. St�d wœciek�oœ�, �e Jan zbruka� imi� rodziny jako zdrajca. Roz�ucki by� dumny z zachowania Jana przed plutonem egzekucyjnym. Nieugi�ty i dumny. Oboje stoj� przed dramatem trudnego wyboru. Jan stan�� przed s�dem za dezercj� i zdrad�. Grozi mu kara œmierci. Genera� przyrzek� na honor brata, �e wychowa syna. Teraz skazuje go na œmier�. Kocha� go jak syna, ale wybra� honor. Jako s�dzia zgodny musia� by� z prawem. Musia� by� obiektywny. Podtrzyma� dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego bratanka dla kt�rego by� autorytetem i postaci� kt�ra nie ugi�a si� w trudnej sytuacji. Musia� zachowa� twarz bezstronniczego cz�owieka lub okaza� si� stronniczym. Jana czeka�a natychmiastowa œmier� lub wi�zienie czyli m�cze�ska œmier�. Dla genera�a wa�na jest godnoœ� i honor nie istnienie. Zachowa� honor bratanka, a w jego mniemaniu by�o to najlepsze rozwi�zanie. Kierowa� si� swoimi zasadami decyduj�c o losie bratanka. Przed egzekucj� Jan przekaza� wujowi na wychowanie syna. Uzna� za s�uszny system wartoœci genera�a. Wiedzia�, �e jego synowi zostan� zaszczepione takie wartoœci jakie mia� Jan.

77.9 „Nagi bruk”

Opowiadanie napisane zosta�o przez sprowokowanie autora wyst�pieniami robotniczymi w 1905 roku w Rosji i kr�lestwie Polskim. Bunt w Rosji zwi�zany by� z warunkami �ycia, wyzyskiem, wzrostem œwiadomoœci. W kr�lestwie Polskim ruch ten wzmocniony by� tendencjami narodowoœciowymi. Tzw rewolucja 1905 roku. Manifestacje krwawo t�umiono.

Opowiadanie to sk�ada si� z trzech cz�œci:

demonstruj�cy lud

opisy poszczeg�lnych demonstrant�w (szewc, kobieta z dzieckiem)

wojska wychodz�ce na przeciw demonstrant�w.

Technika zbli�e�: najpierw panoramiczny obraz ulicy, potem zbli�enie, niby odjazd kamery, na poszczeg�lnych uczestnik�w. Nast�pnie pokazana ponownie ca�a demonstracja i wojska. Utw�r ten jest metafor� losu robotnik�w.

Wœr�d demonstruj�cych s� ludzie r�nego wieku. Ma�e dziecko czeka odra�aj�ca przysz�oœ� - los wpisany w pochodzie, przes�dzony. Przewidywany �yciorys jest okrutny. R�wnie przera�aj�co wygl�daj� demonstranci. Opis zezwierz�cenia ludzi - brudni, zm�czeni, przepracowani. Opis naturalistyczny, brutalny, okrutny. Ludzie krocz� przeciw tym warunkom w kt�rym musz� �y�. Obywatele s� przera�eni t�umem. Na widok wojska zamykaj� si� w domach, przeczuwaj� strzelanin� na ulicy. Demonstranci na widok wojska zaczynaj� œpiewa� pieœ�. Ona ich jednoczy. Tworzy jednoœ� wzajemn� solidarnoœ�. Czuj� si� bardziej ludzko. Narrator nazwa� to pieœni� wolnoœci. Odarto ich z wolnoœci ludzkiej, œmier� jest dla nich wyzwoleniem z okrutnego �ycia. T�um to „�ywy pocisk toruj�cy drogi wolnoœci”. Poœwi�ca �ycia dla zrealizowania idei, dla dobra innych. Pieœ� to pierwszy wyraz buntu by ich zauwa�ono. Mo�e nie zrealizuj� celu, ale zrobi� wy�om na drodze dla wolnoœci, wyzwolenia z okrutnego �ycia.

Tytu� „Nagi bruk” ma charakter metaforyczny. Nagi bruk to symbol braku zrozumienia reszty spo�ecze�stwa dla ich idei. Obywatele izoluj� si� od nich. Nagi bruk jest ich jedynym sojusznikiem, symbolem jednego or�a - pieœ�, liczba, jednoœ�. Podobnie jak oni sami jest on nagi - oznacza to pustk� ich �ycia i n�dz�. Twardy jak oni i niez�omny w swej desperacji. ��daj�cy ludzkich warunk�w istnienia. Symbol ub�stwa i n�dzy. Poprzez te odra�aj�ce opisy robotnik�w �eromski przedstawia ich n�dz�. Nie s� oni do ko�ca zdesperowani, cho� postanowili walczy� do ko�ca o sw� godnoœ�, manifestowa� nie zgod� na tak� sytuacj�. Wychodz� na przeciw uzbrojonemu wojsku. S� t�umem, silni, zbrojni tylko w pieœ�, liczb� i œwiadomoœ� koniecznoœci takiego protestu.

78. „Ch�opi” W�ADYS�AWa REYMONTa

78.1.1 Kompozycja, narracja, j�zyk

Reymont zaj�� si� tematem wsi i �yciem ch�op�w. Dostrzeg� on pewien moment dziejowy i chcia� go ukaza� w ksi��ce.

Prze�om XIX i XX wieku to r�ne procesy zachodz�ce na wsi. Dawna struktura wsi przestaje si� liczy�, odchodzi w przesz�oœ�. Pojawiaj� si� ludzie bardziej œwiatli, rozwini�ci narodowoœciowo, maj�cy ��dania co do swego �ycia i oczekiwania od narodu. W swej tetralogii Reymont zwr�ci� uwag� na problemy wsi.

Kompozycja utworu to cztery pory roku. Okres od ko�ca wrzeœnia do ko�ca sierpnia (10 miesi�cy). Ukazana jest pe�nia zada� gospodarskich stanowi�cych �ycie ludzi wsi, r�ne formy obrz�dowoœci ludowej i religijnej. Utw�r pokazuje zale�noœci �ycia cz�owieka od rytmu natury, nierozerwalny zwi�zek przyrody i jej wymog�w z ludzkim �yciem.

Ta kompozycja kszta�tuje rozleg�oœ� uj�cia tematu. Jest syntez�, ka�de 10 miesi�cy tej wsi lub innej b�d� podobne. Œwi�ta, prace gospodarskie, obrz�dy b�d� si� powtarza�y, zgodnie z rytmem przyrody. Reymont stworzy� syntez� �ycia ludzi wsi.

Narrator jest tu specyficzny. Narrator podstawiony. Nie nale�y on do œwiata przedstawionego w utworze, nie bierze udzia�u w akcji, ale mamy o nim pewn� wiedz�. Cz�owiek znaj�cy wieœ i zaanga�owany w jej sprawy. Pragnie jak najlepiej wyrazi� myœli i uczucia bohater�w. Ma wgl�d w odczucia i emocje. Opisuje wydarzenia od wewn�trz. Zmienia on czasem si�� i nat�enie zainteresowania np. w s�dzie narrator bardzo si� emocjonuje, wchodzi w t� atmosfer�, czasem z wnikliwoœci� przygl�da si� jednostce np Antek w koœciele (z punktu widzenia tej postaci). Narrator mo�e te� dystansowa� si� od wydarze�. Nie wyra�aj�c uczu� i emocji. J�zyk narratora to stylizacja gwarowa.

J�zyk Reymonta jest jego w�asnym, indywidualnym tworem, nie odpowiada �adnej z istniej�cych gwar cho� najcz�œciej korzysta z zasob�w gwary �owickiej, gdy� z tych stron pochodzi. Takie post�powanie mia�o na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji. Pod wzgl�dem j�zykowym nie jest to dzie�o jednolite. W dialogach autor maksymalnie zbli�a si� do gwary, dbaj�c o komunikatywnoœ�. W wypowiedziach narratora mniej jest element�w gwarowych, w partiach opisowych narrator cz�sto rezygnuje z gwary na rzecz pi�kna polszczyzny.

Akcja utworu te� jest nietypowa bo nie rozwija los�w jednostki, ale prezentuje og�lny zarys �ycia spo�ecznoœci Lipieckiej. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo, �e kilka postaci wysuwa si� na pierwszy plan. Brak jednak bohatera g��wnego. Brak centralnego w�tku, istnieje zestaw w�tk�w g��wnych.

Tom 1 (Jesie�) - Maciej Boryna, Antek, Kuba

Tom 2 (Zima) - Hanka, mi�oœ� Antka i Jagny

Tom 3 (Wiosna) - Hanka, Antek, chory Boryna

Tom 4 (lato) - Antek, Jagna, Hanka

Poprzez swoj� typowoœ� w�tki te s� charakterystyczne dla zbiorowoœci wiejskiej. Z nimi wi��� si� g��wne problemy poruszone przez autora: sp�r pokoleniowy o ziemi�, problematyka rodziny wiejskiej-spoistoœ�, solidarnoœ�, problem autorytetu gospodarza, przewodzenie wœr�d zbiorowoœci wiejskiej. W�tki wpisane w okreœlony czas historyczny - sp�r o las, walka z kolonistami, budowa szko�y rosyjskiej.

S� bohaterowie kt�rym autor poœwi�ca mniej miejsca, ale w�tki, kt�re oni rozpoczynaj� dobudowuj� informacje dotycz�ce panoramy �ycia wsi (ksi�dz, Ambro�y, m�ynarz, Dominikowa, Jagustynka, Roch). Nie s� to postacie epizodyczne, dope�niaj� spo�ecznoœ� wiejsk�.

Splatanie si� r�nych treœciowo w�tk�w s�u�y przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. O bohaterze zbiorowym œwiadczy to, �e wiele w�tk�w rozpocz�tych w utworze nie ko�czy si� w jego obr�bie. Powieœ� bez pocz�tku i ko�ca (co si� stanie z Jagn�, sprawa Antka). Akcja otwarta, wiele w�tk�w urywa si� bez zako�czenia.

„Ch�opi” to synteza polskiej wsi, ludzi, ich problem�w, prze�y�:

uog�lnianie - w�tki indywidualne s�u�� za przyk�ad typowoœci

wielowarstwowoœ� w�tk�w i ich jednakowa wa�noœ�

otwarta akcja

konstrukcja utworu rozpi�ta mi�dzy czterema porami roku

J�zyk, gwara. Œwiadomie nie jest to gwara jednego regionu.

Zbiorowoœ� wiejska jest bohaterem zbiorowym. Cz�sto pokazywana jest ona jako bohater odr�bny (wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - g�os opinii publicznej. Nie wiadomo co kto powiedzia�. Wiele os�b o podobnej opinii. Zbiorowoœ� zespala si� w jednoœ� gdy dotyczy to wszystkich (las). Zbiorowoœ� to suma istnie� indywidualnych, r�nie scharakteryzowanych. Brak postaci wiod�cej.

78.1.2 Charakterystyka postaci

Maciej Boryna

Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmo�niejszy pan we wsi. Dobrze prowadzi� gospodarstwo, zna� si� na tym. Potrafi� to robi�. Cieszy� si� szacunkiem i powa�aniem. Mia� autorytet, kt�ry zdoby� jako dobry gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej ni� do rodziny przywi�zany by� do swej ziemi. Z Jagn� o�eni� si� bo w domu brakowa�o kobiety i gospodyni. Zna� realia i umia� to wykorzysta�. Nie by� altruist� twierdzi�, �e przeznaczenie i czyny œwiadcz� o tym czy si� jest bogatym czy biednym. Potrzebowa� gospodyni, ale Jagna nie spe�ni�a jego oczekiwa�. Do czasu jej zdrady bardzo j� kocha� i ho�ubi�, a nawet dba� by si� nie przem�cza�a. Potem stosunki do niej zmieni�y si� radykalnie. Nie kocha� jej, lekcewa�y� i zagania� do pracy. Po k��tni z Antkiem stwarza� pozory, �e syn jest mu oboj�tny. Niepodwa�alna pozycja we wsi. Wa�niejsze decyzje konsultowane by�y z nim mimo, �e nie mia� urz�du. Wierzono, �e to co on sugeruje b�dzie dobre dla wsi. W kontaktach z niekt�rymi by� nieprzyjemny, ale bywa� te� kochaj�cy. Dumny, nieugi�ty, twardy, odwa�ny, uparty. Charakteryzowa�a go ambicja i godnoœ�. Zna� sw� pozycj� we wsi. Niezale�ny maj�tkowo. Autor zaprezentowa� go jako ch�opa bogatego posiadaj�cego nie przeci�tne cechy. Jego statecznoœ�, honor o kt�ry dba i powaga sprawiaj�, �e czuje si� przed nim respekt. Patriarcha rodu. W spos�b bezwzgl�dny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotycz�ce rodziny i wsi. Rozpr�enie we wsi gdy go zabrak�o. Kocha ziemi� i prac� i z tej przyczyny nie chce si� pozbawi� autorytetu, pozycji pierwszego we wsi. Antek jest zale�ny od ojca mimo wieku i rodziny w�asnej.

Antek Boryna

Pracowa� u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiada� ziemi�. Uwa�a, �e za ci�ko pracuje u ojca, kt�ry powinien odpisa� mu cz�œ� maj�tku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawiœ�. Pog��bia si� ona gdy Maciek pobiera si� z Jagn� i jej przypisuje cz�œ� maj�tku. Antek tak�e kocha Jagn�. Pa�aj�c do niej szalon� mi�oœci� przestaje interesowa� si� rodzin�. Po romansie z macoch� zosta� odrzucony przez mieszka�c�w wsi. Podczas walki o las Antek chcia� zabi� ojca wykorzystuj�c sytuacj�, ale gdy �ycie Macieja by�o zagro�one to rzuci� mu si� na ratunek, odrodzi�a si� w nim mi�oœ� synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Kieruj� nim emocje. Prze�ywa metamorfoz� w trakcie utworu. Zab�jstwo borowego odciska pi�tno na dalszym jego �yciu i post�powaniu. Przebywaj�c w wi�zieniu traktuje Hank� jak obc�. Po powrocie z odosobnienia zmienia si�. Zwyci�a w nim rozs�dek. Podziwia prac� Hanki. Dostrzeg�, �e ona nigdy go nie opuœci�a. Podczas wyp�dzenia Jagny solidaryzuje si� z gromad�. Jest konfliktowy i wybuchowy. Dum� i ambicje odziedziczy� po ojcu. Ze zbuntowanego cz�owieka sta� si� dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie mi�oœ�, ale nami�tnoœ� bo zafascynowany jest jej urod�. Gdy zrozumia�, �e przez ni� wpl�tuje si� w coraz gorsze k�opoty porzuca j�. W zwi�zku tym brakowa�o wi�zi emocjonalnej, zwi�zku dusz. Nienawidzi� jej za to i� nie m�g� si� od niej uwolni�. Po powrocie z wi�zienia staje si� bardziej rozumnym cz�owiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie.

Hanka

Wywodzi�a si� z biednej rodziny. B�d�c �on� Boryny wynosi�a si� wy�ej ni� inne kobiety. Pocz�tkowo nieœmia�a i uleg�a m�owi. Na nieszcz�œcie reagowa�a p�aczem. Nie potrafi�a walczy� o swoje prawa i racje. Cierpia�a milcz�c. Brakowa�o jej mi�oœci m�a. Oczekiwa�a uznania, ale Antek lekcewa�y� j�. Mimo to zawsze go kocha�a i by�a mu wierna. Nie wierzy�a w jego romans. Dumna ze swej pozycji we wsi. Jej biernoœ� zmienia bieda, kt�rej dozna�a po wyp�dzeniu od Macieja. Zacz�a dba� o swoje sprawy. Ulega� metamorfozie. Sta�a si� zaradn�, samodzielna i nieust�pliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec si� godnoœci. Zorientowa�a si�, �e na mi�oœ� Antka nie ma co liczy�. Odezwa�y si� w niej instynkty macierzy�skie. Jej duma i hardoœ� wszystkich dziwi�a. Te cechy czyni�y j� w oczach Macieja godn� zaufania. Upewniwszy si� o zdradzie m�a wiedzia�a, �e sama musi walczy� o siebie i dzieci. Po bitwie o las przenios�a si� z dzie�mi do Macieja. Chcia�a wykorzysta� mo�liwoœ� by przej�� gospodarstwo. Œwiadczy to o jej zaradnoœci i przebieg�oœci. Wierz�ca. Prosi Boga o si�� do dzia�ania. Dumna. Nie chcia�a by ludzie plotkowali o niej. Pomaga�a innym. Nienawidzi�a Jagny. Widzia�a w niej przyczyn� ca�ego z�a jakie j� spotka�o. K��ci�y si�. Potrafi�a jednak stan�� w jej obronie i zrozumie� j�. Umia�a przebaczy�. Chcia�a zdoby� m�a pracowitoœci� i zaradnoœci� skoro nie mog�a urod�. Nienagannie zajmowa�a si� gospodarstwem. Boryna powierzy� jej pieni�dze i gospodarstwo. Typ kobiety, kt�ra przez n�dze i cierpienie dochodzi do idea�u. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Wspania�omyœlna dla innych, nie tak wynios�a jak kiedyœ. Czuje sw� si�� i przewag� nad Antkiem. Silna psychicznie, potrafi�a prze�y� wszystkie upodlenia.

Jagna

Pochodzi�a z bogatej rodziny. Du�o si� o niej plotkowa�o, wyp�dzono j�. Jej wra�liwoœ� by�a odmienna od wra�liwoœci przeci�tnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matk�. Rozpieszczona, wyros�a na delikatn� osob�, stworzon� do wy�szych cel�w, nie do prac gospodarskich. Nie musia�a pracowa�. Nie rozumia�a istoty �ycia na wsi. By�a podobna do matki. Doskonale si� ubiera�a i mia�a œwiadomoœ�, �e jest najpi�kniejsza we wsi. Budzi�a tym zazdroœ� innych kobiet. Mia�a inn� mentalnoœ� bo nie dba�a o maj�tek i ziemi�. Nigdy nie odczuwa�a biedy. Praca nie by�a dla niej wa�n� wartoœci�. Nie martwi�a si� o przysz�oœ�, �y�a teraŸniejszoœci� poddaj�c si� losowi. Nie zajmowa�a si� gospodarstwem Boryny. Nie martwi�a si� tym co robi./ Wartoœci� dla niej by�a jej niezale�noœ�. Kieruje si� uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, ch�odnej kalkulacji. Cz�sto zdawa�a si� na instynkt. Potrafi�a du�o marzy� i myœle� o romantycznej mi�oœci. Mi�oœ� dawa�a jej si�� do �ycia. By�a sensem jej �ycia. Wci�� t�skni za czymœ czego szuka sama nie wiedz�c dok�adnie czego. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolnoœ� i niezale�noœ�. Chcia�a �y� pe�ni� �ycia. Nie chcia�a mie� �adnych obowi�zk�w. Wra�liwa i wsp�czuj�ca, ale nie ka�dy to dostrzega�. Nie by�a uleg�a, pokorn� i pos�uszn� �on�. Nie chcia�a by� przez nikogo ograniczana. Nie rozumia�a, dlaczego ludzie tak na ni� nastaj�. Utalentowana plastycznie, lubi�a zabaw�. Nastawiona na branie od �ycia. Posta� tragiczna, jej psychika nie nastawiona by�a do �ycia w wiejskiej gromadzie. Nieszcz�œliwa. Typ m�odej rozwichrzonej, wyrywaj�cy si� z p�t osobowoœci. Antek by� dla niej idea�em, ale potem ujrza�a w nim przeci�tnego cz�owieka. Nie wi�za�a ich prawdziwa mi�oœ�. Antek dawa� jej oparcie. By� wymyœlonym przez ni� romantycznym kochankiem. Nie okaza� si� tak ciekawy. Nie dawa� jej mi�oœci jakiej pragn�a. W Jasiu poci�ga�a j� jego m�droœ�. Zafascynowana jego delikatnoœci� i inteligencj�. Zwi�zek dusz bez podtekstu erotycznego. Potrzebowa�a obiektu uwielbienia gdy Antek by� w wi�zieniu.

78.1.3 Postacie Drugoplanowe

Ksi�dz proboszcz

Nie by� zawsze dobrym kap�anem. Wœr�d ludzi cieszy� si� autorytetem bo g�osi� s�owo Bo�e. Mia� ogromny wp�yw na ludzi i ich post�powanie. Wielu jednak uwa�a�o, �e ksi�dz reprezentuje interesy bogatych. Zamo�ny. Nie odmawia sobie przyjemnoœci �ycia doczesnego. Niekiedy w�asne problemy stawia ponad problemy wsi. Materialista, chciwy. Pozycja we wsi czyni go cz�owiekiem uprzywilejowanym.

W�jt

Jeden z najwa�niejszych ludzi we wsi. Gdy przy�apano jego z Jagn� gdy brakowa�o w kasie pieni�dzy, ludzie obwinili j�, a nie jego. Rozpustnik nie szanuj�cy �ony i rodziny. Wykorzystywa� stanowisko dla w�asnych cel�w. Trzyma� z dziedzicem nie martwi�c si� o prawa mieszka�c�w. Butny, zarozumia�y, ma si� za lepszego. Podkreœla� sw�j autorytet m�wi�c „Ja, w�jt wam to m�wi”. Kreuje si� na m�a opatrznoœciowego gromady. Pewny siebie i tego, �e nikt nie mo�e mu zaszkodzi�. Czu� si� bezkarny, lekcewa�y� ludzi, obyczajowoœ�, moralnoœ�.

Kowal

M�� Magdy corki Ma�ka. Chciwy i pozbawiony skrupu��w. Wi��e si� z ludŸmi mog�cymi przynieœ� mu korzyœ�. Ma��e�stwo z Magd� to dla niego szansa na zdobycie wi�kszego maj�tku. Zale�y mu na spadku. Chcia� po kryjomu wykraœ� pieni�dze Boryny tak, by nikt nie dowiedzia� si� o jego chciwoœci. Nie dba o rodzin�. Cz�owiek przebieg�y wykorzystuj�cy ludzi (Antka). Wœcibski, chcia� by� do wszystkiego dopuszczony. Chce by� zawsze tym, kt�ry wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku dla Macieja. Podjudza� ludzi przeciwko Antkowi. Po œmierci Boryny szuka� pieni�dzy. Z�oœliwy i zdecydowany intrygant. Ludzi boj� si� go i czuj� respekt bo jest w stanie zaszkodzi� najlepszym i najwa�niejszym gospodarzom. Z racji posiadania maj�tku nale�y do pierwszych gospodarstw, kt�re podejmuj� decyzj� og�u.

Szymek

Podporz�dkowany matce, ba� si� jej. Dominikowa dba�a o Jagn� przez co z bratem musieli wykonywa� kobiece prace. Upokarzaj�ce. Zbuntowa� si� przeciw takiemu traktowaniu gdy pozna� Nastk�. Matka jest przeciwna œlubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straci�a by parobka. Po k��tni z matk� zostaje wygnany z domu. Kupuje ziemi� od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). Buduje dom. Jego up�r i samozaparcie sprawi�y, �e inni pomagali mu wyra�aj�c swe uznanie dla jego pracy. Dumny i nie prosi� nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychad�a podporz�dkowanego matce pod wp�ywem uczucia zmienia si� w dobrego gospodarza.

Jagustynka

Starsza i biedna kobieta. Zapisa�a dzieciom ziemi� i posz�a na „wygnanie”. Mieszka�a u r�nych ludzi, zaci�ga�a si� do pracy. Wszyscy obawiali si� jej ci�tego j�zyka. Wiedzia�a o wszystkim co dzia�o si� we wsi. Nie mia�a szacunku do nikogo i niczego, a by�o to wynikiem krzywdy jakiej dozna�a od dzieci pracuj�c bardzo ci�ko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkuj�ca baba. Jedyna radoœ� jej �ycia. Na koniec chce godzi� si� z dzie�mi mimo, �e jest to dla niej upokarzaj�ce. Dwulicowa. Czuje si� skrzywdzona przez los, samotna. St�d bierze si� jej z�oœliwoœ� i osch�oœ�. Nienawidzi ca�ego œwiata, bogatych i biednych. Zawsze przyznawa�a racj�t emu z kim rozmawia�a. Przebieg�a,cieszy�a si� gdy innym przydarza�o si� nieszcz�œcie.

78.1.4 Z�oŸonoœ�78.1.5 charakter�w postaci

By dostrzec z�o�onoœ� charakter�w postaci, autor prezentuje je w r�nym œwietle. Mieszka�cy wsi s� schierachizowani. Kryterium podzia�u jest maj�tek, ziemia, pieni�dze, inwentarz Hierarchii posiadania. Stan zamo�noœci r�wnowa�ny jest z powa�aniem, wi��e si� to z umiej�tnoœci� gospodarowania. Elita wiejska to bogacze: Boryna, m�ynarz w�jt, kowal. Zajmuj� oni pierwsze miejsce w koœciele, karczmie. Do nich nale�y troska o losy ca�ej gromady. Wz�r post�powania. Decyzje ich s� niepodwa�lne i nieodwracalne. Klasa œrednio zamo�na: Dominikowa, K��bowie, Paczesiowa, Blcerkowie. W trudnych mom�tach musz� wysprzedawa� inwentarz. Biedota to komornicy, bezrolni, parobkowie, nie posiadaj�cy dachu nad g�ow�. �yj� w skrajnej n�dzy. Komornicy szczycili si� wolnoœci�, ale s�u�ba nie traktowana by�a jak ludzie wolni. r�d�em autorytetu by� stan zamo�noœci. Dawa�o to wst�p do elity. W koœciele bogaci zajmuj� pierwsze miejsce, a biedota musi sta�. Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Boryna Ÿle traktowa� parobk�w, ma�o p�aci�, bi� (Witek). Tak� hierarchi� t�umaczono wol� Boga. Opisywanuy przez Reymonta moment to rozdrabnianie si� gospodarstw zwi�zane to z przeludnieniem wsi co prowadzi�o do jej ubo�enia.

78.1.6 Mi�oœ�78.1.7 do ziemi

Posiadanie ziemi zapewnia autorytet, wst�p do wiejskiej elity, niezale�noœ� i samodzielnoœ�, gwarancj� dostatku, poczucie godnoœci, automatycznie sprawia, �e posiadaj�cy ziemi� zas�uguje na szacunek i pos�uch. Opis œmierci Boryny jest patetyczny i ukazuje mi�oœ� do ziemi. Ludzie manifestuj� sw�j szacunek dla przyrody. Mi�oœ� do ziemi wi��e si� z mi�oœci� do pracy, kt�ra jest szanowana i czyni cz�owieka szcz�œliwym. Wiedz�, �e ziemia jest ich �ywicielk�. Ziemia i prace rolne sprawiaj�, �e „Ch�op�w” mo�na nazwa� encyklopedi� zaj�� rolnych. Prezentowane s� one doœ� dok�adnie. Bez ziemi nie mogli by �y�. Jest t� wartoœci�, kt�ra wzbogaca ich emocjonalnie. Traktuj� ziemi� jak partnera, a czasem jak przeciwnika. M�wi� do niej. Ziemia ma charakter upersonifikowany. Jest kimœ, a nie czymœ. Ziemia nie jest t�em dla wydarze�. Jest �ywio�em daj�cym o sobie zna�. Przyroda nadaje tempo ludzkiego �ycia, ma wp�yw na �ycie osobiste. Gdy tempo rob�t s�abnie ludzie maj� wi�cej czasu dla siebie. „Ch�opi” to tak�e powieœ� o pracy, poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej porzez ni�. Praca jest jednak zawsze mozolnym trudem, czynnoœci� pe�n� dostoje�stwa i godnoœci. Ch�opi czuj� sw�j bezpoœredni zwi�zek z ziemi�. S� cz�œci� natury i �yj� z ni� w zgodzie. Praca na roli wp�ywa na kszta�t rodziny i stosunk�w w niej. Ka�dy cz�onek rodziny mia� œciœle wyznaczone obowi�zki, kt�rym musia� podo�a�. Pozycja w gospodarstwie by�a jednoznaczna z pozycj� w rodzinie. Gdy kogoœ brakuje cz�œ� pracy zostaje nie wykonana. M�czyŸni zajmowali si� prac� na polu, kobiety zajmowa�y si� domem i wychowywa�y dzieci, ale cz�sto pracowa�y w niekt�rych zaj�ciach na polu. Natura narzuca styl �ycia. Zale�noœ� cz�owieka od natury wp�yn�a na uniwersalnoœ� powieœci. Nagroda Nobla w 1924 roku.

78.1.8 Folklor w utworze

Folklor to tw�rczoœ� danego œrodowiska charakteryzuj�ca kultur�. Obejmuje on muzyk�, plastyk�, podania i baœnie, pieœni itp. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi.

Wesele

Odbywa�y si� na zim� i jesie� - brak prac gospodarskich. Najpierw przysy�ano zaufanego do panny by wiedzie� czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysy�ano swat�w z w�dk�. Im lepszy swat tym lepsza pozycja pana m�odego. Jeœli oœwiadczyny s� przyj�te to panna m�oda musi wypi� kieliszek. Potem id� do karczmy (zm�winy) gdzie ustalany jest posag dla panny m�odej i ewentualne zapisy dla panny m�odej od pana m�odego. Do domu panny m�odej kobiety znosz� jad�o by jej matka si� nie wykosztowa�a. Matka panny m�odej b�ogos�awi obrazem m�odych. Do koœcio�a idzie si� w kolejnoœci: m�oda z dru�bami i druchnami, m�ody, rodzina m�odych i reszta wsi. Kolejnoœ� dowolna w drodze do domu weselnego. Panna m�oda musi zata�czy� z ka�dym m�czyzn� na weselu jeden taniec. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana m�odego. W drugi dzie� wesela s� oczepiny. Boryna jako najbogatszy we wsi musia� mie� bogate i huczne wesele. Wa�na jest kolejnoœ� potraw i partner�w tanecznnych dla panny m�odej. Wa�ne przyœpiewki.

Bo�e Narodzenie

Przerwa od prac gospodarskich. Nastr�j poœpiechu, gotowania, zam�tu. Chleb, m�ka do klusek. Ozdoby œwi�teczne. Placki z miodem i serem. Jedlin� przystrajaj� koœci�. W Wigili� koœcielny roznosi op�atek. We wschodnim rogu domu stawia si� snop siana. Siano jest te� pod obrusem. W Wigili� ca�y dzie� post. Po pierwszej gwiazdce �ami� si� op�atkiem. Kolejnoœ� potraw: Barszcz czerwony, œledzie, kluski z makiem, racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Pij� kaw� i s�uchaj� opowieœci o Jezusie. Gospodyni i parobcy �ami� si�op�atkiem ze zwierz�tami. O p�nocy pastora�ka.

Jesie� - prace

Pod koniec wrzeœnia zbierano kartofle. Robi�y to kobiety i dzieci. Orano ziemi� lub robiono zasiew. Praca m�czyzn. Od tych rob�t zale�a�o �ycie w zimie. Gdy s�yszeli bicie dzwonu na Anio� Pa�ski przerywali prac� i modlili si�. Po pracy pod wiecz�r zaganiano zwierz�ta do zagr�d. Dojono krowy i rozpalano ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedziel� wyprowadzali zwierz�ta na popas i szli do koœcio�a. Potem jedli obiad i gromadzili si� w karczmie. Wybierali si� na jarmark by uzupe�ni� zasoby. Gdy zaczyna� pada� deszcz rozpocz�to zbiera� kapust�. Wieczorami opowiadali o swojej pracy. W Zaduszki szli rano do koœcio�a na Nieszpory. Sk�adali ksi�dzu i organiœcie ofiar� by ci modlili si� za dusze zmar�ych. Niekt�rzy k�adli na grobach chleb. By� to dzie� udr�ki, a œwi�to na wp� religijne.

Zima - prace

Mniej pracy. Niekt�rzy musieli pracowa� w karczmie lub tartaku. Byli to g��wnie biedni. Proste prace jak karmienie zwierz�t, m��cono zbo�e itp. Mimo ci�kich warunk�w chodzono po susz do lasu by ogrza� cha�upy. Cz�œciej przebywano w karczmie. Zbierano si� w cha�upach by prz�œ� we�n�, by� to pretekst do spotka�, rozm�w, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano histori�, zabawa w niedŸwiedzia, wycinano r�ne wycinanki. Wykonywano prace w zwi�zku ze œwi�tami. Pod koniec zimy robiono ostatnie porz�dki.

Obowi�zywa�o to ca�� zbiorowoœ�. Kszta�towa�o to pogl�dy i moralnoœ� wiejskiej gromady. Zwyczaje te kultywowane by�y ze wzgl�du na szacunek tradycji i nawyk. Zwyczaje odgrywaj� wa�n� rol�, stanowi� ca�oœ� z poszczeg�lnymi ludŸmi. Podporz�dkowanie to pokazane jest w czasie samos�du, niebezpieczna psychika, Jagna wyst�pi�a przeciw ich zwyczajom i tradycjom.

78.2 „Ch�opi” jako epopeja wsi

Powieœ� ta jest panoram� �ycia ludzi wsi: obrz�dy, prace, utw�r o �yciu wsi. Syntez� zapewnia:

znajomoœ� œrodowiska

umiej�tnoœ� syntetycznego uj�cia problem�w wsi

obiektywizm pisania prezencji zagadnie�

realizm

tr�jwymiarowa obserwacja - jednoczesnoœ� scen - ich symultanicznoœ�

dzie�o sztuki i dokument �ycia wsi

Epopeja to gatunek literacki, d�ugi, cz�sto pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohater�w na tle wydarze� historycznych lub losy narodu w prze�omowym momencie dziejowym.

„Ch�opi” - zmiana patriarchalizmu na system, gdzie ka�dy m�g� tworzy� swe dobro. Œwiadomoœ� spo�eczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z du�ych gospodarstw rozdrabnia�y si� ma�e gospodarstwa. Kiedyœ patriarcha mia� du�o ziemi. Dzieci i wnuki pracowa�y u ojca. Teraz m�ode pokolenie chce mie� w�asn� ziemi�. M�odzi maj� wi�ksz� wiedz� Patriarchalny system rodziny ust�puje miejsca nowemu systemowi gdzie m�odzi, ale doroœli ludzie maj� w�asn� ziemi�. Maj� œwiadomoœ� swych praw obywatelskich i przywilej�w. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do biernoœci wobec w�adz. M�odzi si� buntuj� i wiedz�, �e maj� do tego prawo. W epopei wyst�puje bohater zbiorowy.

Natura:

stwarza nastr�j (Jaœ i Jagusia pod drzewem - intymnoœ�)

natura wyznacza rytm �ycia ka�dego wieœniaka. Wszechobecna w ich �yciu bo nak�ada na nich konkretne obowi�zki. Ich dzia�ania warunkowane s� przez natur�.

urasta do rangi odr�bnego bohatera. Przeciwnik i sojusznik ludzi. Opis impresjonistyczny, gra œwiat�a i barwy, opis plastyczny, nastr�j dynamiczny, zmieniaj�cy si�.

Cechy opisu w epopei:

opis rozbudowany, zw�aszcza cz�œ� por�wnawcza por�wna�.

Personifikacja natury.

opis dynamiczny

Patos przeplatany z komizmem np.:

ch�opi ruszaj� na las, nastr�j powa�ny i uroczysty

przegnanie kolonist�w

wypowiedzi Rocha

opis niekt�rych prac polowych ich wa�noœ� dla ludzi wsi.

Patos ma s�u�y� monumentalnoœci bohater�w b�dŸ niekt�rych ich dzia�a�. Humor jest przeciwwag� patosu:

komiczne postacie

- Jagustynka

- Ambro�y

komiczne sceny

- rozprawa s�dowa o ojcostwo Boryny wzgl�dem dziecka dziewki

komiczne dialogi

- rozprawa na temat chorego m�czyzny, urwana macica

U�yte techniki to:

realizm (opis prac polowych)

impresjonizm

malarskoœ�

dob�r kolor�w

perspektywiczne spojrzenie

symbolizm

Œmier� Boryny na polu. Z ziemi� zwi�zane by�o jego �ycie i ziemi� zwi�zana jest jego œmier�.

naturalizm

podporz�dkowanie �ycia przyrodzie i jej rytmowi

ekspozycja roli jak� pe�ni pop�d p�ciowy

drastyczne sceny: Kuba obcina nog�

---